بازتوانی سکته مغزی

هر ساله تعداد زيادي از مردم دچار سكته مغزي مي‌شوند. مطمئنا شما هم در اطرافيان خود كسي را سراغ داريد كه دچار سكته مغزي شده باشد. اين مشكل آنقدر عمومي و گسترده است كه در بيشتر نقاط دنيا پس از سرطان و بيماري‌هاي قلبي، سكته مغزي سومين عامل مرگ و مير مي‌باشد. در ايران آمار دقيقي از مبتلايان به سكته مغزي وجود ندارد و بيشتر مطالعات به صورت پراكنده و در نقاط مختلف كشور انجام شده است. به عنوان مثال براساس مطالعات انجام شده در استان‌هاي خراسان، مازندران، آذربايجان و اصفهان سكته مغزي در حدود 33 تا 43 نفر را از هر 100 هزار نفر، درگير مي‌كند. نكته مهم ديگري كه در ارتباط با سكته مغزي بايد در نظر داشته باشيم تكرار سكته است كه متاسفانه مرگ و مير و عوارض بيشتري را نسبت به سكته اول به دنبال دارد.

در اين ميان بازتواني از قسمت‌هاي مهم بهبودي پس از سكته مغزي است. سكته مغزي باعث تغيير در زندگي مي‌شود و بازتواني به شما كمك مي‌كند تا با شرايط جديد سازگار شويد و كوتاه‌ترين راه را براي بازگشت به وضعيت طبيعي انتخاب كنيد. در ادامه سعي مي‌كنيم روش‌هاي مختلف بازتواني را با هم مرور كنيم.

به طور كلي سكته مغزي به از دست رفتن ناگهاني عملكرد مغز در نتيجه اختلال خونرساني به مغز يا پارگي عروق مغزي گفته مي‌شود. اين اختلال خونرساني يا پارگي عروق موجب مردن سلول‌هاي مغزي در ناحيه درگير مي‌شود. مغز شما براي تنظيم اعمال بدن به اكسيژن و مواد غذايي موجود در خون نيازمند است. گاهي اوقات مغز دچار كم‌خوني گذرا به صورت حمله‌اي مي‌شود كه در آن براي مدت كوتاهي خونرساني به نواحي‌اي از مغز دچار اختلال مي‌‌شود. اين حالت كه به اختصار TIA ناميده مي‌‌شود موجب مي‌شود تا شخص به طور موقتي دچار علائمي چون ضعف يا سوزش اندام‌ها شود. البته TIA موجب آسيب مغزي نمي‌شود اما نشانه مهمي است كه خبر از خطر وقوع سكته مغزي مي‌دهد. بنابراين در صورتي كه دچار TIA شديد بايد بلافاصله به پزشك مراجعه كنيد تا از وقوع سكته مغزي كامل جلوگيري كنيد.

در اين ميان خطر سكته مغزي در كساني كه سابقه خانوادگي يا سابقه قبلي سكته مغزي دارند است. به ازاي هر دهه افزايش سن پس از 55 سالگي خطر سكته مغزي بيش از دو برابر بيشتر است. ضمن آنكه كساني كه سيگار مي‌كشند، فشار خون بالا، بيماري قلبي يا ديابت دارند در خطر بيشتري براي ابتلا به سكته مغزي قرار دارند. تغييراتي هورموني ناشي از بارداري، زايمان و يائسگي نيز با افزايش خطر سكته مغزي مرتبط مي‌باشند.

البته سكته مغزي فقط مخصوص به سالمندان نمي‌باشد و در ميان جوانترها هم ديده مي‌شود. سكته مغزي در جوانان برخلاف سالمندان بيشتر از نوع خونريزي دهنده است.

عفونت‌هاي داخل مغزي، آسيب مغزي، ناهنجاري‌هاي عروقي، بيماري‌هاي انسدادي عروقي و بيماري‌هاي ژنتيكي چون كم‌خوني سلول داسي شكل و سندرم مارفان از مواردي هستند كه حتي مي‌توانند موجب بروز سكته مغزي در كودكان شوند.

مصرف رژيم غذايي سالم غني از سبزي و ميوه و غلات، كنترل وزن مناسب، ورزش منظم (30 دقيقه در روز)، كنترل استرس‌هاي روزمره، كنترل فشار خون و كلسترول، ترك سيگار، كنترل بيماري‌هاي قلبي و ديابت همگي در پيشگيري از حمله سكته مغزي موثرند.

