حیاط در معماری
نقش حیاط در معماری پایدار دیروز
معماری پایدار علامه دهخدا در فرهنگ لغات خود پایداری را اینگونه معنا کرده اند ؛ دوام و ماندنی ، دارای ثبات و همیشگی و مقاومت کننده در واقع آن چیزی است که می تواند در آینده تداوم داشته باشد . باتوجهبهاينتعريفوبسياريمواردمشابهميتوانمعماريپايداررامعماريدانستكه : نسبتبهويژگيهاوشرايط محيطيومكانيپاسخگووكنشمنداستوازقابليتهايبستربومشناختيخوددرراستايايجادشرايطمحيطي مطلوباستفادهبهينهمينمايد. بدينترتيبازتعادلبومشناختيبرخوردارخواهدبود،يعنيكمينهصدماترابرمحيط زيستدارد. علاوهبرايننسبتبهتغييرات،شرايطونيازها،انطباقپذيرودرنتيجهتداومپذيراستوبهواسطهبرخورداري ازويژگيهايمكاني،متمايزوقابلتفكيكميباشد.
الگوهای معماری ایرانی - الگوی حیاط
در هر حیاط، حداقل یک حوض وجود دارد. به همراه تبخیر تدریجی آب از سطح حوض، فضای داخل حیاط و خانه از رطوبت برخوردار می‌شوند. در اطراف هر حوض معمولا به صورت متقارن چهار باغچه قرار دارد (چهارباغ) که از بوته‌ها، گل‌ها، سبزیجات و درخت‌های بومی مملو هستند و بدین وسیله رطوبت، سبزی، طراوت و رنگ آمیزی حیاط را در فصول مختلف تامین می‌کنند. رویت این گیاه‌ها و درخت‌ها از درون تمامی پنجره‌هایی که رو به حیاط باز می‌شوند، میسر است. آدمی می‌تواند رشد و نمو گیاهان را در هر فصل نظاره‌گر باشد. بدنه‌های حیاط، کاملا تعریف شده‌اند. جبهه‌های حیاط را جبهه‌های بنا و فضاهای پوشیده تشکیل می‌دهند و در سمت‌هایی که بنا وجود ندارد، دیوار، نقش فعال در تعریف حیاط ایفا می‌کند. ارتفاع دیوار به اندازه‌ایست که حس در برگرفتگی را در حیاط ایجاد می‌کند. علاوه بر این، دیوارها با برخورداری از جلوه‌های معمارانه به خاطر حضور طاقی‌ها، هلالی‌ها، نقش‌ها و رنگ‌ها، بدنه حیاط را کامل می‌کنند. تقریبا همه راه‌ها، پله‌ها و پاگردها، اتاق‌ها و سرداب‌ها به حیاط متصل هستند و متقابلا حیاط نیز چشم‌انداز طراحی شده و آراسته‌ای است برای تمام اتاق‌ها و فضاهای خرد و کلان خانه. به این ترتیب، در اغلب فصول سال و اغلب ساعت‌های روز و شب، حیاط‌های خانه‌ها، قابل استفاده هستند. در تمامی فضای اطراف حوض و باغچه‌ها، امکان توقف و فعالیت وجود دارد. با تخت‌هایی که برای نشستن، معاشرت کردن و خوابیدن طراحی شده است. با این تخت‌ها از روی حوض نیز به عنوان فضایی مطلوب و محصور بین درختان و بناهای اطراف، استفاده می‌شود. حیاط فضای آزادی است. کار کردن توام با آزادی، بازی کردن توام با آزادی، خلوت کردن در فضای باز توام با آزادی و حشر و نشر و گفت و گو. اتاقی دلباز که سقف ندارد و به آسودگی می‌توان در آن تنفس نمود. از آنجا که چهار سمت حیاط خانه‌های ایرانی همواره به وسیله فضاهای پوشیده اتاق‌ها و دیواره‌های طراحی شده محصور است، از هر طرف حوض که نگاه کنیم، طرف دیگر خانه در آینه آب دیده می‌شود و بدین ترتیب تصویری تماشایی از فضاهای واقعی و مجازی پدید می‌آید. سطح سیقلی و سبز رنگ آب با ماهی‌های سرخ کوچک و بزرگ، همواره بخشی از آرایش فضای حیاط به حساب می‌آید. در برخی از خانه‌ها، بیش از یک حیاط وجود دارد. معمولا یک حیاط بزرگ و یک یا چند حیاط کوچک که یکی از آنها در اختیار قلمرو عمومی است و بقیه به قلمرو خصوصی یا فعالیت‌های تخصصی‌تر مانند آشپزخانه و سرویس‌های بهداشتی تخصیص داده شده‌اند. در اصطلاح رایج، حیاط بزرگتر را "اندرونی"و حیاط کوچکتر را که به قلمرو عمومی اختصاص ...
