نوروز در اردبیل

عید نوروز در اردبیل؛ خاطره هایی به درازای تاریخ این سرزمین باستانی

اردبیل- مناسبت ها و آیین های اجتماعی از گذشته های بسیار دور برای ساکنان اردبیل به خصوص در میان کودکان و نوجوانان این سرزمین باستانی دارای اهمیت زیادی بوده اند ولی در بین همه آنها از عید نوروز خاطره های شیرینی به درازای تاریخ دارند.

مراسم هایی که هرچند در گذر پیچ و خم ها و ناملایمات روزگار دچار تغییرهای زیادی شده و بعضی از آنها شاید برچیده شده اند ولی تصاویری از آنها که سینه به سینه از پیشینیان نقل شده اند به عنوان خاطره هایی شیرین همواره در اذهان نسل های دوران بوده و خواهند بود و هیچ گاه برای هیچ نسلی به فراموشی سپرده نخواهند شد.

کودک که بودیم در طول سال با ورق زدن تقویم ؛ مناسبت ها را رصد و جستجو می کردیم و از چندین روز قبل برای فرا رسیدن آنها با شور و شوق وصف ناپذیری لحظه ها را می شمردیم.

با گذشت چندین سال از آن دوران هنوز خاطرات شیرین و فراموش نشدنی از شنیدن قصه های مادر بزرگ در شب یلدا ؛ پریدن از روی آتش در چهارشنبه سوری و چیدن سفره هفت سین و شروع دید و بازدیدها در عید باستانی نوروز را در ذهن خویش داریم.

هنوز هم این گونه مناسبت ها برایمان جذاب هستند ولی هر سالی که از عمرمان می گذرد به دلایلی از شدت آن حال و هوا و شور و شوق وصف ناپذیر دوران کودکی و نوجوانی در این مناسبت ها هم کاسته می شود.

ماشینی و پیچیده شدن زندگی؛ ورود ابزارها و لوازم ارتباطی دیجیتالی و پیشرفته و افزوده شدن بر مشغله ها به دنبال تشکیل خانواده از علل مهم رنگ باختن این مراسم ها در نزد انسان امروزی است.

اما در این میان باید گفت: معصومیت کودکانه به عنوان مهمترین عامل در ایجاد شور و شوق همزمان با فرا رسیدن این گونه مناسبت ها در میان کودکان و نوجوانان است چرا که کودکان در دنیای ساده و به دور از هرگونه دو رنگی و ریا ؛ روزگار سپری می کنند و به این مراسم و مناسبت ها فقط از جنبه عاطفی و شادی آن می نگرند و به همین دلیل کودکان در دوره کنونی نیز برخلاف ما بزرگتران اندکی متفاوت تر به این مناسبت ها می نگرند و برای کودکان و نوجوانان هنوز نیز جذابیت خاصی دارند.

انسان از زمانی که زندگی اجتماعی خویش را آغاز کرد در طول سال برای خود مناسبت هایی را تعیین کرده و مراسم هایی را برای گرامیداشت آنها برپا می کند.

این مراسم ها به مرور به عنوان بخشی جدانشدنی از زندگی اجتماعی بشر در آمده اند و برای او از ارزش معنوی بسیار زیادی برخوردار هستند.

در تقویم سرزمین باستانی ایران به لحاظ پیشینه غنی مذهبی و تاریخی آن از قرن ها قبل آداب و رسوم ؛ آیین ها و مراسم هایی گنجانده شده اند که همه ساله به شکل با شکوه توسط ساکنان این دیار با برپایی مراسم ها و مجالس گوناگون برگزار می شوند.

چنین مراسم هایی به عنوان یکی از روزهای ماندگار در زندگی مردم کارکردهای گوناگونی دارند و همواره به شکل خاطرات شیرین در دفتر زندگی مردم این سرزمین ثبت می شوند.

استان اردبیل نیز به لحاظ سابقه مذهبی و تاریخی پرافتخار خود از گذشته های دور دارای آداب و رسوم سنتی و مراسم های گوناگونی است و عید باستانی نوروز نیز در این دیار با برپایی مراسم ها و آیین های گوناگون برگزار می شود.

اما با تاسف بسیاری از این آیین ها و سنن ویژه که تا سال های نه چندان دور صفا بخش زندگی و تقویت کننده عواطف انسانی مردم دیار کهن و افسانه ای این سرزمین بود در همهمه ماشینی و پیچیده شدن زندگی سال به سال کم رنگ تر می شوند.

ساکنان اردبیل از دیرباز با برگزاری آیین های ویژه ای که ریشه در افکار پسندیده آنان دارد ؛ عید باستانی نوروز را گرامی می دارند.

در زمان حاضر فقط نشانه های معدودی از این آداب و رسوم در اردبیل باقی مانده اند و اگر نبودند پیرمردان و پیرزنان در بعضی خانواده های پایبند به سنت های فرهنگی به ویژه در روستاها ؛ همه این یادگارهای ارزشمند گذشتگان در این خطه فراموش می شدند.

