فـــــــــــرش معيوب؟

فـــــــــــرش معيوب؟

(بخش دوم و پايانی)

مقالات ارسالی/تحقيق و نگارش از: سعيد رونقيان تبريزي

2-عيوب عارضی

عيوب عارضی به آن دسته ازعيبهائی گفته می شود که بعد از اتمام مراحل توليد ؛ در مراحل بهره وری از فرش به واسطه عوامل محيطی بر فرش عارض ميگردند.

2ـ الف : سرويس

پس از اتمام مرحله بافت ؛ پرداخت زنی ؛ شستشو ؛ رفوگری ؛ و گاهی دارکشی مراحلی ازفرآوری فرش توليد شده هستند که درمجموع سرويس ناميده می شوند که البته درصورت عدم مهارت لازم و دقت کافی درگذر ازهر کدام از اين مراحل عيوب خاصی سلامت فرش را تهديد می کند که ذيلا به شرح مجمل آنها خواهيم پرداخت.

2ـ الف ـ1: پرداخت

پرداخت زنی يکی ازمراحل با اهميت مرحله سرويس می باشد که نقش ويژه ای درزيبائی فرش و حفظ کيفيت آن در بلند مدت ايفا می نمايد ؛ لذا اين مرحله بايد توسط افراد خبره و آگاه انجام پذيرد ؛ چرا که عدم مراقبتهای لازم فنی در اين زمينه عيوب جبران ناپذيری را به شرح زير باعث خواهد شد :

الف :دم قيچی ( به فتح دال)

چنانچه پرداخت ابتدائی فرش که معمولا پس ازبافت هرچند سانتی متر ازفرش برروی دستگاه با هدف تميزکاری وروئيت قسمت بافته شده انجام می پذيرد ؛ توسط فرد غير خبره و بدون مراعات نکات فنی ودقت لازم باشد؛ پشم نقاطی ازفرش به سبب فقدان مهارت لازم پرداخت کننده واستفاده نا صحيح از قيچی ؛ يا حتی گاهی وجودعيب در قيچی پرداخت و يا عدم تناسب قيچی با فرش مورد نظر؛ موجب چينش بيش از حد لازم پشم درنقاطی از فرش ميشود که همين امر عامل بروزاين عيب است.

البته معمولا اين عيب پس ازاتمام مرحله بافت و بعد از پرداخت زنی فرش ؛ بطور کامل محسوس وآشکارمی گردد .

ب : ته افتادگی

ته افتادگی که گاهی درعرف ازآن به ته خواب يا نازکی هم تعبيرمی شود ؛ يکی ديگرازعيوبی است که بواسطه چينش بيش از حد قسمتهائی از پشم فرش ؛ ممکن است درمرحله پرداخت زنی ؛ اعم از دستی و يا ماشينی عارض گردد که البته اين عيب امروزه به جهت پرداخت زنی ماشينی ؛ در صورت عدم تجربه کافی و يا بی دقتی بيشتراحتمال بروزدارد .

نکته : اصطلاح ته خواب گاه در مورد فرشهائی که تمام يا قسمتهائی از آنها براثراستعمال سائيده شده باشد نيز بکار می رود.

پ : بريده شدن

ايجاد بريدگی درمرحله پرداخت زنی فرش از جمله عيوبی است که امروزه به جهت استفاده از ماشينهای پرداخت زنی نيمه اتوماتيک بيش از زمان گذشته مشاهده می شود ؛ اين عيب بيشتر در بالا و پائين و يا کناره های فرش امکان بروز دارد که به جهت عدم مهارت کافی و تجربه لازم پرداخت زننده ؛ بواسطه گير نمودن تيغ دستگاه در قسمتی از فرش پديد می آيد .

2 ـ الف ـ 2 : شستشو

مرحله شستشو را می توان از جمله مراحل حساس آماده سازی فرش بحساب آورد که در صورت عدم دقت لازم و مراعات نکردن مسائل فنی و نکات ظريف تجربی در اين مرحله ؛ چه بسا عيوبی به شرح زير بر فرش تحميل خواهد شد که بعضاهرگز قابل جبران نخواهد بود.