آسيب در بخش‌هاي مختلف مغز

مشكلات شما پس از سكته مغزي به اين مساله مربوط مي‌شود كه كدام قسمت از مغز شما آسيب ‌ديده است و ميزان اين آسيب چقدر است. افرادي كه دچار سكته مغزي مي‌شوند معمولا دچار مشكلاتي در زمينه حس و حركت مي‌شوند. درد، بي‌حسي و سوزش اندام‌ها مي‌‌تواند وجود داشته باشد. گرفتگي ماهيچه، ضعف و اختلال در راه رفتن نيز در بعضي از افراد ديده مي‌شود. البته ممكن است در حس لمس يا احساس گرما و يا سرما مشكل داشته باشند. بعضي‌ها هم اختلال بلع يا مشكلات دفعي را تجربه مي‌كنند.

در برخي موارد ديده شده است كه فرد نمي‌‌تواند اشياي موجود در يك سمت بدن را ببيند و اگر سرش را به آن سمت برنگرداند متوجه آن اجسام نمي‌شود. از آن بدتر اختلالات زبان و تفكر است. در اين حالت شخص حرفهاي ديگران يا مطالب نوشته شده را متوجه نمي‌شود و قادر به خواندن و نوشتن نيست. او حتي نمي‌تواند افكار خود را بيان كند و گاهي دچار اختلال حافظه و يادگيري مي‌شود.

مشكلات عاطفي از ديگر مواردي است كه در بعضي از افراد دچار سكته مغزي ديده مي‌شود. سكته مغزي مي‌تواند باعث احساس ترس، اضطراب، عصبانيت، غمگيني و سوگ در خود فرد يا حتي اطرافيان شود.

اين عارضه به طور كلي موجب آسيب نواحي‌اي از مغز مي‌شود كه قسمت‌هاي مختلف بدن را كنترل مي‌كنند، ولي نواحي ديگر مغز مي‌توانند تا حدي كار نواحي آسيب ديده را جبران كنند. بيشتر مبتلايان قادر خواهند بود تعداد زيادي از مهارت‌هاي از دست رفته خود را بازيابند. البته بعضي‌ها پس از سكته مغزي دچار مشكلات پايداري مي‌شوند ولي بيش از نيمي از مبتلايان قادر خواهند بود پس از سكته مغزي توانايي مراقبت از خود را بازيابند.

بازتواني پس از سكته مغزي را جدي بگيريد

بهترين راه براي بهتر شدن پس از سكته مغزي شروع بازتواني است. در بازتواني سكته مغزي به شما آموزش داده مي‌شود تا حد ممكن كارهايتان را خودتان انجام دهيد و مستقل باشيد و اين كه با تغييرات به وجود آمده در مغز و بدن خود به دنبال سكته كنار بياييد.

همچنين مي‌آموزيد كه خود را با زندگي در خانه، خانواده و جامعه مطابقت دهيد.

بازتواني هنگامي كه در بيمارستان هستيد آغاز مي‌شود. پس از ترخيص از بيمارستان مي‌توانيد بازتواني را در خانه يا يك مركز توانبخشي دنبال كنيد. بيشتر برنامه‌هاي بازتواني شامل 3 ساعت درمان روزانه هستند كه 5 يا 6 روز در هفته انجام مي‌شود.

نكته كليدي بازتواني، اقداماتي است كه از بروز مجدد سكته مغزي جلوگيري كند. براي آن كه سالم بمانيد بايد دارو مصرف كنيد و در زندگي خود تغييراتي دهيد. از تيمي كه مسوول بازتواني شما هستند مي‌توانيد اطلاعات لازم را در مورد نرمش‌ها، رژيم غذايي و ساير موارد كسب كنيد. شما بيشترين شانس را براي بازيابي توانايي‌هاي خود در يك ماه اول پس از سكته داريد. بنابراين مهم است كه بازتواني را زود شروع كنيد و آن را به طور منظم دنبال كنيد.

براي بيشتر مردم بازتواني يك فرآيند مادام‌العمر است. در اين ميان حمايت خانواده و دوستان بسيار مهم است. ممكن است بيشتر توانايي‌هاي خود را در چند هفته يا چند ماه اول بازيابيد اما مي‌توانيد پس از گذشت چند سال باز هم بهبودي بيشتري كسب كنيد. فقط ممكن است اين اتفاق به آرامي رخ دهد و نياز به زمان زياد و تلاش مداوم داشته باشد. بنابراين نااميد نشويد و به تلاش خود ادامه دهيد.

