انواع بودجه و تجزیه و تحلیل بودجه بندی سرمایه ای

طبقه بندی بودجه

طبقه بندی بودجه با تعیین سبك و ترتیب ارایه اطلاعات سند بودجه زمینه لازم را برای تجزیه و تحلیل و تصمیم گیری اقتصادی فراهم میكند. با توجه به نحوه دریافت و پرداخت هر یک از منابع و مصارف و تاثیرگذاری متفاوت آنها از ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و ... می‌توان به انواع‌ اشاره نمود:

طبقه بندی منابع

منابع دریافت‌های دولت محسوب می‌شوند. در این‌ نوع‌ طبقه‌بندی‌ منابع مالی دولت به سه طبقات مختلف تقسیم می‌شوند که همه آنها به صورت پول رفع نیازهای جامعه را برای انجام هزینه‌های دولت ممکن می‌سازند، اما نحوه تدارک آنها از ابعاد مختلف «اقتصادی»، «اجتماعی»، «فرهنگی» و «سیاسی» اهمیت بسیار دارد. طبقه‌بندی‌ به صورتی است كه‌ امكان‌ برآورد صحیح‌ و نیز اتخاذ تصمیمات‌ درست‌ را در مورد هر یك‌ از آنها امكان‌پذیر می‌نماید.

طبقه بندی مصارف

مصارف، پرداخت‌های دولت محسوب می‌شوند چگونگی تخصیص منابع در شبكه تشكیلات دولت، فلسفه اقتصادی پرداخت‌های دولت را پایه‌گذاری می‌نماید.

طبقه بندی عملیات

از طریق‌ طبقه‌بندی‌ عملیات‌، فعالیت‌ها و وظایف‌ دولت‌ مورد شناسایی‌ قرار گرفته‌ و با تقسیم‌ آن‌ها به‌ امور، فصل ، برنامه‌، فعالیت‌ و طرح‌، چگونگی‌ دستیابی‌ به‌ اهداف‌ و انجام‌ وظایف‌ مزبور مشخص‌ می‌گردد.

طبقه بندی سازمانی

از قدیمی‌ترین‌ و مرسوم‌ترین‌ انواع‌ طبقه‌بندی‌های‌ بودجه‌ای‌ محسوب‌ می‌شود. در این‌ نوع‌ طبقه‌بندی‌ كلیه‌ سازمان‌های‌ دولتی‌ كه‌ به‌ نحوی‌ از بودجه‌ دولت‌ استفاده‌ می‌كنند براساس‌ وظایف‌ و اهدافشان‌ در گروه‌های‌ مشابه‌ قرار می‌گیرند. (واحدهای سازمانی منظور در بودجه کل کشور عبارتند از : وزارتخانه ، موسسه دولتی ، شرکت دولتی ، موسسات و نهادهای عمومی غیر دولتی و موسسات انتفاعی و بازرگانی وابسته به دولت)

طبقه بندی اقتصادی

این‌ طبقه‌بندی‌ یكی‌ از مهمترین‌ طبقه‌بندیهای‌ بودجه‌ای‌ محسوب‌ می‌گردد. از این‌ نوع‌ طبقه‌بندی‌ برای‌ تجزیه‌ و تحلیل‌ عملیات‌ دولت‌ و انجام‌ برنامه‌ریزی‌های‌ صحیح‌ و تصمیم‌ گیری‌های‌ نهایی‌ در سطوح‌ عالی‌ استفاده‌ می‌شود. برای‌ تهیه‌ آن‌، هزینه‌های‌ جاری‌ و سرمایه‌ای‌ دولت‌ تفكیك‌ و میزان‌ سرمایه‌گذاری‌ واقعی‌ از انتقالات‌ سرمایه‌ای‌ جدا شده‌ و فاكتورهای‌ مهم‌ اقتصادی‌ مانند نرخ‌ رشد و توسعه‌ اقتصادی‌ مورد بررسی‌ قرار می‌گیرد. این‌ نوع‌ طبقه‌بندی‌ اساس‌ تجزیه‌ و تحلیل‌ آثار اقتصادی‌ اجرای‌ بودجه‌ را فراهم‌ می‌كند.

نظام آمارهای مالی دولت GFS

کمیته موقت صندوق بین المللی (IMF ) درسال 1986میلادی ضوابط لازم الاجرا بودن شفافیت بودجه ای را براساس طبقه بندی نظام آمارهای مالی دولت که با رعایت خصوصیات زیر انجام می گیرد اعلام نمود :

1. شفافیت عملکرد دارایی ها ، بدهی ها ، درآمدها و هزینه های دولت به گونهای كه منجر به: عدم فروش دارایی های سرمایه ای بعنوان درآمد و جلوگیری از تداخل اعتبارات هزینه با اعتبارات تملک دارایی میگردد.

