تعلیم و تربیت در اسلام
تعلیم و تربیت در اسلام (1)
تعلیم و تربیت در اسلام (1)نویسنده : مجتبی امیریان منبع : اختصاصی راسخون چكيده در اين تحقيق چند نكته قابل ذكر است كه بطور خلاصه عرض مي نمايم :1. تحقيق در سه فصل تدوين گرديده است 2. فصل اول با عنوان تربيت، در مورد تاريخچه تربيت قبل از ظهور اسلام ، شناخت انسان ، تعريف تربيت از ديدگاه علماي غرب وقديم وهم چنين تعريف تربيت از ديدگاه اسلام پرداخته است كه اين فصل با نگاه مباحث زيربنائي براي روشن سازي مقدمات اصل بحث ضرروي است .3. فصل دوم با عنوان كلي تربيت اسلامي ، دو موضوع مهم را مورد بررسي قرار مي دهد كه اولا ويژگي هاي يك تربيت اسلامي چيست كه 6 ويژگي نام برده مي شود و ثانيا هدف از تعليم و تربيت در اسلام چيست كه بطور خلاصه 6 هدف توضيح داده مي شود .4. فصل سوم كه شايد مهم ترين فصل اين تحقيق مي باشد با عنوان مباني ، اصول و ورش هاي تربيتي انتخاب گرديده است كه تشكيل شده است از 13 مبنا و 13 اصل تربيتي كه ذيل عنوان هر اصل ، روش هاي تربيتي مربوط به آن آمده است .5. روش هاي تربيتي با مثالهايي از قرآن ،نهج البلاغه و روايات اهل بيت (عليهم السلام) جهت كاربردي تر شدن اين شيوه ها بطور بسيار خلاصه مطرح شده است كه مي تواند براي يك مربي تربيتي بسيار كاساز بوده و مثال هاي بيشتر را از قرآن كشف نمايد.6. درپايان فصول سه گانه ، مباني ،اصول و روش هاي تربيتي بصورت يك جدول مطرح شده تا جمع بندي مناسبي براي مباحث فصل سوم باشد.كليد واژه ها :1. تربيت و تعليم 2.شناخت انسان 3. نفس و روح 4. فطرت 5. عقل 6. هويت 7. تزكيه 8. جامعيت 9. تلقين و تحميل و تحول و تغيير 10. محاسبه 11. اسوه 12. موعظه و جدال احسن مقدمه به نام بي پايان حق كه وجود از جوهر او ريشه گرفت و هستي از او معنا يافت . هم او بود كه انسان را از گوهر جان آفريد و بر نهانش فطرت خداجويي را نهاد و اركانش را برخداجويي و حقيقت جويي وكنجكاوي در راه حق استوار نمود. همه ي خلق را به دانايي جهت داد ، هم آنان را كه ناطق آفريد و هم آنانكه بدون زبان ،خلقتش نه از روي نياز بلكه از روي رحمت و كرم شكل گرفت ، نه خواهان عبادت است و نه خواهان مناجات . اما اين دو را فرصتي مغتنم براي آدم زميني قرار داد. در عدل نتوان كسي را با او تشابه گرفت و در لطف همچنين گوهرجان را چنان آفريد كه هر بنده اي خواص خاص خود را يافت و با تعلم و همراهي تعليم بزرگي يافت . آنچنان كه اگر اين دو مزيت را از استعداد وي حذف كرده و ناديده انگاريم خلقتش ( خلقت انسان با همه استعدادها) همچون معدني كشف نشده و استخراج نگرديده باقي خواهد ماند . پس به اين دليل كه خود خالق بود وآگاه، تعليم را بر انسان واجب گردانيد و راه هدايت را با استناد به پيامبرانش هموار گردانيد. ...
