منابع طبیعی استان قم
قلمرو بیابانهای ژئومرفولوژی استان قم
2-4-8- اشكال ژئومرفولوژی بيابان در استان قم: 2-4-8-1- واحد دشت سر: در استان قم دشت سرها از نظر وضعيت توپوگرافي، رسوب و نحوه عمل فرسايش به سه تيپ تقسيم مي شوند. 2-4-8-1-1- تيپ دشت سر فرسايشي(Pediment): دشت سر مذكور در اكثر نقاط انتهاي كوهستاني قم مشاهده مي شود كه در نقشه ژئومرفولوژی نمايش داده شده است. از جمله معروف ترين يا مشهودترين دشت سر فرسايشي، مي توان به دشت سر فرسايشي علي آباد طايقان كه منشعب شده از رودخانه علي آباد در بالادست قمرود است، اشاره كرد. در استان قم دشت سرهاي مذكور به دليل كمبود بارندگي و مقدار سيلابهاي نسبتاً كم از وسعت اندك برخوردارند. مهمترين رخساره هاي تيپ دشت سرفرسايشي در استان قم شامل موارد ذيل هستند. تفكيك رخساره ها به دليل كوچكي مقياس نقشه صورت نگرفته است. ولي توضيح و تفسير رخساره هاي دشت سر فرسايشي در استان و ارتباط با قلمرو بيابانها مهم محسوب مي شود. 1- رخساره فرسايش آبي: رخساره مذكور در اكثر تيپهاي دشت سر مذكور در نواحي مختلف استان مشاهده مي شود. اين رخساره به صورت شيارهائي كه بر اساس نوع سازندها، اشكال گوناگون دارد، بر روي عكسها مشاهده مي شود. آبراهه ها پس از طي مسير كوتاهي معمولاً به هم پيوسته و تشكيل چندين آبراهه را مي دهند. فرسايش پذير بودن سنگهاي مارن، شيل و آهك سالسر سنگ در نواحي مركزي و جنوبي استان سبب تشكيل بهترين رخساره شده است. 2- رخساره مخروط افكنه: اين رخساره معمولاً پس از رخساره فرسايش آبي قرار گرفته و مخروطي كوچك با دانه بندي متفاوت را تشكيل مي دهد. 3- رخساره منطقه برداشت: اين رخساره در حوالي روستاي لنگرود و در پائين دست سد كبار قم و انتهاي حوضه آبخيز كهك و كبار كاملاً مشخص است. 4- اينسلبرگ فرسايشي: اينسلبرگ فرسايشي در شمال خورآباد به عنوان يك بيرون زدگي كوچك مخروطي شكل كه در اثر فرسايش از مناطق مجاور خود جدا شده است مشخص است. 2-4-8-2- مشخصات عمومي دشت سرهای استان : دشت سرهاي موجود در استان قم با توجه به اينكه سرانجام به كوير و پلايا ختم مي شوند، معمولاً داراي نهشته هاي انتهايي با ضخامت زياد هستند. اين مسأله در دشت سرهاي حوضه بسته درياچه نمك، دشت سر پايين دست حوضه كهك و كبار، دشت سر حوضه آبخيز گلستان كاملاً مشاهده مي شود. در روي نقشه ژئومرفولوژی واحد مذكور مشخص شده است. تعداد و تراكم دشت سرها به دليل شرايط كوهستاني قسمتهاي غربي، جنوبي و مركزي استان زياد است. ولي در رابطه با بيابان، دشت سرهاي مجاور پلاياها يا چاله ها از ارزش طبقه بندي بالاتري نسبت به ساير دشت سرها برخوردارند. ذيلاً خصوصيات دشت سرهاي موجود در استان عنوان مي شود. 2-4-8-2-1- دشت سر درياچه حوض سلطان: دشت سرهاي موجود در ...
