گرفت خورشید و ماه

در کتب دوره دبیرستان تقریباً به تمام شاخه های فیزیک اشاره ای شده است تنها شاخه ای از آن که مورد بی توجهی واقع شده شاخه نجوم است که در واقع یکی از زیباترین و جذاب ترین و قابل لمس ترین شاخه ها می باشد تنها جایی که به آن اختصاص داده اند یکی از فعالیت های سال اول دبیرستان در مورد گرفت خورشید و ماه است که تعریف جامعی نیز از آن نشده است و فقط اشاره شده که وقتی ماه بین زمین وخورشید قرار بگیره خورشید گرفتگی و زمانی که زمین بین خورشید وماه قرار بگیرد ماه گرفتگی رخ میدهد با توجه به این تعریف و از بررسی اهله های ماه انتظار داریم که در هر ماه نو یک گرفت خورشید و در ماه کامل یک گرفتگی ماه داشته باشیم. در اینجا می خواهیم به طور کلی این پدیده زیبا را که بارها با آن روبرو می شویم، را بررسی کنیم.

گرفتگیهای خورشیدی:

موقعی که ماه از بین خورشید و زمین عبور می کند، در بعضی از نواحی زمین، ماه جلوی تمام یا قسمتی از پرتوهای خورشید را می گیرد. این واقعه، گرفتگی خورشید نام گرفته است و در صورتی که تمام پرتوهای خورشید از دید ناظر محو شده باشند، پدیده ای پر حرمت تر از تمام پدیده های نجومی اتفاق می افتد. همچنانکه ماه از روی قرص خورشید می لغزد، یک تاریکی غیر طبیعی برروی زمین ایجاد می کند، و در طی آن پرندگان آواز خود را قطع می کنند. به مدت چندین دقیقه، ماه تمام خورشید را سیاه می کند، دمای هوا کم می شود و تاج خورشیدی- جو خارجی خورشید- به صورت یک مروارید ظاهر می شود، و هاله ضعیفی به دور قرص سایه سیاه ماه ایجاد می گردد.در این زمان ستارگان و سیارات در آسمان روشنتر رؤیت می شوند. همانطور که ماه مسیرش را ادامه می دهد، در خلال ساعت بعدی مجدداً صورت خورشید آشکار می شود، یعنی از یک هلال نازک به درخشندگی کامل رشد می کند. خورشید گرفتگی به سه صورت کلی ، جزئی و حلقوي تقسیم می شود می دانیم که مسیر چرخش ماه به دور زمین بیضوی است که هر ماه یک بار در بیشترین فاصله 404800کیلومتر و در کمترین فاصله 353600کیلومتر قرار می گیرد.حالا اگر در بهترین شرایط که نسبتا کم اتفاق می افتد ماه به زمین خیلی نزدیک باشد قطر ظاهری ماه برای ما زمینی به اندازه ای بزرگ شده که تمام پرتوهای خورشید را می گیرد چنین گرفتی، گرفتگی کلی نام دارد. اغلب مدت زمان این اتفاق هر چند سال(معمولا بین 2،3 یا 4 سال) هست. ولی اگر مي خواهيد که این اتفاق مجدد دوباره در حل مشخصی رخ بدهد باید چیزی درحدود 360 سال را صبر کنید!! دوره تناوب این خورشید گرفتگی معمولاً 2یا 3 دقیقه است و نمی تواند بیشتر از 7 دقیقه ادامه پیدا کند. بنابر اين همین چند دقیقه باعث میشود که دوستداران کسوف به نقاط دور دست زمین سفر کنند تا شاهد این پدیده باشند. اما اگر ماه دربیشترین فاصله اش از زمین قرار گیرد خورشید گرفتگی حلقوی رخ می دهد، که قطر ظاهری ماه برای ما زمینی ها کوچکتراز قطر خورشید خواهد بود بنابراین قرص خارجی خورشید در سرتاسرگرفت حتی برای محلی از زمین که دقیقاً در خط بین مراکز ماه و خورشید قرار دارد، مرئی باقی می ماند. از چنین محلی که ماه از وسط زمین و خورشید عبور می کند، ماه به صورت قرص سیاهی که توسط حلقه روشن لایه های خارجی خورشید احاطه شده است، ظاهر می گردد. تعداد گرفتگیهای حلقوی به طور متوسط کمی بیشتر از گرفتهای کلی می باشد. خورشید گرفتگی جزئی وقتی رخ میده که ماه تقریبا بین خط عمود بر زمین و ماه و خورشید باشد. یعنی کاملا در این راستا نباشد و قادر نباشد جلوی تمام پرتو هایخورشید به سوی زمین را بگیرد. در واقع خورشید کاملا توسط ماه پوشانده نمی شود. گرفتگی های جزئی به تعداد بیشتری از گرفتگیهای حلقوی و کلی رخ می دهند.

