صنایع دستی چوبی هند
آشنایی با هنر منبت
● تاریخچه استفاده از چوب و هنرمنبت کاری شاید کسی به درستی نداند که هنر منبت چوب از چه زمانی شروع شده و برای رسیدن به تکامل چه مسیرهایی را طی کرده است اما روشن است که سابقه و تاریخ منبت کاری در ایران جدا از تاریخ مصرف چوب نمی باشد و پژوهشگری که می خواهد به ریشه و سابقه ی صنایع چوبی دسترسی داشته باشد به طبع مجبور است روند استفاده و کاربرد چوب را مورد مطالعه قرار دهد ولی لازم به ذکر است که تاریخ مصرف چوب نیز در ایران چندان گویا نبوده و اسناد و مدارک که دال براین امر باشد چندان در دسترس نیست. اما آنچه از خلال نوشته های جسته گریخته ی محققان ، مورخان و باستان شناسان می توان استنباط کرد ،حاکی از آن است که در ایران عصر حجر استفاده از چوب معمول بوده و بنا به نوشته ی گیرشمن مردم بومی ایران که قرن ها قبل از مهاجرت آریایی ها در ایران می زیستند،در حدود 4200سال قبل از میلاد مسیح برای ساخت خانه های محیط اطراف خود از چوب استفاده می کرده اند و نقش یک لوح ی متعلق به 3000سال قبل از میلاد در شوش به دست آمده نشان می دهد استفاده از چوب برای ساخت وسایلی نظیر نردبان در این دوره رواج داشته است. همچنین قطعه چوبی که در یکی از مقبره های متعلق به 5000سال قبل در اطراف شهرستان فسا به دست آمده و نوع آن توسط آزمایشگاه چوب شناسی دانشکده جنگلداری گلخونک(با استناد به تحقیقات انجام شده توسط دکتر رضا حجاری این نوع درخت که جزو گیاهان همیشه سبز است ،هنوز هم در مناطق مختلف استان فارس می روید)تشخیص داده نشان می دهد که در آن زمان ایرانیان از چوب برای ساخت ابزار مختلف استفاده می کرده اند. در اکتشافات باستان شناسی تپه چراغعلی نیز ماکت گاو آهنی بادیرک بلند به دست آمده که نشان دهنده استفاده از چوب در ساخت گاو آهن و سایر وسایل کشاورزی می باشد. افزون براین،مطالعه و نوشته های مورخینی مانند هرودوت گزنون و کنت کورث با وجودی که پیرامون دوره ی مادها اطلاعات زیادی به دست نمی دهد،ولی در مورد دوره های هخامنشیان کاملا؛ گویاست.چنانکه گرنفون در مورد سلاح جنگی ایرانیان به نیزه هایی که از چوب درخت سنجد ساخته شده بود اشاره کرد و متذکر شده است:ایرانیان برای فتح سارد از ارابه های چند محوری بزرگی که وسط آن برجی برای استقرار تیراندازان وجود داشته استفاده کرده اند. درهمین دوره،به غیر از ابزار جنگی ،برای امور کشاورزی ،کشتی سازی و خانه سازی نیز از چوب استفاده می شد .نقش یک گاواهن که مربوط به 400سال قبل از میلاد مسیح(اواخر دوره هخامنشیان) می باشد به خوبی نحوه ی استفاده از چوب در کشاورزی را نشان می دهد. پاره ای از محققان نیز اظهار کرده اند که :بعضی ازپوشش تخت جمشید چوبی بوده ...