قلمرو بیابانهای ژئومرفولوژی استان قم (2)
2-4-8-3-1- پلاياي درياچه نمك: اين پلايا در قسمت شرقي قم و منتهي اليه شرق استان واقع شده است و بين چهار استان قم، اصفهان، تهران و سمنان مشترك است. پلاياي مذكور در استان قم از پايين دست روستاهاي جنت آباد، حصار شنه و حسين آباد ميش مست در منطقه جنوبي و روستاهاي قمرود و كاج و مشك آباد در منطقه غربي و ارتفاعات جنوب ورامين در منطقه شمالي شروع مي شود. بر اساس مطالعات انجام شده تقريباً بسياري از تيپهاي مهم مناطق بياباني در اين پلايا ديده مي شود. مساحت اين پلايا در استان قم بيش از 600 کيلومترمربع است. وجود آب براي مدتي از سال در درياچه مذكور، آنرا در شمار درياچه هاي فصلي طبقه بندي مي كند. مساحت پلاياي درياچه نمك 3156 كيلومتر مربع است كه 63 درصد آنرا كوير (2003 كيلومتر مربع) و 37 درصد بقيه را منطقه مرطوب و جلگه رسي (1145 كيلومتر مربع) تشكيل مي دهد. تيپهاي موجود در پلاياي مذكور كه در استان قم وجود دارند به شرح ذيل هستند: 2-4-8-3-1-1- تيپ دشت ريگي يا سنگفرش بيابان: اين تيپ در نواحي غربي، جنوبي و شمالي پلاياي مذكور مشاهده مي شود. در ميان انواع مختلف پوشش هاي سطحي بيابان، پوشش سنگفرش يكي از بارزترين ويژگيهاي بيابان به شمار مي آيد. پوشش سنگفرش پلاياي درياچه نمك شامل قطعه سنگهايي است كه معمولاً زاويه دار هستند و غالباً ضخامت كمي دارند. كه در مجموعه اي از مواد ريز دانه مانند شن، ماسه، سيلت و رس قرار دارند. 2-4-8-3-1--2- تيپ نبكا يا تپه هاي ماسه اي منفرد: تيپ مذكور به صورت نسبتاً گسترده در حوالي حسين آباد ميش مست مشاهده مي شود. تشكيل اين عارضه با توجه به وجود گونه هاي گياهي اين منطقه، بخصوص تاغ، گز و غيره بوجود آمده است. نبكاهاي موجود در استان معمولاً قطر كمي داشته و حداكثر به 4 متر و همچنين ارتفاع آنها حداكثر به 3 متر مي رسد. عناصر اصلي تشكيل دهنده نبكاها شامل ماسه، لاي، رس و سيلت است. 2-4-8-3-1-3- تيپ جلگه رسي: اين تيپ در حوالي چاله غدير اسب و نزديك درياچه نمك وجود دارد و به دليل عدم نزديكي و جاده دسترسي به اين نقاط از كم و كيف آن اطلاع كافي در دست نيست و كليه اطلاعات اين قسمت مربوط به عكسهاي ماهواره اي و عكسهاي هوايي و نقشه ها است. شيب جلگه رسي پلاياي درياچه نمك معمولاً كمتر از 5/0 درصد است. خاك آن بسيار سنگين و وجود كلرورها و يون سديم در آن از مهمترين بارزه هاي اين نواحي است. معمولاً مقدار رس در اين مناطق بسيار بالا بوده و نوع آن نيز بيشتر كائولينيت، ايليت و مونت موريلونيت است. 2-4-8-3-1-4- تيپ كوير: در منتهي اليه پلايا نزديك درياچه، كوير صاف و هموار پلاياي درياچه نمك وجود دارد. در سطح كوير مذكور قشرهاي نمك به شكل پوشش سفيد رنگي ديده مي شوند. كوير پلاياي درياچه ...