احساس ناراحتي و نااميدي پس از سكته مغزي شايع است، هر چند مقابله با احساسات، سخت به نظر مي‌رسد. با تيم توانبخشي خود در مورد احساساتتان صحبت كنيد و اگر نياز داريد براي افسردگي خود درمان لازم را دريافت كنيد. سعي كنيد با كساني كه قبلا دچار سكته مغزي شده‌اند صحبت كنيد و از طرز برخورد آنها با مشكلات، تجربه كسب كنيد. بايد بدانيد كه سكته مغزي شما روي اطرافيانتان هم اثر مي‌گذارد. آنها هم به اندازه شما نگران هستند. بنابراين به آنها اجازه دهيد تا به شما كمك و در برنامه بازتواني شما شركت كنند.

فيزيوتراپي پس از بروز عوارض

سكته مغزي مي‌تواند باعث ضعف يا فلج نيمي از بدن و مشكلات تعادل شود. فيزيوتراپي كمك مي‌كند كه تا حد ممكن كنترل ماهيچه‌ها و حركت فرد به حالت عادي بازگردد.

فيزيوتراپي خيلي زود به دنبال سكته مغزي در منزل يا بيمارستان آغاز مي‌شود. اگر فرد توانايي جابه‌جايي نداشته باشد، فيزيوتراپ از وضعيت مناسب آنها در تخت اطمينان حاصل مي‌كند و وضعيت آنها را به طور منظم تغيير مي‌دهد تا از خشك شدن ماهيچه‌ها و مفاصل جلوگيري كند. اگر فردي كه دچار سكته مغزي شده است نمي‌تواند روي تخت يا صندلي بنشيند فيزيوتراپ به او كمك مي‌كند تا تعادل خود را حفظ كند. پس از اين مرحله شخص مي‌تواند با كمك بايستد و به آرامي راه برود.

درمان اندام‌هاي ضعيف يا فلج با حركات كوچك و ساده آغاز مي‌شود. با پيشرفت شخص و قوي‌تر شدن او حركات پيچيده‌تر، آزمايش مي‌شوند و او تشويق مي‌شود تا هر دو سمت بدنش را به كار بگيرد. اين كار از استفاده بيش از اندازه از سمت سالم جلوگيري مي‌كند.

درمان گرفتگي عضلات اين بيماران تلفيق انجام حركات نرمشي و مصرف داروهاي ضداسپاسم مي‌باشد. در صورتي كه گرفتگي عضلات رفع نشود انتخاب آخر جراحي خواهد بود كه روي مغز يا روي عضلات و مفاصل صورت مي‌گيرد. جراحي موجب از بين رفتن درد و بازيابي برخي از حركات مي‌شود.

به ياد داشته باشيد كه درد خود را به پزشك اطلاع دهيد تا براي برطرف كردن آن راهي پيدا كند. البته روش‌هايي وجود دارند كه با امتحان كردن آنها مي‌توانيد درد خود را كاهش دهيد. مثلا استفاده از كيسه آب گرم و نرمش‌هاي سبك موجب كاهش درد مي‌شوند. اندام‌هاي ضعيف يا فلج را با قرار دادن در وضعيت مناسب يا با استفاده از آتل‌هاي مخصوص مي‌توان در مقابل درد محفاظت كرد. درد شانه كه به علت تحمل وزن ناشي از دست فلج به وجود مي‌آيد را مي‌توان با قرار دادن دست روي يك بالش يا بالا نگه داشتن آن كنترل كرد.

كمك به درمان‌ با اشتغال مناسب

هدف از درمان شغلي يافتن راه‌حل عملي براي افزايش دامنه فعاليت‌هاي روزانه فرد است. اختلال حركت، هماهنگي و احساس موجب سخت شدن اعمال روزانه فرد مانند شستشو، لباس پوشيدن، غذا خوردن و بالا رفتن از پله‌ها مي‌شود. در درمان شغلي از تكنيك‌هاي مختلف استفاده مي‌شود و به فرد آموزش داده مي‌شود تا بتواند با يك دست غذا بخورد يا لباس بپوشد. همچنين به فرد توصيه مي‌شود كه از يادداشت براي يادآوري كارهاي روزانه استفاده كند. مهارت‌هاي افزايش قواي ذهني نيز به فرد آموزش داده مي‌شود.