تعلیم و تربیت در اسلام
تعلیم و تربیت در اسلام متفکر شهیداستادمرتضی مطهّری مقدمه: بحث ما درباره ی تعلیم و تربیت دراسلام است. تعلیم و تربیت، بحث ساختن افراد انسانهااست. یک مکتب که دارای هدفهای مشخص است و مقررات همه جانبه ای دارد و به اصطلاح سیستم حقوقی و سیستم اقتصادی و سیستم سیاسی دارد، نمیتواند یک سیستم خاص آموزشی نداشته باشد. یعنی مکتبی که می خواهد در مردم طرحهای خاص اخلاقی، اقتصادی و سیاسی را پیاده کند. دعوت اسلام به تعلیم و تربیت: نیازی نیست که راجع به دعوت اسلام به تعلیم و تعلّم بحثی بکنیم، زیرا امر واضحی است. باید درحدود علم اسلامی و تعلیمات اسلامی بحث کنیم که آن علمی که اسلام دعوت می کند چه علمی است، والّا همین که در اولین آیات وحی می فرماید:اِقرَأبِاسمِ رَبِّکَ الَّذی خَلَق، خَلَقَ الاِنسانَ مِن عَلَق، اِقرأوَرَبُّکَ الاَکرَمُ،اَلَّذی عَلَّمَ بِالقَلَمِ، عَلَّمَ الاِنسانَ مالَم یَعلَم، بهترین شاهد است بر عنایت فوق العاده اسلام به تعلیم و تعلّم.(قلم مظهر سواد و نوشتن است) همچنین پیغمبر اکرم فرمود: بِالتَّعلیمِ اُرسِلَتُ من فرستاده شدم برای تعلیم. در آن داستان معروف که وارد مسجدشان شدند و دو حلقه جمعیت دیدند که در یکی مردم مشغول عبادت بودند و در دیگری مشغول تعلیم و تعلّم، فرمود: کِلاهُما عَلی خَیرٍ هردو کار خوب می کنند ولی من برای تعلیم فرستاده شده ام. و بعد خود حضرت آمدند درآن جمعی که مشغول تعلیم و تعلّم بودند نشستند. تمرین ضبط نفس یکی از مهمترین خصوصیّات شکلی که اسلام به عبادت داده مسئله تمرین ضبط نفس در هنگام عبادت است. نماز واقعاً عبادت جامع و عجیبی است. البته این خصوصیّت درحج هم هست ولی به صورت دیگری، یعنی همانجا که انسان مُحرِم می شود خود را ضبط می کند و [و از برخی امور]منع می نماید و تمرین [ضبط نفس] می کند. روزه هم همین طور است، البته به شکل دیگری. درتمام مدت نماز، خوردن نباید صورت گیرد. نماز بسیاری از اصول تربیت اسلامی را در خود گنجانده است. خوردن و آشامیدن درآن ممنوع است؛ خندیدن، آن را خراب می کند؛ گریستن برای غیرخدا، برای هر موضوعی از موضوعات دیگر خرابش می کند، زیرا درحال نماز انسان باید برتمایلات خود ازقبیل خندیدن و گریستن مسلّط باشد وخود را نگهدارد؛ هرموجب شدیدی برای گریستن باشد نباید بگرید. به چپ و راست متمایل شدن و نگاه کردن، نماز را باطل می کند. این یک حالت انضباط جسمی و روحی است؛ جسمی مثل همین که درحال نماز به چپ و راست یا پشت سرنگاه نکنید، از نظر روحی هم نباید اسیر احساسات بشوید. درآن حال اگر کلامی که از نوع کلام آدمی است، یعنی از کلامهایی که دو انسان باهم می گویند بر زبان انسان جاری شود نماز ...
خانواده و اهمیت آن در اسلام...