گرفتگیهای قمری:

گرفتگیهای قمری، هنگامی که زمین، ماه وخورشید در یک خط مستقیم قرار دارند و ماه در پشت زمین قرار بگیرد، یعنی در صورتی که ماه کامل باشد رخ می دهد. در هر مکانی که در آن ماه رؤیت می شود، گرفتگی های قمری مرئی هستند، در صورتی که گرفتگی خورشید فقط در نوار باریکی از سطح زمین که کمتر از 160 کیلومتر است، رؤیت می شوند.در خلال یک گرفتگی کلی قمری، ماه هیچ نوری را به استثناء آن نورهایی که از اطراف لبه های زمین توسط شکست در جو صورت می گیرد، دریافت نمی کند و این نورها به صورت عدسی عمل کرده و نور خورشید را به سمت ماه کانونی می کنند. مؤلفه نور آبی شکسته شده و در اثر پراش در جو زمین شدت آن کم می گردد و لذا ماه به وسیله نور خورشید که در آن طول موج نور آبی وجود ندارد روشن گردیده و آن را به رنگ مسی- قرمز تیره ظاهر می سازد. همچنانکه گرفتگی قمری ادامه پیدا می کند، سایه زمین عرض صورت ماه را با تندی حدود km/h 3200 جاروب می کند. به طور آشکار، سایه ای که زمین بر روی ماه می اندازد دارای شکل دایره ای است. یونانیها در 2400سال پیش به این حقیقت پی برده و سپس نتیجه گرفتند که زمین کروی است.

بیان اینکه چرا در هرماه خورشیدگرفتگی و ماه گرفتگی رخ نمی دهد به این حقیقت مربوط می شود که مدار ماه نسبت به مدار زمین زاویه 2/5 درجه می سازد. در نتیجه در بیشتر ایام سال، ماه در ماه نو و در ماه کامل در خارج صفحه مدار زمین قرار می گیرد و لذا گرفتی به وقوع نمی دهد.

در هر ماه، دو بار ماه از میان صفحه مدار زمین عبور می کند نقاطی را که ماه از میان این صفحه عبور می کند گره می نامند و خطی که دو گره را به هم وصل می کند خط گره ها نامیده می شود. همچنانکه زمین و ماه با یکدیگر به دور خورشید گردش می کنند، صفحه مدار ماه در فضا ثابت می ماند و خط گره ها جهت ثابتی را در فضا حفظ می کند. در هر سال دو بار خط گره ها به سمت خورشید ممتد می گردد و در این حالت گرفتگی می تواند رخ دهد. در سایر اوقات سال، هنگامی که خط گره ها به سمت خورشید امتداد ندارد، گرفتگی های خورشیدی و قمری نمی توانند صورت بگیرند.

گرفت خورشید و ماه

مطالب مشابه :

عملکرد مناطق

رييس جديد سازمان آموزش و پرورش خوزستان معرفي شد

عملکرد مناطق

فراخوان مقاله

پاسخ به سوالات

معاون وزير آموزش و پرورش خبر داد: عضويت مدرسان مراكز تربيت معلم در هيات علمي دانشگاه

پیام تبریک به رئیس سازمان آموزش و پرورش خوزستان

نامرئی کردن اجسام

گرفت خورشید و ماه

گزارش آموزش و پرورش خوزستان ویژه