حوزه علمیه قم
حوزه علمیه؛ از کوفه تا قم (سیر تاریخی حوزه های علمیه)
تاریخ حوزه به قدمت تاریخ اسلام است، اولین حوزه در منزل حضرت خدیجه کبری(س)، 2 نفر شاگرد داشت. امیرالمؤمنین حضرت علی علیه‌السلام و همسر گرامی پیامبر اکرم و یک استاد و آن هم کسی جز پیامبر اکرم(ص) نبود. در ایام غربت اسلام، حوزه‌های علمی و ترویجی این دین به‌طور مخفی و در شرایط سخت گسترش و ادامه یافت. حتی در تبعیدگاه شعب ابی‌طالب برقرار بود. هجرت به یثرب این نهاد آموزشی - اعتقادی را آشکار و گسترده کرد و تعمیق بخشید و برای اولین‌بار در تاریخ ادیان محل عبادت، مکانی برای تعلیم و تعلم شد و مسجد، مدرسه شد و مدرسه محل عبادت.قدغن کردن نقل و کتابت حدیث بعد از رحلت رسول اکرم(ص) توسط حکومت وقت، محدودیت موقتی در جنبه مدرسی مسجد ایجاد کرد، ولی امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام و حضرت زهرا سلام‌الله علیها در دوره کوتاه عمر شریفشان بعد از رحلت رسول اکرم(ص)، سد موقوفیت نقل حدیث را شکستند و رشته مقدس تدریس و تشریح قرآن کریم و اسلام عزیز را با تکیه بر احادیث و سنت‌های به‌جا مانده از پیامبر اسلام(ص) ادامه دادند. علی‌رغم محدودیت‌های سیاسی، امیر مؤمنان(ع) به کارهای حیاتی خویش در استمرار و سرپا نگهداشتن حوزه علمیه تأسیس شده در عهد پیامبر اکرم(ص) ادامه دادند. شورش ناکثین در بصره، مولای متقیان(ع) را به عراق کشانید و از سال 36 هجری مسجد بزرگ کوفه را در ابعادی گسترده‌تر از مسجدالنبی(ص) تبدیل به بزرگترین حوزه علمیه‌ای کرد که تا آن تاریخ سابقه نداشت.حوزه کوفهایشان همه روزه هنگام فریضه پنجگانه نماز وارد مسجد اعظم کوفه می‌گردیدند و بر مسند تدریس خویش می‌نشستند و به آموزش علوم قرآن کریم و تدریس احکام فقه و حدیث و تربیت اصحاب و شاگردان خود می‌پرداختند و طلاب علوم دینی و عاشقان فضیلت و محدثان از هر سوی، گروه گروه به حوزه امام(ع) می‌پیوستند و از محضر مبارکش بهره‌مند می‌شدند. در آن ایام عظیم‌ترین حوزه‌های آموزش احکام دین در جهان اسلام در مسجد اعظم کوفه برقرار بود و بسیاری از خطبه‌ها و مکاتبات و فرمان‌های امیرالمؤمنین(ع) در همین حوزه ایراد گردید و یا به رشته تحریر درآمده است که قسمت‌هایی از آن را سید‌رضی در 400 ق از متون کتب با مشرب ادبی و سلیقه بلندپایه خویش در سه بخش الخطب، الکتب، قصارالکلمات گردآوری نموده و آن را نهج‌البلاغه نامگذاری کرده است. این کتاب پس از قرآن کریم یکی از بهترین مواریث فرهنگی صدر اسلام است.شاگردان و اصحاب امیرالمؤمنین علی(ع) را بیش از 500 تن یاد کرده‌اند. از تابعین و اصحاب امیرالمؤمنین علی(ع) که نام آنها در حوزه کوفه می‌درخشد و به تدریس فقه و احکام دین در مسجد اعظم کوفه مشغول بودند، عبارت‌اند ...
