توده های جنگلی طبیعی استان تهران
اکوسیستم های جنگلی منحصربفرد و نادر زاگرس مرکزی
ابتدای این هفته در کارگاهی آموزشی با عنوان "مدیریت جنگل های زاگرس" شرکت کردم که مدرّس آن دوست خوبم – مرتضی ابراهیمی عزیز – بود. ابراهیمی از جمله کارشناسان قدیمی سازمان جنگل ها است که حدود 32 سال پیش، کارش را در دیار بختیاری آغاز کرد و پایه گذار فعالیت های پژوهشی اجرایی بسیار خوبی در استان چهار محال و بختیاری بود. به جرأت می توان گفت که ایشان از نظر تجربه عملی و شناخت مؤلفه های اثرگذار بر مدیریت جنگل های زاگرس، از جایگاه برجسته ای در بین کارشناسان سازمان جنگل ها برخوردار بوده و به عنوان یک مرجع در بین کارشناسان و پژوهشگران حوزه جنگل های زاگرس مطرح می باشد.در این کارگاه به موضوعات مختلفی پیرامون طرح های جنگلداری و مدیریت جنگل های زاگرس پرداخته شد که به نظرم رسید برخی از آن مطالب با خوانندگان گرامی این تارنما به اشتراک گذاشته شود:منطقه زاگرس مرکزی دارای اکوسیستم های جنگلی منحصر بفرد(Unique) و نادر(Rare) است که به لحاظ اهمیت اکولوژیکی آنها لازم است در مدیریت جامع جنگل های این منطقه به صورت ویژه مورد توجه قرار گیرند.برخی گونه های جنگلی به صورت توده های خالص(Pure) یا آمیخته(Mixed) درمحدوده هایی با ویژگی های خاص اکولوژیکی(meso clima)، اکوسیستم های جنگلی ویژه ای را در منطقه عمومی زاگرس شکل می دهند که یا منحصربفرد و بی نظیر در سایر مناطق زاگرس می باشند و یا در نوع خود کم نظیر و نادر محسوب می شوند. سهم زاگرس مرکزی از این نوع اکوسیستم ها به شرح زیر است:1- جنگلهای آمیخته سوزنی برگ و پهن برگتوده های جنگلی آمیخته سوزنی برگ و پهن برگ اکوسیستم های کم نظیری را در منطقه اکولوژیکی زاگرس شکل می دهند که دو گونه سوزنی برگ زربین(Cupressus sempervirens L. var. horizontalis) و ارس(Juniperus spp) در ترکیب با گونه های پهن برگ (به طور عمده بلوط) ایجاد کننده این اکوسیستم ها می باشند. نمونه کم نظیر این نوع اکوسیستم در زاگرس مرکزی، جنگل های چهارطاق شهرستان کیار در استان چهارمحال و بختیاری است که گونه سوزنی برگ آن ارس و پهن برگان(Broad leaves) غالب آن زبان گنجشک(Fraxinus rotundifolia) و بلوط ایرانی است.تیپ جنگلی آن اکوسیستم؛ "ارس – بلوط - زبان گنجشک" و گونه های مهم همراه آن؛ محلب(Cerasus mahaleb)، کیکم(Acer monspessulanum)، زالزالک(Crataegus aronia) و پلاخور یا شن(Lonicera nummularifolia) هستند. بنابراین با تاکید بر گونه سوزنی برگ، این اکوسیستم بی نظیر و مختص استان چهارمحال و بختیاری و به تبع آن زاگرس مرکزی است.2- توده آمیخته بلوط - اوجا اگر چه گونه اوجا(Ulmus minor) به صورت تک پایه و یا گروه های جنگلی خالص به صورت پراکنده در بخش های شمالی و جنوبی زاگرس رویش دارد، اما توده آمیخته آن با بلوط و در سطح قابل ملاحظه ...