الف : مواد شيميائی

بکار گيری مواد شيميائی غير استاندارد و غير متناسب با فرش و يا حتی عدم آشنائی با خواص مواد بکار رفته در مواد شوينده ؛ علاوه بر نتايج نامطلوب ؛ به فرش نيز صدماتی وارد خواهد نمود که تقريبا قابل جبران نخواهند بود؛ از اينروی بايد در اين مرحله با بهره گيری از دانش و تجربه افراد خبره و آشنا به کار ازصدمات و عيوب ممکنه حدالامکان جلوگيری نمود .

ب :رنگ دواند گی ( ته دادن )

اين عيب از جمله عيوب عارضی در مرحله شستشو و يا هنگاميست که بواسطه عدم دقت و مراقبت لازم فرش در تماس مستقيم يا غير مستقيم با آب قرار داشته باشد ؛ البته چنانچه مواد و مصالح بکار رفته در فرش از نوع نامرغوب باشد اين عيب بارزتر خواهد بود ؛ خصوصا آنکه در مرحله رنگرزی رعايت نکات فنی نشده باشد . و بر عکس در صورت برخورداری مواد اوليه فرش از کيفيت مناسب و استانداردهای لازم ؛ اين عيب به حداقل رسيده و چه بسا هرگز پيش نخواهد آمد .

پ : سوختن رنگ

اين اصطلاح هنگامی اطلاق می شود که بدليل استفاده نا بجا و ناصحيح از مواد اسيدی هنگام شستشو؛ فرش حالت اوليه پشم و رنگ را بطور فاحشی از دست بدهد ؛ به اين عيب اصطلاحا سوختن رنگ گفته می شود که از عيبهای غير قابل جبران می باشد.

ت : برگشت خواب

اين واژه را شايد نتوان به عيب تعبير نمود اما چون بر خلاف عرف فرش است ما در اينجا آنرا جزو عيوب بر می شماريم ؛ معمولا اين امر در مرحله شستشو و بر اثر بی دقتی و يا عدم تجربه لازم به جهت پارو و يا برس کشيدن بر عکس خواب فرش ؛ ايجاد می شود و موارد موضعی آن ممکن است بر اثر تا زدن و يا بسته بندی نا مناسب فرش نيز ايجاد گردد .

نکته : امروزه در موارد بسياری مشاهده می شود که به جهت روئيت ابريشمهای موجود در فرشهائی که طرح يک طرفه دارند ؛ خواب فرش در جهت خلاف معمول برگشت داده می شود که مسلما اين امر در دراز مدت تاثير سوء بر فرش خواهد داشت .

2ـ الف ـ 3 : دارکشی

دار کشی يکی ديگراز مراحل فرآوری فرش بعد از مرحله شستشو ميباشد که اين مرحله نيز بايد با دقت لازم و مراقبتهای ويژه انجام گيرد چرا که در اين مرحله نيز شايد عيوبی بر فرش عارض گردد که در کيفيت و ماندگاری فرش در طولانی مدت اثرات نا مطلوبی داشته باشد ؛ ذيلا به چند مورد از اين موارد اشاره می شود .

نکته : گاهی برای رفع کجيهای فرش ؛ مرحله دارکشی قبل از مرحله شستشو انجام می پذيرد تا فرش بهنگام فروش سالم بنظر آيد ؛ مسلما اين امر از نظر اخلاقی عمل شايسته ای نيست .

الف : پاره شدن

پاره شدن فرش در مرحله دارکشی در حقيقت عيبی است که بواسطه سهل انگاری يا نا پخته گی بوجود می آيد ؛ بگونه ايکه بواسطه کشش بيش از حد و ياعدم مقاومت لازم فرش اين پاره گی بوجود می آيد.

نکته : پاره شدن فرش ممکن است در مراحل مختلفی از توليد نيز بوجود آيد که شايعترين نوع آن پاره گی در مرحله توليد خصوصا پس از توليد نيمی از قالی می باشد.