حياط مساجد: بررسی تاريخی و سير تحول 2
معماری مساجد قسمت دوم دکتر بهناز امين زاده گوهر ريزی عضو هیئت علمی دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران سنت پیشینه: استفاده از حیاط مرکزی در بین النهرین به زمان اوروک (2500– 3000 ق.م) بر می گردد. که به عنوان یک فرم کلی در احداث قصرها به کار می رفته است. قصر مسلیم در کیش متعلق به پادشاه سومری (بنا شده در حدود 26000 سال ق . م) یکی از قدیمی ترین نمونه های باقی مانده از حیاط مرکزی است. در قصرهای هخامنشیان نیز از حیاط های مرکزی استفاده می شده است حیاط مرکزی که قبل از اسلام به دلایل گوناگون مورد استفاده بوده در فرهنگ اسلام به عنوان بیانی از احساس مسلمین نسبت به فضا معنا یافته و چه از نظر کاربردی و چه از دید سمبلیک به اوج خود می رسد. سير تحول در صحن مساجد علی رغم دسته بندی هایی که در رابطه با معماری مساجد صورت گرفته است تقسیم بندی حیاط مساجد در معماری اسلامی و به طور مشخص سیر تاریخی و تنوعات بومی آن تقریباً بدون مطالعه مانده است. با این حال در ارتباط با موقعیت الگوی حیاط (صحن) نسبت به زمین مسجد صحن مساجد را می توان در دسته بندی زیر خلاصه کرد: صحن یک طرفه: تحت تاثیر الگوی مسجد پیامبر در بیشتر مساجد اولیه که در قرن اول هجری ساخته شده بودند از قبیل مسجد کوفه و بصره حیاط در یک طرف زمین قرار می گرفت. پیرامون حیاط رواق هایی در یک، دو، سه و یا چهار جبهه می ساختند که علاوه بر جنبه های عملکردی آن تاکیدی بر محصور بودن فضای حیاط بود. رواق ها در جهت قبله عریض شده و شبستان مسجد را به وجود می آوردند. صحن به عنوان یکی از عناصر شاخص در این ترکیب معماری، که به سبک عربی در طراحی معماری مساجد شناخته شده است. به عنوان پیش در آمدی برای ورود به شبستان بوده است. ورود به صحن در جهت قبله است و در نتیجه ورود به شبستان مسجد به تدریج و با طمانینه صورت می گرفت. مساجد جامع اولیه از جمله: جامع دمشق (ساخته شده در سال 709م) مسجد جامع تونس (732 م) و مسجد جامع قرطبه (785 م) به این فرم بودند. در ترکیه به دلیل نفوذ معماری بیزانس از یک طرف و شرایط اقلیمی از طرف دیگر استفاده از حیاط در برخی مناطق به خصوص در قسمت آناتولی محدود است. این مساجد گرچه فاقد صحن اند، ولی فضای بازی که در مقابل مسجد وجود دارد و به آن «زیاده» می گویند. دارای عملکردی اجتماعی – مذهبی به مثابه صحن مسجد است. اما عنصر مشخص معماری مساجد دوره ی عثمانی در مساجد بزرگی از جمله مسجد سلیمانیه ی استانبول (1556 میلادی) حیاط های کوچک و مستطیل شکلی است که به وسیله یک ردیف رواق دور تا دور محاط شده اند. صحن مرکزی: مرکزیت در اسلام نمادی از وحدت وجود است و بنابراین بازتاب کیفیتی است که در بطن آن وحدت نهفته است. در بیان وحدت و انعکاس ...