بيابانهاي ژئومرفولوژی استان قم(3)
2-4-8-3-1-6- ناهمواريهاي ماسه اي پلاياي درياچه نمك: به دليل وجود بادهاي نسبتاً مشخص تپه هاي ماسه اي ايجاد و شنزارها در نواحي شمالي پلايا بوجود آمده است. با توجه به شكل ناهمواريهاي ماسه اي موجود در پلاياي درياچه نمك و ريخت شناسي ناهمواريهاي مذكور، اشكال اين ناهمواريها به دو شكل بارخان و تپه هاي كوچك ماسه اي ديده مي شود. مساحت كل ناهمواريهاي ماسه اي استان حدود 300 كيلومتر مربع است. 1- تپه هاي ماسه اي پلاياي درياچه نمك: تپه هاي ماسه اي با ابعاد متفاوت وجود داشته كه نتيجه عمل عوامل گوناگون در طول زمان است. بررسيهاي انجام شده نشان مي دهد كه اكثر تپه هاي ماسه اي در نزديكي روستاي حسين آباد ميش مست واقع شده است. شكل قالب تپه هاي ماسه اي در اين ناحيه بيشتر به صورت بارخان است. اين اشكال در نتيجه فرسايش بادي و تجمع ذرات ماسه بوجود مي آيد. به طور كلي فشار ايجاد شده در مناطق پست داخلي و كوهستانهاي مقابل موجب بوجود آمدن بادهاي فصلي و دائمي مي شود. نواحي مرتفع كوهستاني محل ايجاد فشار زياد و مركز چاله ها نواحي كم فشار هستند. بنابراين باد در اين مناطق هميشه از طرف كوهستان به سمت چاله ها مي وزد. شكل بارخان هاي موجود در منطقه، هلالي است كه نشان دهنده جهت باد غالب منطقه است. بارخان كامل داراي نيمرخ قرينه بوده و جهت حركت و به عبارت ديگر جهت پيشروي تپه ها را نشان مي دهد كه به آن محور حركت مي گويند. حركت بارخانها از سمت جنوب به شمال شرق است. تقريباً اكثر تپه‌هاي ماسه اي در اين ناحيه غير فعال هستند و ارتفاعي در حدود 6 تا بيش از 20 متر دارند. همچنين بادخانهاي اين منطقه در كنار هم تشكيل بارخان عرضي را داده اند كه سبب تجمع تپه ها در يك نقطه شده است. در بعضي از قسمتهاي منطقه، تپه هاي ماسه اي سيلك تشكيل شده و تپه هاي ماسه اي سيف نيز به صورت خطوط مواجي مشاهده مي شود. لازم به توضيح است كه اكثر تپه هاي ماسه اي در منطقه قم به صورت مجتمع هستند و تپه هاي انفرادي، قسمت اندكي از سطح را به خود اختصاص مي دهند. 2- شنزارهاي موجود در پلاياي درياچه نمك: در سطحي حدود 110 كيلومتر مربع، شنزارهاي استان در حوالي روستاي حسين آباد ميش مست استقرار يافته است. اين شنزارها شكل مشخصي نداشته و جزو منطقه ارگ محسوب مي شود. فعاليت و حركت در اين شنزارها زياد بوده و تصور مي شود كه در يك طوفان خاص در اثر عوامل مختلف توپوگرافي و يا موانع طبيعي و غير طبيعي در اين ناحيه رسوب گذاري شده اند. بر اساس مطالعات انجام گرفته همين منطقه خود يك منطقه برداشت براي ارگ كاشان محسوب مي شود. 2-4-8-3-2- پلاياي حوض سلطان: پلاياي مذكور يك پلاياي بسته شامل دو چاله حوض سلطان و مره است. تشكيلات ميوسن نواحي ...