در اين مرحله به جهت سنگين شدن پائين فرش بايد در سفت نمودن چله ها دقت لازم بعمل آيد ؛ چرا که اندکی کشش بيش ازحد باعث پاره گی فرش خواهد شد ؛ خصوصا آنکه شايد قسمتی از چله ها دراثرممارست با چوبهای سر و ته دستگاه ؛ استحکام اوليه خود را ازدست داده باشند

؛حتی بافندگان مجرب توصيه مينمايند عمل سفت نمودن پيچهای دار قالی به جهت کشش چله ها ؛ بهنگام اتمام کار روزانه انجام نپذيرد و به آغاز کار در روز بعد موکول شود

زيرا در اين صورت حتی چنانچه برای فرش مشکل پاره شدن پيش آيد ؛ افراد می توانند با شل نمودن پيچ های دار قالی از اين اتفاق جلوگيری نمايند اما چنانچه به علت سفت نمودن چله ها در پايان کار روزانه و بهنگام شب اين اتفاق پيش آيد مسلما صدمه جبران ناپذيری بر فرش وارد خواهد آمد که البته تفاوت دمای شبانه کارگاه و انقباض چله ها نيز مزيد بر علت خواهد بود.

ب : کشش بيش از حد

در اين مرحله عيبی که بوجود می آيد همانگونه که از نامش پيداست بواسطه کشش بيش از حد ؛ نظم بافت بهم می خورد ؛ که گاهی رفع آن ناممکن بوده و در صورت رفع نيز باز هم فرش معيوب خواهد بود .

پ : ابزار نا مناسب

در مرحله دارکشی بايد از ابزارهای مناسب برای هر نوع قالی استفاده شود چرا که درغيراينصورت مسلما عيوبی بر فرش عارض خواهد شد.

نکته: ميخهائی که برای دارکشی استفاده می شود به جهت استعمال مکرر نقش عمده ای در معيوب شدن فرش دارند .

2ـ ب :استعمال

دسته ای ديگر از عيبها در مرحله استعمال فرش پديد آمده و بنحوی خود را بر فرش تحميل می نمايند ؛ عمده اين عيوب بر اثر عوامل انسانی بمدد عوامل محيطی و طبيعی بر فرش عارض می شوند .

بسياری از اين عيوب که با مرور زمان گاهی هزينه های مادی سنگينی را بر فرش تحميل می نمايند با کمترين هزينه قابل پيشگيری و رفع و رجوع می باشند ؛ بشرط آنکه با اندکی دقت و کسب آگاهيهای لازم بموقع و کارشناسانه عمل شود .

استعمال را با توجه به نقش عامل زمان درآن ؛ بايد آسيب پذيرترين مرحله برای فرش بحساب آورد ؛ چرا که کم نيست نمونه های موجود در اقصی نقاط جهان از فرشهای نفيسی که آثارعيوب عارضی در مرحله استعمال بر پيکره آنها بوضوح قابل روئيت می باشد ؛ و همين حقيقت گواهی بر اين مدعاست که فرش در مرحله استعمال بيش از هر زمان ديگری نيازمند دقت و مراقبت است ؛ که هر گونه بی دقتی و سهل انگاری در اين زمينه موجب بروز عيوبی از اقسام ذيل خواهد بود که اکثرا جبران ناپذيرند.

الف : پوسيده شدن

اکثرا اين عيب بر اثر عدم مراقبت از فرش در مقابل عوامل رطوبتی پديد می آيد ؛ فرش به طبع خاصيت مواد بکاررفته درآن همواره مستعد جذب رطوبت می باشد و چنانچه دقت لازم در اين امر بعمل نيايد ؛ گاهی حتی بدون علائم ظاهری فرش دچار پوسيدگی می شود .

بعضی از عوامل دخيل در بروز اين عيب را می توان چنين بر شمرد: کف پوشهائی که وجود رطوبت در آنها چندان محسوس نيست مانند موکت ؛ قرار گرفتن گلدان حاوی خاک بر روی فرش ؛ عدم وارسی پشت فرش در فواصل زمانی معين ؛ عدم جابجائی فرش در فواصل زمانی معين ؛ عدم وارسی فرشهای مجاور با شوفاژ ها و پنجره ها در فواصل زمانی معين ؛ عدم دقت در پاک و خشک نمودن مايعات ريخته شده برروی فرش ؛ پهن نمودن و يا بسته نگه داشتن فرش در محل مرطوب بر کف زمين بمدت طولانی ؛ و امثالهم ...