● در حوزه علميه قم
آيت الله خامنه‌ای از سال 1337 تا 1343 در حوزه علميه قم به تحصيلات عالى در فقه و اصول و فلسفه، مشغول شدند و از محضر بزرگان چون مرحوم آيت الله العظمى بروجردى، امام خمينى، شيخ مرتضى حائرى يزدى وعلّامه طباطبائى استفاده کردند. در سال 1343، از مکاتباتى که رهبر انقلاب با پدرشان داشتند، متوجّه شدند که يک چشم پدر به علت «آب مرواريد» نابينا شده است، بسيار غمگين شدند و بين ماندن در قم و ادامه تحصيل در حوزه عظيم آن و رفتن به مشهد و مواظبت از پدر در ترديد ماندند. آيت الله خامنه‌ای به اين نتيجـه رسيدند که به خاطر خدا از قــم به مشهد هجرت کنند واز پدرشان مواظبت نمايند. ايشان در اين مـورد مى گويند: «به مشهد رفتم و خداى متعال توفيقات زيادى به ما داد. به هر حال به دنبال کار و وظيفه خود رفتم. اگر بنده در زندگى توفيقى داشتم، اعتقادم اين است که ناشى از همان بّرى «نيکى» است که به پدر، بلکه به پدر و مادر انجام داده ام». آيت الله خامنه‌ای بر سر اين دو راهى، راه درست را انتخاب کردند. بعضى از اساتيد و آشنايان افسوس مى خوردند که چرا ايشان به اين زودى حوزه علميه قم را ترک کردند، اگر مى ماندند در آينده چنين و چنان مى شدند!... امّا آينده نشان داد که انتخاب ايشان درست بوده و دست تقدير الهى براى ايشان سر نوشتى ديگر و بهتر و والاتر از محاسبات آنان، رقم زده بود. آيا کسى تصّور مى کرد که در آن روز جوان عالم پراستعداد 25 ساله، که براى رضاى خداوند و خدمت به پدر و مادرش از قم به مشهد مى رفت، 25 سال بعد، به مقام والاى ولايت امر مسلمين خواهد رسيد؟! ايشان در مشهد از ادامه درس دست برنداشتند و جز ايام تعطيل يا مبازره و زندان و مسافرت، به طور رسمى تحصيلات فقهى و اصول خود را تا سال 1347 در محضر اساتيد بزرگ حوزه مشهد به ويژه آيت الله ميلانى ادامه دادند. همچنين ازسال 1343 که در مشهد ماندگار شدند در کنار تحصيل و مراقبت از پدر پير و بيمار، به تدريس کتب فقه و اصول و معارف دينى به طلّاب جوان و دانشجويان نيز مى پرداختند.
حوزه علمیه؛ از کوفه تا قم
حوزه کوفه ایشان همه روزه هنگام فریضه پنجگانه نماز وارد مسجد اعظم کوفه می‌گردیدند و بر مسند تدریس خویش می‌نشستند و به آموزش علوم قرآن کریم و تدریس احکام فقه و حدیث و تربیت اصحاب و شاگردان خود می‌پرداختند و طلاب علوم دینی و عاشقان فضیلت و محدثان از هر سوی، گروه گروه به حوزه امام(ع) می‌پیوستند و از محضر مبارکش بهره‌مند می‌شدند. در آن ایام عظیم‌ترین حوزه‌های آموزش احکام دین در جهان اسلام در مسجد اعظم کوفه برقرار بود و بسیاری از خطبه‌ها و مکاتبات و فرمان‌های امیرالمؤمنین(ع) در همین حوزه ایراد گردید و یا به رشته تحریر درآمده است که قسمت‌هایی از آن را سید‌رضی در 400 ق از متون کتب با مشرب ادبی و سلیقه بلندپایه خویش در سه بخش الخطب، الکتب، قصارالکلمات گردآوری نموده و آن را نهج‌البلاغه نامگذاری کرده است. این کتاب پس از قرآن کریم یکی از بهترین مواریث فرهنگی صدر اسلام است. شاگردان و اصحاب امیرالمؤمنین علی(ع) را بیش از 500 تن یاد کرده‌اند. از تابعین و اصحاب امیرالمؤمنین علی(ع) که نام آنها در حوزه کوفه می‌درخشد و به تدریس فقه و احکام دین در مسجد اعظم کوفه مشغول بودند، عبارت‌اند