کاشت، پرورش و ارزش غذائی شلغم (Turnip)

اگر تخم شلغم حتی به مناطق سرد در فصل بهار کشت شود، در همان سال هم حاصل میدهد و هم تخم تولید می نماید.

همچنان اگر تخم شلغم ناوقت تر یعنی در فصل خزان کشت گردد، در آن صورت بنام سبزی دوساله شناخته می شود، بخاطریکه برای تولید تخم وقت کافی نمی داشته باشد، اما صرفأ حاصلات سبزی از آن بدست آمده میتواند، از اینرو از جمله سبزیهای تیرماهی به حساب می آید.

برای اینکه در سال دوم از شلغم تخم مناسب و باکیفیت بدست آوریم، لازم است کلچه های جدیداً تولید شده شلغم در ماه دلو و یا حوت( که نظر به شرایط اقلیمی منطقه فرق می کند) کشت گردد. طریقۀ کشت آن طوری است وقتیکه تصمیم گرفته شد که کلچه ها(به اصطلاح عوام بیخ های) شغلم برای تولید تخم کشت می شود ضرور است که قبل از همه یک اندازه از طرف پایین(ریشه آن) قطع و دُور انداخته شود و حصه بالایی آن در مزرعه که قبلاً آماده گردیده باشد(خاک مزرعه نرم شده و کودهای حیوانی در آن استعمال گردیده باشد)، شانده شود و به تعقیب آن بطور نوبتی(نظر به شرایط اقلیمی محل، چند روز در میان) آبیاری گردد.

وقتیکه برای شلغم قبلاًٌ زرع شده شرایط محیطی مساعد گردید، نموی خویش را دوباره آغاز نموده شاخه های جدید را تولید میکند. بعداً وقتیکه هوا نسبتاً گرمتر شد، در شاخچه های تولید شده گلها به میان می آید که در نتیجه از گل های تولید شده پلی تشکیل میشود و در داخل پلی ها دانه ها بوجود می آید. تعداد دانه ها داخل پلی ها به اندازه کلانی و قوی بودن پلی ها ارتباط دارد، یعنی به هر اندازه که پلی کلانتر وقویتر باشند، به همان اندازه تعداد تخم های آنها زیادتر و سنگین تر می باشد. تخم شلغم در آخر فصل بهار(ماه جورا) آمادۀ جمع آوری میباشد و تخم باکیفیت از آن بدست می آید.

خواص مفید شلغم:

شلغم دارای ارزش غذایی بیشتر بوده و یکی از سبزی های بسيار مقوی(تقویه کننده) و مغذی (تغذيه کننده) استکه در ترکیب آن ۱۰ فيصد مواد قندي(مواد شكري)، بیشتر از ۹ فیصد مواد خشک و به اندازۀ زیاد ویتامین ها، نمك هاي مفيد(مانند کلسیم و مگنیزیم) و تیزاب های عضوی موجود است. به علت داشتن مواد مفید ذکر شده، شلغم داراي ارزش غذایی خوب و فوايد دارويي بهتر نيز هست كه درين بحث به آن اشاره مي شود.

- سبزی شلغم خوب اشتها آور است.

- از اثر تحقیقات که صورت گرفته به اثبات رسیده که سبزی شلغم برای تداوی مرض شکر و از بین بردن سنگ مثانه نیز مفید می باشد.

- شلغم پاك ‌كننده‌ و سازندۀ‌ خون بوده به علت داشتن نمك هاي معدني مانند كلسيم و مگنيزيم از ابتلا به بيماري‌هاي خطرناك مانند سرطان جلوگيري مي كند. و یک نوع شلغم روغني كه شکل آن کلان و زرد رنگ است،‌ به اندازۀ زیاد مواد ضدسرطاني نیز دارد‌. هم چنان موجودیت یک نوع اسید در آن باعث تصفيه خون و معافیت بدن در برابر مریضی های عفوني مي‌شود.