حیاط مسجد: بررسی تاریخی و سیر تحول 2
معماری مساجد قسمت دوم سنت پیشینه: استفاده از حیاط مرکزی در بین النهرین به زمان اوروک (2500– 3000 ق.م) بر می گردد. که به عنوان یک فرم کلی در احداث قصرها به کار می رفته است. قصر مسلیم در کیش متعلق به پادشاه سومری (بنا شده در حدود 26000 سال ق . م) یکی از قدیمی ترین نمونه های باقی مانده از حیاط مرکزی است. در قصرهای هخامنشیان نیز از حیاط های مرکزی استفاده می شده است حیاط مرکزی که قبل از اسلام به دلایل گوناگون مورد استفاده بوده در فرهنگ اسلام به عنوان بیانی از احساس مسلمین نسبت به فضا معنا یافته و چه از نظر کاربردی و چه از دید سمبلیک به اوج خود می رسد. سير تحول در صحن مساجد علی رغم دسته بندی هایی که در رابطه با معماری مساجد صورت گرفته است تقسیم بندی حیاط مساجد در معماری اسلامی و به طور مشخص سیر تاریخی و تنوعات بومی آن تقریباً بدون مطالعه مانده است. با این حال در ارتباط با موقعیت الگوی حیاط (صحن) نسبت به زمین مسجد صحن مساجد را می توان در دسته بندی زیر خلاصه کرد: صحن یک طرفه: تحت تاثیر الگوی مسجد پیامبر در بیشتر مساجد اولیه که در قرن اول هجری ساخته شده بودند از قبیل مسجد کوفه و بصره حیاط در یک طرف زمین قرار می گرفت. پیرامون حیاط رواق هایی در یک، دو، سه و یا چهار جبهه می ساختند که علاوه بر جنبه های عملکردی آن تاکیدی بر محصور بودن فضای حیاط بود. رواق ها در جهت قبله عریض شده و شبستان مسجد را به وجود می آوردند. صحن به عنوان یکی از عناصر شاخص در این ترکیب معماری، که به سبک عربی در طراحی معماری مساجد شناخته شده است. به عنوان پیش در آمدی برای ورود به شبستان بوده است. ورود به صحن در جهت قبله است و در نتیجه ورود به شبستان مسجد به تدریج و با طمانینه صورت می گرفت. مساجد جامع اولیه از جمله: جامع دمشق (ساخته شده در سال 709م) مسجد جامع تونس (732 م) و مسجد جامع قرطبه (785 م) به این فرم بودند. در ترکیه به دلیل نفوذ معماری بیزانس از یک طرف و شرایط اقلیمی از طرف دیگر استفاده از حیاط در برخی مناطق به خصوص در قسمت آناتولی محدود است. این مساجد گرچه فاقد صحن اند، ولی فضای بازی که در مقابل مسجد وجود دارد و به آن «زیاده» می گویند. دارای عملکردی اجتماعی – مذهبی به مثابه صحن مسجد است. اما عنصر مشخص معماری مساجد دوره ی عثمانی در مساجد بزرگی از جمله مسجد سلیمانیه ی استانبول (1556 میلادی) حیاط های کوچک و مستطیل شکلی است که به وسیله یک ردیف رواق دور تا دور محاط شده اند. صحن مرکزی: مرکزیت در اسلام نمادی از وحدت وجود است و بنابراین بازتاب کیفیتی است که در بطن آن وحدت نهفته است. در بیان وحدت و انعکاس آن از طریق مرکزیت، فضاهای پر و خالی مسجد، هر یک به گونه ای به کیفیات فرمی و ...
درس تنظیم شرایط محیطی - خانم گردان پودمان دوم
1. ساختمان های درون گرا با حیاط مرکزی بناهای سنتی در اقلیم سرد مانند نواحی مرکزی فلات ایران دارای حیاط مرکزی بوده و سایر قسمت ها دورتادور این حیاط چیده می شوند . اتاق های واقع در سمت شمال حیاط بزرگتر از سایر قسمت ها و تالار یا اتاق اصلی نشیمن خانه نیز در این سمت حیاط واقع شده است تا از تابش مستقیم و حرارت آفتاب در فصل سرد زمستان استفاده کنند . جبهه جنوبی ساختمان به دلیل کوتاه و معتدل بودن فصل تابستان کمتر به کار گرفته می شود . لذا اتاق های جنوبی و اتاق های شرقی و غربی – در صورت وجود – به عنوان انباری یا فضاهای خدماتی همچون اتاق خدمه یا سرویس های بهداشتی کاربرد دارند . برخلاف مناطق معتدل و مرطوب سواحل جنوبی دریای خزر ، خانه های این مناطق ، اغلب دارای زیر زمینی با سقف کوتاه در پائین زمستان نشین هستند که به علت خنکی هوای آن ، در تابستان برای سکونت و آسایش ساکنان خانه به کار می رود . 