از ابوشیل علقمه (62 ق) فرزند قیس بن عبدالله، ابوعایشه مسروق (64 ق) فرزند اجدع بن مالک، ابومسلم یا ابوعمرو عبیده (73 ق) فرزند عمرو سلمانی، ابوعمرو یا ابوعبدالرحمن اسود (74 ق) فرزند یزید بن قیس نخعی، ابوعبدالله یا ابومحمد سعید (95 ق) فرزند جبیر، که به دست حجاج بن یوسف ثقفی به شهادت رسید، حکم (115 ق) یحیینه ایرانی‌تبار، ابواسماعیل حماد (120 ق) فرزند ابوسلیمان ایرانی‌تبار. حوزه کوفه پس از شهادت امیرالمؤمنین علی(ع) (40 ق) مدتی به وسیله حضرت امام مجتبی(ع) و ابن عباس رونق کافی داشت و پس از آن به دست شاگردان و اصحاب اداره می‌گردید. ابن سعد جلد ششم طبقات الکبری را به ذکر اصحاب رسول‌الله(ص) و تابعین که کوفه را مسکن خویش قرار داده بودند اختصاص داده و حدود 1000 تن از علما و محدثین عامه و خاصه را تا طبقه نهم تابعین نام برده است که این رقم حدود و وسعت این حوزه را در آن عصر آشکار می‌کند. در عصر حضرت صادق(ع) حوزه شیعه مسجد اعظم کوفه به اوج شکوفایی خود رسید و طلاب علوم دینی و راویان حدیث از سراسر بلاد اسلامی به سوی کوفه روان بودند و نیز حضرت صادق(ع) شاگردان خود را به سوی این مدرسه هدایت می‌کردند و پس از حوزه مدینه منوره، مسجد اعظم کوفه بزرگترین مَدرَس شیعی را تشکیل می‌داد. ابوالعباس نجاشی به سند خویش از حسن بن علی بن زیادالوشار نقل می‌کند که من برای استماع حدیث وارد کوفه شدم و در مسجد اعظم کوفه نهصد شیخ از شیوح حدیث را درک کردم. هر یک از آنها ...
حوزه علمیه قم و دارالعلوم دیوبند
حوزه علمیه قم و دارالعلوم دیوبندمحمد عیسی رحیمیخوافجهان اسلام سرشار از رقابت های تأویلی و کشمکش های مکتب های متنوع است، که در زمانه ها و زمینه های مختلف صف آرایی ها و معرکه گیری های گوناگونی را به نمایش گذاشته و با اساس گذاری سنت ها و منش های فکری در جهت ترویج مکتب های فقهی، مدعیات ایدئولوژیک و ادبیات شان سعی و تلاش به خرج داده اند.مکتب های قدیمفعالیت هایی مکتب های معتزله و اشاعره، شیعه و خوارج، اسماعیلیه و اهل حدیث، فلسفی و عرفانی و ده ها جریان دیگر را می توان در تاریخ گذشته مسلمانان به بحث گرفت و نمادها و نمود ها، جاذبه ها و دافعه های آنان را مورد تحلیل قرار داد.پایه گذاری نظامیه ها و حوزه های علمیه در اقصی نقاط جهان اسلام، به عنوان دژ های دفاع از سنت های فکری همسو با منافع آن ها نقش ایفاء کرده اند؛ بیت الحکمة عباسیان، نظامیه های سلجوقیان، جامع الازهر اسماعیلیان ، غیاثیه های تیموری و غیره از نمونه های برجستة این ادعا در عالم قدیم به شمار می روند.تسنن و تشیعهمواره دو فرقة اسلامی ( تسنن و تشیع) در زمینة برپایی حوزه های علمیه سرمایه گذاری های قابل توجهی نموده اند؛ در دنیای معاصر نیز"جامعة الازهر" و "جامعه دیوبند" در جهان تسنن جهت تولید و ترویج گفتمان های فقهی- کلامی شان شیوه های مخصوص به خود را در پیش گرفته اند، همچنان که حوزه های "نجف" و "قم" در جهان تشیع دوکانون عمدة تعلیمی و تربیتی اند و همچنان کانون تولید متون و معارف شیعی به شمار می روند.هدف ما در این نوشتار، تحلیل مفصل از رویکرد های مدرسه های دینی در جهان اسلام نیست بلکه سخن در باره دو حوزه ( قم و دیوبند) است.