 گنبد سلطانيه |
در مسير زنجان به تهران و در فاصله‌ی سی کيلومتری زنجان،
در سمت راست جاده، گنبدی عظيم خودنمايی میکند. گنبد سلطانيه يادآور شکوه و
رونقی است که در حدود هفتصد سال پيش در اين شهر جريان داشته است. حمدالله
مستوفی در نزهت‌القلوب می‌گويد: «قبل از حمله‌ی مغول در سلطانيه‌ی فعلی
هيچ‌گونه اثر ساختمانی نبود و اين ناحيه به شکل مرغزار و چمنزار بوده است.
سلاطين مغول پس از استقرار در ايران و پايتخت قرار دادن تبريز، کم‌کم برای
شکار و گذراندن ايام تابستان بدان سو روانه می‌شدند و با برافراشتن چادرها،
ايام استراحت تابستانی را در آنجا سپری می‌کردند. به همين جهت، اين محل
چمنزار يا شکارگاه شاهين ناميده می‌شد. کم‌کم پادشاهان بعدی به‌خاطر خوش آب
و هوا بودن مکان مزبور، تصميم به ايجاد تأسيسات و ساختمان‌هايی برای اسکان
خويش، لشگريان و اطرافيان خود گرفتند».
در اواخر قرن هفتم هجری قمری ارغون‌خان، چهارمين ايل‌خان مغول، دستور
ساخت قلعه‌ای با دور باروی ١٢٠٠٠ گام از سنگ تراشيده در منطقه‌ی سلطانيه را
صادر کرد. برای ساخت اين قلعه که دارای کاخ سلطنتی و خانه‌های متعدد بود،
هزاران نفر از معماران و هنرمندان از تبريز به اين منطقه آمدند. ارغون‌خان
در حالی‌که ساخت قلعه به پايان نرسيده بود، در آن رحل اقامت افکند و مدتی
بعد درگذشت. پسرش غازان‌خان در ابتدا قصد داشت کار نيمه‌تمام پدرش را به
انجام برساند، وليکن بنا به دلايلی از اين کار منصرف شد و مجدداً تبريز را
به پايتختی برگزيد. او بعدها تصميم گرفت در محل سلطانيه، شهری جديد و
همچنين برای خودش آرامگاهی مجلل بسازد.
بعد از مرگ او، فرزندش اولجايتو در سال ٧٠٢ هجری قمری تصميم گرفت به
آرزوی پدرش جامه‌ی عمل بپوشاند. اولجايتو برای تسريع در ساخت شهر، در محل
سلطانيه چادر زد تا مستقيماً پيش‌رفت امور ساخت شهر را زير نظر بگيرد و
بالاخره در سال ٧١٠ هجری قمری کار ساختمان شهر سلطانيه به پايان رسيد.
اولجايتو به همين مناسبت، جشن مفصلی گرفت و اين شهر را سلطانيه يعنی محل
سلطنت شاهان ناميد. اولجايتو بعد از مدتی اسلام آورد و خود را «سلطان محمد
خدابنده» ناميد. بعد از مرگ وی، سلطانيه رو به زوال گذاشت و سرانجام با
حمله‌ی تيمور گورکانی ويران شد. البته به احترام سلطان محمد، تيمور آرامگاه
او را مورد دستبرد قرار نداد.
اطلاعات ذيل تا حدودی مبين وضعيت و اهميت گنبد می‌باشد:
- يکی از بزرگ‌ترين بناهای آجری جهان از نظر قدمت
- تاريخ ساخت: در فاصله‌ی سالهای ٧٠٤ تا ٧١٣ هجری قمری
- ارتفاع گنبد: ٤٨ متر
- قطر گنبد: ٢٥ متر
تزئينات گنبد
 نمونه‌ای از تزئينات نقاشی رنگی |
در ساخت گنبد از تزئينات مختلفی استفاده شده که برخی از آنها عبارتند از:
- تزئينات آجری
- کاشیکاری
- تزئينات گچی
- نقوش اسليمی
- تزئينات چوبی
- تزئينات نقاشی رنگی
- مقرنس
- تزئينات سنگی
البته غير از تزئينات گنبد، کتيبه‌های متعددی در داخل و بيرون گنبد وجود
دارد که شامل اسامی «الله»، «محمد»، «علی» و تعدادی از آيات قرآن و احاديث
است.