2. استفاده از ایوان و حیاط کوچک در بنا از آنجایی که در بیشتر روزهای سال در مناطق کوهستانی سرد ویا بسیار سرد است اکثر فعالیت های روزمره در اتاق ها انجام می پذیرد . لذا ابعاد حیاط ها در این مناطق قدری کوچکتر از نواحی فلات مرکزی ایران است . ساختمان ها در این اقلیم دارای ایوان اند ولی عمق آنها نسبت به ایوان های مناطق جنوبی کشور به مراتب کمتر می باشد و همانند ایوان های منطقه خزر ، کاربرد نشیمن ندارند و صرفا جهت حفظ ورودی ها ی بنا از برف و باران استفاده می شوند . نکته دیگر پائین بودن کف حیاط بناهای اقلیم سرد به اندازه 1 تا 1.5 متر از سطح پیاده روهااست تا بتوان آب جاری در نهر ها و جویها را بر باغچه حیاط یا آب انبار واقع در زیر زمین سوار نمود و از سوی دیگر ، زمین مانند عایق حرارتی اطراف بنا را احاطه کرده ، مانع از تبادل حرارتی بین بنا و محیط پیرامون آن و باعث حفظ حرارت درون ساختمان می شود . 3. پلان ، فرم بنا و نحوه قرار گیری آن در حوزه اقلیمی سرد و کوهستانی ، بناها دارای پلان و بافت متراکم می باشند . فرم بنا باید به گونه ای باشد که سطح تماس آن را با سرمای خارج کمتر نماید تا حرارت کمتری از درون به بیرون انتقال یابد . لذا از احجامی نظیر مکعب یا مکعب مستطیل استفاده می نمایند تا نسبت سطح خارجی بنا به حجم داخلی آن کاهش یابد و آن را در حداقل ممکن نگه دارد . ساختمان ها بین 20 درجه به طرف غرب و 45 درجه به سمت شرق و در سایه باد یکدیگر و خارج از سایه آفتاب هم ، در محور شمالی – جنوبی مستقر می شوند . 4. اتاق های کوچک با ارتفاع کم در نواحی سرد و برفی ، باید از ایجاد اتاق ها و فضاهای بزرگ داخل بنا اجتناب نمود چرا که با افزایش سطح تماس آنها با فضای سرد بیرونی ، گرم کردن این ...
حياط مساجد: بررسی تاريخی و سير تحول 1
معماری مساجد قسمت اول دکتر بهناز امين زاده گوهر ريزی عضو هیئت علمی دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران علی رغم بهره گیری از سبک ها، تکنیک ها و مصالح متفاوت در ساخت مساجد در ممالک مختلف اسلامی، حیاط مرکزی یا صحن یکی از عوامل وحدت دهنده به معماری مساجد در طول تاریخ بوده است. این عامل در شکل گیری مساجد دوران اولیه ی اسلام نیز نقش مهمی داشته است. حیاط مرکزی گر چه در فرهنگ معماری قبل از اسلام نیز وجود داشته است، ولی در ارتباط با جهان بینی اسلام معانی جدیدی یافت و عامل مهمی در بیان معماری درونگرا که خصیصه ی ویژه ی معماری اسلامی است، شد. با این حال اهمیت چنین فضایی آن طور که باید مورد شناسایی و تحقیق قرار نگرفته است. فقدان تحقیقات و مدارک در مورد صحن مساجد هم در زمینه ی ادبیات مربوط به معماری مساجد مطرح است (بیشترین تحقیقات و بررسی ها در ارتباط با ویژگی های بنا، شیوه های ساخت و تزیینات مربوط به آن در دسترس است) و هم در مقوله کاربردی و معانی نمادین و معنوی این کمبود وجود دارد. به همین دلیل و سایر ادله ی مبتلا به جوامع امروزی مثل بهره وری حداکثر از زمین، ایجاد دسترسی سریع از معبر به شبستان مسجد و عدم شناسایی اهمیت و معنای حیاط مسجد، در طرح های جدید، مساجد غالباً استفاده از صحن محدود گردیده است. این مقاله در شناسایی هر چه بیشتر فضای حیاط مساجد ابعاد کیفی و اهمیت عملکردی آن به بررسی الگوهای اولیه و تحول حیاط مساجد و نیز کیفیات فضایی آن از قبیل تطابق فرم با عملکرد و تشابهات صحن مساجد با باغ های اسلامی می پردازد. مقدمه: قبل از شروع به بحث به نظر می رسد که بیان اهمیت فضاهای باز قبل و بعد از ظهور اسلام در ایران می تواند راهگشایی باشد برای ادراک هر چه بیشتر اهمیت معنایی حیاط (صحن) مسجد و نقشی که در تفسیر مفهوم فضای معنوی داشته است. در ایران سنت اجرای مراسم و آیین های مذهبی در فضاهای باز به دوره ی قبل از اسلام بر می گردد. هرودوت نیز به این نکته اشاره می کند که پارسیان مراسم مذهبی خود را در جاهای بلند و فضاهای باز انجام می داده اند. فضای مقدسی که زرتشتیان به آن پاوی می گفتند. زمینی مستطیل شکل بود که چهار طرف آن را پس از خواندن دعایی مخصوص علامت گذاری می کردند تا روح شیاطین از آن خارج شود سپس با آب مقدس تطهیر می شد؛ کاهن در گوشه ای می نشست و در جالی که ظرفی از آتش روبرویش بود به اجرای مراسم می پرداخت. این الگو تاثیر بسیاری در معماری مکان های مذهبی زرتشتیان داشت و گرچه با رشد دین زرتشت خصوصاً در زمان ساسانیان آتشکده های زیادی ساخته شد مقصود اصلی از بنای آتشکده حفاظت از آتش مقدس بود و نه محلی برای تجمع عبادت کنندگان. در نتیجه ...