فراموش نكنيد كه براي لباس پوشيدن بهتر است لباس‌هاي تنگ و آنهايي كه بايد از سرپوشيده شوند مورد استفاده قرار نگيرند و از لباس‌هايي كه از جلو بسته مي‌شوند، استفاده شود. در انتخاب كفش نيز بايد دقت كرد و از كفش‌هايي كه كفشان به زمين گير مي‌كند نبايد استفاده كنيد زيرا موجب زمين خوردن مي‌شود. دقت كنيد كه براي لباس پوشيدن بهتر است مقابل آينه باشيد و زمان كافي داشته باشيد و سعي كنيد تا حد ممكن خودتان لباس‌هايتان را بپوشيد و كمتر از كمك ديگران استفاده كنيد.

به طور كلي سكته مغزي به از دست رفتن ناگهاني عملكرد مغز در نتيجه اختلال خونرساني به مغز يا پارگي عروق مغزي گفته مي‌شود. اين اختلال خونرساني يا پارگي عروق موجب مردن سلول‌هاي مغزي در ناحيه درگير مي‌شود. مغز شما براي تنظيم اعمال بدن به اكسيژن و مواد غذايي موجود در خون نيازمند است. گاهي اوقات مغز دچار كم‌خوني گذرا به صورت حمله‌اي مي‌شود كه در آن براي مدت كوتاهي خونرساني به نواحي از مغز دچار اختلال مي‌‌شود. اين حالت كه به اختصارTIA ناميده مي‌‌شود موجب مي‌شود تا شخص به طور موقتي دچار علائمي چون ضعف يا سوزش اندام‌ها شود. البتهTIA موجب آسيب مغزي نمي‌شود اما نشانه مهمي است كه خبر از خطر وقوع سكته مغزي مي‌دهد. بنابراين در صورتي كه دچارTIA شديد بايد بلافاصله به پزشك مراجعه كنيد تا از وقوع سكته مغزي كامل جلوگيري كنيد.

براي بعضي از مردم رانندگي يكي از فعاليت‌هاي اجتناب‌ناپذير روزانه است و بعضي از افرادي كه دچار سكته مغزي مي‌شوند، نمي‌توانند آن را كنار بگذارند. بايد بدانيد كه رانندگي در هفته‌هاي اول پس از سكته مغزي توصيه نمي‌شود. در هر صورت اين كه آيا مي‌توانيد پس از سكته مغزي مجددا رانندگي كنيد يا نه بايد توسط تيم توانبخشي مورد بررسي قرار گيرد. در صورتي كه تيم توانبخشي رانندگي را براي شما بدون مانع عنوان كرده بهتر است به نكات زير توجه كنيد.

در صورتي كه فقط مي‌توانيد از يك دست خود استفاده كنيد از گيره چرخاننده فرمان استفاده كنيد. اين دستگيره با اتصال به فرمان به شما كمك مي‌كند كه فرمان را با يك دست به راحتي بگردانيد. اگر فقط از يك پاي خود مي‌توانيد استفاده كنيد بايد از ماشين‌هاي دنده اتوماتيك به جاي انواع كلاچ‌دار استفاده كنيد. اگر خواندن يا درك نوشته‌هاي تابلوهاي راهنمايي برايتان دشوار است بايد مفهوم علائم راهنمايي را آموزش ببينيد. حتما به ياد داشته باشيد كه اگر در محاسبه فاصله و بينايي مشكل داريد هرگز نبايد رانندگي كنيد زيرا با اين كار جان خود و ديگران را به خطر مي‌اندازيد.

چگونگي اصلاح گفتار به دنبال سكته مغزي

گفتار معمولا آهسته‌تر از ساير مشكلات پيشرفت مي‌كند اما براي مدت بيشتري به پيشرفت خود ادامه مي‌دهد. آفازي به مشكلات استفاده و درك زبان گفتاري و نوشتاري گفته مي‌شود. كسي كه آفازي دارد مي‌داند كه مي‌خواهد چه بگويد اما نمي‌تواند لغات مناسب براي بيان آن را پيدا كند. براي اين افراد دشوار است كه صحبت‌هاي ديگران را متوجه شوند حتي اگر شنوايي و تجزيه و تحليل افكار آنها سالم باشد.

درمان به آنها كمك مي‌كند كه لغات را بشناسند يا راه‌‌هاي ديگري براي برقراري ارتباط پيدا كنند مثلا از اشاره، لغات به همراه تصاوير، علايم و يا كامپيوتر استفاده كنند.