- پوتاشيم موجود در شلغم،‌ چربي را خنثي مي‌كند و آرسنيك آن که یک مادۀ کیمیاوی است در تشكيل كرويات سفيد و سرخ خون دخالت مستقيم دارد‌. از طرف ديگر فاسفورس موجود در شلغم‌، موجب تقويت رشته هاي عصبي مي‌شود.نه تنها در برگ شلغم مقدار زيادي كلسيم وجود دارد بلكه علاوه بر آن، اين سبزي حاوي مقدارهاي زيادي آهن و مس نيز هستند كه سبب ازدياد خون و بخصوص هیموگلوبين(كرويات سرخ خون) مي‌شود. به هر اندازه كه رنگ برگ شلغم تيره‌تر باشد، به همان اندازه مقداري زيادي مواد تغذیه وی در آن موجود می باشد‌. هم چنين موجوديت ويتامين آ(A)، بی(B) و سی(C) ‌در برگ و ريشه آن، نشانگر نقش مؤثر و مهم آن در حفظ تعادل عصبي و به خصوص در تعادل تغذيه است‌. یک دانشمند تغذیه(دكتر برتوله) ثابت كرده است كه عصارۀ شلغم‌، خاصیت حل‌كننده اوريك اسيد را دارد به این اساس سنگ‌هاي گرده را دفع و بشکل آسانتر حل مي‌كند‌.

لازم است که از برگ شلغم به صورت پخته يا خام در سوپ يا سلاد و يا خوراكه هاي ديگر استفاده شود.

شلغم در طبابت محلی نیز استعمال می شود. ریشه های گوشتی شلغم برای تداوی بعضی امراض دستگاه تنفسي، مانند سرفه و نرم ساختن سینه و روده ها و برای زیاد ساختن دید چشم از آن استفاده میشود. براي اين منظور از آش و سوپ آن استفاده مي‌شود. همين طور مي‌توان عصاره آن را به دست آورد که طریقه های بدست آوردن آن از این قرار است:

طريقۀ اول : شلغم را با شكر سرخ کرده و مساوی به وزن آن كمي‌آب به آن علاوه میکند و به ملايمت(آهسته، آهسته) حرارت مي‌دهند(در زیر آن طوری آتش کنید که بسیار تیز نباشد)‌.

طريقۀ دوم: وسط شلغم بزرگ را خالي كرده و شكر سرخ را درون آن انداخته و پُر مي‌كنند و بعداً پخته می کند‌.

طریقۀ سوم: شلغم و پياز را به حلقه‌هاي گرد بريده.سپس طبقات شلغم و پياز را در ظرف گرد گذاشته و بالای آتش مي‌گذارند و هنگامي‌كه گرم ‌شود به تدريج شربت آن جدا مي‌شود‌، که اين شربت وعصاره ها براي تداوی سرماخوردگي و گلودردی بسيار مفید است‌.

در موارد هر نوع التهاب و پندیده گی‌ يا چركي شدن از ضماد(حلوا) شلغم پخته استفاده شده و بر روي آن مي‌گذارند.

مولی سفید هم تمام خواص شلغم را دارا بوده و حتي در برخی مواقع غني‌تر هم هست‌. به این اساس بهتر است كه مولی سفید و شلغم خام را رنده (خلال کرده) و بخورید تا از خواص آن‌ها به طور كامل مستفید شوید و هم ميتوان از اين دو همراه با سبزي‌هاي ديگر نيز به صورت سلاد استفاده كرد.

بر علاوه انواع شلغم که در غذایی انسانی بکاربرده میشود، انواعی دیگری هم موجود است که به حیث خوراکۀ حیوانات از آن استفاده می شود.

شلغم خوب سه علامت دارد:

۱. شلغم بايد پر باشد(به اصطلاح عوام پوده نباشد) بنابر اين اگر در وسط آن خاليگاه ها موجود باشد و با فشار انگشت فرو برود پوده وکهنه است‌ و چنانچه پخته و مصرف شود در روده‌ها باعث توليد باد ميشود‌.

۲. پوست خارجي شلغم بايد براق و شفاف باشد‌.

۳. شلغم بايد سنگين باشد و وقتي وسط آن را بريدید درونش روشن و شفاف باشد‌.