اساس طرح بنا بر عدد ٨ قرار دارد. هر چند علت دقيق انتخاب اين عدد معلوم
نيست، ولی به احتمال زياد به علت ساختن ساعت آفتابی يا ايجاد ايستايی
مستحکم در بنا مورد استفاده قرار گرفته است. ساعت آفتابی، نظر به اهميت
تشخيص زمان برای انجام امور مذهبی در ساختمان گنبد تعبيه شده است. به اين
ترتيب که اگر نور خورشيد از سوراخ اصلی گنبد بتابد هنگام اذان ظهر است.
همچنين نوری که از پنجره‌های بزرگ می‌تابد نشان‌دهنده‌ی ساعت و نور
پنجره‌های کوچک مبين دقيقه است.
گنبد سلطانيه از نگاه مستشرقين
پروفسور آندره گدار بنای مزبور را اين‌گونه شرح می‌دهد: «به يقين
عالی‌ترين نمونه‌ی معماری مغول و يکی از بهترين دستاوردهای معماری اسلامی
ايران و از نظر فنی شايد جالب‌ترين آنان است».
 نمونه‌ای از نقوش اسليمی به‌کاررفته در بدنه‌های داخلی گنبد سلطانيه |
پروفسور پائولزی نيز معتقد است: «مطمئن هستيم که گنبدی
را که بيش از صد سال بعد از ساخت گنبد سلطانيه يعنی سال ١٤١٨ و ١٤١٩ ميلادی
توسط برونلسکی و گيبرتی بر روی کليسای سانتاماريا دلفيوره زده شده، از فرم
و نحوه‌ی ساختمانی گنبد سلطانيه متأثر گرديده است. چون گنبد سلطانيه تنها
نمونه‌ی گنبد دوجداره‌ی متوازی است که اين‌جانب در تمام آسيا می‌شناسم.
بنابراين، اثر آن بر روی تنها گنبد اروپايی از اين نوع گنبد يعنی گنبد
برونلسکی انکارناپذير است». وی در جای ديگری می‌افزايد: «رابطه‌های معماری
دو بنای گنبد سلطانيه و کليسای سانتاماريا دلفيوره را به هم نزديک میکند
مثلا که هر دو دارای يک نقشه‌ی مرکزی و گنبدی دوجداره‌اند».
گنبد سلطانيه تا کنون چندبار در زمان صفويه و قاجاريه مرمت شده است و در
حال حاضر هم تعميرات اساسی آن هنوز ادامه دارد. در پايان گفتنی است که در
اجلاس اخير کميته‌ی ميراث جهانی يونسکو، اين گنبد در فهرست ميراث جهانی
قرار گرفت.
در مورد علل احداث این بنا در تواریخ چنین آمده است:
اولجایتو
پس از طرح سلطانیه تصمیم گرفت که به تقلید از آرامگاه برادرش غازان
خان،آرامگاه رفیع و با شکوهی برای خود بسازد به همین جهت برای بر پایی این
آرامگاه،هنرمندان از هر سو به سلطانیه آمدند تا یکی از شاهکارهای عظیم دوره
مغول را به عرصه ظهور برسانند
بنای گنبد سلطانیه در سال 5702
(به روایتی)بر اساس طرح آرامگاه غازان خان که آن نیز از بنای آرامگاه
سلطان سنجر در(مرو)الهام گرفته،ساخته شده بود با این تفاوت که پلان آرامگاه
سلطان سنجر مربع،و پلان گنبد سلطانیه هشت ضلعی است.اگر چه تا حد زیادی
معماری آرامگاه سلطان سنجر در بنای سلطانیه تاثیر گذاشته بود لیکن چیزهای
ابتکاری در بنای اخیر بحدی است که آنرا به صورت یکی از شاهکارهای هنر و
معماری ایران در آورده است که بعد ها نمونه و الگویی برای احداث تعداد
زیادی از ابنیه این دوره شد.همچنین معماری گنبد سلطانیه را شخصی به نام سید
علی شاه انجام داده است.
ظاهراهنگامی
که اولجایتو امر به احداث آرامگاه خود کرد هنوز یکی از مذاهب اسلام را به
عنوان مذهب رسمی انتخاب نکرده بود.وی تقریبآ در سال 5709 یعنی موقعیکه کار
ساختمانی گنبد رو به اتمام بود سفری به عراق نمود و تربت پاک امام حسن (ع)و
حضرت علی (ع) را در کربلا و نجف زیارت کرد.