گاهي اوقات سكته موجب آسيب ماهيچه‌هاي صورت مي‌شود و شخص را براي صحبت كردن با مشكل مواجه مي‌كند.اگر سكته ماهيچه‌هاي صوتي را درگير كند صداي فرد تغيير مي‌كند و تعديل آن براي شخص دشوار مي‌شود.

به خاطر داشته باشيد كه بيشتر موارد آفازي ظرف 10 هفته بهتر مي‌شود و اين بهبودي تا 18 ماه ادامه پيدا مي‌كند ولي پيشرفت زبان به همين مدت زمان محدود نمي‌باشد.

بازتواني با تغذيه مناسب

آزمايش بلع يكي از اولين ارزيابي‌هاي بيمارستاني است. براي اين كار مقداري آب به بيمار داده مي‌شود تا ببينند آيا او مي‌تواند بدون سرفه يا احساس خفگي آن را بنوشد يا نه. اگر بيمار همچنان با بلعيدن مشكل داشته باشد بايد توسط گفتار درمانگر مورد ارزيابي قرار گيرد و يك رژيم غذايي براي او ترتيب داده شود كه بلع آن آسان باشد. بعضي افراد پوره و مايعات غليظ را آسان‌تر مصرف مي‌كنند.

افرادي كه دچار سكته مغزي شده‌اند بايد در هنگام غذاخوردن در وضعيت مناسبي قرار گيرند تا غذا وارد راه‌هاي هوايي آنها نشود. اين افراد نبايد در غذا خوردن عجله كنند و بايد از زياده‌روي در مصرف غذا پرهيز كنند، بهتر است غذا را به وعده‌هاي بيشتر و حجم كمتر تقسيم كنيد. براي خوردن از قاشق چاي‌خوري استفاده كنيد و قبل از بلعيدن لقمه قبلي، لقمه بعدي را وارد دهان نكنيد. دقت كنيد كه وقتي غذا در دهان داريد روي آن آب نخوريد. در هنگام غذا خوردن از حرف زدن پرهيز كنيد و پس از اتمام غذا به مدت نيم ساعت در وضعيت نشسته باقي بمانيد.

در موارد شديد، اگر فرد نتواند از راه دهان غذا بخورد، بايد از تكنيك‌هاي ديگري مانند غذا دادن از راه لوله‌اي كه از طريق بيني وارد معده مي‌شود، استفاده كرد. از تكنيك‌هاي ديگر استفاده از لوله‌اي است كه از راه پوست شكم وارد معده مي‌شود و غذا از اين طريق مستقيما وارد معده مي‌گردد.

ساير نشانه‌هاي سكته مغزي

همانطور كه گفته شد، افراد مبتلا به سكته مغزي مي‌توانند دچار اختلالات بينايي، اختلال حس لامسه، اختلالات دفع و همچنين اختلال در احساسات روحي شوند. در صورتي كه به هر يك از مشكلات فوق مبتلا هستيد، موضوع را با پزشك خود در ميان بگذاريد تا برنامه توانبخشي مناسب را براي شما ترتيب دهد. مخفي كردن مشكل و موكول كردن آن به آينده موجب بدتر شدن وضعيت مي‌شود.

بايد بدانيد كه براي همه مشكلات راه‌حل مناسبي انديشيده شده است تا كيفيت زندگي افراد مبتلا به سكته مغزي تا حد ممكن بهبود يابد و به زندگي عادي نزديك‌تر شود. بنابراين برنامه‌هاي توانبخشي را به طور منظم دنبال كنيد و نااميد نشويد. همچنين درمان‌هاي مربوط به سكته مغزي را ادامه دهيد و راه‌هاي جلوگيري از سكته مغزي را ياد بگيريد تا مجددا دچار سكته مغزي نشويد و به ياد داشته باشيد كه پيشگيري از سكته مغزي بسيار راحت‌تر از درمان عوارض ناشي از آن است.

منبع

بازتوانی سکته مغزی

مطالب مشابه :

دارو شناسی...

بازتواني قلبي

رئیس مرکز بازتوانی قلب تهران در گفت و گو با ایلنا

بازتوانی قلبی چیست؟

گرفتن دستهای قلب(بازتوانی قلب2)

بازتوانی قلبی

نارسایی احتقانی قلب (CHF)

پرستاری در کانادا

بازتوانی سکته مغزی