کوک سه گاه سه تار
انواع کوک های سه تار (سه گاه و چهار گاه)
با عرض سلام خدمت تمامی دوستان و بازدید کنندگان عزیز. قصد دارم در چندین پست مختلف به معرفی تمامی کوکهای حرفه ای سه تار در هفت دستگاه و سپس در پنج آواز موسیقی ایران بپردازم.با توجه به اینکه فقط چند کوک اصلی بسیار مورد استفاده قرار میگیرد معرفی حدود ۶۰ کوک مختلف میتواند مورد توجه و استفاده علاقه مندان قرار گیرد.مکتوب کردن این کوکها که توسط اساتید بزرگ ارائه شده است توسط خودم صورت گرفته و نمونه آن در جایی مکتوب نیست.اگر هم مکتوب باشد صرفا کوکهای مهم معرفی گردیده. در این معرفی از نمادها استفاده نمیشود و فقط اسامی نتها به فارسی ذکر شده است.با نظراتتان مرا بهره مند کنید.دوستدارتان اکبر طالبی.
کوک های سه تار
بیات اصفهان دو سل دو دو
انواع کوک سه تار برای دستگاه های مختلف
با سلامدر مطلب قبلی نحوه کوک سه تار با مبنا های گوناگون نوشته شد . در این پستدر مورد انواع کوک ها برای سه تار می نویسم ، منتها قبل از آن باید اشاره کنمکه شما باید همواره بیاد داشته باشید که :۱: همیشه نام سیم اول سه تار برای تمام دستگاه ها دو است و تغییر نمی کند. ۲ : سیم اول سه تار ممکن است فرکانس های مختلفی داشته باشد اما ما آن را همیشه دو فرض می کنیم و بر مبنای آن سیم های دیگر را کوک می کنیم . حالا ممکن است در واقعیت صدای سیم اول لا ، سی بمل و هر فرکانس دیگری باشد،اما ما باید آن را دو بخوانیم .۳ : به طور معمول برای کوک های مختلف همواره سیم دوم سه تار یا سل کوک می شود یا فا ( یک فاصله چهارم یا پنجم درست پایین رونده )که البته باید در نظرداشت که بسان سیم اول ممکن است در واقعیت به جای سل ، مثلآ می ،باشد اما مـا آن را سل می خـوانیم و کاری با نامی که دیاپـازُن نشـان می دهد نداریم ، مگرآنـکه بخـواهیم بر مـبنای دو ی دیاپازُن سـیم اول را کوک کنیم ، که سـیم دوم دقیقآ همان سل دیاپازُن کوک خواهد شد . ۴ : سـیم سـوم و سـیم چهـارم سیم هایی هستند که در کوک های مختلف متغیراند.۵ : گوشه درآمد در هر دستگاه مهمترین گوشه است . ***دستگاه های هفتگانه موسیقی یعنی " شور ، سه گاه ، چهار گاه ، همایون ،مـاهور ، نوا و راسـت پنجگاه و همچنین دستگاه های فرعی منشعب شده ازشور ( بیات ترک ، افشاری ، ابوعطا و دشتی ) و همایون ( بیات اصفهان )هــمـگی با کـوک هــای دو ، سـل ، دو ، دو -- و هـمچنـین دو ، فـا ، دو ، دو قابل اجرا هستند . اما از آنجا که همواره نوازندگان سه تاردر پی خوش صداتـر شـدن ساز خود بوده اند کوک های دیگری هم مورد استفاده قرار گرفت ،که تابع دستگاه مورد نظر است . بـه عنوان مثال شما می توانید با کوک دو ، سل ، دو ، دو دستگاه سه گاه را با شـاهد می کرن بنـوازید .. کـه علائـم سـر کلـید گـوشه درآمد آن می شـود : سـی بمـل ، می کرن و لا کرن . ( که البته برای اجرای گوشه مخالف سه گاه نـت سی ، کــرن می شود ) و بقیه هم بکار هستند . در این صـورت نت شاهدمی کرن است..این نت در اجرای درآمد سه گاه از همه مهمتر است و بیشتربه گوش می رسد، بنا بر این می توانیم مثلآ سیم سوم و چهارم را به جای دو می کرن کوک کنیم . این کار باعث می شود که هنگام اجرای درآمد سه گاه ، صـدایی بسـیار زیبـاتر از قبل که دو ، سل ، دو ، دو کوک کرده بودیم ، داشتهباشیم. اما باید در نظر داشته باشیم که با این کوک اگر گوشه مخالف سه گاه را بزنـیم ، سـاز بد صـدا خواهـد بود .. پس این نکته به ما یاد می دهد که گاهآکوک ها ما را در اجرای موسیقی محدود می کنند . پس باید قبل از کوک کردنتکلیفمان را بدانیم که چه چیزی را ...