بنا
به قولی بر اثر تشویق و ترغیب علما و روحانیون بزرگ شیعه که در دستگاه
حکومتی صاحب منزلتی بودند،اولجایتو مذهب تشیع را به عنوان مذهب رسمی پذیرفت
و بعد از مدتی تصمیم گرفت که آرامگاه خود را به ائمهء اختصاص دهد.بدین
منظور قصد انتقال اجساد مطهر آنان (امام علی (ع) و امام حسین (ع)) را به
سلطانیه داشت تا بر رونق تجاری و اهمیت مذهبی پایتخت جدید التاسیس خود
بیفزاید.لذا دستورداد تا تزئینات داخلی بنا که تا آن روز انجام نگرفته بود
طوری بپردازند که در آن شعائر مذهب تشیع بخوبی مورد استفاده قرار گیرد.به
همین جهت بود که کلمهء«علی»به طور مکرر با کاشی در متن آجر نوشته شده است .
در
همین اوان سلطان محمد خدابنده دستور ساختن آرامگاهی ساده برای خود در جنب
گنبد اصلی را صادر کرد که به گفتهء مورخین این بنای آجری ظرف چند هفته به
اتمام رسید.
انتقال
اجساد مطهر ائمه بخاطر مخالفت شدید علمای شیعه یا بقولی خواب سلطان که
حضرت علی بن ابیطالب (ع) را ناراضی دیده بود و آن حضرت از این عمل ناراضی
بودند،انجام نگرفت و منصرف شد.
بنا
بر این سلطان ایلخانی مصمم شد که دوباره این بنا را به آرامگاهی برای خود
اختصاص دهد.به نظر می رسد که در همین ایام از مذهب تشیع برگشت و مذهب اهل
سنت را اختیار کرد.شاید به همین منظور بود که دستور داد تمام تزئینات معرق
کاری که کلمهء «علی(ع)» بر آن نقش بسته بود،و تمام تزئینات آجری کاشیکاری و
گره سازی را با پوشش از گچ اندودند و روی آن پوشش را با کتیبه و اشکال
مختلف هندسی طرحهای گل و بوته دار با رنگ آبی بر زمینهء سفید گچ بری کردند
که این عمل احتمالآ در سال 5713 رخ داده،اولجایتو در سال 5716 یعنی تقریبآ
چهار سال بعد از اتمام بنا در سن 36 سالگی در گذشت و جسد وی در تابوتی از
زر ناب در آرامگاه ابدیش دفن شد.
گنبد سلطانیه که جزو میراث جهانی بشر است؛ در شهر
سلطانیه در 35 کیلومتری شهر زنجان واقع شده و بنای آن به دستور سلطان محمد
خدابنده از سال 704 هجری قمری شروع و در مدت 9 سال در تاریخ 713 هجری قمری
پایان یافته است. این گنبد با 5/48 مترارتفاع و 6/25 متر قطر دهانه یکی از
بناهای عظیم تاریخی جهان است.
اوحدی را با چنین قوم اوفتاد
راه سلطانیه و دارالسلام (اوحدی مراغه ای)
گنبد
سلطانیه که جزو میراث جهانی بشر است؛ در شهر سلطانیه در 35 کیلومتری شهر
زنجان واقع شده و بنای آن به دستور سلطان محمد خدابنده از سال 704 هجری
قمری شروع و در مدت 9 سال در تاریخ 713 هجری قمری پایان یافته است. این
گنبد با 5/48 مترارتفاع و 6/25 متر قطر دهانه یکی از بناهای عظیم تاریخی
جهان است.
گنبد سلطانیه (به روایتی) براساس طرح آرامگاه غازان خان که آن
نیز از بنای آرامگاه سلطان سنجر در مرو الهام گرفته، ساخته شده با این
تفاوت که پلان آرامگاه سلطان سنجر مربع و پلان گنبد سلطانیه هشت ضلعی است.
اگرچه تا حد زیادی معماری آرامگاه سلطان سنجر در بنای سلطانیه تاثیر گذاشته
بود اما جنبه ابتکاری در بنای اخیر به حدی است که آن را به صورت یکی از
شاهکارهای هنر و معماری ایران در آورده است که بعدها نمونه و الگویی برای
احداث تعداد زیادی بنا شد. معماری گنبد سلطانیه را سید علی شاه انجام داده
است.از جمله مهمترین آثاری که به تقلید از گنبد سلطانیه پدید آمده، می توان
از گنبد کلیسای سانتاماریا دلفیوره نام برد که بیش از صد سال بعد از آن
ساخته شده است. گنبد سلطانیه از جمله آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی
یونسکو می باشد؛ و آنوبانینی آن را یکی از مهمترین اثار باستانی جهانی
منطقه به شمار می آورد. در سال های اخیر توجه به این اثر بیشتر شده و تعمیر
و نگهداری اثر نسبتا به خوبی در حال انجام است.