طرح های توسعه ای در جنگل های زاگرس؛ ناجی یا بلای جان!؟
بدون شک اکثر کارشناسان و متخصصین منابع طبیعی کشور بر این باورند که عدم توسعه یافتگی زیست بوم های جنگلی کشور - به خصوص مناطق جنگلی زاگرس - همواره به عنوان مؤلفه اصلی و زمینه ساز شکل گیری سایر عوامل تخریب رویشگاه های جنگلی مان مطرح بوده است. اضافه بر این، چیدمان غلط در طراحی توسعه دیگر مناطق کشور، نیز روند قهقرائی کنونی حاکم بر جنگل های کشور را شدت بخشیده است.افزایش جمعیت و وابستگی معیشتی جوامع جنگل نشین به عرصه منابع طبیعی تجدید شونده – که عموما" با بهره برداری های سنتی همراه می باشد - و ظرفیت تولید محدود منابع، در کنار عدم توسعه یافتگی متناسب با توانمندی های اکولوژیکی مناطق، روند قهقرائی نگران کننده منابع یاد شده به ویژه منابع جنگلی را موجب شده است.در وضعیت موجود، طرح ها و برنامه های توسعه ای با رویکردی بخشی نگرانه و فارغ از اثرات متقابل منابع و عدم التزام عملی به هماهنگی در دستیابی به توسعه پایدار به اجرا در می آیند، برخی از طرح ها و پروژه های توسعه ای نه تنها دست آورد قابل ملاحظه ای برای منابع طبیعی و کاهش وابستگی شدید معیشتی به منابع طبیعی نداشته، بلکه اثرات سوء ناشی از اجرای این طرح ها بر روی عرصه های طبیعی جنگلی و مرتعی حداقل در بعد منطقه ای بیش از اثرات مثبت آن بوده است.در گستره زاگرس مرکزی، اجرای پروژه های کلان نظیر سدسازی ها، راهسازی ها و خطوط انتقال نیرو، گاز و نفت خسارت های قابل ملاحظه ای را متوجه جنگل های ارزشمند این منطقه از کشور کرده است. پروژه های متعدد راهسازی در استان چهارمحال و بختیاری مصداق بارزی از این ادعاست، با هدف ایجاد راه ارتباطی فلات مرکزی به استان خوزستان از طریق استان چهارمحال و بختیاری، در مسیرهای متعددی(سه مسیر: شهر کرد – اردل - بازفت، شهر کرد – ناغان - گندمکار، بروجن – لردگان – دهدز) که شوربختانه هر سه آنها از مناطق جنگلی چهارمحال و بختیاری عبور کرده است مبادرت به راهسازی شده است.صرف نظر از تعدد مسیرها که توجیه منطقی آن جای پرسش دارد، در برخی مسیرها، احداث رشته راه های بی سرانجام حاکی از عدم حداقل مطالعات لازم جهت مسیریابی است. برای نمونه می توان به مسیر بازفت اشاره کرد که روزگاری نه چندان دور، جنگل های حوضه آبخیز بازفت یکی از بکرترین و کمتر دست خورده ترین توده های جنگلی منطقه زاگرس را در خود جای داده بود. حاصل این آزمون و خطاهای راهسازی برای جنگل های استان چهارمحال و بختیاری نابودی صدها هکتار جنگل و به طور عموم بهترین توده های جنگلی آن دیار بوده است.سهم جنگل های استان چهارمحال و بختیاری از ...
جنگلهای شمال( از منظر چنگل شناسی)
شمه ای راجع به جنگلهای شمال ایران: جنگلهای شمال کشور که به جنگلهای خزری یا هیرکانی موسومند، متعلق به دوران سوم زمین شناسی هستند.این جنگلها از آستارا در غرب تا گلیداغی در شرق، در 7 درجه طول و2 درجه عرض جغرافیایی وبه شکل یک نوار باریک به عرض حداکثر 70 کیلو متر ( منطقه قائم شهر ) وحداقل 13 کیلو متر ( منطقه رامسر ) وبه طول تقریبی 800 کیلومتر ، در سه استان گیلان ، مازندران وگلستان گسترده است، که دامنه های شمالی رشته کوههای البرز را می پوشاند وبر رخسار آن چشم نوازی می کند.جنگلهای خزری از سطح دریا ( البته بسته به مناطق مختلف، که هر چه دخالتهای بی رویه واستفاده های نادرست از جنگلهای پایین دست بیشتر بوده ، از سطح دریا بیشتر فاصله گرفته واز محدوده های 300 ـ 200 متر به بالا از سطح دریا شروع شده ) تا ارتفاع تقریباً 2800 متر از سطح دریا گسترش یافته واکثراً از جنگلهای آمیخته راش، ممرز، بلوط ، افرا ، توسکا وبه همراه گونه های متفاوت دیگر تشکیل شده است.اقلیم (آب وهوا)در مناطق جنگلی شمال کشور یک نوع اقلیم نیمه مدیترانه ای مرطوب ومعتدل است.میزان بارندگی سالیانه به طور متوسط 1000 میلی متر است که از غرب 2000 میلی متر به طرف شرق 600 میلی متر دائماً وبه طور منظم کاهش می یابد.درجه حرارت متوسط سالانه در مناطق جلگه ای بین 16 تا 18 درجه سانتی گراد همراه با رطوبت نسبی بالا مخصوصاً در تابستان است ( به دلیل فعل وانفعالات پوشش نباتی ودرختی از جمله عمدتاً تبخیر ، تعرق و...) ودر سایر نقاط جنگلی در ارتفاعات گوناگون دارای نوسانات مختلف وبسته به فصول متفاوت ، متغیر می باشد، به طوری که شاهد تغییر محسوس دما در تابستان از گرم وشرجی شدید در کنار ساحل تا هوای مطلوب ، خنک وسرد در ارتفاعات بالا می باشیم.به طور کلی شرایط اقلیمی ( آب وهوایی ) مناسب در این مناطق باعث ظهور وتکامل تعداد زیادی از انواع درختان پهن برگ شده است، به طوری که تا به امروز بیش از 80 گونه درختی و50گونه درختچه ای در این جنگلها مورد شناسایی قرار گرفته اند.از این حیث شایان ذکر است که جنگلهای شمال کشور عمدتاً جنگلهای پهن برگ ( Broad leaved forests) بوده وسوزنی برگان ( Conifer forests) مناطق سردسیر از قبیل کاج ، پیسه آو ....در آن گسترش چندانی ندارند، یعنی به صورت محدود، پراکنده ودر مساحتهای کم گسترش یافته اند، زیرا به لحاظ اقلیمی دوره های یخبندانی در اواخر دوران سوم و در دوران چهارم زمین شناسی در این منطقه به صورت دوره های بارانی ظاهر گشته وبه همین علت این جنگلها از آنجایی که نسبت به سوزنی برگان شرایط بارانی ومناسبتر آب وهوایی را تحمل کرده ودوره های یخبندانی که مناسب سوزنی برگان است را تحمل نمی کنند نمود عینی یافته اند.به ...