قلمرو بیابانهای استان قم از جنبه خاکشناسی(4)
3-11-5- تجزيه و تحليل خاكهاي منطقه از حنبه بياباني بودن:<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" /> با توجه به وضعيت استان و وجود منابع نسبتاً مختلف اراضي شامل كوهها، تپه ها، فلاتها و تراسهاي فوقاني، دشتهاي دامنه اي و ... انتظار مي رود كه وضعيت خاكهاي منطقه نيز اختلاف نسبتاً زيادي به هم داشته باشد و از خاكهاي شور و قليايي دروني تا خاكهاي جوان دامنه ارتفاعات كه داراي عمقهاي نسبتاً مختلفي هستند مشاهده مي شود.در اين قسمت سعي شده كه گروههاي بزرگ خاك موجود در منطقه با روش امريكايي (USDA Soil taxonomy 1990) مقايسه شده و نيز توضيحات آن عنوان گردد و سپس به تجزيه و تحليل دقيق تر خاكهاي مناطق بياباني پرداخته شود. قابل ذكر است كه اطلاعات بدست آمده از منابع مختلف و در سطوح متفاوت مطالعاتي از مقياسهاي بسيار كوچك (حالت اجمالي) تا مقياسهاي بزرگ (حالت نيمه تفصيلي) بدست آمده است. بنابراين در تدوين و تناسب اطلاعات مذكور اختلافاتي در كار مشاهده مي گردد كه سعي گشته اين اختلافات با در نظر گرفتن سطح مطالعات و بررسيها حذف گردد و بهترين و صحيح ترين گويه ها معين گشته و بررسي و تجزيه و تحليل بر روي آنها انجام شود. ذيلاً گروههاي بزرگ خاك منطقه عنوان مي گردد و توضيحات آن نيز آورده مي شود. 3-11-6- طبقه بندي خاكها گروه بندي خاكها بر اساس خواص و مشخصات متفاوتي بوده و مي توان به شرايط اقليمي، وضعيت پستي و بلندي، مسائل بيولوژيك و حتي اثر انسان نيز اشاره كرد. مشخصات كمي در طبقه بنديهاي جديد از ارزش زيادي برخوردار است. به همين جهت در مطالعه و بررسي خاكهاي منطقه تا حد امكان سعي گشته كه نتايج بر اساس مشخصات كمي عنوان گردد و در صورت عدم دسترسي به بعضي از اين اطلاعات از فرمولهاي تجربي و شرايط حاكم بر منطقه نتايج تجزيه و تحليل ارائه گشته است. 3-11-6-1- خاكهاي Lithosols.. (main group lithosols) اين خاكها در كليه اقليم ها يافت شده و محتوي سنگ يا قلوه سنگي در سطح خاك و يا مخلوط با خاك مي باشد. اين خاكها بدون تكامل پروفيلي و داراي نيمرخ ناقص مي باشند و اغلب در اراضي پرشيب واقع شده اند. حاصلخيزي خاكهاي مذكور بدليل كمبود مواد كلوئيدي بسيار كم و عمدتاً لم يزرع و قابل استفاده براي مرتع مي باشند. معادل خاكهاي فوق به روش USAD Soil taxonomy Xerothents معادل خاكهاي فوق به روش ايراني IR Lithosols 3-11-6-2- خاكهاي (main group leptosols) خاكهايي كه در عمق 30 سانتيمتري از سطح زمين به وسيله يك طبقه سنگي سخت و مقدار زيادي آهك و يا مواد ديگر سخت شور، محدود مي گردند و يا اينكه از سطح زمين تا ...