2. هماهنگی با استاندارد های پذیرفته شده جهانی از سوی صندوق بین المللی پول با هدف قابل مقایسه بودن بودجه به عملکرد دولتها با یکدیگر.

هدف اصلی از GFS تهیه چهار چوب جامع برای تحلیل و ارزیابی سیاست مالی ، به خصوص عملکرد کل بخش دولت و در سطحی وسیعتر عملکرد بخش عمومی هر کشور است.

در ایران از سال 1381 نظام بودجه ریزی بر مبنای GFS اجرا میگردد.

تعریف بودجه:

مطابق ماده یك قانون محاسبات عمومی مصوب اول شهریور 1366 تعریف بودجه به صورت زیر است:

ماده 1 – بودجه كل كشور برنامه مالی دولت است كه برای یكسال مالی تهیه و حاوی پیش بینی درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار و برآورد هزینه ها برای انجام عملیاتی كه منجر به نیل سیاستها و به هدفهای قانونی كشور ، بوده و از سه قسمت بشرح زیر تشكیل میشود :

بودجه عمومی دولت كه شامل اجزاء زیر است:

الف – پیش بینی دریافتها و منابع تامین اعتبار كه بطور مستقیم و یا غیر مستقیم در سال مالی قانون بودجه بوسیله دستگاهها از طریق حسابهای خزانه داری كل اخذ میگردد .

ب – پیش پرداختهای كه از محل درآمد عمومی و یا اختصاصی برای اعتبارات جاری و عمرانی و اختصاصی دستگاههای اجرائی می تواند در سال مالی مربوط انجام دهد .

2- بودجه شركتهای دولتی و بانكها شامل پیش بینی درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار .

3- بودجه موسساتی كه تحت عنوانی غیر از عناوین فوق در بودجه كل كشور منظور میشود .

نكته: هم اكنون در بودجه كل كشور قسمتهای دوم و سوم در هم ادغام شدهاند و بودجه دارای دو قسمت است. الف. بودجه عمومی دولت ، ب. بودجه شركتهای دولتی ، موسسات انتفاعی وابسته به دولت و بانكها.

طبقه بندی بودجه در ایران

در اینجا به بررسی دو قسمت اصلی بودجه كل كشور (قسمت اول: بودجه عمومی دولت ، قسمت دوم: بودجه شركتهای دولتی ، موسسات انتفاعی وابسته به دولت و بانكها.) بر اساس طبقهبندیهای متداول بودجه میپردازیم:

قسمت اول: بودجه عمومی دولت (بر اساس طبقه بندی منابع و طبقه بندی مصارف)

طبقه بندی منابع

نكته: قبل از توضیح طبقه بندی درآمدها (بخش های درآمدی) یادآور میگردد ، بطور كلی درآمدهای دولت در بوجه عمومی دو نوع میباشد.

عمومی

پاره‌ای به موجب قانون از بافت جامعه وصول می‌شوند و مستقیماً به خزانه دولت واریز می‌گردند كه به درآمد عمومی موسوم است.

درآمدهای اختصاصی

درآمدهای اختصاصی نیز به موجب قانون وصول، و به خزانه دولت واریز می‌‌شوند، لیكن عموماً معادل 100 درصد آن یا معادل اعتباری كه در قانون بودجه سالیانه پیش بینی شده است در اختیار دستگاه وصول كننده قرار می‌گیرد. این نوع درآمد خلاف اصل عدم تخصیص از اصول بودجه است

الف. طبقه بندی درآمدها (بخش های درآمدی)

بخش‌ اول‌: درآمدهای‌ مالیاتی‌

مالیات‌ها قسمت‌های عمده‌ای از درآمد واحدهای دولتی را تشكیل می‌دهند كه از انتقالات اجباری تشكیل می‌شود گردید برخی از انتقالات اجباری خاص نظیر جرایم، غرامات، مصادره‌ها و حق بیمه‌های اجتماعی جز درآمد مالیاتی محسوب نمی‌شوند. (شامل : بند اول: مالیات بر شركت‌ها ، بند دوم: مالیاتی بر درآمد ، بند سوم: مالیات بر ثروت ، بند چهارم: مالیات بر وارادات ، بند پنجم: مالیات بر كالاها و خدمات)

بخش‌ دوم:‌کمک‌های اجتماعی

كمك‌های اجتماعی دریافت‌های واقعی و احتسابی از كارفرمایان به نفع كاركنان یا خویش‌فرمایان می‌باشد و به دو شكل می‌تواند انجام گیرد كه منافع آن عاید شاغلین یا بازنشستگان و بازماندگان آن‌ها می‌گردد:

الگوهای تامین اجتماعی : که به منظور فراهم آوردن فواید اجتماعی به افراد جامعه كه از طریق دولت كنترل و تامین مالی می‌شود طراحی می‌شوند.

