حماسه سرایی در ادبیات

حماسه سرایی در ادبیات<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

حماسه چیست؟

حماسه در لغت به معنای دلاوری وشجاعت آمده است. در اصطلاح عبارت است از آثار منظوم و منثوری که از دلاوری ها، رشادت های مردان بزرگ در میدان کار و زار، حکایت نماید. به عبارت دیگر حماسه، آثار وصفیی است که مبتنی می باشد بر اعمال پهلوانی، مردانگی، افتخارات وبزرگی های یک قوم یا یک فرد.

طبق این تعریف آثار حماسی تنها به آثاری گفته می شود که از جنبه های احساسی وتوصیفی فوق برخوردار باشد؛ مثل شاهنامة فردوسی، مهابهاراتا، ایلیاد و اودیسه و...

برخی عقیده دارند که حماسه مفهوم وسیع تر از آنچه ذکر شد دارد؛ شامل هرچیزی می گردد که اعتراض عمومی و ارزش های مبارزاتی مردم را انعکاس دهد و روح ستیزگرانه داشته باشد.

براساس این تعریف، برتمامی اشعار مقاومتی ورزمی و هرنوع سروده ای که از روح پرخاشگری و ستیزه جویانه بهره مند باشد، اثر حماسی اطلاق می گردد.

تاریخ پیدایش حماسه در ادبیات دری

نقل قول های مختلفی در این ارتباط وجود دارد: برخی دورة سامانیان را آغاز پیدایش حماسه سرایی دانسته اند. بعضی اواخر قرن پنجم را به عنوان نخستین دورة حماسه سرایی را قلمداد کرده اند. محققین عرب و پژوهشگران غرب دورة غزنویان را دورة طلایی حماسه سرایی خوانده اند و گفته اند فتوحات سلطان محمود سبب پیدایش حماسه سرایی گردید. سلطان محمود شاعران زیادی را در دربار خود جمع آورده بود. آن ها اشعار حماسی می سرودند و از سلطان محمود به عنوان قهرمان میدان های نبرد تمجید می کردند و سلطان برای شان صله می پرداخت. در کتاب تاریخ سیستان صفحة 21 آمده است: شاید اولین شعر حماسی از "وصیف سگزی" باشد که در زمان یعقوب لیث صفاری سروده شده است.

انواع حماسه

حماسه را از لحاظ قدمت زمانی به سه نوع تقسیم کرده اند:

1-حماسه های سنتی: منظور از آن، حماسه هایی اند که در زمان های بسیار قدیم به وجود آمده باشند مانند ایلیاد، اودیسه، مهابهاراتا، شاهنامة فردوسی، رامایانا، ایاتکار زریران، گرشاسپنامة اسدی، بهمن نامه، برزونامه.

2-حماسه های ثانوی: و آن حماسه هایی اند که بر معیار حماسه های کهن ساخته شده باشند مثل "آنه ئید" ویرژیل که بر مبنای ایلیاد و اودیسه شکل گرفته است.

3-حماسه های متأخر: و آن حماسه هایی اند که در زمان متأخر و معاصر به وجود آمده باشند مانند "رستم و سهرابی" اثر ماتیو آرنولد انگلسی و "رستم وسهرابی" حسین کاظم زاده و "رستم نامه" که هر سه با الهام از شاهنامة فردوسی آفریده شده اند.

حماسه را به لحاظ موضوع به چهار نوع تقسیم نموده اند:

1-حماسة اساطیری: حماسة اساطیری به حماسه یی گفته می شود که برمبنای اساطیر ،در زمان ماقبل تاریخ شکل گرفته باشد مانند گیل گَمش و بخش نخست شاهنامة فردوسی و بخش هایی از ایلیاد و اودیسه و تورات و رامایانا و مهابهاراتا.

2-حماسة پهلوانی: که اساس آن را پهلوانی تشکیل داده باشد مثل داستان رستم در شهنامه، ظفرنامه حمدالله مستوفی و شهنشاهنامة صبا.

3-حماسة دینی: و آن عبارت است از حماسه ای که موضوع مرکزی آن را دین تشکیل داده باشد و قهرمان با رعایت اصول دینی به نبرد برخیزد مانند کمدی الهی دانته، خاوران نامة ابن حسام و خداوند نامة ملک الشعرا صبای کاشانی.