معرق کـــــاری
در معرق کاشي، قطعات کاشي هاي الوان به شکل تکه تکه توسط چکشي به نام چکي، دورتراشي مي شده و از کنار هم قرار گرفتن آنها طرحي واحد به وجود مي آمده است. دور آن را با خميري به نام ساروج گرفته و براي محکمي کار روي آن را دوغاب مي ريختند تا سفت شود. کاشي معرق دردوران ايلخانيان پديدار شد که به صورت نقش هاي هندسي در دوران تيموري به اوج شکوفايي خود رسيد نمونه کاشي معرق گنبد سرخ مراغه است که در زمان ايلخانيان ساخته شد. نمونه زيباي آن در دوران تيموري هم مي توان از گنبد سلطانيه نام بردنظريه ديگري هم وجود دارد مبني بر اين که معرق کاري چوب، تکنيکي نيست که از انواع مختلف معرق از جمله کاشي کاري گرفته شده باشد. معرق كار چوب بايد نه تنها با چوب کار کرده باشد و بافت آن را بشناسد، بلکه مي بايست تکنيک معرقکاري بر روي چوب را هم، فرا بگيرد. به گفته گروهي هم معرق از کشورهاي چين و هند و مصر وارد ايران شده است. اين افراد معتقدند که بر اساس اسناد و مدارک موجود سه هزار سال پيش مصري ها به ارزش چوب پي بردند و ساخته هاي خود را از قبيل صندلي صندوق و غيره با چوب هاي معمولي ساخته و بر روي آنها از روکش هاي مرغوب مانند آبنوس و تزئينات عاج استفاده مي کردند. قديمي ترين نمونه اثر چوبي، در کاوش هاي باستاني شهر سوخته زابل به دست آمد. اين اثر يك شانه است و قطعه هاي نقوش هندسي و گره را به شيوه جايگزيني بر آن حك كردند كه قدمت آن به هزاره پنجم قبل از ميلاد مي رسد. گروهي که معتقدند معرق از کشورهاي ديگر وارد ايران شده، تفسير اين کاوش را اينگونه اظهار داشتند که اين شانه متعلق به مسافريني بوده که از اين شهر گذر کرده اند.اما تحقيقات محققين بر روي نقوش اين شانه، روشن نمود که طرح هاي موجود بر روي آن (گره و نقوش هندسي) طرح هايي کاملا ايراني مي باشد. بر اين اساس مي توان به اين نظريه رسيد که ايران پايه گذار معرق کاري بوده و هنر مذکور از اين منطقه به ساير نقاط منتقل شده است. يک دوران سکوت چند هزار ساله، ما بين تاريخ ساخت دو اثر معرق موجود، وجود دارد؛ که اولي مربوط به شانه بدست آمده در حفريات شهر سوخته و دومي تابلويي متعلق به سال 1313 هجري شمسي است که توسط استاد احمد رعنا با سبک معرق جايگزين کار شده است. اين سبک اولين سبک معرق چوب به حساب مي آيد.در سال 1309 اولين کارگاه هاي سنتي به منظور آموزش و حفظ و اشاعه هنرهاي ملي و بومي ايران، توسط استاد حسين طاهرزاده بهزاد بنا نهاده شد. اولين کارگاه داير شده مربوط به صنايع چوبي، کارگاه منبت بود که زير نظر استاد احمد امامي و دو پسرش خليل و علي امامي اداره مي شد. در سال 1310 رشته مشبک و معرق چوب به کارگاه منبت اضافه ...
خاتم سازی هند indian sadeli
هنر خاتم کاری (خاتم سازی) توسط ایرانیان به هند برده شد. البته با خاتم کاری ایران تفاوتهایی داره، تصاویرش رو در ادامه میارم. بعضی ها لینک سایتهای دیگریه و بقیه رو هم خودم آپلود کردم. ادمه مطلب هم برای آشنایی با خاتم کاری. یک صفحه شطرنج (مهره ها هم از عاج ساخته شده اند) همان صفحه از نمایی دیگر جعبه لوازم خیاطی همان جعبه از نمایی دیگر - جعبه از نمای بیرون - همان از نمای نزدیک قاب ساعت (ظریف و زیبا) صفحه شطرنج (مشابه سبک ایرانی) جعبه با حاشیه خاتم باز هم جعبه -----و وبسایت مربوطه خاتم سازی یکی از هنرهای با ارزش شرق است. از گذشته خاتم سازی اطلاعات زیادی در دست نیست، زیرا مواد اولیه خاتم اکثرا چسب و چوب است و این دو ماده بر اثر مرور زمان از بین می روند. با این همه در اماکنی که جنبه تقدس داشته و در نتیجه از آنها به خوبی نگه داری شده، به خاتم هایی بر می خوریم