سال خوردگان اردبیل می گویند: تا چند دهه قبل مراسم عید نوروز با ظاهر شدن افرادی موسوم به تکم و تکمچی در محلات شهر آغاز می شد و مردم با مشاهده آنان خود را برای استقبال از بهار و عید آماده می کردند.

افشار ستاری می گوید: تکم عروسکی بود که به شکل حیوانی چهار دست و پا از تخته

می ساختند و دست ها و پاهایش متناسب با بدن حرکت می کرد.

وی گفت: تکمچی ها از دهه آخر اسفند ماه با حرکت دادن نمایشی تکم و جمع آوری هدایایی فرا رسیدن سال جدید را به مردم نوید می دادند.

وی می گوید: با نمایان شدن نشانه های عید نوروز جنب و جوش و تحرک خاصی در خانواده ها پیدا می شد و مردم به تهیه لباس های نو و خانه تکانی می پرداختند.

شادروان ؛ بابا صفری در کتاب ، اردبیل در گذرگاه تاریخ ، می نویسد، با نزدیک شدن نوروز اغلب خانواده های اردبیلی ظروف مسی خود را برای سفید کردن به مسگران می دادند و به میمنت عید چند کوزه آب خریداری می کردند که این دو از رسوم قبل از عید در منطقه محسوب می شدند.

به نوشته وی در آستانه عید ؛ اسباب بازی های ویژه این ایام به بازار می آمد و در آن زمان که صنعت پلاستیک سازی وجود نداشت کودکان از اسباب بازی های سفالی به نام توتک و دولکه استفاده می کردند.

اکنون از تکم و تکمچی و توتک و دولکه که تا چند دهه قبل پیام آوران نوروز در منطقه بودند، خبری نیست.

یکی از آیین ها و ایام به خصوص قبل از آغاز عید نوروز در استان اردبیل مراسم شب چهارشنبه سوری می باشد که نشانه هایی از آداب و رسوم ویژه آن هنوز نیز تا حدودی در بین ساکنان منطقه مرسوم است.

به گفته سال خوردگان اردبیلی روز چهارشنبه آخر سال از زمان های قدیم در منطقه به گل چهارشنبه موسوم است زیرا همه خانه ها در این روز مثل گل پاکیزه شده و برخلاف چهارشنبه قبل از آن که به کول چهارشنبه یعنی چهارشنبه خاکستر معروف است زیبا و شادی آفرین می شود.

از رسوم زیبایی که سال ها قبل در عصر چهارشنبه سوری در این استان رواج داشت بردن هدایایی از سوی خانواده ها طی مراسم خاصی به خانه دختران شوهر رفته بود.

یک بانوی سال خورده ساکن اردبیل می گوید: در این روز هدایای خریداری شده را به همراه غذای مخصوص در سینی بزرگی قرار داده و روی آن را با پارچه های رنگی تزیین و به خانه فرزندان دختر می فرستادند.

جمیله قوامی به خبرنگار ایرنا گفت: در شب چهارشنبه سوری پس از صرف شام سفره مخصوص این شب پهن می شد که طبق رسم در این سفره خشکبار ؛ شیرینی و دیگر تنقلات قرار داده و با شمع های رنگارنگ که در آن زمان به شیوه خاصی در اردبیل ساخته می شدند سفره را منور و مزین می کردند.

شادروان بابا صفری در کتاب اردبیل در گذرگاه تاریخ می نویسد: پسران جوان در این شب کمربند های پارچه ای یا دستمال خود را از دریچه روشنایی اطاق همسایه و یا اقوام خود آویزان می کردند و صاحب خانه بدون آنکه در صدد شناسایی آنان برآید هدایایی را به پارچه می بست.

این کار بیشتر توسط جوانانی انجام می شد که دختری را دوست داشته و به آرزوی ازدواج با او برای ˈقورشاخ آتماقˈ یعنی دستمال انداختن به خانه دختر رفته و با این نیت درباره آنچه که به دستمال یا کمربند آنان بسته می شد تعبیراتی می کردند.

برخی از افراد سال خورده منطقه هنوز هم اعتقاد دارند که چون شنیدن سخنان بد و یا خوب در شب چهارشنبه سوری در زندگی فرد شنونده تاثیر دارد در این شب نباید سخنان نا امید کننده ای در میان افراد خانواده رد و بدل شود.

همچنین بر اساس یک سنت دیرینه همان گونه که افراد ؛ شب چهارشنبه سوری از روی آتش می پرند در سال های نه چندان دور سپیده دم چهارشنبه از روی آب و نهرهای روان می گذشتند.

این رسم که در منطقه به ˈنو اوستی رفتنˈ مشهور بود به طور معمول در پل های قدیمی روی رودخانه بالخلو که از مرکز شهر اردبیل می گذرد انجام می شد و در دوران کنونی فقط معدودی از پیرمردان و پیرزنان اردبیلی شاید آن را انجام می دهند.