دستگاه چهارگاه
دستگاه چهارگاه، یکی از هفت دستگاه موسیقی ایرانی است. این دستگاه، از نظر علم موسیقی یکی از مهمترین و زیباترین مقامات ایرانی است. گام آن مانند شور و همایون، پایین رونده و مثل گام ماهور و اصفهان بالارونده می‌باشد، چرا که در دو حالت محسوس است. یعنی میتوان گفت که این گام، مخلوطی از گام سه‌گاه و همایون است و اگر نت دوم و ششم گام ماهور را ربع پرده کم کنیم، تبدیل به چهارگاه میشود. در گام چهارگاه همیشه دو علامت نیم پرده برشو و دو علامت ربعی فرو شو با هم وارد شده‌اند و فواصل درجات این گام نسبت به تونیک عبارت‌اند از: دو نیم بزرگ، سوم بزرگ، چهارم درست، پنجم درست، ششم نیم بزرگ، هفتم بزرگ و هنگام، که دانگ‌های آن هم با یکدیگر برابرند. نت شاهد (تونیک) این دستگاه نیز در راست کوک «دو» است. حالت آغازین درآمدهای چهارگاه، با نت «لا» بسیار واضح و مشخص است و به این وسیله به راحتی میتوان آن را از سایر گام‌ها تشخیص داد. از میان مقامات ایرانی و به خصوص موسیقی مشرق زمین، شور، سه‌گاه و چهارگاه هستند که از این میان، مقام چهارگاه از همه مهمتر است. چهارگاه را گامی کاملاً ایرانی و خالص می‌دانند. این گام با گام بزرگ (ماژور) ارتباط دارد چرا که مانند گام بزرگ بالا رونده است. سوم بزرگ مانند گام بزرگ است (دانگ‌هایش مثل گام بزرگ (ماژور) مساوی بوده و فاصلهٔ آخر آنها نیم پرده است) و همین طور فاصلهٔ هفتم آن مانند هفتم گام بزرگ است و فاصلهٔ محسوس تا تونیک نیم پرده می‌باشد. از طرف دیگر این چهارگاه با گام کوچک (مینور) نیز ارتباط دارد و به طریقی تمامی گام‌های مختلف در یک جا جمع شده‌اند و بهترین صفات هر گام را انتخاب کرده تا گام چهارگاه را با صفات عالی تشکیل دهد. گام چهارگاه هم از نظر آوایی و هم گوشه‌های مشترک، شباهت زیادی با گام سه‌گاه دارد. چهارگاه در گوشه زابل، کمی به اوج می‌رود. این گوشه با وجود اینکه نت شاهد و ایست ثابتی ندارد، ولی از حالت ریتمیک و ضربی بالایی برخوردار است ولی از این نظر، هیچ وقت به پای گوشه مخالف نمی‌رسد. مخالف اوج زیبایی چهارگاه است. حصار گوشه‌ای است که در عین زیبایی، کمی از نظر کوک برای نوازندگان به خصوص سنتورنوازان، مشکل‌ساز میشود. زیرا برای اجرای این گوشه در ادامه ردیف چهارگاه، بایستی نت «فا» را دیز کوک کرد (البته در راست کوک). یعنی نت فا، نیم پرده زیر میشود. این گوشه تا حدودی معادلات چهارگاه را به هم می‌ریزد و برای اینکه بتوان به ادامه ردیف پرداخت، بایستی فرودی مجدد به درآمد داشته باشیم. گوشه منصوری نیز معمولاً پایان بخش دستگاه چهارگاه است. حالات کرشمه، بسته نگار، حزین و زنگ شتر، به ...