الگوهای بیمه اجتماعی : که برای كاركنان دولت معمولاً طرح‌های تامین مالی نشده‌ای است كه منافع حاصل از آن از محل وجوهی كه در اختیار واحد ذیربط نیست در اختیار افراد قرار می‌گیرد.

طبقه بندی درآمدها (بخش های درآمدی)

بخش‌ سوم:‌کمک‌های بلاعوض

كمك‌های بلاعوض انتقال‌های هزینه‌ای یا سرمایه‌ای غیر اجباری بین دو واحد دولتی یا واحد دولتی و یك سازمان بین‌المللی می‌باشد. به منظور طبقه‌بندی كمك‌های بلاعوض ماهیت واحد پرداخت كننده كمك معیار اول و نوع هزینه‌ای و سرمایه‌ای آن معیار دوم می‌باشد. بدین ترتیب در نظام GFS (صندوق بین‌المللی پول) كمك‌های بلاعوض به سه گروه تقسیم می‌شوند: كمك‌های دولت‌های خارجی ، كمك‌های سازمان‌های بین‌المللی ، كمك‌های سایر سطوح دولت

بخش‌ چهارم‌: درآمدهای‌ اموال و دارایی ها

درآمدهای اموال و دارائی‌ها شامل اقلام متنوعی از درآمدها می‌شود كه دولت در ازای در اختیار قرار دادن دارایی‌های مالی یا غیر مالی خود وصول می‌كند. (شامل: بهره، سود سهام، برداشت از درآمد شركت‌های دولتی، وجوه مجدداً سرمایه‌گذاری شده حاصل از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، اجاره)

بخش پنجم: درآمدهای حاصل از خدمات و فروش كالا

(شامل: فروش از طریق عوامل دولتی بازار، حق‌الزحمه و اجرت ارائه خدمات و فروش از طریق عوامل غیربازار)

بخش‌ششم‌: ‌درآمدهای حاصل از جرایم و خسارات

جرائم و خسارات، انتقال‌های جاری اجباری وضع شده از سوی دادگاه‌ها و واحدهای شبه قضایی به دلیل عدم رعایت قوانین و مقررات را شامل می‌گردد. این نوع درآمد ناشی از تخلفات جامعه است و وجود و افزایش آن خوب تلقی نمی‌شود. این درآمدها (شامل: جرایم رانندگی ، عدم تعهد دانشجویان بورسیه و شهریه دانشجویان انصرافی , جرایم آلودگی و تخریب محیط زیست و آلودگی هوا و . . . )

ب. طبقه بندی واگذاری دارایی های سرمایه ای

به صورت فروش نفت، گاز، فروش ساختمان‌ها، تاسیسات، ماشین آلات و اموال و دارایی‌های دولت می‌شوند كه به صورت واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای ظاهر می‌‌شوند

بند اول: منابع حاصل از نفت و فرآوردههای نفتی

شامل: بخش اول: درآمد نفت خام (این درآمد شامل فروش نفت خام و سایر فراورده‌های نفتی است) ، بخش دوم: درآمد گاز (این درآمد شامل صدور گاز طبیعی به خارج از کشور است. منظور صادرات گاز تصفیه نشده به خارج از كشور است ، چنان‌چه گاز طبیعی تصفیه شود درآمد شركت گاز محسوب می‌شود)

بند دوم: منابع حاصل از فروش اموال منقول و غیر منقول

شامل: بخش اول: فروش ساختمان‌ها و تاسیسات دولتی (این درآمد شامل فروش و واگذاری ساختمان‌های فرسوده و غیر قابل استفاده است.) ، بخش دوم: فروش و واگذاری اراضی (این درآمد شامل فروش پادگان‌ها و محدوده شهرها و سایر اراضی دولتی از جمله وصول برخی از درآمدهای دولت در سازمان جنگل‌ها و مراتع كشور از مهم‌ترین موارد در این بند است.) ، بخش سوم : فروش ماشین آلات و تجهیزات (این درآمد شامل ماشین آلات خارج از رده , ماشین آلات فرسوده و تجهیزات غیرقابل استفاده است.) ، بخش هفتم : فروش و واگذاری سایر دارایی‌های سرمایه‌ای (فروش سایر اموال و دارایی‌های دستگاه‌های اجرایی است كه در سایربخش‌های فوق طبقه‌بندی نمی‌شوند. اموال منقول و غیر منقول , اموال اسقاطی و اموال تملیکی ,ضبطی و قاچاق در این بخش قرار می‌گیرند.)