با یک بار بازدید از
این اثر عظیم نمی توان به درستی به عجایب آن پی برد، شکوه اثر در وحله اول
انسان را به حدی محو خود می کند که امکان بررسی علمی را از انسان تا حدود
زیادی از او سلب میکند. به هر حال نظر به جهانی بودن این اثر و حضور
جهانگردان بسیار در منطقه برای دیدن این اثر کم نظیر توسعه بیشتر امکانات
توریستی این شهر نیز لازم به نظر می آید.
|
| |
|
| |
|
|
|
این بنا دارای هشت
مؤذنه بوده که تمام آنها خراب شده است ، این مؤذنه ها برای پخش صدای اذان و
خبر بطور یکنواخت در تمام شهر با چند نفر مؤذن تعبیه گردیده زیرا در صورت
بودن یک منار به علت وجود گنبد صدا به تمام شهر نمی رسید . |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
بنای تاریخی گنبد سلطانیه در
نزدیکی زنجان واقع شده ، دشتی که گنبد در آن قرار دارد حدود ۲۰۰۰ متر از
سطح دریا ارتفاع دارد . ساخت بنای عظیم سلطانیه در بین سالهای ۶۷۵ الی ۶۸۵
هجری قمری صورت می پذیرد و به عبارت دیگر کار ساختمان آن به مدت ۱۰ سال به
طول انجامید . قصد از بنای چنین گنبد با شکوهی آن بود تا مرقد مطهر حضرت
علی (ع) را به آنجا منتقل سازند ، علت این کار شیعه شدن سلطان محمد خدا
بنده و گرایش او به حضرت علی بود ، شاید به اعتباری گنبد سلطانیه را بتوان
اولین اثر هنری شیعه در کشور ایران دانست . بعد از اتمام بنا به علت مخالفت
علماء دین با این عمل ، سلطان محمد از انجام این کار منصرف شد.
این بنا در نمای داخلی و خارجی حالت تظاهری دارد
، ارتفاع آن ۴۶ متر و قطر دهانه گنبد آن ۲۶ متر می باشد ، اساس طرح بنا بر
عدد ۸ قرار دارد و معلوم نیست این عدد به چه منظوری انتخاب گردیده است ،
زیرا عدد ۸ عدد مقدسی ماننده ۷ و ۱۲ که به احتمال الهامی از خورشید است نمی
باشد ، شاید عدد ۸ به علت ساختن ساعت آفتابی و یا ایستایی فوق العاده اش
بوده است ، آنچه در این بنا ماننده بناهای دیگر اسلامی به چشم می خورد حالت
تمرکزی است که این هشت ضلعی در مرکز مجموعه بنا دارد .
در این اثر روابط معماری در دو جهت افقی و عمودی
حل گردیده است ، طبق معمول حرکت عمودی بر عهده منارها قرار دارد ، بنابراین
دو نوع منار می باشد ، یک نوع منار پنهان که داخل اسکلت بنا قرار دارد و
نوع دوم که در قسمت فوقانی به صورت گلدسته خودنمایی می کند ، در بنای
سلطانیه حرکت افقی در چهار سطح می باشد که ارتباط آنها توسط اجزاء عمودی که
قبلا توضیح داده شد برقرار گردیده است ، در قسمت همکف که برای قرار دادن
مرقد حضرت علی در نظر گرفته شده بود فضای بسیار وسیعی قرار دارد که برای
طواف و اجراء مراسم خاص مذهبی از آن استفاده می گردید . سطح دوم که در هر
یک از اضلاع ۸ ضلعی ایوانی را ایجاد کرده و به وسیله راهرو پوشیده ای به هم
مرتبط می باشند که به احتمال برای استقرار خانمها جهت دیدن مراسم مذهبی
تعبیه گردیده است. سطح سوم عبارتست از غرفه های شبیه به طبقه دوم که بر روی
نمای خارجی بنا ایجاد شده و دشت پیرامون در برابر آنها با زیبایی خاصی
گسترده شده است ، این غرفه ها به احتمال محل جمع شدن علما و طلاب علوم دینی
بوده است ، در دوران صفویه این غرفه ها را به اطاق تبدیل ساخته اند و از
آنها برای سکونت طلاب استفاده کرده اند . در تعمیرات اساسی گنبد سلطانیه
این دیوارهای افزوده را که سبب سنگین شدن اسکلت بنا شده بود برداشتند و آن
را به صورت نخستین آن بازگرداندند . سطح چهارم عبارت است از پشت بام بنا ،
در این محل فضای مناسبی برای انجام حرکت آزاد در اطراف گنبد وجود دارد ، از
این فضا برای تعمیر گنبد یا ریختن برف استفاده می شده است .