در شب عید اغلب خانواده های ساکن درمنطقه غذاهای مخصوصی متشکل از ماهی دودی ؛ گوشت قیمه ؛ مرغ و کوکو به همراه پلو که می توان گفت بهترین شام آنان در طول سال می باشد را تدارک می بینند.

هنگام تحویل حتی اگر نیمه های شب هم باشد بسیاری از افراد خانواده بیدار مانده و بر سر سفره هفت سین که با قرآن مجید و شمع های الوان آراسته شده است به انتظار می نشینند.

سفره هفت سین هنوز نیز در برخی از خانه های منطقه برای پذیرایی از میهمانان تا سیزدهم عید نوروز پهن باقی می ماند.

قبل از تحویل سال اغلب افراد وضو گرفته و برای لحظاتی سکوت همه جا را فرا می گیرد و فقط صوت مناجات به گوش می رسد.

دقایقی پس از تحویل سال کوچه ها و خیابان های شهرها و روستاهای مختلف استان حال و هوای دیگری پیدا می کنند و خانواده ها برای تبریک گفتن سال نو به دیدار همدیگر می شتابند.

جمع کثیری از مردم شهرستان اردبیل نیز بر اساس یک سنت دیرینه مذهبی در آخرین و اولین پنج شنبه سال و نیز در اولین روز عید نوروز بر سر مزار درگذشتگان خویش حضور می یابند.

این افراد به شکل گروهی و یا انفرادی از نخستین ساعات بامداد این روزها به آرامستان های اردبیل مراجعه می کنند و قرائت سوره های مبارکه فاتحه و یاسین بر سر قبور؛ حال و هوای معنوی ویژه ای را در این مکان ها حاکم می کند.

مردم مومن شهر حسینی اردبیل بر سر مزار شهیدان نیز حضور می یابند و با آرمان های آنان تجدید پیمان می کنند.

جمعی از خانواده ها نیز با پخش خرما و حلوای نذری در میان مردم در آرامستان های شهر سعی در کسب اجر معنوی می کنند.

تعدادی از خانواده ها نیز با تهیه سبزه های ویژه عید نوروز در روزهای یاد شده آنها را همراه با شیشه های محتوی گلاب بر سر قبر اموات خویش قرار می دهند.

مردم اردبیل معتقدند: همان طوری که در سال جدید افراد با انجام دید و بازدید سعی در شستن کدورت از دل ها دارند باید با حضور در قبرستان ها ضمن یادآوری آخرت از درگذشتگان طلب بخشش نموده و روح آنان را شاد گردانند.

بر اساس سنت دیرینه ای ساکنان اردبیل مجالس ختمی برای بستگان خویش که در سال قبل فوت کرده اند در دومین روز از عید نوروز بر پا می کنند.

این مجالس به صورت مشترک از سوی خانواده های داغدار ساکن در یک محله در مسجد همان محله و در قبل از ظهر دایر می شوند.

برخی از این آداب و رسوم پسندیده با وجود تغییر و تحولات فرهنگی فراوان هنوز نیز در میان مردم منطقه رایج هستند.

یک شهروند اردبیلی می گوید: با وجود ورود برخی مسایل خرافی به آداب و رسوم عید نوروز بسیاری از آیین های مخصوص این ایام ریشه در عقاید و تفکرات اسلامی داشته و باید حفظ شوند.

به گفته وی دید و بازدیدها ؛ صله رحم ؛ مشارکت در غم و شادی دیگران ؛ پاکیزگی و ایجاد تحول روحی در انسان ها همراه با تغییر طبیعت از جمله آیین ها و سنت های پسندیده روزهای باستانی نوروز محسوب می شوند.

وی معتقد است که ارگان های فرهنگی و رسانه های گروهی منطقه باید با بیان محاسن این آداب و رسوم از فراموش شدن تدریجی آن ها جلوگیری کنند.

جمع زیادی از اردبیلی های ساکن در دیگر شهرهای ایران چند روز تعطیلات نوروز را برای سرکشی به اقوام و آشنایان خویش و تجدید خاطرات شیرین خویش در روزهای عید سال های گذشته فرصت مغتنمی شمرده و از هم اکنون خود را برای سفر به زادگاه خودشان آماده می کنند.

نوروز در اردبیل

عید نوروز در اردبیل؛ خاطره هایی به درازای تاریخ این سرزمین باستانی

مطالب مشابه :

آرتا تجارت زرین اردبیل، سبلان پارچه سابق

فعالیت بزرگترین مجموعه تولید منسوجات خاورمیانه در اردبیل

تاملی بر عملکرد نمایندگان استان اردبیل

وعده های ناتمام

نوروز در اردبیل

آیین نوروز باستانی در اردبیل

درباره - اردبیل

لباس های محلی استان اردبیل

اردبیل