زیور آلات زنان و دختران ترکمن

هنر جواهر سازی در سنت و فرهنگ قدیمی ترکمن ریشه دارد و نسل به نسل به صنعت گران امروزی رسیده است و ما آنها را «قزل اوستا» یعنی استادکار طلا می نامیم.
استاد کاران طلا در روزگاران گذشته، انواع اشیاء (غلاف و دسته ی شمشیر، چاقو، تفنگ) را با سنگهای قیمتی تزیین می کردند اما کار اصلی آنها تولید زیور آلات زنانه بود با اشکال هندسی که نوعی از زنجیره ی ارتباطات را در ذهن بیننده القا می کند و با طبیعت اطرافشان، پیوندی دیرینه دارد. اصطلاح جواهر سازی اصطلاحی هنرمندانه است که از تخیل شاعرانه ی جواهر سازان سرچشمه می گیرد. بی جهت نیست که شاعران بزرگی چون مختومقلی و ذلیلی در ابتدای زندگی خود، جواهرسازی برجسته بودند و بعد با نام شاعرانی هنرمند به شهرت رسیدند.
یکی از ترانه های قدیمی ترکمن، این معنی را به روشنی بیان می کند و آن، اینکه:
« وقتی غازها در آسمان پرواز می کنند و هوای اطراف از بال زدن آنها به آهنگی دلنشین تبدیل می شود، چنان به نظر می رسد که دختران ترکمن با زیور آلات رنگارنگ خود، جولان می دهند.»
جواهر سازی و زیورآلات، همیشه جزء لاینفک زندگی مردم ترکمن بوده است و انواعی دارد که در پست های مختلف به معرفی بخشی از آنها خواهم پرداخت. در صورت داشتن تصویر زیورآلات، تصویرشان را هم قرار خواهم داد.

1- بیله زیک
دست بندی است دوقلو «جفتی» مخصوص زنان تکه. مجموعه طلاکاری نقره ای با نگین های قرمز از جنس عقیق به ارتفاع 15 سانتیمتر. این وسیله، دور مچ را می پوشاند اما دو سر آن، در بخش عمودی به هم نمی رسند.

2- گل یاقا
در واقع همان گل یقه است در دو بخش:
الف- بخش اصلی: که برای زینت زیر گلو و اتصال دو حلقه ی یقه ی پیراهن به کار می رود.
ب- بخش افشان: که در هنگام راه رفتن، از به هم خوردن آنها، صدایی دلنشین تولید می شود و آن ترانه ی قدیمی ترکمن را به خاطر می آورد که بین آهنگ پرواز غازها و این آهنگ تشابهی دیده می شود.
این وسیله تزیینی مخصوص زنان تکه است، مجموعه ای از طلا و نقره، مرصع به نگین های قرمز و آبی (عقیق و فیروزه)؛ با زنگوله هایی از جنس نقره در انتهای بخش افشان.

3- سام سوله
وسیله ای است برای زینت کلاه دختران؛ مخصوص ترکمن های ارثاری، متعلق به سال های 1880 – 1870 میلادی. مجموعه ای از طلا و نقره با نگین های قرمز (عقیق).
در انتهای آویزه های افشان این وسیله نیز زنگوله هایی از جنس نقره دیده می شود که از عوامل ایجاد آهنگ در هنگام بازی و راه رفتن است.

4- گِردنی
این وسیله در زبان فارسی گَردنی خوانده می شود و مرکب از دو بخش است.
الف بخش اصلی: که از گردن آویخته می شود و مرصع است به نگین های قرمز (عقیق).
ب: بخش زنجیری: که به صورت افشان به انتهای بخش اصلی متصل است. این بخش نیز مرصع به نگین هایی از جنس عقیق است؛ مضاف بر آن، در انتهای هر یک از زنجیرها، رنگوله هایی از جنس نقره دیده می شود که از عوامل ایجاد موسیقی در هنگام راه رفتن است.