خانواده به مفهوم محدود آن عبارتست از یک واحد اجتماعی، ناشی از ازدواج یک زن و یک مرد که فرزندان پدید آمده از آنها آن را تکمیل می کنند. تعریف دیگری خانواده را شامل مجموعه ای از افراد می داند که با هدف و منافع مشترک زیر سقفی گرد هم می آیند. اسلام خانواده را گروهی متشکل از افراد، دارای شخصیت مدنی، حقوقی و معنوی معرفی می کند که هسته اولیه آن را ازدواج مشروع زن و مردی تشکیل می دهد و نکاح عقدی است که براساس آن رابطه زوجیت بین زن و مرد برقرار شده و در پس آن طرفین دارای وظایف و حقوق جدید می شوند. ارتباط خویشاوندی در سایه نکاح پدید می آید ؛ اعضای آن دارای روابط قانونی، اخلاقی و عاطفی می گردند. اساس تشکیل خانواده این است که زن و مردی می کوشند اراده خود را بر تأسیس آن و قبول تکالیفی که شرع برای آنها معین کرده است محقق گردانند. بر این اساس خانواده یک تأسیس حقوق ی به حساب خواهد آمد که اعضای آن با رشته خونی با هم پیوند پیدا می کنند. جامعه شناسان خانواده را یک پدیده تاریخی می دانند که از اجتماع کلی جدا نیست. واحدی است اجتماعی که در عین حال خصایص یک نهاد و یک گروه را واجد است. بر این اساس در عین مطالعه کلی خانواده باید به چشم یک نهاد و یک گروه ارادی نخستین رهبری و عضویت نگریسته شود. اسلام و خانواده اسلام خانواده را از مهمترین و اساسی ترین واحدهای اجتماعی می داند که بنای آن بر الفت و همدلی و همدمی استوار گشته و این بنا محبوب ترین بناها در پیشگاه خداوند است. روابط آن بر مؤدت و رحمت پایه گذاری شده و گرمی کانون خانواده مورد توجه عمیق اسلام است. تعالیم اسلامی شخصیت واقعی انسان را مد نظر دارد و نیک بختی و سعادت زوجین را در سایه عقد و پیمان ازدواج با در نظر داشتن معیارهای انتخاب همسر تضمین می کند. در عین خواستاری لذت و خوشی برای زن و مرد ، روابط آنها را بر مبنای ضابطه اندیشیده ای قرار می دهد. اسلام زندگی خانوادگی را بر مبنای حقوق و مسئولیت قرار می دهد و در آن وظیفه هر یک از اعضا معلوم و مشخص است در عین آن که گذشت و فداکاری زوجین برای گرمی کانون و استواری آن اصلی است. اسلام قائل است اصلاحات باید از خانواده ها شروع شود (ابدء بما تعول) و زن و شوهر مسلمان باید بنای حیات اجتماعی را در خانواده پی ریزی نمایند. خانواده نظامی دارد که از سوی خالق بشر، همان کس که به همه ریزه کاری ها و ظرافت و لطافت حیات او آگاه است و برای بشریت سعادت و نیکبختی می خواهد و در کارش اشتباهی و لغزشی نیست ، تهیه و تدوین شده است در نتیجه برای انسان بدبختی و تأسف و تأثری نخواهد بود و موجبات سکون و آرامش واقعی زوجین از هر سو فراهم است. منبع ...
« تعلیم و تربیت دختران نوجوان در آینه ی اسلام »
بسمه تعالی « تعلیم و تربیت دختران نوجوان در آینه ی اسلام » اسلام دین جهانی و ابدی است و احکام و دستورات آن در همه زمان ها و مکان ها قابل اجراست ، چون احکام و معارف الهی متوجه نوع بشر است و فراجنسیتی می باشد ، بنابراین بخشی از احکام نوجوانان دختر از بین احکام کلی که در آیات و روایات نهفته است استخراج می شود . آیات قرآن : 1- « ومن یعمل من الصالحات من ذکر او انثی وهو مومن فالئک یدخلون الجنه ولایظلمون نقیرا » ( النساء 124) ترجمه : ( وهرکه از مرد و زن کارهای شایسته کند در حالی که مومن باشد آن ها داخل بهشت می شوند و ذره ای به آن ها ستم نمی رود . ) 2- « من عمل صالحا من ذکر او انثی و هو مومن فلنحیینه حیوه طیبه و لنجزینهم اجرهم باحسن ما کانوا یعملون » ( النحل 97) ترجمه : ( هرکس از مرد یا زن کار شایسته کند – در حالی که مومن باشد – قطعا او را با زندگی پاکیزه ای حیات حقیقی می بخشیم و مسلما اجرشان را بر پایه ی بهترین کاری که می کردند می دهیم .) 