کوک های سازِ سه تار
دستگاه سیم 1 سیم2(زرد) سیم مشتاق سیم بم توضیحات شور دو سل دو فا راست کوک از سل دو سل لا ر راست کوک از لا دو سل ر ر چپ کوک از ر دو سل فا ر چپ کوک دو سل سل فا راست کوک از سل دو سل دو دو --------- دو فا سل دو از سل نوا دو سل دو دو ............. دو فا دو دو از فا دو سل ر ر از سل دو سل ر ر از ر دو سل دو فا از دو راست پنجگاه دو فا دو دو از فا دو سل دو دو از دو دو سل ر ر از سل ماهور دو سل دو دو از دو دو فا دو دو از فا دو سل دو فا از فا و از دو دستگاه سیم 1 سیم2(زرد) سیم مشتاق سیم بم توضیحات سه گاه دو سل دو می کرن چپ کوک دو سل فا می کرن چپ کوک دو فا لا کرن دو راست کوک دو سل لاکرن می کرن دو فا می بمل ر کرن --------- دو سل دو دو --------- دو فا سل می کرن --------- دو فا ر کرن ر کرن از ر کرن دو سل لا فا سری از فا سری دو سل سی کرن می کرن راست کوک از سی کرن دو فا می کرن ر کرن مخالف چهار گاه دو سل سل ر کوک سل دو سل دو دو از دو دو سل دو می کرن --------- دو سل ر ر از سل دو فا دو دو از فا
سه تار از دید گاه ساز شناسی
درآمد سه تار یکی از سازهای اصلی و شاخص در موسیقی ایرانی است که علاوه بر برخوردار بودن از صدای زیبا ، دوست داشتنی و لطیف ، در بیان احساسات هنرمندانه ایرانیان ، از قابلیت های در خور توجه بهره مند است . دیگر از خصوصیات شایان این ساز ، صمیمیت و همراهی آن است به نحوی که نوازنده را آزار نمیدهد . از این رو زنده یاد استاد ابوالحسن صبا در توصیف این ساز چه زیبا میگوید : « سه تار برای یک نفر کم و برای دو نفر زیاد است » . آنچه در این جمله کوتاه و پر معنا نهفته است ، در واقع عبارت است از حاصل تمام گفته ها و شنیده ها در زمینه سه تار . سه تار در زمره سازهای زهی مضرابی مقید است . صدای این ساز در اثر برخورد مضراب و ارتعاش سیم ها و تولید بوسیله کاسه ، تشدید می شود . بدنه سه تار از سه قسمت اصلی تشکیل شده است . این سه قسمت به طور اجمالی عبارتند از : الف – کاسهب – دستهج – سر ساز یا سر پنجه الف : کاسه : در این قسمت ساز صدای تولید شده ، از برخورد مضراب با سیم ها تشدید می گردد و در اثر چنین تشدیدی صدای موسیقی ایجاد میشود . کاسه سه تار( اغلب با استفاده از چوب درخت توت ) و به دو روش ساخته میشود : روش اول که در گذشته به علت کمبود امکانات صنعتی بیشتر استفاده می شده است ، تراشیدن تنه درخت توت و خالی کردن آن بوده است که سه تار تهیه شده به این طریق را اصطلاحا" یک تکه ، یکپارچه یا کنده ای گویند . در این روش که امکانات صنعتی و کارگاهی کمتری اقتضاء میکند ، سازنده ساز در تهیه کاسه با تحمل زحمت و سختی بیشتری مواجه است . مشکلات این طریق ، گذشته از صرف وقتع و نیرو برای کندن (تراشیدن) چوب ، به رعایت هماهنگی قطر کاسه در تمام قسمتها و مسائلی از این دست ارتباط دارد .روش دوم که امروزهبیشتر استفاده میشود ، ساختن کاسه سه تار از تکه چوبهای بریده شده (ترکه) است که سه تار تهیه شده به این طریق به سه تار ترکه ای معروف است . طبعا تهیه کاسه سه تار به هر کدام از دو شیوه مذکور با مشکلاتی همراه است . در این روش گرچه مشکلاتی چون هماهنگی قطر قسمتهای کاسه بسادگی قابل حل هستند ، با این حال سازنده ساز با مشکلات دیگری از قبیل وصل درست اجزا (ترکه ها) سر و کار دارد . نقش عمده کاسه ، در سه تار ، تشدید صوت است . تشدید را میتوان به فرایند افزایش و آهنگین شدن ارتعاشات صوتی پدید آمده توسط ابزاری غیر از ابزار مولد صوت تعبیر نمود . این ابزار در سازهای مختلف ، متفاوت است . در سازهایی چون سه تار ، تار و سنتور ، تشدید بوسیله کاسه یا جعبه و در سازهایی مانند نی ، تشدید به وسیله لوله ساز انجام میپذیرد . بدیهی است که در سازهای کوبی یا ضربی مانند تنبک نیز فرایند تشدید وجود دارد اما بواسطه موسیقایی نبودن صوت ...