آفات مهم درختان جنگلهای شمال
1- پروانه ابریشم‌باف ناجور Lymantria dispar میزبان: گونه‌های مختلف گیاهان جنگلی و باغی به ویژه درختان بلوط. نوع خسارت: لاروها تمام سطح برگ تغذیه می‌کنند. مراحل خسارت‌زای آفت: فقط لاروها با تغذیه از برگ‌ها منجر به ایجاد خسارت می‌شوند. مناطق آلوده به آفت: در سرتاسر استان‌های شمالی آفتی مهم است. 2- پروانهٔ برگ‌خوار سفید آمریکایی Hyphantria cunea میزبان: گونه‌های مختلف گیاهان جنگلی و باغی. نوع خسارت: تغذیه لاروها از تمام سطح برگ‌ها. مراحل خسارت‌زای آفت: لاروهابه صورت دسته‌جمعی ابتدا از پارانشیم و سپس از پهنک برگ‌ها تغذیه می‌کنند. مناطق آلوده به آفت: سرتاسر نوار ساحلی و میان‌بند استان گیلان، شهرستان‌های تنکابن و عباس آباد حوزه اداره کل منابع طبیعی نوشهر به صورت پراکنده، شهرستان‌های محمودآباد و نور و بابلسر و سواد کوه در حوزهٔ منابع طبیعی ساری. این آفت بسیار پلی فاژ است و در حدود 636 میزبان دارد. 3- پروانهٔ دم طلایی Euproctis chrysorrohae میزبان: بلوط (اُوری)، لِوَر ، شیردار و غیره. نوع خسارت: تغذیه از برگ‌های میزبان مراحل خسارت‌زای آفت: لاروها مناطق آلوده به آفت: چالوس روستای دِلیر، منطقهٔ کُجُور (روستای کینْج) 4- پروانه برگ‌خوار زمستانه خال‌دار Erannis defolaria میزبان: راش، انجیلی، ممرز، افرا و غیره. نوع خسارت: برگ‌خوار مراحل خسارت‌زای آفت: لاروها مناطق آلوده به آفت: جنگلهای گلندرود، ماشلک، دانشکده، گلبند، سرچشمه در نوشهر و چالوس و جنگلهای حوزه غرب ساری (لاویج) و جنگلهای شرق استان گلستان. 5- پروانه برگ‌خوار زمستانه Operophtera brumeata میزبان: پلی فاژ (راش، انجیلی، ممرز، افرا و غیره) نوع خسارت: برگ‌خوار مراحل خسارت‌زای آفت: لاروها مناطق آلوده به آفت: جنگلهای گلندرود، ماشلک، دانشکده، گلبند، سرچشمه در نوشهر و چالوس و جنگلهای حوزه غرب ساری (لاویج). 6- پروانهٔ برگ‌خوار بلوط Ennomus quercinaria میزبان: پلی فاژ (انجیلی، بلوط، افرا، ممرز و غیره) نوع خسارت: برگ‌خوار؛ از تمام قسمت‌های برگ تغذیه می‌کند و فقط رگبرگ‌ها باقی می‌ماند. مراحل خسارت‌زای آفت: لاروها مناطق آلوده به آفت: استان مازندران ـ ساری (جنگلهای زرین آباد و دشت ناز و پارک شهید زارع) 7- پروانه تخم انگشتری (Lasiocompidae, Lep) Malacosoma neustria میزبان: افرا، توسکا، زرشک، غان، ممرز، گیلاس جنگلی، زالزالک، ازگیل جنگلی، راش، سیب، گلابی، گوجه جنگلی، ...