که قدمت دویست تا سیصد ساله دارند. مهمترین مرکز خاتم سازی جهان امروز، ایران است. هر چند در کشورهای هندوستان، سوریه، عراق و فلسطین نیز هنر خاتم کاری وجود دارد، اما به قدمت و ظرافتی که در ایران انجام می شود نیست، در حقیقت این هنر ویژه ایران است. خاتم های ایران در نمایشگاههای جهانی و بین المللی، همواره در رده اول و ممتاز بوده است. در موزه های جهان، انواع مختلف خاتم های مرغوب ایران وجود دارد؛ از جمله تخته شطرنج خاتم کاری شده ای که در موزه “بناکی” در شهر آتن نگه داری می شود و در زمره بهترین نمونه خاتم عصر صفوی است. شاید بهترین نمونه این هنر در عصر حاضر، میز خاتمی است که در نمایشگاه بروکسل – سال ۱۹۵۸- مدال طلا را نصیب خود کرد. در هنر خاتم سازی از چوبهای گوناگون از قبیل عاج، استخوان، برنج و گاهی طلا و نقره استفاده می شود. ابتدا چوب، استخوان یا فلز را به صورت منشورهای مثلث القاعده می برند و آنها را بنحوی کنار هم قرار می دهند که برش عرضی آنها دارای اشکال هندسی منظم باشد، زیرا شکل عمومی بیشتر خاتم ها را نقوش هندسی تشکیل می دهد. بعد این برش ها را در کنار هم و بوسیله سریشم ، روی ورقه نازکی از چوب، می چسبانند و نهایتا ورقه را بر اشیاء گوناگونی مانند میز، صندلی، جعبه، قاب و غیره می نشانند. اخیرا خاتم های خطی نیز ساخته می شود که در آن کلماتی مانند اسماء خداوندی بعنوان نقش ظاهر می شوند. در خاتم های گرانقیمت، قسمت های فلزی خاتم از طلا یا نقره تشکیل میشود و به جای استخوان در ساخت آنها عاج به کار می رود. مرغوبترین انواع خاتم، به “پره وارو” و “سیم دار” مشهور است. این هنر از دویست سال پیش تا کنون بدون تغییرات زیاد باقی مانده و نمونه کارهای قدیمی و معاصر تفاوت چندانی ...
خلاصه کتاب صنایع دستی کهن :صفحه 57تا 90
قفل ساز:قفل کردن خزانه ها و انبار های گندم و پرستشگاهها در هزاره دوم پیش از میلاد در مصر و بین النهرین متداول بوده است. قفلی که قفل ساز ایرانی می سازد نشانه نبوغ فنی او در جهات مختلف است قفل های ایران از دیدگاه فنی: 1. قفل ثابت در(کلیدون خانه ):کلون دان (قفل رومی) - کلون - قفل فنر پخش شو 2.قفل آهن : قفل فنر با کلید پیچی – قفل فنری با کلید فشاری – قفل لوله با کلید پیچی – قفل رمز حرفی بی کلید 1.قفل کلون دان یا رومی : اگر ساختن مجدد قفل هومری امروز درست باشد نزدیکترین چیز شبیه به قفل هومری قفل کلونی (دندانه ای) است یعنی قفل رومی با بیزانسی این قفل از سه نظر قابل اطمینان است 1. زبانه کلید باید دارای طول معین باشد و در ازای آن از مرکز بدنه کلید اندازه گیری می شود تا بتواند به دندانه ها گیر کرده و کشو را از یک دندانه به دندانه دیگر حرکت دهد 2 . بدنه قفل تعدادی پره های ثابت و یک ورقه فولادی مرکزی دارد که هر دوی آن ها مدنگ (دندانه ها و بریدگیهای قفل) می گویند 3. برای اینکه نتوانند با یک سو زدن کلون مثلا از داخل در را باز کنند یک شیطانک چوبی در داخل قفل کار گذاشته شده است این شیطانک معمولا در انتهای کلون به درون چاک افتاده و همانجا آن را قفل می کند قفل کلون دار : در تمام ایران پیدا می شود از لحاظ ساخت کهنترین آن هاست قدمت کلید این نوع قفل ها به 2000سال پیش از مسیح می رسد.قفل فنر پخش شو : این قفل عبارت است از جعبه آهنی با دو فنر قوی که سر آنها از جعبه بیرون آمده است و در آذربایجان به کار برده می شود اصول آن در طرح و ساخت کاملا متفاوت است .قفل های ثابت روی در برای درهای اصلی دروازه های باغ و... به کار برده می شود درهای کوچکتر و جعبه ها و گاو صندوق ها و گنجه ها با انواع اقسام قفلهای آهنی بسته می شود. 2.