این بنا دارای هشت مؤذنه بوده که تمام آنها خراب
شده است ، این مؤذنه ها برای پخش صدای اذان و خبر بطور یکنواخت در تمام
شهر با چند نفر مؤذن تعبیه گردیده زیرا در صورت بودن یک منار به علت وجود
گنبد صدا به تمام شهر نمی رسید .
مقید بودن مسلمانان به تشخیص دقیق زمان برای
انجام مراسم مذهبی را می توان سبب ایجاد ساعت آفتابی در اسکلت این بنا
دانست ، باین طریق اگر نور از سوراخ گنبد اصلی بتابد زمان اذان ظهر است ،
نوری که از پنجره های بزرگ می تابد مبین ساعت و نور پنجره های کوچک حدود
دقیقه را مشخص می ساخت ، به احتمالی طرح هشت ضلعی بنا نیز به خاطر ایجاد
چنین ساعتی بوده است . بدون شک کشف و پیاده سازی علمی این مطلب بسیار قابل
اهمیت است که متاسفانه تا کنون توجهی بدان نشده است . در شب هم به یاری
بعضی از ستاره ها که از این پنجره ها دیده می شدند زمان را مشخص می کردند.
زمین این ساختمان از طبقات فشرده شن و ماسه به
عمق تقریبی ۱۰ متر تشکیل یافته است ، بنا روی پایه هایی مرکب از هشت جرز
بزرگ حمال آجری استوار شده است که در پلان تشکیل یک هشت ضلعی منتظم را می
دهند ، طول هر یک از اظلاع هشت ضلعی ۱۷ متر و سطح هر یک از این جرزهای
باربر حدود ۵۰ متر مربع می باشد ، بار این جرزها و به کلی بار تمام بنا روی
پی هایی به قطر دو متر وارد می شود که به صورت رادیه ژنرال ایجاد شده است .
پی های این ساختمان عظیم بسیار ناچیز و سطحی است
، دلیل این امر مربوط به مقاومت عالی زمین می باشد ، نکته ای که سازندگان
بنا به آن توجه داشتند ، فقط در قسمت شمال بنا است که پی ها از سطح طبیعی
زمین حدود ۵/۱ متر پایین رفته است ولی در سایر قسمت ها عمق پی ها از ۵۰ –
۶۰ سانتی متر تجاوز نمی کنند ، پی های مزبور از بلوک های سنگی منظم به
ابعاد ۲۰ – ۲۵ سانتی متر و ملات گچ و آهک ساخته شده است.
شاید هیچ چیز به اندازه تزئینات سلطانیه رسالت
فکری هنرمند را نشان ندهد زیرا اگر اسکلت بنا در فرم و روابط تاثیر بسزایی
دارد ولی برای عامه مردم قابل درک نیست و تنها همین تزئینات است که در وحله
اول چشم بیننده را خیره می کند و نحوه تفکر هنرمند زمان را برای بیننده به
روشنی بازگو می سازد .
به اختصار نمونه هایی از طرح های نهفته در این تزئینات و نقش رنگ در سلطانیه بیان شده است :
کلمات الله به عنوان علت غایی جهان هستی ، محمد
به عنوان بنیانگذار مکتب و علی به عنوان مظهر حکومت عدل الهی با خط تزئینی
به بیننده القا می شود . بر روی پاقوس گنبد با ترکیب کاشی الوان که از رنگ
سرد استفاده گردیده به خط بنائی ترکیبی از کلمات الله ، محمد و علی ایجاد
گردیده ، این طریقه در بدنه مناره ها هم به کار رفته است. در داخل فضا بر
روی دیواره های ایوانهای داخلی نیز به خط بنایی با ترکیب کاشی آبی و آجر
کلمات الله محمد و علی نقش شده است ، در یک سری تقسیم بندی کاملا ریاضی و
با ایجاد مدول های متنوع بعضی از شعار های اسلامی همچون " لا اله الا الله -
سبحان الله " به خط بنائی نوشته شده است ، در همین زمینه از کلمه علی نیز
ترکیبهای پیچیده ریاضی عرضه شده که نمونه های آن را در تزئینات کاشی کاری
میابیم . به نظر می رسد در تزئین کاشی ها فقط رنگ آبی مورد نظر بوده ولی به
علت عدم امکانات تکنیکی رنگهای متنوعی از آبی سیر تا آبی آسمانی و حتی سبز
پررنگ مایل به آبی بوجود آمده است ، ترکیب کلی این رنگها در گنبد اصلی ،
رنگ فیروزه ای بسیار زیبایی ایجاد می کند که این نوع رنگ ها در ترکیبات
داخلی گنبد هم مورد استفاده قرار گرفته است .