قسمت دوم

انسه لیک
وسیله ایست تزیینی جهت پیراهن دختران ترکمن در قسمت پشت، به ارتفاع 30 سانتی متر. مجموعه ایست از طلا و نقره با نگین های قرمز از جنس عقیق با زنگوله هایی نقره ای در انتها که از عوامل تولید آهنگ در نگام حرکت است.

ساچ لیق
وسیله ای است تزیینی با آویزه هایی چسبیده به هم، برای تزیین موهای بافته ی دختران و زنان تکه. مجموعه ی طلا و نگین های قرمز (عقیق)، به ارتفاع 40 سانتی متر.

برای دیدن تصویر اصلی در صفحه جدید کلیک کنید.

قیناچ اوجی
وسیله ای است تزیینی مخصوص زنان و دختران گوگلان (قرن 19). مجموعه ای است از طلا و نقره با نگین هایی از جنس عقیق به ارتفاع 25 سانتی متر. از این وسیله در موارد زیر استفاده می شد:
الف- از دو طرف « بوروک / کلاه دخترانه » آویخته می شد.
ب- از دو طرف سینه بر روی « دون / پیراهن تجملی » قلاب می شد.

قوشا آثیق
وسیله ایست برای گیسوان بافته ی زنان که به پشت سر می انداختند. (قرن 19و 20). این وسیله مرکب از چهار شاخه است.
الف- دو شاخه به شکل قلب که راس آنها به شکل سر قوچ تزیین شده است.
ب- زاییده ای در بین دو قلب که راس آن نیز به شکل سر قوچ است.
ج- پایه ای که قلب بر روی آن، نصب شده است.
د- بخش انتهایی که مجسمه ی سرنگون شده آدم های افسانه ای را به خاطر می آورد و نگین نصب شده بر آن، تک چشم بودن آن آدم های افسانه ای ار تجسم می بخشد.
این مجموعه ی تزیینی نیز همچون مجموعه های دیگر از جنس طلا و نقره با 10 نگین قرمز از جنس عقیق است و می تواند نمادی باشد از 10 قبیله ی اوغوز.

ثاچ قبه/ ثاچ باق
وسیله ایست برای گیسوی دوشیزگان که با آویزه ای از انتهای گیسوان بافته ی آنها آویخته می شود و چون شکل آن به قبه شبیه است، ثاچ قبه نامیده اند.

چکه لیق
آویزه ای است که به موازات شقیق ها از کلاه دختران (بوروک) آویخته می شود و مخصوص طایفه ی چودور است (قرن19). مجموعه ایست طلاکاری – نقره ای با نگین های قرمز از جنس عقیق. این وسیله مرکب از دو بخش است:
الف- بخش اصلی: که از جنس طلا و شبیه به انسان طراحی شده است با نگین هایی به رنگ قرمز از جنس عیقی.
ب: بخش پولک های زنجیره ای: که در انتهای زنجیرها، زنگوله هایی از جنس نقره دیده می شود. این بخش و زنگوله های آن، از عوامل ایجاد موسیقی هنگام راه رفتن است.

قنجیق
از این وسیله ی تزیینی به عنوان گل یقه استفاده می شد (قرن 20) و مرکب از سه بخش اصلی:
بخش اول: به شکل مربع که دو قطر آن، مفتولی از جنس طلا و مرصع به نگین های قرمز از جنس عقیق است.
بخش دوم: صفحه ایست از جنس طلا به شکل عدد که به دو ضلع پایینی بخش اول، وصل شده است، با 5 عدد نگین قرمز.
بخش سوم: زنگوله هایی از جنس طلا که با کمک زنجیره ی کوتاه به انتهای بخش دوم، وصل شده اند، خاصیت زنگوله ها تولید آهنگ نرم و ملایم در هنگام راه رفت است.

قولاق حلقه
گوشواری ایست مربوط به اوایل قرن 20، مخصوص زنان یموت، مجموعه ایست از طلا و نقره با نگین های قرمز.
قولاق حلقه انواعی دارد:
الف: آی لی حلقه: گوشواره ایست مدور با نقش هلال ماه و ستاره در درون آن با زمینه ای صاف.
ب- تؤمار چاقلی حلقه: گوشواره ای است با سطح برجسته.
ج- تؤرلی حلقه: شبیه نوع الف است؛ بدون زائده های اطراف آن.