قفل فنری با کلید پیچی :این نوع قفل بسیارعمومیت دارد این قفل در قرون وسطی در انگلستان و فرانسه و آلمان وتا سال 1875 در این کشورها رواج داشت. قفل فنری با کلید فشاری :این قفل بسیار قابل اطمینان است و هنوز هم زیاد به کار برده می شود و سابقه تاریخی آن از زمان روم آغاز می شود و تا قبل از انقلاب صنعتی در اروپا به کار برده می شود .قفل فنری از دو قسمت تشکیل شده است یکی تنه قفل و دیگری زبانه آن که مجموعه ای از دو فنر است.قفل نورمبرگ در مجموعه ای از قفلهای قرون وسطای آلمان نگهداری می شود قفل لوله با کلید پیچی :مشخصه اصلی این قفل استوانه کوچک قفل است که در داخل لوله قرار گرفته است قفل های لوله ای در هند و اروپا ی مرکزی پیدا شده است .قفل حروفی و رمزی :تا سال 1750شبیه قفل های ایرانی در فرانسه به کار برده می شد و اخیرا برای محا فظت دوچرخه و اتومبیل ...
تاریخ هنر معرق از قدیم تا حال به روایت چوب
معرق معرق در فرهنگ عمید به معنای تکه تکه، رگه رگه و وصله آمده است. همه ما در دوران کودکی از روشی به اسم کولاژ استفاده کرده ایم که در این کار تکه های رنگی مقوا، پارچه و کاغذ را به اشکال مختلف بریده و کنار هم قرار می دادیم و در نهایت به شکل خاصی مانند درخت، خانه و گل می رسیدیم. اگر این کار را با چوب های مختلف به رنگ های متنوع و مطابق با طرح مورد نظر انجام دهیم، این کار را معرق می گویند. این هنر به اشتباه مرقع هم نامیده شده است که خود هنری جدا در کتابت و به معنی گردآوری تکه های مختلف آثار گوناگون در یک مجموعه است. معرق انواع گوناگونی دارد که وابسته به نوع مصالح است و شامل معرق کاشی، چرم، پارچه، فلز، خاتم و چوب است. تاریخچه معرق چوب از آنجایی که چوب یکی از مواد نسبتا ناپایدار و کم دوام طبیعت است، آثار ساخته شده از چوب یا در طول زمان و یا بر اثر حوادث و عوامل مختلف آسیب دیده و از بین رفته اند و یا آنکه هیچ کس به فکر نگهداری و جمع آوری آثار دست ساز چوبی نبوده است. بر این اساس، تقریبا هیچ گونه آثار چوبی مشخصی از دوره های مختلف تاریخی، باقی نمانده است. با این حال محققان و تاریخ نویسان زمان های متفاوتی را به عنوان مبدا معرق چوب در نظر می گیرند. بنا به استناد گروهی معرق چوب الهام گرفته شده از معرق کاشی است و گفته شده در زمان افول صنعت کاشی، معرق چوب شروع به رشد کرده است. در معرق کاشی، قطعات کاشی های الوان به شکل تکه تکه توسط چکشی به نام چکی، دورتراشی می شده و از کنارهم قرارگرفتن آنها طرحی واحد به وجود می آمده است. دور آن را با خمیری به نام ساروج گرفته و برای محکمی کار روی آن را دوغاب می ریختند تا سفت شود. کاشی معرق در دوران ایلخانیان پدیدار شد که به صورت نقش های هندسی در دوران تیموری به اوج شکوفایی خود رسید. نمونه کاشی معرق گنبد سرخ مراغه است که در زمان ایلخانیان ساخته شد. یکی از نمونه های زیبای آن در دوران تیموری گنبد سلطانیه است.نظریه دیگری هم وجود دارد مبنی بر اینکه معرق کاری چوب، تکنیکی نیست که از انواع مختلف معرق ازجمله کاشیکاری گرفته شده باشد. معرق کار چوب باید نه تنها با چوب کار کرده باشد و بافت آن را بشناسد، بلکه می بایست تکنیک معرقکاری روی چوب را هم فرا بگیرد. به گفته گروهی دیگر، معرق از کشورهای چین، هند و مصر وارد ایران شده است. این افراد معتقدند که براساس اسناد و مدارک موجود سه هزار سال پیش مصری ها به ارزش چوب پی بردند و ساخته های خود را از قبیل صندلی صندوق و ... با چوب های معمولی ساخته و بر روی آنها از روکش های مرغوب مانند آبنوس و تزیینات عاج استفاده می کردند. قدیمی ترین نمونه اثر چوبی، در کاوش های باستانی شهر سوخته ...