مکتب دیوبندمکتب دیوبند، نوعی بازگشت به گذشته است که از یکطرف مسئولیت دفاع از کیان اسلام در برابر آیین های بدعت گذار را، تبلیغ می کند و از جانب دیگر رهبری فکری و معنوی جهان تسنن را نیز جزء اختیارات خویش می داند.دارالعلوم دیوبند در شبه قارة هند به منظور حفظ و توسعة تعالیم اسلامی با گرایش های سنتی محافظه کارانه وارد صحنه شده است.این جریان روش خاص اسلامی خود را دعوت می دهد و رعایت تشریفات و هنجار های ظاهری را مانند ارزش های معنوی و اخلاقی مهم می داند.از جائی که مکتب دیوبند، مسئولیت دفاع از کیان اسلام در برابر آیین های بدعت گذار را سرلوحه کار خود قرار داده و از جانب دیگر رهبری فکری و معنوی جهان تسنن را جزء اختیارات خود می داند، از اوان تأسیس تا کنون، برای تربیت طلبه های تمامی بلاد اسلامی همت گماشته و از طریق مدارس هم فکر در پاکستان، افغانستان و ایران و جاهای دیگر فعالیت می کند.دیوبندی ها با توجه به چالش های بالفعل رقیبان قدرتمند در شبه قاره هند ...
سامانه اطلاع رساني معاونت آموزش حوزه علميه قم راه اندازي شد
حجت الاسلام عليرضا سبحاني نسب، مسؤول بخش رايانه اي معاونت آموزش حوزه علميه قم، در گفت و گویی اظهار کرد: سامانه اطلاع رساني معاونت آموزش حوزه علميه قم با هدف ارائه خدمات الکترونيکي به طلاب فعاليت خود را آغاز کرد.وي افزود: اين سامانه با کوشش گروه از متخصصان فني داخلي که بيشتر آن ها طلاب هستند، طراحي شده است که به صورت اينترنتي و اينترانتي به طلاب حوزه هاي علميه کشور خدمات آموزشي ارائه مي کند.حجت الاسلام سبحاني نسب، ارتباط مستقيم با بخش هاي مختلف معاونت آموزش همچون معاون آموزش، ارزيابي، امتحانات، مشمولين، مدارج علمي، ثبت اطلاعات توانمندي ها مانند آثار و تاليفات، فعاليت ها و مهارت ها را از جمله خدمات اين سامانه اعلام کرد.وي کاهش مراجعات طلاب به مرکز مديريت و حذف وقت اضافي در امور آموزش را از اهداف راه اندازي اين سامانه دانست و افزود: تلاش داريم با فعال شدن اين سامانه تمامي خدمات آموزشي طلاب به صورت الکترونيکي عرضه شود و حجم رفت و آمد به معاونت آموزش حوزه کاهش يابد.حجت الاسلام سبحاني نسب تصريح کرد: بخش هاي مختلف معاونت آموزش تا شش ماه آينده تمامي خدماتي خود را به صورت الکترونيکي به طلاب ارائه مي کنند و در سه ماهه اول سال آينده حوزه هاي علميه شهرستان ها به شبکه يکپارچه به اينترانت متصل خواهند شد.وي اظهار داشت: تا ماه آينده مرکز خدمات حوزه و دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم به صورت آنلاين مي توانند از طريق اين سامانه خدمات آموزشي طلاب را در پروندهاي آنان به ثبت رسانند. چه افرادی می توانند از این سیستم استفاده نمایند؟تمامی طلابی که در حوزه علمیه قم پذیرش شده و دارای کد تحصیلی فعال می باشند میتوانند در سیستم ثبت نام کرده و از کلیه خدمات بصورت اینترنتی استفاده نمایند. برای ثبت نام به آدرس زیر بروید:http://amoozesh.howzeh-qom.com/register.aspx مهمترین سایتهای اطلاع رسانی حوزه علمیهچه خدماتی در این سیستم ارائه می شود؟