جغرافیای طبیعی استان قم
استان قم با وسعت 11 هزار و 240 کيلومتر مربع، بین مدار 34 درجه و 15 دقیقه تا 35 درجه و 15 دقیقه ی عرض شمالی نسبت به خط استوا و 50 درجه و 30 دقیقه تا 51 درجه و 30 دقیقه ی طول شرقی نسبت به نصف النهار گرینویچ، در بخش مرکزی ایران قرار دارد. مساحت استان قم 8/6 % درصد کل مساحت کشور است. این استان که تقريباً در مرکز ايران قرار دارد، از شمال به استان تهران، از شرق به استان سمنان، از جنوب به استان اصفهان و از غرب و جنوب غربی به استان مرکزي محدود است . استان قم در غرب دریاچه ی نمک قرار گرفته است. نواحي کوهستاني استان قم کوه های متعددی دارد که معروف ترین آنها کوه ولیجا با ارتفاع 3330 متر و تحت سرحوض به ارتفاع 3193 متر در جنوب قم است. حدود 25 درصد مساحت استان قم کوهستانی و کوهپایه ای و بقیه دشت است. با توجه به اختلاف ارتفاع زیاد (از 600 تا 3330 متر)، این استان دارای سه نوع آب و هوای متفاوت کوهستانی، نیمه بیابانی و گرم و خشک بیابانی است. نواحي کوهپايه اي اين مناطق در جنوب و جنوب غرب استان در پاي ارتفاعات نواحي کوهستاني قرار دارند و از رسوبات ريز و درشت تشکيل شده اند . سفره هاي آب زير زميني غني اين نقاط به صورت چاه و قنات مورد بهره برداري قرار مي گيرد . نواحي دشتي اين نواحي بيشتر در مرکز و شمال شرق استان قرار دارند و با شيبي ملايم از غرب به شرق به سمت درياچه نمک و حوض سلطان کشيده شده اند . وجود تشکيلات گچي و نمکي باعث شور شدن سفره هاي آب زير زميني اين مناطق شده است . در استان قم هر چه از نواحي غربي و کوهستاني جنوب به سمت درياچه نمک و دشت مسيله حرکت کنيم، از کيفيت خاک و آب کاسته شده و دشت ها تبديل به بيابان هاي خشک و بي آب و علف خالي از سکنه مي شوند. منابع آب : رودها : رودهای این استان بیشتر از غرب به شرق و از جنوب به سمت شمال جریان دارند. مهمترین رودهای استان عبارتند از : رودهای اصلی : "قره چای و قمرود (اناربار)" و رودهای فرعی : "امامزاده اسماعیل، بیدهند (ابرجس)، قره سو و طغرود" رودهای شور کرج و جاجرود از شمال استان تهران، وارد استان قم شده و سرانجام به دریاچه ی نمک می ریزند. تعدادی رودهای فصلی کوچک نیز به دریاچه ی حوض سلطان در شمال استان وارد می شوند. سدها : سه سد مخزنی امامزاده اسماعیل، سد کبار و سد سنجگان با هدف تأمین آب کشاورزی و تغذیه ی سفره های زیرزمینی نواحی اطراف احداث شده است. سدهای انحرافی نسبتاً مهمی نیز در سطح استان بر روی رودهای مختلف به منظور انحراف آب رودها به کانال های آبیاری در زمینهای کشاورزی زده شده است. سد کبار، از جمله آثار ثبتی میراث فرهنگی و گردشگری قم است و بر اساس شواهد، قدیمی ...
پیگیری ثبت 4 تالاب استان قم در کنوانسیون بین المللی رامسر (خبر)
به گزارش خبرنگار اجتماعی باشگاه خبرنگاران رییس اداره محیط طبیعی استان گفت: این استان واجد چهار تالاب گسترده و با ارزش با نام های دریاچه نمک، تالاب شکار ممنوع حوض سلطان، تالاب غدیر و تالاب مره به همراه یک پهنه آبی طبیعی به نام بهشت معصومه بوده که از ارزش زیستی خاصی برخوردارند. وی افزود: وجود آرتمیا یکی از با ارزش ترین سخت پوستان منابع آبی شور به همراه جلبک های تک سلولی در دریاچه نمک و حوض سلطان و مهاجرت پرندگان جهت زمستان گذرانی در این تالا ب ها و برخی از گونه های ماهیان سیمایی زیبا، از یک حیات را برای این مناطق به ارمغان آورده است. این مقام مسئول در این خصوص تصریح کرد: به منظور پیگیری های مستمری جهت ثبت این تالاب های زیبا و بی بدیل در کنوانسیون بین المللی رامسر به همت کارشناسان اداره کل حفاظت محیط زیست استان قم صورت پذیرفته است. تهیه شناسنامه اطلاعاتی از تالاب به همراه منابع علمی و ترجمه آن به زبان انگلیسی جهت معرفی هرجه بیشتر از جمله اقدامات در پیشروی می باشد. (نظرتون رو با ما در میان بگذارید)
سیل قم: احمقانه‌ترین سیل در جهان!