ابریشم و مراحل کار با آن
آماده کردن نخ ابریشم روستائیان گیلان و مازندران کرم ابریشم پرورش می دهند . آنها تخم نوغان ( تخم ابریشم ) را در 15 اسفند از نزدیکترین نمایندگی انحصاری نوغان می خرند . تخم نوغان در جعبه های 100 می گذارند . کرم ابریشم از برگ درخت قوت تغذیه می شود . پس از یک هفته کرم ابریشم را در سینی تمیزی می گذارند . در هفته هفتم شاخه های درخت توت را روی تحت پرورشگاه می گذارند و سپس کرم ها را روی شاخه برده آنها با حرص زیاد مشغول خوردن می شوند . هر 4 ساعت باید شاخه ها و برگ های نر گذاشت و سپس پیله می بندند . پیله ها از روی وزن به کارخانه ای انحصاری فروخته می شوند در آنجا کرم ابریشم را با بخار و یا دستگاه هوای داغ به نام « سیکاتور » می کشند . پیله ها به 4 گروه از یک تا 4 نمره بندی می شوند . دو نوع دیگر هم هست که پستقر بوده به نام مثله سیاه . کر مرسوم . سپس آنها را به تران صادر می کنند . ابریشمی که در محل مصرف می شوند به صورت کلاف ( فقادی ) به رشت فرستاده می شود که از آن برای ساختن قالبهای درجه یک به کار برده می شود و به سه درجه تقسیم می شوند ( 1 – دانه ای و نرم و ظریف و زیبا . 2 – خشتی 3 – پودی ) . آماده کردن نخ های ابریشمی در چند مرحله است که از باز کردن فقادی شروع می شود . در اصفهان و یزد آماده کردن نخ جزء صنایع روستایی است که معمولاً چند نفر خود را ابریشم تاب می نامند . 1 – انتقال نخ از قادی به ماسوره و کلافه ( کوپی ) 2 – انتقال از ماسوره به قرقره چرخی 3 – انتقال از چرخی به کلاف چله 4 – چله پیچی – چله تون ( چله دانی ) در این مرحله ماده چسبی به نام شومال به آن می زننند به همین مناسبت اتاقی که در آن کرم ابریشم را چسب می زنند ( شومال خانه ، می گویند . در اصفهان چله تاب از چرخ چله تابی گردان استفاده می کند . چوپانان و چادر نشینان با دوک دستی کار میکنند و بقیه با چرخ نخریسی . بعضی از دوک ریس ها خامه را از توی آستین گشاد خود بیرون می آورند . دوکی که برای پشم و پنبه به کار می برند معمولاً از نوع دوک های معلق است که شامل میله چوبی یا آهنی نوک تیز به نام ( میل یا جل و یا چول یا کول ) شکاف یا قلاب بالای آن چل گیره ( دنده ) نام دارد . برخی دوک ریس ها دوک های چوبی فراطی شده دارن که قسمت فوقانی آن نزدیک قلاب بزرگ و سنگین در نهایت پنبه ، خامه آن شبیه z می شود . در ایران ریسیدن نخ به دو صورت انجام می گیرد . 1 – رسیدن با دوک دستی یا دوک جلک 2 – چرخ نخریسی ریسیدن کتان همیشه از چوله انجام می شود . و دوک چوبی آن از نوع معلق نیست . تابیدن طبیعی کتان همیشه به جهت s می باشد . پوشه دوک از چرم ضخیمی که با پیه آغشته شده ساخته شده است درنائین و اردستان گوشه ها از تخم هندوانه سوراخ شده که ...