3- « من عمل سیئه فلا یجزی الا مثلها و من عمل صالحا من ذکر او انثی و هو مومن فاولئک یدخلون الجنه یرزقون فیها بغیر حساب » (الغافر 40) ترجمه : ( هرکه بدی کند ، جز به قدر آن مجازات نمی شود ، و کسانی که کار شایسته کنند – چه مرد و چه زن - و مومن باشند ، آن ها داخل بهشت شده ، در آنجا بی حساب روزی داده می شوند .) (( این دسته از آیات به طور عموم دختران ، پسران ، زنان و مردان را تشویق به عمل صالح می نماید . که یکی از بهترین عمل ها فراگیری علم خصوصا علم الهی است و بهترین زمان فراگیری آن همان عوان نوجوانیست . )) 4- « و اذ نجیناکم من ءال فرعون یسومونکم سوء العذاب یذبحون ابناءکم و یستحیون نساءکم و فی ذالکم بلاء من ربکم عظیم » ( البقره 49 ) ترجمه : ( و [ یاد کنید ] آنگاه که شما را از فرعونیان نجات دادیم ، که شما را به سختی آزار می دادند ، پسرانتان را سر می بریدند و زنانتان را زنده می گذاشتند و در آن [ مصایب ] آزمونی بزرگ از سوی پروردگارتان بود.) 5- « یا ایها الناس اتقوا ربکم الذی خلقکم من نفس واحده و خلق منها زوجها و بث منهما رجالا کثیرا و نساء واتقوا الله الذی تساءلون به والارحام ان الله کان علیکم رقیبا » ( النساء 1 ) ترجمه : ( ای مردم ! از پروردگارتان ، که شما را از یک تن آفرید و همسرش را از او آفرید و از آن دو ، مردان و زنان بسیاری را منتشر ساخت ، پروا کنید ؛ و از خدایی که با سوگند به او از یکدیگر درخواست می کنید و در مورد ارحام از خدا پروا کنید . همانا خداوند مراقب شماست . ) (( این دسته از آیات عمومیت کلمه نساء نسبت به جوانان و نوجوانان دختر را بیان می کند . یعنی کلمه نساء در آیات زیادی ...
تعليم و تربيت از ديدگاه پيامبر اسلام
مقدمه ماکان محمد ابا احد من رجا لکم ولکن رسول الله و خاتم النیین و کان الله بکل شیء علیما.[1] درود خدا به روان پاک انبیاء الهی ، این سرایندگان فریاد آزادگی و یکتا پرستی ، سلام و اکرام بی پایان و بی نهایت خدا بر پیامبر اعظم و خاندان پاکش ، که خداوند اقرار به پیامبری ایشان را قرین اعتراف به خداوندی خویش ساخت و آن قدر وی را گرامی داشت که هیچ مخلوقی به مرتبه اش نرسید ، خود و فرشتگانش بر او سلام فرستادند و مومنین را دستور داد تا بر او و خاندانش صلوات فرستند. سلام به محضر ولی امر مسلیمن جهان حضرت آیت الله خامنه ای (مد ظله العالی) این اقیانوس ژرف اندیشه ، علم ، سیاست و دوراندیشی که با پیام عمیق و جهت دهنده ی خود که تنها از ذهن و فکر مخلصان الهی و عباد صالح خداوند تراوش می کند ، امسال را سال پیامبر اعظم (ص) نامید و مصداق این حدیث شریف نبوی گردید که می فرماید: ان من الشعر حکماً و ان من البیان سحراً[2] (برخی از اشعار، حکمت آمیز و برخی از بیان ها جاودانه است ) ماموریت پیامبر اعظم(ص) و ائمه هدی (ع) هدایت انسان ها در همه ابعاد زندگی به سوی کمال و رسیدن به فضایل بوده است همچنان که هدف از خلقت انسان رسیدن به قله های معرفت و کمال می باشد. در عصر حاضر که غبار سکولاریسم تنفس در فضای معنویت و محبت را برای بشر سنگین و سنگین تر کرده و انسان را از حرکت به سوی زیبایی بازداشته ، انسان غریب و خسته معاصر بیش از هر زمانی به پیام آرام بخش و نشاط انگیز پیام آوران الهی نیازمند است تا در دامان سبز عبودیت خداوندی به آرامش درونی و آسایش بیرونی دست یابد. اگر معتقد باشیم که کسب فضایلانسانی، حقیقت جویی، خرد ورزی، تصمیم گیری، خلاقیت، خود شکوفایی کودکان و نوجوانان محصول و