ج. طبقه بندی واگذاری دارایی های مالی:

قسمتی به صورت سایر منابع تامین اعتبار از طریق فروش اوراق مشاركت، استفاده از صندوق ذخیره ارزی، فروش سهام شركت‌های دولتی، استقراض از سیستم بانكی، استفاده از وام‌ها و تسهیلات خارجی و دریافت اصل وام‌های داخلی دولت، تامین می‌گردد كه به واگذاری دارایی‌های مالی موسوم است. (ممكن است در سالهای مختلف عناوین این بندها متفاوت باشند.)

بند اول : استقراض از سیستم بانکی (طبق قانون برنامه سوم توسعه , استقراض از بانک مرکزی مجار شناخته نشده است.)

بند دوم: فروش اوراق مشارکت ( اوراق مشارکت دولتی دراین بند منظور می‌شود ولی فروش اوراق مشارکت شرکت‌های تابعه وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی در بودجه همان شرکت‌ها لحاظ می‌شود, لیکن کسب مجوز لازم از محل قانونگذار به موجب تبصره‌های بودجه‌ای اخذ می‌شود.)

بند سوم: استفاده از تسهیلات خارجی (این وصولی درحال حاضر از محل تسهیلات بانک جهانی وبانک توسعه اسلامی کسب می‌گردد.(

بندچهارم : استفاده از موجودی حساب صندوق ذخیره ارزی ( چون درآمد‌های نفتی مواج هستند , در مقابل آن هزینه‌ها پایدار و استمرار و پایدار دارند، لذا از این صندوق به مثابه یک اندوخته احتیاطی استفاده می‌شود تا در مواقعی که درآمد‌های نفتی کاهش می‌یابد, اجرای عملیات سرمایه گذاری دچار توقف نگردد.)

بند پنجم : دریافت اصل وام‌های خارجی دولت (این منابع مربوط به دریافت اصل وام‌های اعطا شده کشور به سایر کشورهاست.)

بند ششم : پیش فروش بابت حج تمتع (در صورت پیش فروش حج تمتع , این درآمد در این بند منظور می‌شود.)

بند هفتم : وصولی از واگذاری شرکت‌های دولتی (در اجرای تحقق اهداف خصوصی سازی دولت , آن قسمت از شرکت‌های دولتی که می‌تواند به بخش خصوصی واگذار شود و به حاکمیت دولت لطمه‌ای نزند , طی تشریفات قانونی تبدیل به شرکت سهامی عام می‌گردند و با مباشرت بورس اوراق بهادار قسمتی از سهام شرکت‌های دولتی به بخش خصوصی واگذار می‌شود. دولت می‌تواند قسمتی از بدهی‌های خود را از طریق واگذاری‌های انتقال مالکیت به اشخاص حقوقی طلب کار کارسازی نماید.)

بند هشتم : دریافت اصل وام‌های داخلی دولت (در اجرای ماده 32 قانون برنامه و بودجه , چون اعطای اعتبار به شرکت‌های دولتی از محل اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در قالب طرح‌های عمرانی انتفاعی به صورت وام است , لذا آن قسمت از اصل سررسید اقساط وام‌ها از طریق شرکت‌های دولتی به خزانه واریز می‌شود . سود و کارمزد این وام‌ها در قسمت اموال و دارایی‌ها واریز می‌شود.)

بند نهم : برگشتی از پرداخت‌های سال‌های گذشته (با توجه به اصلاح ماده 63 قانون محاسبات عمومی و اصلاح و تغییر سال مالی که تا مهلت مقرر به هزینه قطعی منظور نشده است , به خزانه برگشت داده می‌شود

انواع بودجه و تجزیه و تحلیل بودجه بندی سرمایه ای

مطالب مشابه :

روش تجزیه و تحلیل داده ها

تجزیه و تحلیل سیستم

انواع روشهای تحقیق

تجزیه و تحلیل شغل

پایان نامه تجزیه و تحلیل فرآیند رنگ آستر در شرکت ایران خودرو دیزل

تجزیه و تحلیل شغل

جزوه تجزیه و تحلیل سیستم ها و روشها - کتاب خانم دکتر زاهدی

انواع بودجه و تجزیه و تحلیل بودجه بندی سرمایه ای