در حال حاضر شما پس از تکمیل ثبت نام می توانید از این خدمات استفاده نمایید:مشاهده ارزیابی تحصیلی مشاهده آخرین کارنامه انتخاب دروس (برای شرکت در امتحانات خرداد و شهریور) بروز رسانی اطلاعات (آدرس ، تلفن ، ایمیل و...) دریافت جدیدترین اطلاعیه های مرکز از طریق ایمیل و پیامک ارتباط مستقیم با بخش های مختلف معاونت آموزش (معاونت آموزش، ارزیابی ، امتحانات ، مشمولین ، مدارج علمی) ثبت اطلاعات توانمندی ها(آثار و تالیفات، فعالیت ها، مهارت ها، زبان هایی که آشنایی داریدو...). با تشکر از دست اندرکاران سایت اسلام ناب که با اطلاع رسانی سریع و پیگیریهای خستگی ناپذیر برای طلاب علوم دینی دل می سوزانند.
تعجب آیت‌الله سیستانی از موضوعات دروس خارج قم
حجت الاسلام محمد مهدی کریمی‌نیا، معاون پژوهش مرکز تخصصی حقوق و قضای اسلامی حوزه علمیه قم در گفت‌و‌گویی بیان داشت: حوزه‌های علمیه بنیان فکری و مبنایی انقلاب اسلامی هستند و انقلاب اسلامی منشعب از حوزه های علمیه است. وی ادامه داد: حوزه های علمیه با ترویج فرامین بلند اسلام، توده‌ها را آگاه کردند و انقلاب اسلامی در ایران شکل گرفت، همچنین استمرار انقلاب هم وابسته به حوزه های علمیه است. این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه حوزه‌های علمیه در گذشته بر همه مسائل اشراف داشتند گفت: امروز با توجه به گسترش و استمرار کاروان علم و توسعه جوامع بشری و پیشرفت‌های روز به روز، حوزه های علمیه باید مناسب با زمان عمل کنند. وی گفت: عده‌ای از افراد شاخص و تحصیل کرده حوزه علمیه قم محضر آیت الله سیستانی در نجف رسیدند و ایشان از درس های حوزه سوال کرده بود که چه درسی در قم تدریس می شود، یکی از اساتید گفته بود کتاب طهارت، صوم؛ آیت الله سیستانی تعجب کرده بود که انقلاب اسلامی شکل گرفته است و در این شرایط باید مصوبه های مجلس اول در حوزه های علمیه بحث و بررسی شود و مسائلی همچون بورس، اورق بانکی و بیمه در درس خارج مورد کنکاش قرار گیرد و مدرسان حوزه علمیه باید این موضوعات را بررسی و آن را به پیش نویس قانون تبدیل کنند تا در مجلس تصویب شود، اما متاسفانه امروز حوزه با مجلس قانون گذاری ارتباط اندکی دارد. این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه فقه دستور زندگی از بدو تولید تا هنگام مرگ است، ادامه داد: فقه به شیوه زندگی انسان در عرصه فردی و اجتماعی می پردازد و متکفل بیان دستور زندگی برای همه انسان‌ها در تمامی عرصه‌ها است. وی با اشاره به اینکه بخش زیادی از مطالب فقه به مساله سیاست اشاره دارد، گفت: ارتباط زمامداران با مردم، مردم با حاکمان، شکل حکومت به صورت جمهوری و پارلمان، میزان آزادی‌های مردم، اندازه مشارکت سیاسی مردم باید در حیطه فقه سیاسی بحث و بررسی شود. این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه فقه سیاسی به نحوه تعامل دو جانبه حاکمیت با ملت می پردازد، گفت: فقه سیاسی یا حقوق عمومی از مباحث چالش‌زایی است که کمتر حوزه های علمیه به آن پرداخته‌اند. وی با بیان اینکه قانون اساسی به همت فقیهان اسلامی تصویب و بعد اصلاح شد و اخیرا زمزمه اصلاح و بازنگری آن به میان آمده است که این امر هم تنها به فرمان مقام معظم رهبری ممکن است، گفت: بعد از انقلاب اسلامی به مباحث فقه سیاسی اهمیت ویژه داده نشد و حتی قانون اساسی کمتر مورد تامل فقهی قرار گرفت. این استاد حوزه علمیه قم گفت: مقام معظم رهبری بر مسائل فقهی و حقوقی اشراف ...