تصاویری که از سیل روز 11 فروردین 1388 در شهرستان قم منتشر شده و بر روی بسیاری از سایت‌های خبری داخلی و بین‌المللی قابل مشاهده است؛ بیش از هر چیز یک واقعیت را نشان می‌دهد: این که مدیریت شهری ما تا چه اندازه به آموزه‌های آبخیزداری شهری بی‌تفاوت بوده و همچنان به نابخردانه‌ترین شکل ممکن، فقط تا نوک بینی خود را می‌بیند! همه‌ی افرادی که تاکنون گذرشان به شهر قم افتاده، لابد متوجه خشکه‌رود قمرود و عرض و عمق نسبتاً قابل توجه آن شده‌اند که چگونه از مرکز شهر عبور کرده و از کنار جوار مرقد حضرت معصومه (ع) و ساختمان حوزه علمیه قم می‌گذرد. آن معبر عریض و نسبتاً عمیق بیش از هر چیز یک واقعیت را نشان می‌دهد؛ واقعیتی که البته در شمار اصلی‌ترین قوانین حاکم بر مناطق خشک و بیابانی جهان است. این که حجم رخداد سیل‌های عظیم با میزان قابل توجهی از هرزآب در این مناطق بسیار چشم‌گیر است؛ هر چند که تعداد و فواصل زمانی وقوع رخداد سیل شاید کم و نسبتاً طولانی باشد. با این وجود، تقریباً تمامی مردم بومی ساکن در قم دست‌کم چند بار شاهد وقوع سیل و طغیان قمرود در طول زندگی‌شان بوده‌اند و یا از پدرانشان در این باره شنیده‌اند. نگارنده نیز خود به عینه تاکنون دوبار شاهد طغیان رودخانه قمرود و پرشدن ظرفیت این رودخانه که از مرکز شهر عبور می‌کند – حتا پیش از احداث سد 15 خرداد – بوده است. این مقدمه را گفتم تا شگفتی خویش را از طرح موسوم به درآمدزایی شهرداری قم برای تبدیل حریم رودخانه قم به پارکینگ عمومی اعلام نمایم! شگفت‌آور‌‌تر و تأسف‌بارتر آن که مدیران شهر قم به این هم اکتفا نکرده و بخش دیگری از بستر رودخانه را هم به خیابان تبدیل کرده تا بدین‌ترتیب از گره‌های ترافیکی شهر بکاهند! سال گذشته در بازدیدی که به اتفاق همکاران مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان از منطقه داشتم، به صراحت به این موضوع پرداختم و چندین عکس هم از عملیات ساختمانی نابخردانه‌ای که در بستر این خشکه‌رود در جریان بود – آن هم برای زیباسازی منظر - گرفتم. نکته عبرت‌آموز این بود که ظاهراً اغلب کارشناسان امور آب استان هم با این اقدام شهرداری و استانداری قم مخالفت کرده و هشدار داده بودند که ممکن است، چنین سازه‌ها و موانع فیزیکی سبب افزایش خسارت ناشی از سیل را به بار آورد. نگارنده خود، وقتی در پاییز سال گذشته با مسئول پارکینگ رودخانه قم! صحبت کرده و به او وقوع چنین روزی را هشدار می‌دادم، با این پاسخ حیرت‌انگیز مواجه شدم: «آقای مهندس! نگران نباش؛ آنقدر پول از محل پارکینگ درآورده‌ایم که اگر همه تأسیسات ما را هم آب ببرد، دوباره بتوانیم با ...