در تصویر زیر زن ترکمن را با زیور آلات مشاهده می کنید.

قسمت سوم

بوکاو
وسیله ای ست برای تزیین روی سینه، مخصوص زنان تکه، مجموعه ای از طلا و نقره، مرصع به نگین های سرخ با آویزه هایی از جنس نقره که در انتهای هر یک از آویزهای زنجیره ای زنگوله هایی نیز دیده می شود که از عوامل ایجاد آهنگ در هنگام راه رفتن است.

اگمه
وسیله ای است برای تزیین کلاه دختران، مخصوص ترکمن های تکه، متعلق به قرن 19 میلادی.
تصویر زیر دختر ترکمن را که اگمه به سر گذاشته نشان می دهد.

قورثاقچه
وسیله ایست برای تزیین جلیقه ی کودکان که ترکمن ها قورثاقچه می گویند؛ مخصوص ترکمن های تکه و متعلق به نیمه دوم قرن 19که علاوه براینکه بعنوان تزیین استفاده می شود به رسم وآیین هم مرتبط می شود. مجموعه ای است از طلا و نقره با نگین های قرمز. ریشه ی افشان این وسیله نیز مزین است به زنگوله های نقره ای که در هنگام بازی کودکان، آهنگ دلنشین ایجاد می کند.

چنگه
وسیله ایست تزیینی که به جامه ی زنان تکه قلاب می شود. متعلق به قرن 19 میلادی. که مجمو عه ایست از طلا و نقره با نگین های قرمزوالبته تنها جنبه زینتی ندارد بلکه مرتبط است به رسم وآیین وحفظ سنت ترکمن ها

این وسیله مرکب از دو بخش:

الف- بخش اصلی: که به شکل لوزی است.
ب- بخش افشان: که به صورت زنجیری از انتهای لوزی، آویزان است و در انتهای زنجیره های افشان آن نیز، زنگوله هایی از جنس نقره وجود دارد که از عوامل تولید آهنگ در هنگام راه رفتن است.

دوغاکومیش / نظر بند کودکان
دوغاکومیش نوعی قوطی از جنس طلا و نقره است که در داخل آن، دعای پیش گیری از چشم زخم می گذارند و با نخی از پیراهن کودکان یا از آستانه ی خانه می آویزند تا نظر بد نگیرد

بزبند
زیوری است مدور و به شکل گل یقه که در میان آن، مهره ای رنگین قرار دارد و معمولا در بالای شانه های جامه ی کودکان یا بر بازوی او نصب می شود.

آچار باق
گردن بندی است از جنس نقره که بر روی قفسه سینه نصب می شود و نیز گلی در میان دارد. همه ی این قطعات با زنجیری از طلا و نقره به هم پیوند خورده اند.

اوزوق
همان النگو در نزد فارس هاست.

آق یای
وسیله ایست که از جنس نقره که در پشت جامه پسر بچه ها نصب می شود و به شکل کمان است.

قزل خوزا
قوطی زرینی است که با نخی به گردن آویخته می شود.

مونجق / منجوق
گردن بندی است که زنان و دوشیزگان، از گردن می آویختند تا روی قفسه سینه را زینت بدهد البته تنها جنبه زینتی ندارد بلکه مرتبط است به رسم وآیین وحفظ سنت ترکمن ها

منبع:بایراق

زیور آلات زنان و دختران ترکمن

مطالب مشابه :

مهمانی رنگ‌ها و طرح‌ها

عکس: مهناز افشار در کنار برادر کوچکترش!

ایرانیان مقیم آمریکا

سالانه ۸۲ تن طلا در کشور قاچاق می شود

کاربردها و موارد استفاده از فلز طلا - Uses of Gold Metal

آلیاژ

با امضای تفاهم‌نامه‌ای بین میراث فرهنگی و آموزش و پرورش

زیور آلات زنان و دختران ترکمن

برخی خاصیت ها و کاربردهای فلزات واسطه