طریقۀ کشت:

واضح است که اکثر دهاقین کشور تخم شلغم را همراه با یک مقدار خاک توسط دست مستقیماً در مزرعه پاش داده، کشت می نمایند. چون تخم شلغم نهایت خورد است، اگر به تنهایی بدون مخلوط کردن با خاک و یا ریگ پاش داده و کشت گردد، امکان دارد ازیک طرف مقدارزیاد تخم به مصرف برسد و از سوی دیگر تعداد زیادی جوانه های شلغم(بشکل انبوه) در ساحۀ محدود سبز گردد. که درین صورت از جوانه های سبز شدۀ شلغم هیچ یک امکان کلچه شدن را ندارند و فقط برگها را تولید کرده میتواند. بنا بر این وقتیکه دهاقین تخم تمام سبزیجات و یا دیگر نباتات که مانند تخم شلغم کوچک باشند در مزرعه کشت می نماید، لازم است ریگ و یا خاک خشک میده(تخم گياهان هرزه، کلوخ ها و سنګ چل نداشته باشد) همرای مقدار تخم آن مخلوط کند. مقدار خاک و یا ریگ که با تخم شلغم مخلوط میگردد، باید به اندازۀ باشد که به تمام مرزعۀ موردنظر کفایت نماید یعنی کم نشود .اگر مخلوط تخم شلغم و ریگ از مزرعه باقی بماند، باید دوباره پاشیده شود.

به یاد داشته باشید طریقۀ فوق کشت تخم شلغم تنها در شرایط بکار برده می شود که مساحت مزرعه زیاد نباشد یعنی کوچک باشد.

اگر خواسته باشیم که تخم شلغم را در مزارع کلان کشت نماییم لازم است از طریقه کشت میکانیزه(پاش دادن توسط ماشین) استفاده شود، یعنی از ترکتور و تخم پاش هاي قطاری استفاده گردد. وقتیکه برای کشت تخم شلغم از طریقۀ میکانیزه استفاده شود، فایدۀ بسیار خوب آن این است که بذر آن در قطارها صورت می گیرد، و هم بعد از بذر و جوانه زدن تخم، تمام کارهای باقی مانده مانند نرم کاری مزرعه، یکه کردن،کود پاشی، جمع آوری حاصلات وغیره توسط ماشینها انجام داده می شود.

اندازۀ قطارهای که جهت بذر شلغم در نظر گرفته می شود باید دارای فاصله بین قطارها ۲۰ الي۴۰ سانتی متر باشد. وقتیکه جوانه های شلغم ظاهر گردید و وقت یکه کاری آن فرا رسید، یکه کاری میشود و بین هر بته به اندازه ۴ الی ۶ سانتی متر فاصله گذاشته می شود.

وقتیکه تخم شلغم توسط دست پاش داده شود و بعد از جوانه زدن يا سبز شدن وقتیکه ۵ الي۶ برگ را تولید کرد، یکه کردن آن شروع می شود، لازم است در وقت يکه كردن بين بته ها در حدود ۴ الی ۶ سانتی متر فاصله گذاشته شود. اگر مزرعۀ شلغم یکه کاری نشود، باز هم تکرار می نمایم، که درین مزرعۀ شلغم بدون برگها هیچ نوع بیخ شلغم مشاهده نخواهد شد اگر بيخ هاي شلغم مشاهده هم شود شايد كه تعداد آن بسيار كم و خورد باشد، زیراتعداد زیاد بته های شلغم در یک ساحۀ کم به یک دیگر مزاحمت ایجاد می نمایند نمی گذارند رشد نمایند وریشه های گوشتی تولید نمایند.

اوقات بذر شلغم :

سبزی شلغم در مناطق حاصل زیادتر و خوب میدهد که دارای خصوصیات ذیل باشد:

- هوای آن سرد و یا معتدل و اقلیم آن نرم باشد.

- مقدار بارندگی سالانه آن تخمیناً در حدود ۷۰۰ الی ۱۰۰۰ ملی متر باشد.

در مناطق فوق الذکر بدون آبیاری از شلغم حاصلات فراوان بدست آمده می تواند، بشرط که تطبیق دیگر عملیه های اگروتخنیکی در آن بطور مناسب انجام شده باشد.

برای تولید سبزی شلغم درجه حرارت مناسب هوا ۱۷ درجه سانتی گراد تعین گردیده است، این را هم باید بخاطر داشته باشیم که بذر شلغم و پالک معمولاً در یک وقت انجام می شود.