حیاط نارنجستان--
موقعیت و وضعیت خاص طبیعی جغرافیایی ایران-اختلاف حدود 15 درجه عرض جغرافیایی بین شمالی ترین و جنوبی ترین نقاط شهری کشور و اختلاف بیش از 2500 متر بین ارتفاع مرتفع ترین و پست ترین این نقاط،وجود دیواره بلند و یکپارچه رشته کوههای البرز در شمال ورشته کوههای البرز در شمال و رشته کوههای مرتفع زاگرس در امتداد شمال غربی به جنوب شرقی و وجود دریای مازندران در مرز شمالی و خلیج فارس و دریای عمان در مرز جنوبی شرایط آب وهوایی کاملا متفاوتی را در نقاط مختلف این کشور پهناور پدید آورده است. طبیعی است که این تنوع آب و هوایی،لزوم پیش بینی شکل خاصی از محیط های انسان ساخت را برای هر یک از مناطق اقلیمی مختلف ضروری می سازد.از سطوح بایر زمین ، شدت آن بیشتر می شود. آسمان این مناطق ، در بیشتر مواقع سال بدون ابر است . ولی معمولا بعد از ظهرها در اثر گرم شدن و حرکت لایه های هوای نزدیک به زمین ، مه و طوفان گرد و غبار پدید می آید.رطوبت کم و نبودن ابر در آسمان باعث می شود دامنه ی تغییرات ذمای هوا در این مناطق بسیار زیاد شود. در تابستان ، تابش آفتاب در طول روز سطح زمین را تا 70 درجه ی سانتیگراد گرم می کند. در حالی که هنگام شب ، دمای سطح زمین به سرعت کاهش می یابد و به 15 درجه ی سانتیگراد یا پایین تر می رسد. البتهنوسان دمای هوا کمتر است . ولی در هر حال ، میزان تغییرات آن به 20 درجه ی سانتیگراد می رسد . دمای هوا در روزهای گرم تابستان به 40 تا 50 درجه ی سانتیگراد و در شب ها به 15 تا 25 درجه ی سانتیگراد می رسد . این اقلیم به دو منطقه تقسیم می شود : 1- بیابانی 2 - نیمه بیابانیمنطقه ی نیمه بیابانیدامنه ها و کوه پایه های ارتفاعات شمالی ، غربی و جنوبی که به داخل فلات ختم می شود و کوه های منفرد مرکزی و ارتفاعات نامنظم شرقی فلات که حوزه های مستقل یا نیمه مستقلی به وجود اورده اند ، به دلیل ارتفاعشان نسبت به چاله های مرکزی یا محلی ، از رطوبت بادهای مرطوبی که از فراز آنها می گذرد تا حدودی استفاده می کنند و نسبت به چاله های اصلی ، اقلیم نسبتا معتدلی به وجود می آورند. البته هر چه از غرب به شرق نزدیک شویم ، اثر بادهای مرطوب کاهش و خشکیهوا افزایش می یابد . شهر شیراز از جمله مناطق نیمه بیابانی محسوب می شود .سه ناحیه اقلیمی استان فارس• ناحیه ی جنوبی از جنوب غربی تا جنوب شرقی استان• ناحیه ی مرکزی وشمال از سمت غرب وشمال غرب تا سمت شرق استان (شیراز جزء این ناحیه می باشد)• ناحیه ی شمال شرقیشدت برودت هوا در شیرازمتوسط حداقل دمای هوا معیار مناسبی برای بررسی شدت برودت هوا به شمار می رود . این دما نشان دهنده وضعیت هوا در سردترین مواقع شبانه روز است . نقش ارتفاع از سطح دریا و ...