| گنبد سلطانيه جهان را به ديدار خود فرا مي خواند
|
|
گنبد
سلطانيه چهارمين اثر تاريخي است كه پس از انقلاب اسلامي ، براي ثبت جهاني
در فهرست ميراث فرهنگي يونسكو نامزد مي شود. بناي اين گنبد كه متعلق به
دوران ايلخاني است؛ يكي از بلندترين بناهاي آرامگاهي در دوران اسلامي است.
|
|
تهران_24 تيرماه 1384_ميراث خبر
گروه
استانها_ سحر افاضلي:گنبد سلطانيه چهارمين اثر تاريخي است كه در سال هاي
پس از انقلاب، براي ثبت جهاني در فهرست ميراث فرهنگي يونسكو نامزد مي شود.
بناي اين گنبد كه متعلق به دوران ايلخاني است؛ يكي از بلندترين بناهاي
آرامگاهي در دوران اسلامي است. اين بنا بعد از كليساي جامع مريم مقدس در
فلورانس ايتاليا و مسجد اياصوفيه استانبول سومين بناي عظيم آجري در جهان به
شمار مي رود. اين گنبد تجلي گاه هنر و معماري دوران ايلخاني است كه در
اواخر قرن هشتم به دستور سلطان محمد خدابنده ساخته شده است. اين بنا به علت
گرايشات شيعي سلطان محمد و با هدف انتقال مقبره حضرت علي (ع) به سلطانيه
ساخته شده است.
پرونده گنبد سلطانيه
در سال 1376 ليستي از آثار
تاريخي با 17 عنوان تهيه شد تا طي زمان پرونده و اطلاعات مورد نظر براي ثبت
جهاني اين آثار تهيه شود. سال اول بناي تخت سليمان و در سال دوم پاسارگاد
به ثبت جهاني رسيد. در حال حاضر پرونده گنبد سلطانيه در اجلاس 2005 دوربان
در افريقاي جنوبي در حال بررسي است و كارشناسان آن را در آستانه جهاني شدن
اثري شگفتي آفرين توصيف مي كنند.
مقدمات ثبت جهاني گنبد سلطانيه با
اجراء طرح پژوهشي و مرمتي به همت پايگاه پژوهشي سلطانيه از سال 1381 آغاز
شد. طرح مديريتي اين بنا كه يكي از نكات مهم در پرونده بناهاي تاريخي براي
ثبت جهاني است؛ در دو محور برنامه 1 ساله و 4 ساله تدوين شده است كه از
منظر حفاظت فني، پژوهش و معرفي صحيح اثر و قابليت ها و برنامه هاي گردشگري
را در بر مي گيرد. براي ثبت بناي سلطانيه 4 شاخص از شاخص هاي مورد نظر
يونسكو لحاظ شده است و همين مساله شانس انتخاب اين بنا را در بين 30 بناي
مورد قبول اجلاس بيشتر كرد. در اجلاس 2005 يونسكو در دوربان 46 اثر از
كشور هاي مختلف معرفي شده اند كه از اين ميان تنها 30 اثر به ثبت جهاني مي
رسد. طبق مقررات هر اثر كه حداقل يكي از شاخص هاي مورد نظر يونسكو را دارا
باشد مي تواند مورد اظهار نظر كميته ميراث جهاني يونسكو قرار گيرد.
سلطانيه و تجربه هاي سنتي
"علي
اصغر مير فتاح" باستان شناس و مدير سابق پايگاه پژوهشي سلطانيه در باره
اهميت اين بنا و محوطه سلطانيه مي گويد:« اهميت تاريخي سلطانيه نه تنها به
عنوان يك پايتخت ايلخاني كه به عنوان يكي از اولين سكونت گاه هاي بشري در
ايران است. كشف بقايايي متعلق به اواخر هزاره پنجم قبل از ميلاد به اهميت
اين منطقه افزوده است.»
مير فتاح معتقد است بقايايي از دوران سلجوقي
زير گنبد سلطانيه وجود دارد ولي اين آثار از اهميت كمتري نسبت به گنبد
سلطانيه بر خوردار است. هر چند در فصول مختلف كاوش در اين منطقه بقاياي
متنوعي از دوران سلجوقي در اطراف گنبد به دست آمده است.