شلغم در مناطق سرد سیر کشور مانند: کابل، پروان، غور، لوگر، میدان وردگ در ماه اسد و در مناطق گرم سیر مانند: جلال آباد، لغمان و کنر در برج میزان کشت می گردد، خلاصه این که میتوان تخم شلغم را در جریان تمام سال(بدون تابستان گرم و زمستان سرد)کشت نمود و حاصلات مناسب از آن بدست آورد.

در هر یک جریب مزرعه مقدار ۵۰۰ الی ۱۴۰۰ گرام تخم شلغم تخمین گردیده است.

مقدار کود:

واضح است که تمام نباتات زراعتی منجمله شلغم برای رشد و انکشاف بهتر خود به خاک های غنی و حاصلخیز ضرورت دارند. قابل یاد اوریست که ریشه های ګوشتی شلغم به عنصر پوتاشیم زیاد ضرورت ندارد. اگر در مزرعۀ شلغم کودهای نایتروجنی(کودهای سفید) و کودهای فاسفورس دار(کود سیاه) استعمال نگردد، در مقدار حاصلات آن کاهش قابل ملاحظه بمیان می آید، بنا براین لازم است درین مورد از مقدار زیاد کودهای عضوی(پاروی حیوانی) و کودهای کیمیاوی استفاده صورت گیرد. اگر از جمله کودهای نایتروجن دار تنها کود یوریا موجود باشد، باید اندازۀ آن در هر یک جریب در حدود ۲۵الی۳۰ کیلوگرام باشد و اگر از جمله کودهای فاسفورس دار فقط کود دای امونیم فاسفیت يا كود سياه موجود باشد، در هر جریب آن استعمال مقدار ۲۰الی ۳۰ کیلوگرام ضروری می باشد.

در مزارع که شلغم بذر می گردد نه تنها باید دارای خاک های قوی باشد، بلکه خواص فزیکی و میخانیکی آن هم در نظر گرفته شود، یعنی خاک های مزارع فوق باید نرم باشد.

اگر در هر یک جریب مزرعۀ شلغم برعلاوه کودهای کیمیاوی مقدار ۴ الی ۵ تن کود حیوانی استعمال گردد، مقدار حاصلات آن به اندازۀ قابل ملاحظه زیاد می گردد.

ترتیب استعمال کود ها در مزارع شلغم قرار ذیل تخمین ګردیده است :

طریقۀ کود دادن به مزرعۀ شلغم: تمام مقدار کود(پاروی) حیوانی و کودهای فاسفورس دار (کودسیاه) و نصف کود نایتروجن دار(کودیوریا) باید در وقت بذر آن استعمال گردد و مقدار باقیماندۀ کودنایتروجن دار(كود سفيد) وقتی استعمال گردد که از تاریخ کشت آن مدت یک ماه گذشه باشد. کود توسط دست بالای مزرعۀ شلغم قبل از آب دادن مستقیماً پاش داده می شود.

در بعضی مناطق کشور در هر یک جریب مزرعه شلغم مقدار ۲۲ کیلوګرام کود یوریا(کود سفید) و ۲۵ کیلوگرام دای امونیم فاسفیت(کود سیاه) استعمال میگردد.

آبیاری:

برای مزارع شلغم تطبیق کردن عملیه آبیاری به این خاطر در نظر گرفته میشود، تا بصورت درست نمو و رشد کند. که برای آبیاری هر یک جریب مزرعه شلغم هر مرتبه بطور اوسط در حدود۸۰ الی۹۰ مترمکعب آب ضرورت است، اما در جریان تمام مرحلۀ نمویی آن باید ۶ الی ۸ مرتبه آبیاری گردد. به همین حساب در طول فصل نمو برای هر یک جریب مزرعۀ شلغم در مجموع به ۴۸۰ الی ۷۲۰ متر مکعب آب ضرورت می باشد.

رفع حاصل :

حاصلات شلغم یا ریشه های گوشتی آن باید وقتی جمع آوری شود که بسیار سخت، تاری و چوبی نشده باشد(به اصطلاح زیاد پیر نشود) و اندازۀ آن مناسب باشد.

مقدار حاصلات شلغم به نوع خاک، نوع تخم شلغم و تطبیق اگروتخنیک(طرز کشت) مربوط می باشد. با در نظر داشت خصوصیات فوق مقدار حاصلات شلغم در هریک جریب مزرعه در حدود ۳ الی۷ تن تخمین گردیده است.