ب : بيد زدن

بيد زدگی يا بيد خوردگی يکی ديگر از عيوبی است که عمدتا در زمان استعمال بر فرش عارض می شود ؛ عامل بوجود آورنده اين عيب حشره بيد است که معمولا در محيطهای گرم و مرطوب و تاريک بيشتر يافت می شود ؛ لذا عدم استفاده از مواد طبيعی و شيميائی ضد بيد و وارسی ننمودن بموقع فرشهای انبار شده و فرشهائی که کمتر مورد استفاده قرار می گيرند می تواند اين عارضه را بدنبال داشته باشد ؛ اين عيب گاهی از پشت و گاهی از رو و بعضا از هر دو جانب بر فرش عارض می شود . پشم عمده ترين مواد فرش است که از اين عيب آسيب می بيند .

پ : سائيده شدن

در اکثر مواقع استفاده نا مناسب از فرش موجب بروز اين عيب است ؛ گاه قسمتهايی ازفرش که بيشتردرمعرض استفاده هستند براثرسهل انگاری نسبت به ساير قسمتها زودترسائيده شده و موجب پديد آمدن سائيده گيهای موضعی در فرش می شود ؛ اين عيب در اکثر مواقع قابل رفع نبوده و موجب افت ارزش اقتصادی فرش می شود .

نکته : البته سائيده گی در فرشهای کهنه و قديمی عيب محسوب نشده و بعضا حسن مضاعف نيز بشمار می رود.

ت : لک افتادن

لک چنانچه قابل رفع نباشد عيب محسوب می شود ؛ اين عيب بر اثر بی دقتی بهنگام استعمال فرش بر اثر ريختن مواد رنگين بوجود می آيد. چای ؛ نوشابه های رنگين ؛ افزودنيهای رنگين خوراکی وانواع جوهرهای رنگين از شايعترين لک زا ها در فرش می باشند .

ث : رنگ پس دادن

اين عيب همانند عيب رنگ دواندگی ( ته دادن) است که شرح آن در مبحث شستشو گذشت با اين تفاوت که اينبار اين عيب بهنگام استعمال فرش و بر اثر سهل انگاريها بوجود می آيد و بعضا عوامل بوجود آورنده مشترک نيز دارند .

ج : کوبيده شدن

کوبيده شدن پرزفرش معمولابراثرعدم استاندارد بودن پشم و يا نا مناسب بودن پرداخت فرش بوجود می آيد . کوبيدگی پرز فرش علاوه بر بد منظر نمودن رخ فرش به جهت عدم استعمال يکدست ؛ موجب بروز سائيدگيهای موضعی و زود رس در بعضی از نقاط فرش می شود که اکثرا اين عيب قابل رفع نيست .

ح : تا بر شدن

تابرشدن نيزازجمله عيوبی است که درمرحله استعمال براثرموقعيت نامناسب مکانی و يا بعضا به جهت کيسهای طولی و يا عرضی بر فرش عارض می شود . در صورت جزئی بودن اين عيب قابل رفع بوده و چنانچه کلی باشد رفع آن چندان آسان نخواهد بود .

خ :ريختن چله ها

چله های فرش از دير بازبعنوان يکی از عوا مل زيبائی در فرش ايرانی بحساب می آيد وازهمين روست که بافندگان و توليدکنندگان خبره ؛ قبل ازآغازبه بافت متن اصلی فرش ؛ بر روی چله ها مهارت و سايقه ای از خويش را به نمايش می گذارند که نتيجه آن گليم بافها ؛ برجسته بافی ها ؛ دندان موشيها ؛ و ...... می باشند که هرکدام بنوبه خود نقشی مضاعف در زيبائی فرش ايرانی دارند ؛ اما مع الاسف بسيار ديده می شود که قبل از آغاز مرحله استعمال ؛ بواسطه سهل انگاری بافندگان واهمال کاری فروشندگان وعدم آگاهی مصرف کنندگان فرش ؛ به سبب عدم مراعات نکات فنی در محکم نمودن سر و ته فرش بواسطه گليم بافی و يا دوگره زنی پس از مدتی فرش از زيبائی چله ها محروم شده و چه بسا صدمات جبران ناپذيری در دراز مدت به سر و ته فرش وارد می شود ؛ که البته فرشهای سر بافی شده موجود در موزه ها و کلکسيونهای دنيا و حتی کف بازار گواهی زنده بر اين مدعای تلخ است .

د : وا رفتن شيرا زه

شيرازه يکی ازارکان اصلی در تضمين سلامت فرش بوده و نقشی مهم در تداوم استحکام آن در دراز مدت دارد ؛ بگونه ايکه حتی اهميت اين مطلب در جامعه نيز رواج يافته ونهايت وخامت اوضاع در هر پديده به از هم پاشيدن شيرازه تشبيه می شود .