مير فتاح نگاه
تخصصي و جهاني به گنبد سلطانيه را يكي از عواقب ثبت در فهرست آثار فرهنگي
جهان مي داند و مي گويد: «نبايد در نگهداري گنبد سلطانيه به تجربيات سنتي
اكتفا كرد. آسيب شناسي و آسيب نگاري اين بنا از اولويت هاي برنامه مديريتي
گنبد سلطانيه است اما شناخت شهر قديم سلطانيه و آثار حاشيه اي در محوطه
ارگ كه همواره با بناي گنبد در ارتباط بوده است؛ يكي از نكات مهمي است كه
با ثبت اين اثر در فهرست آثار جهاني بايد مد نظر قرار گيرد.»
كارگاه مطالعاتي
"علي
رضاقربانزاده" مدير اجرايي پايگاه سلطانيه نيز درباره وضعيت گنبد سلطانيه
پس از ثبت در فهرست آثار جهاني مي گويد: «به جاي اينكه به اين بنا به شكل
ملي نگريسته شود با نگاهي جهاني در باره اين بنا قضاوت مي شود. علاوه بر
وجهه مطلوب ميراث فرهنگي ايران پس از اين اتفاق، مي توان به امكانات مالي
ويژه كه از سوي يونسكو براي بهبود وضعيت ابنيه تاريخي ثبت شده در فهرست
جهاني نيز اميد داشت.»
اعتبارات ارزي و ريالي براي مرمت و حفاظت
چغازنبيل پس از ثبت در فهرست آثار جهاني يكي از نمونه هاي موفقي است كه
مسئولين اميدوارند براي سلطانيه نيز بيفتد.
"قربان زاده" درباره امكان
احداث كارگاه ساخت و نصب كاشي كه به شكل مشترك بين ايران و يونسكو تشكيل مي
شود، گفت:« در بازديد نماينده ايكوموس از بناي گنبد سلطانيه اين پيشنهاد
از سوي يونسكو مطرح شد كه در صورت ثبت جهاني اين اثر احتمال شكل گيري اين
كارگاه قوت مي گيرد. اين كارگاه مي‌تواند مطالعات كاملي در جهت تجزيه و
تحليل شيوه‌هاي معماي به كار رفته در گنبد سلطانيه داشته باشد تا رازهاي
معماري آن در خصوص استحكام و ضد زلزله بودن آن نيز بررسي شود.»
سلطانيه و شاخص هاي آن
"جليل
گلشن" مدير كل دفتر باستان شناسي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري درباره
احتمال پذيرفته شدن اين بنا در بيست و نهمين اجلاس كميته ميراث فرهنگي
يونسكو مي گويد: « 6 شاخص براي آثار نامزد براي ثبت جهاني وجود دارد كه از
اين ميان ارگ و گنبد سلطانيه داراي 4 شاخص است. گنبد سلطانيه طبق معيار
هاي ثبت در فهرست ميراث جهاني نمايانگر يك اثر هنري است ،همچنين نمايانگر
تبادل ارزش هاي بشري در يك محدوده زماني يا در يك حيطه فرهنگي است كه از
نظر معماري و برنامه ريزي شهري و هنرهاي يادماني قابل توجه است.»
اين
بنا گواه منحصر به فردي از يك تمدن از بين رفته است نمونه اي برجسته از
نوعي بنا است كه نمايان گ مرحله اي پر اهميت در تاريخ بشر تلقي مي شود. با
وجود اين شرايط و گزارش نماينده ايكوموس از وضعيت اين بنا احتمال ثبت اين
اثر درفهرست ميراث جهاني بسيار زياد است.
تنها ارگ و گنبد
مونيرو
بوشناكي، معاون فرهنگي مدير كل يونسكو پس از بازديد از گنبد سلطانيه كه در
سال گذشته انجام شد گنبد سلطانيه را پرونده موفقي مي داند و اين پرونده
رابسيار كامل و خوب ارزيابي مي كند و معتقد است: «اين وضعيت شرايطي را
فراهم مي‌آورد تا گنبد سلطانيه در جلسه ثبت ميراث جهاني سال آينده با هيچ
مشكلي مواجه نباشد.»
بوشكاني معتقد است:«كار مرمت‌گران ايراني آميزه‌اي
از پژوهش و آزمايش است و اين آميختگي در گنبد سلطانيه به خوبي ديده مي‌شود
تا جايي كه رنگ كاشي‌هاي بازسازي شده در گنبد با اصل آن كاملا مطابقت
دارد.»
در محوطه يا شهر تاريخي سلطانيه، حدود 17 نقطه تاريخي وجود دارد
كه تپه نور، اراضي طالبيه، اراضي مسجد جامع، چلبي اوغلو، ملاحس كاشي و...