موارد استعمال شلغم:

قابل ياد آوريست كه نه تنها ريشه هاي ګوشتي شلغم به حيث سبزي در غذاي انسان ها استعمال مي گردد، بلكه از برگ هاي آن نيز غذاي لذيذ(مزه دار) تهيه مي گردد. به شريط اين كه برگ هاي آن نازك باشد. به طور معمول آن عده از برگ هاي شلغم مورد استفاده قرار مي گيرد كه در وقت يكه كردن و خيشاوه از ريشه كشيده شده باشد.

برگ هاي سخت شده و زرد رنگ كه بعد از جمع آوري حاصل بالاي ريشه هاي گوشتي مشاهده ميشود، براي سبزي نيز مناسب نيست، ولي جهت تغذيۀ حيوانات بخصوص براي گاوهاي شيري خوراكۀ مناسب مي باشد، زیراکه حاصلات شلغم معمولاً در اخیر فصل تیرماه و اوایل فصل زمستان جمع آوری می گردد و این وقتی است که دیگر علف های تازه برای تغذیه حیوانات موجود نمی باشد.

قبلاًَ به این نکته اشاره کردم که یک تعداد انواع شلغم وجود دارد که تنها برای خوراکۀ حیوانات استفاده می شود، ولی این نوع شلغم بیخ ها و برگ های بسیار کلان می داشته باشد که اندازه حاصلات آن هم نسبتاً زیاد است.

ذخیره و نگهداری شلغم:

حاصلات(ریشه های گوشتی) شلغم را در موجودیت حرارت صفر درجۀ سانتیگراد برای ۴ الی ۶ ماه ذخیره و نگهداری کرده میتوانیم، اما اگر رطوبت نسبتی ذخیره خانه از۹۰ فیصد کمتر نشود، حاصل متذكره از مدت ياد شده هم زيادتر نگهداري شده مي تواند. قابل یاد آوریست که اگر شلغم در بین ریگ مرطوب ذخیره شود، هم نتیجه بهتر می دهد.

همچنان تخم شلغم هم به ذخیره کردن و نگهداری ضرورت دارد و میتوان آنرا برای مدت ۴الی۶ سال در شرایط مناسب ذخیره خانه نگهداری نمود .

پیام های برنامه:

۱ – از سبزی شلغم نه تنها در غذایی انسانی استفاده میشود، بلکه یکعده انواع آن در تغذیه حیوانات نیز بکار برده میشود و حاصلات آنهارا بخصوص مقدار شیر حیوانات شیرده را بلند میبرد.

۲ – از سبزی شلغم درطب محلی استفاده می شود و برای برطرف ساختن سرفه و باعث نرم کردن سینه و روده ها می شود.

۳ . شلغم در تداوی مرض شکر و سنگ مثانه کمک کرده می تواند، همچنان بینایی چشم رازیاد ساخته و اشتها را تحریک می نماید.

۴. شلغم پاك ‌كننده‌ و سازندۀ‌ خون بوده به علت داشتن نمك هاي معدني مانند كلسيم و منيزيم از ابتلا به بيماري‌هاي خطرناكي مانند سرطان جلوگيري مي كند.

۵. لازم است که از برگ شلغم به صورت پخته يا خام در سوپ يا سلاد و يا خوراكه ‌هاي ديگر استفاده شود. به هر اندازه كه رنگ برگ شلغم تيره‌تر باشد، به همان اندازه مقداري زيادي مواد مغذی در آن موجود می باشد‌.

کاشت، پرورش و ارزش غذائی شلغم (Turnip)

مطالب مشابه :

کشاورزی سنتی؛

واحدهای اندازه گیری قدیم

فوت،اینچ و یارد هر کدام چند سانتی متره؟

فرمول ریاضیات براي دانش آموزان ابتدايي و راهنمایی(دانستن حق همه است)

واحد های اندازه گیری (اجزاء متر ،مقیاس سطح،مقیاس حجم،مقیاس وزن)

واحد های اندازه گیری (اجزاء متر ،مقیاس سطح،مقیاس حجم،مقیاس وزن)

کاشت، پرورش و ارزش غذائی شلغم (Turnip)