عدم مراعات نکات فنی لازم درامرشيرازه پيچی ؛ خصوصا درموارديکه شيرازه پيچی بعد از مرحله بافت و حتی پس از مرحله سرويس انجام می شود ؛ موجب بروز عيوبی از قبيل : کيس عرضی ؛ وا رفتن شيرازه در مرحله استعمال ؛ کنده شدن شيرازه بهمراه کناره فرش و امثالهم خواهد بود که بعضا غير قابل جبران بوده و گاه در صورت مرمت نيز صدماتی به کيفيت اوليه فرش وارد خواهد شد .

نکته : شيرازه پيچی صرفنظر از نوع آن ؛ در گذشته يکی از فنونی در امر قاليبافی بحساب می آمد که گويای سليقه ؛ تجربه ومهارت بافنده بوده و تقريبا دراکثريت قريب به اتفاق فرشهای توليدی ؛ شيرازه پيچی نيز همزمان با بافت انجام می يافت ؛ که متاسفانه امروزه اين سنت حسنه رو بفراموشی نهاده و کمتر فرشی را می توان پيدا نمود که شيرازه پيچی آن بهمراه بافت انجام يافته باشد . البته حقيقت مطلب آنست که امروزه ديگرنادرند بافندگانی که از عهده اين امر بر آيند ؛ چرا که شيرازه پيچی بر روی دستگاه بهمراه بافت ؛ برخلاف ظاهر ساده و شايد بی اهميت آن يکی از نکات بسيار حساس ؛ ظريف و فنی درامر توليد است که نيازمند حوصله ؛ تجربه و مهارت خاصی بوده وبه اذعان اهل فن از عهده هر بافنده ای بر نمی آيد . (البته منظور نگارنده در اين باب بيشتر متوجه توليدات شهری بافت منطقه آذر بايجان می باشد )

با توجه به توضيحات فوق و دقت در عکس ميتوان نتيجه گيری نمود که شيرازه پيچی بعد از مرحله بافت هرگز جايگزين مناسبی برای شيرازه همراه بافت نمی باشد ؛ و تجربه نيز گواه اين مدعاست که شيرازه پيچی بعد از مرحله بافت در مقام استحکام و ظرافت هرگز يارای برابری با شيرازه همراه بافت را نخواهد داشت .

ذ : سوختن

سوختن نيز يکی از عيوبی می باشد که به جهت قابليت اشتعال سريع مواد مورد استفاده در فرش ؛ شايد در مرحله استعمال بر فرش عارض گردد ؛ البته اين امردرگذشته به جهت استفاده ازوسايل گرمايشی غيرمطمئن بيش از امروزه مصداق داشت ؛ اما با اينهمه کم نيستند فرشهای نفيسی که از اين جهت متحمل صدمات جبران ناپذيری شده اند . سوختن فرش چنانچه خفيف و جزئی باشد قابل رفع بوده ؛ ولی چنانچه عميق و وسيع باشد غير قابل جبران و حتی در صورت جبران نيز همواره عنوان فرش معيوب را بهمراه خواهد داشت .

سخن را با توضيح مکرراين نکته به پايان می برم که حد الامکان با سعی دررعايت اختصار؛ تا بدانجا که به اصل مطلب خلل وارد نشود ؛ با چشم پوشی از ورود در جزئيات مطالب ؛ پرهيزازاطاله کلام نمودم ؛ تا باشد به فضل الهی چنانچه فرصتی دوباره بود وعمری باقي؛ در آينده در ادامه همين مطلب به بررسی راههای پيشگيری و روشهای سنتی و علمی اصلاح و رفع عيوب ذکر شده بپردازم .

فـــــــــــرش معيوب؟

مطالب مشابه :

عیوب احتمالی در بافت فرش،قالی و تابلوفرش

قالی بافی

مراحل تولید فرش دستبافت

گزارش تصویری/ کارگاه قالی بافی در یزد

آسیبها و آفتهای احتمالی فرش دستباف

آموزش بافت گلیم

گلیم بافی

شناخت انواع فرش ها و قالی های ایرانی :

فـــــــــــرش معيوب؟

آموزش مرمت