از جمله اين 17 نقطه تاريخي هستند. اما تنها گنبد سلطانيه و ارگ سلطانيه در
اجلاس دوربان مورد بررسي قرار گرفت. "محمد حسن محبعلي" مدير پايگاه پژوهشي
سلطانيه مي گويد: «طبق آخرين نتايج حاصله در مذاكرات شوراي ايكوموس توافق
شده است كه فعلا ارگ و گنبد سلطانيه به ثبت برسد و سپس هر يك از محوطه‌هاي
تاريخي در صورت اعلام آمادگي و احراز شرايط لازم به اين مجموعه بپيوندند.
اين به آن معنا است كه حتي پس از پايان مراحل لازم در ثبت ارگ و گنبد
سلطانيه، پلان مديريتي اين مجموعه همچنان گشوده خواهد بود و هر يك از
محوطه‌ها پس از آماده‌سازي، مي تواند به اين دايره پژوهشي پيوسته و با
ارايه مدارك لازم در معرفي ارزش و پژوهش‌ها به كارشناسان مربوطه در
ايكوموس به پرونده سلطانيه در فهرست ميراث جهاني يونسكو اضافه و الحاق
شود.»
يكي از نكاتي كه براي احراز صلاحيت ثبت اين بنا در فهرست آثار
جهاني مد نظر قرار داشته است وجود مسئوليت يكپارچه در مقابل بنا و محوطه
پيرامون آن است كه متراژ اين محوطه از نظر كميته ميراث فرهنگي يونسكو قابل
اهميت است.
پس از وقوع انقلاب اسلامي در ايران اين سومين اثري است كه
به ثبت جهاني مي رسد. دو اثر ثبت شده قبلي نيز مكان هايي مذهبي و مقدس
بودند كه هر كدام متعلق به دوره اي از تاريخي ايران بوده است . مي توان
گفت: «گنبد سلطانيه بعد از ميدان نقش جهان دومين بنا و اثر تاريخي دوران
اسلامي است كه قرار است به ثبت جهاني برسد.»
سازمان ميراث فرهنگي و
گردشگري ايران در نظر دارد در سال آينده يكي ديگر از آثار تاريخي كشور را
به ثبت برساند كه اين اثر يكي از سه محوطه شوش ،كليساي تاتانوس سن استپانوس
در آذربايجان شرقي و غربي يا مقبره قابوس بن وشمگير در شهرستان گرگان
است. |
|
|
|
|
|
مطالب مشابه :
گنبد
دانشجویان معماری دانشگاه آزاد بوشهر چپیره سازی در گنبد به دو بخش عمده تقسیم می شود:
گنبد سلطانیه
دانشجویان معماری دانشگاه آزاد برای انجام حرکت آزاد در اطراف گنبد وجود دارد ، از
دانشگاه آزاد اسلامی واحد گنبد کاووس:
دانشگاه آزاد اسلامی واحد دانشگاه آزاد اسلامی واحد گنبد کاووس در سایت آزمون
نقش گنبد در معماری
گروه معماری دانشگاه آزاد پلان آزاد تاق و گنبد در معماری سایت دانشگاه آزاد
گنبد های نمکی جنوب ایران
تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی زرند گنبد های نمکی جنوب فهرست لینک و سایت
سامانه جامع آموزشی دانشگاه علمی کاربردی 2 گنبدکاووس WWW.GUAST.IR
جهت اصلاعات بیشتر به سایت دانشگاه علمی پدیده گنبد مرکز آزمون دانشگاه آزاد
«گنبد سلطانیه»، ستاره‌ی بی‌بدیل معماری اسلامی
وی با اشاره به ثبت گنبد در فهرست یونسکو، خاطرنشان کرد: سایت دانشگاه آزاد اسلام واحد
اعلام نمرات دانشگاه آزاد کردکوی
دانشگاه آزاد اسلامی واحد گنبد; دانشگاه آزاد اسلامی واحد آزاد شهر ; سایت جامع آموزش و پژوهش
قهرمانی مقتدرانه کشتی گیران دانشگاه آزاد اسلامی گرگان
اخبار و رویدادهای رسمی و غیر رسمی دانشگاه آزاد گنبد ، سمنان سایت دانشگاه های آزاد
برچسب :
سایت دانشگاه ازاد گنبد
گنبد سلطانيه 
نمونه‌ای از تزئينات نقاشی رنگی 
نمونه‌ای از نقوش اسليمی به‌کاررفته در بدنه‌های داخلی گنبد سلطانيه 