نتیجه مجموعه فعالیت هایی است که گاه از دانش و اطلاعات و گاه از خلال نگرش و عواطف و احساسات معلم، مدیر ، مربی، خانواده و محیط اعمال می گردد، پس لازم است برنامه های تربیتی نبی مکرم اسلام، این برترین معلم در تمام اعصار، را مررو کنیم. تعریف تعلیم: « تعلیم عبارت است از فراهم کردن زمینه ها و عوامل برای اینکه متعلم دانشی را واجد شود»[3] رسول اکرم در مورد تعلیم می فریاید: در هیچ صدقه و بخششی – از لحاظ میزان پاداشی و بازده معنوی نمی تواند با نشر و تعلیم علم برابری کند.[4] « هر گونه هدیه و ارمغانی که یک فرد مسلمان به برادر دینی خود اهدا می کند برتر و والاتر از سخن حکمت آمیز نیست . سخنی که خداوند – از رهگذر آن – بر مراتب هدایت آن برادر ایمانی افزوده واز گمراهی او جلوگیری می کند. »[5] تعریف تربیت: «تربیت عبارتست از فراهم کردن زمینه ها وعوامل برای به فعلیت رساندن و شکوفا نمودن استعدادهای انسان ...
تعلیم وتربیت از دیدگاه اسلام
تعلیم وتربیت از دیدگاه اسلام استفاده با ذکر منبع بلامانع می باشد در این مقاله بنا دارند اهمیت آموزش و پرورش وبه طور اععم تعلیم وتربیت و ارتباط آن با نیازهای اجتماعی را بررسی نمایند همانطور که همگان می دانند علمای علوم اجتماعی و آموزش و پرورش و عموم مردم اعتقاد دارند که روابط جامعه با آموزش و پرورش یک رابطه متقابل است و هردو به شدت به هم وابسته اند و بر یکدیگر تاثیر وتاثر متقابل دارند و مطالعه یکی بدون در نظر گرفتن دیگری امری تقریباً محال است و با در نظر گرفتن این امر که سابقه تعلیم وتربیت نیز همزمان با پیدایش انسان بر روی کره خاکی به وجود آمده می بینیم که از لحاظ تاریخی نیز با هم سنخیت دارند.لازم به ذکر است که تعلیم وتربیت یا به طور اخص آموزش و پرورش ممکن است در ادوار مختلف دارای اسامی یاونامهای مختلفی بوده اند ولی به هر صورت از نیازهای اساسی زندگی بشر بوده اند که نقش اساسی و تعیین کنندهای در انتقال فرهنگ وهنر و دانش داشته اند و اگر امروزه ما می بینیم که یک نهاد خاصی این وظیفه را به عهده گرفته بدین معنی نیست که تعلیم وتربیت در یک برهه دچار وقفه ودر برهه ای دیگر رونق داشته است وهمینطورنیز نمی توان منکر این امر شد که تعلیم وتربیت رسمی در کشور ماتحت تاثیر عوامل مختلف دچار فراز وفرود نبوده ولی امروزه بین نیاز به آموزش و پرورش و نیازهای اجتماعی یک رابطه متقابل ایجاد شده که هردو به طرف مقابل بسیار نیاز دارند و با گسترش روز افزون زندگی اجتماعی مردم،و به وجود آمدن نیازهای جدید و اساسی نیاز به یک آموزش و پرورش مدرن که جوابگوی این نیازها باشد نیز افزایش پیدا کرده است و همینطور یک آموزش و پرورش زمانی وجوب پیدا می کند که در جوامع انسانی حضور داشته باشد .پس بنابر این می بینیم که وجود وبقای هر کدام نیز به بقای دیگری وابسته است.بنابر این برای روشن تر شدن نقش هرکدام دانشمندان زیادی به تحقیق وتفحص پرداخته اند که در این مقال مجال پرداختن به هر کدام از آنهاامری محال می باشد ولی برای تنویر افکار خوانندگان و کسانی که تعریف درستی از هر کدام از این عوامل ندارندبه تعریف تعلیم وتربیت و واژه های آن وهمینطور نیاز انسان با توجه به نیاز جوامع به آموزش و پرورش ونقشی که دست اندرکاران نظام آموزشی جهت شناسایی ویر آوردن این نیازهاوایجاد انگیزش وتقسیم بندی تعلیم وتربیت جهت رفع این نیازها پرداخته ایم که سعی شده دراین تعاریف از اساتید وصاحبنظران برجسته ای که عمری را درجهت خدمت به فرهنگ وهنر این کشورصرف نموده اند بهرگیری شود وچنانچه کمی وکاستی در این مقاله از این باب وجود دارد ...