مطالعات سیاسی وحوزه علمیه قم ( 1 )
مقدمه<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" /> درباره تعداد مراکز تحقیقاتی حوزه علمیه قم آمارهای مختلفی وجود دارد. درکتابچه راهنمای مراکز پژوهشی حوزه علمیه قم که دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم منتشرکرده است، تعداد این مراکز بیش از چهارصد و پنجاه مرکز نام برده شده است. معاونت پژوهشی حوزه علمیه قم تعداد نود و نه مرکزازاین مراکز را معرفی کرده است[1]. از آن جا که فضای عمومی حوزه علمیه پس از انقلاب اسلامی به شدت به سیاست متمایل شد و ایده مقبول همراهی سیاست و دیانت به وسیله نیازهای عینی جمهوری اسلامی تشدید گشت. مجموع عوامل ذهنی وعینی درحوزه پس از انقلاب دست به دست هم داده باعث شدند که اغلب این موسسات، قلمرو سیاست را نیز در حوزه پژوهشی خود قرار دهند، ازاین رو به درستی تعداد مراکز پزوهشی که درقلمروسیاست فعالیت میکنند معلوم نیست. درمورد آموزش سیاسی نیز فعالیت¬های اولیه مانند بخش پژوهش به صورت غیر رسمی آغاز شد اما برخلاف قلمروی پژوهش بسیار زودتر شکل رسمی به خود گرفت . سابقه تاسیس مراکز آموزش سیاسی رسمی به اوان انقلاب اسلامی و دوره انقلاب فرهنگی باز می¬گردد. یکی از تصورات رایج این دوران برای اسلامی کردن علوم انسانی همکاری حوزه ودانشگاه بود که این ایده به شکل سازمانی نیز تجسم یافت. استراتژی دیگر در این مورد تاسیس مراکز حوزوی / دانشگاهی بود. دانشگاه امام صادق(ع) در تهران و موسسه آموزش عالی باقرالعلوم(ع)، دانشگاه مفید، و موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) درقم تحقق سازمانی این ایده می¬باشند.[2] درمقاله حاضر به بررسی سازمان¬های آموزشی و پژوهشی در حوزه علمیه می¬پردازیم که به صورت رسمی و با مجوز وزارت علوم ،تحقیقات و فن آوری یا مرکز مدیریت حوزه علمیه قم دررشته علوم سیاسی به فعالیت میپردازند. 1.موسسه آموزش عالی باقرالعلوم(ع)[3] تاریخچه درپی رهنودهای بنیان گذارجمهوری اسلامی درباره ارتقای سطح آگاهیهای سیاسی طلاب حوزه علمیه قم درزمینه جهان اسلام، ایران و روابط بین الملل، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم درسال 1363 مبادرت به برگذاری دورههای آموزشی کوتاه مدت عمومی وتخصصی تربین محقق سیاسی نمود. با بررسیهای انجام شده و مشورت با استادان حوزه ودانشگاه ، در سال 1364 این دورهها به ثبت رسید و مرحله نخست آموزشهای سیاسی تا سال 1366 ادامه یافت. از این سال، مرحله دوم دورههای آموزش سیاسی دفترتبلیغات ، به صورت منسجم تری آغاز شد و متناسب با شرایط عمومی کشوراز یک سو، و اشتیاق عمومی طلاب علوم دینی به مسایل سیاسی، این اقدام با استقبال بسیاری روبرو شد. این امر ضرورت گسترش رشتههای علوم انسانی به صورت عمومی ...