4-حماسة عرفانی: داستان مطابق موضوعات عرفانی شکل یافته باشد. مانند تذکرت الاولیا ، منطق الطیر و بهگوت گیتا.

حماسه را از لحاظ ساختی به دو گونه دسته بندی کرده اند:

1-حماسة طبیعی و ملی: که در آن از جانفشانی ها و فداکاری های یک قوم یا یک فرد برگروه دیگر یاد می شود. مثل ایلیاد و اودیسه، شهنامة فردوسی، رایامانا، مهابهاراتا. منشأ آن را داستان ها وسرود های شفاهی در موضوعات فلسفی، رزمی و غنایی تشکیل می دهد.

2-حماسة مصنوع: در این نوع حماسه ، نویسنده یا شاعر دست به ابتکار و آفرینش داستان تخیلی می زند و اثری از خیال خویش به وجود می آورد همانند بهشت گمشدة میلتون.

ویژگی های حماسه

برای حماسه ویژگی های زیادی را برشمرده اند که به صورت خلاصه برخی از آن ها را یاد آور می شویم:

1-جنگاوری: جنگ ، نبرد و رزم سوژة اصلی داستان حماسی می باشد. درحقیقت زیر بنای حماسه را همین امر تشکیل می دهد. در داستانی که جنگ نباشد حماسه ای وجود ندارد. انگیزة جنگ چیز های فروانی می تواند باشد؛ دفاع از وطن و به دست آوردن زن یا معشوقه ،از عمده ترین موضوعات داستان های حماسی می باشند.

2-جهان پهلوان: در هر داستان حماسی یک جهان پهلوان وجود دارد که نقش مرکزی ایفا می کند. این جهان پهلوان کار های بسیار کلانی را انجام می دهد و پیروزی های بزرگی را به دست می آورد. این دست آورد ها او را تا سر حد یک اسطوره و انسان ما فوق بشر بالا می برد. رستم، آشیل، اولیس و گل گَمش از این نوع جهان پهلوان ها به شمار می روند.

3-عنصر نیرومند ذهنی: در داستان های حماسی یک عنصر نیرومند ذهنی( آیینی، ماوراء الطبیعی، اخلاقی، سیاسی، تاریخی) وجود دارد.

4-نقش نیروی ماورائی: قهرمان اکثراً با تکیه بر نیروی غیبی به جنگ می رود وسرانجام نیروی غیبی او را کمک می رساند و به پیروزی دست می یازد.

5-خارق العاده بودن اعمال قهرمانان: عمکرد قهرمانان از جنبة میتافزیکی برخورداراست. با عقل ومنطق نمی شود آن را مقدور دست بشر دانست. زیرا شخص قهرمان نیز انسان معمولی نیست لذا طبیعی است که اعمال او هم غیر متعارف جلوه نماید.

حماسه سرایی در دورة معاصر

اگر بر اساس تعریف نخست بیاییم حماسه سرایی را در دورة فعلی ارزیابی نماییم به این نتیجه می رسیم که در دورة معاصر اصلاً حماسه سرایی وجود ندارد اما اگر با توجه به تعریف اخیر به قضاوت بنشینیم باید بگوییم: آثار حماسی فروانی در ادبیات ما وجود دارد. خصوصاً تحولاتی که پس از دهة پنجاه در افغانستان رخ داد، آثار زیادی را آفرید و شاعران وداستان نویسان زیادی در این عرصه قلم فرسایی نمودند که برشمردن آنها از حیطة موضوع حاضر خارج است. چراکه این تعریف شامل هر اثری می گردد که در ارتباط به مقاومت مردم و جنگ سروده شده یا نوشته شده باشد.

حماسه سرایی در ادبیات

مطالب مشابه :

نقد و بررسی کتاب «حماسه سرایی در ایران»

دقيقی پيشگام فردوسی در حماسه‌سرایی

معرفی دو کتاب "حماسه سرایی در بلوچستان" و "منظومه های

دانلود كتابهاي كمياب تاريخي

حماسه سرایی در ادبیات

نقد و بررسی ادبیات حماسی در کتاب های ادبیات دوره متوسطه

شاهنامه فردوسی

نقش جمشيد و فريدون در اسطوره های کهن ایران زمین