ادامه خلاصه كتاب « تعلیم و تربیت در اسلام
وقتى مىخواهیم با اصول و عوامل تعلیم و تربیت اسلامى آشنا شویم، اولین مسأله، مسأله تعلیم و دعوت اسلام به علم و عقل است. در این جا قبل از هر چیز باید بین دو مسأله تفكیك كرد: یكى مسأله علم و تعلیم است و دوم مسأله پرورش عقل. مسأله علم همان آموزش دادن است. و متعلم فقط فراگیرنده است، اما در تعلیم و پرورش صحیح، كافى نیست كه معلم برخى معلومات را در مغز متعلم بریزد، بلكه هدف بالاتر معلم باید پرورش عقل وى باشد؛ یعنى نیروى فكر وى را پرورش و استقلال دهد و قوه ابتكار را در او زنده كند. این تفكیك را امیرالمؤمنین علیه السلام نیز انجام دادهاند و در نهج البلاغه مىفرمایند: العلم علمان علم مطبوع و علم مسموع و لا ینفع المسموع اذا لم یكن المطبوع.(72) یعنى علم دو قسم است: یكى علم شنیده شده، (فرا گرفته شده از خارج)، و یكى علم علمى كه از طبیعت انسان سرچشمه مىگیرد (ناشى از قوه ابتكار) و اگر دومى نباشد اولى هم فایدهاى ندارد؛ و متاسفانه نظام آموزشى قدیم بیشتر این طور بوده كه افراد را طورى بار مىآورده كه در حد كتابى كه به آنها تعلیم داده مىشد همه چیز را مىدانستند، اما اگر یك گام فراتر از متن مىرفتید، قادر به پاسخگویى نبودند و چه بسا عالم هایى را مشاهده مىكنید كه مغزشان جاهل است یعنى على رغم این كه خیلى اطلاعات دارند، اما اگر كمى از حدود معلوماتش خارج شوید، مىبینید با یك فرد صد درصد عوام و جاهل مواجهید. باید نظام آموزشى به نحوى باشد كه قوه تجزیه و تحلیل متعلم قوت بگیرد، نه این كه فقط در مغز وى معلومات بریزد و ذهن را راكد كند.(73) البته تفكر بدون تعلیم و تعلم هم امكانپذیر نیست و مایه اصلى تفكر، تعلیم و تعلم است.(74) امام كاظم علیه السلام در حدیثى خطاب به هشامبن حكم پس از آن كه وى را به تعقل و تفكر دعوت مىكند و در لزوم آن سخن مىگوید، مىفرماید: ولى به عقل تنها هم نباید اكتفا كرد؛ عقل را باید با علم توام كرد. چون عقل یك حالت غریزى و طبیعى دارد كه هر كس دارد، ولى علم، عقل را تربیت و تقویت مىكند، و لذا خداوند در قرآن فرموده: و تلك الامثال نضربها للناس و ما یعقلها الا العالمون؛(75)؛ یعنى اول باید انسان عالم باشد و مواد خام را فراهم كند و بعد با عقل خود تجزیه و تحلیل كند.(76) (77) اكنون پس از تفكیك تعلم و تفكر و روشن شدن تفاوت آنها، لازم است با تفصیل بیشترى نظر اسلام در باب هر یك را بیان كنیم: مسأله علم و تعلم: مسأله علم و تعلم این است كه افراد از یكدیگر فرا بگیرند. دعوت اسلام به تعلیم و تعلیم به قدرى زیاد است كه دیگر نیازى به توضیح ندارد، همین كه خداوند در اولین آیات وحى مىفرماید: الذى علم بالقلم، ...
تعلیم و تربیت اسلامی
تعلیم و تربیت اسلامی مقدمه دین مقدس اسلام دارای نظامی فراگیر و شامل است. به نحوی كه هر متخصص متعهد و منصفی از هر فنی، به نحوی با نظرات دین اسلام سروكار دارد. چرا كه اسلام همانند دیگر ادیان الهی بر تمام شئون انسانی اعم از اقتصاد، اجتماع، سیاست، حكومت، ... و به خصوص حوزه تعلیم و تربیت اشراف دارد. سرّ این واقعیت به طور اجمال این است كه، اساساً دین را برنامه زندگی بشر دانسته‌اند.[1] پس منطقاً این برنامه باید در تمام شئون زندگی او منطبق باشد. توجه مستقیم خطابات قرآنی و بقیه كتب آسمانی به انسان، نشان از توجه عمیق و دقیق همه ادیان الهی به ویژه اسلام به نفس انسانی و ابعاد مختلف وجودی او است. توجه اسلام به ابعاد فردی انسان، اعم از بعد عاطفی (وجدان، امیال، غرایز، احساسات و...)، عقلانی (خرد، دانش، شناخت، افكار، عقاید و...) رفتاری و نیازهای زیستی، روحی روانی، عاطفی و... نشانگر این اهمیت است. تربیت در اسلام دارای راه و رسم منسجم و كاملی است. به همین منظور در قرآن و سنت برای انسان یك برنامه زندگی كاملاً منسجم و نظام‌دار طراحی شده است. انسان برای بهره بردن از آن برنامه كامل، سالم و همه جانبه باید تحت یك تربیت صحیح و البته فراگیر به نحوی كه تمام طول عمر او و همه جوانب و ابعاد انسانی‌اش را در بر گیرد، باشد.[2] امّا بیان این نكته لازم است كه تعلیم و تربیت اسلامی با علم تعلیم و تربیت كاملاً منطبق نیست. بنابراین ابتدا باید روشن شود كه علم تعلیم و تربیت چیست و سپس نسبت آن با تعلیم و تربیت اسلامی بیان گردد. علم تعلیم و تربیت برای معرفی هر علم بهترین راه تعریف، بیان ابعاد و ویژگی‌های آن علم می‌باشد. امّا درباره علم تعلیم و تربیت این وضع قدری متفاوت است. زیرا غالب دانشمندانی كه در حیطه تعلیم و تربیت صاحب رأی می‌باشند، هم در تعریف و ماهیت علم تعلیم و تربیت و هم در ابعاد و ویژگی‌های آن اختلاف نظر دارند. بسیاری از آنها حتی در علمیّت تعلیم و تربیت یا آموزش و پرورش، مانند دیگر علوم، اتفاق نظر ندارند. بنابراین ابتدا مختصراً به تعریف تعلیم و تربیت می‌پردازیم، سپس سیری كوتاه در نظرات مختلف و متعددی در زمینه علم بودن و یا نبودن آن از ابتدا تاكنون خواهیم داشت. آن گاه به برخی ویژگی‌های آن اشاره نموده و در آخر ارتباط آن را با اسلام بیان خواهیم كرد. تعریف علم تعلیم و تربیت (آموزش و پرورش) تعریف علم تربیت (Pedagogie) همانند خود تربیت (Education) بسیار مشكل و دشوار است. زیرا هنوز درباره محتوا و روش آن اتفاق نظر مشخصی وجود ندارد و علم بودن آن مورد تردید می‌باشد. در دائره المعارف فلسفی لالند[3] آمده است: پداگوژی (تعلیم و تربیت) از ریشه ...