روشهای ایجاد انگیزه برای درس حرفه و فن

ارتباط درس حرفه و فن با ایجاد انگیزه یادگیری در دانش آموزان

چکیده: این درس هدفش آن است که دانش آموز جدا از سایر دروس با درسی برخورد کند که در آن بیشتر به عمل بپردازد . ما در حقیقت می خواهیم تفکر با انگشتان را به دانش آموز یاد دهیم تا دانش آموز با کارکردن خود و لمس کار بتواند به علائقی که در خود دارد، دست یابد . این درس از قالب تئوری جدا شده، تئوری که دارد ولی کمتر است، و در عمل بیشتر متجلی می شود. در حقیقت نظریه ی حاکم بر درس حرفه و فن گرایش دادن دانش آموز به عمل حرفه و فن است. شیوه تالیف برنامه درسی می تواند از یکسو قدرت تفکر را در یادگیرنده بارور سازد و از سوی دیگر او را به خمودگی فکر و انباشتن حافظه عادت دهد . بر این اساس است که دو نوع شیوه تالیف و تدوین در محتوای کتاب درسی و برنامه های آن خواهیم داشت , شیوه ارائه فعال و شیوه ارائه غیر فعال . شیوه فعال ارائه محتوا به اهمیت ساخت در آموزش موضوعات درسی توجه خاص دارد و این ساخت را زمانی قابل دستیابی می داند که فرد در جریان یادگیری فعالانه مشارکت داشته باشد .ولی شیوه غیر فعال عکس این حالت است. با توجه به موضوعاتی که بیان شد بهتر دیدم در رابطه با درس حرفه و فن و رابطه آن با یادگیری مطالبی را ذکر کنم . مقدمه : در واقع برای تبیین جایگاه هر درسی باید به برنامه درسی کشور مراجعه شود. چون وقتی درسی در مجموعه ی برنامه ی درسی کشور قرار می گیرد ، خود به خود جایگاهش مشخص می شود . در سالهای 45و 46 که ساختار نظام آموزشی کشور دگرگون شد، دوره ی راهنمایی تحصیلی نیز تأسیس شد که در ضمن آن ، با اهداف خاصی ، درس آموزش حرفه و فن در مجموعه ی درس ها قرار گرفت. این درس اهداف والا و مهمی را دنبال میکرده و هنوز هم می کند، اما متاسفانه به دلایل مختلف در طول سال ها تغییراتی در آن اتفاق افتاده که بیشتر ناشی از شرایط اجرا بوده است، ولی به هر حال این تغییرات موجب شده که راجع به جایگاه اصلی این درس در اجرا، تردید هایی به وجود آید.در حالی که این درس با سایر دروس هیچ تفاوتی ندارد و تنها درس کاربردی و علمی دوره ی راهنمایی است که شدیداً مورد نیاز دانش آموزان یازده تا چهارده ساله است . درس حرفه و فن دو هدف اساسی را دنبال می کند: هدف اول آشنایی و کسب اطلاع راجع به رشته های تحصیلی و مشاغل است و هدف دوم کسب مهارت عملی و فنی از طریق به دست گرفتن ابزار و وسایل و انجام کاری یا ساختن چیزی و ... نهایتاً می توان گفت این درس اهمیتی کمتر از سایر دروس ندارد . این درس در رشته های نظری ادامه ندارد و در ابتدایی هم به شکل تلفیق وجود دارد . در هر صورت ، درسی است با اهداف مشخص ، در کنار سایر دروس و با ارزش یکسان. ضرورت تحقیق: عالمی را گفتند عالم بی عمل به چه ماند گفت زنبور بی عسل. بر همه دانش آموزان روشن است که علوم و فنون بر دو اصل تئوری و عملی استوار است ونقصان در هر کدام از آنها باعث ویرانی بنای علم می شود. تا زمانی که پروژه های عملی که مکمل دروس تدریس شده می باشند در سطح مدارس اجرا نشوند بطور قطع باعث ایجاد اختلال در یادگیری و عدم درک کامل از مباحث درسی میشوند. با توجه به این مهم ضرورت تحقیق در رابطه با دروس عملی مانند حرفه و فن بیش از پیش آشکار می گردد. کاربرد درس حرفه و فن در یادگیری دانش آموز: اگر از یک معلم حرفه و فن در خصوص محتوا و هدف های این درس و تفاوت آن با سایر درسها در روش تدریس و ارزشیابی سوال کنید ، خواهید دید که به خوبی راجع به آن توضیح می دهد و مثالهای جالب و زیبایی از کارهای انجام داده و یا تجربیاتی که اندوخته است ، ارائه می دهد . اما نکته قابل تأمل ، نقص و کاستی هایی است که در مثال ها و نمونه فعالیتها دیده می شود که عمدتاً نمی توان از آنها چشم پوشی کرد. از جمله ، ساماندهی فعالیت یادگیری که از یک روش علمی دقیق پیروی نمی کند و یا سنجش که ظاهراً عملکردی است ، ولی با شیوه تدریس هم خوانی ندارد . از طریق دیگر غالباً هدف فعالیتهای تدریس و ارزشیابی مبهم است و به جای تأکید بر هدف اصلی ، بیش تر به هدفهای جنبی پرداخته می شود . مطالعه و بررسی این گونه موارد و نمونه های عینی ، اشکالات و ابهامات اشاره شده را کاهش می دهد و به معلمان حرفه و فن کمک می کند در استفاده از شیوه های تدریس و ارزشیابی ، دقیق تر عمل کنند. ضرورت انجام كارهاي عملي درس حرفه و فن لازم به ذكر است درس حرفه و فن يك درس عملي و كتبي است به همين خاطر براي ارزشيابي دانش آموز طيبعتاً مشكلاتي به وجود مي آيد براي موارد نظري و كتبي صرفا با برگزاري يك امتحان روي ورقه مسئله حل است ولي در موارد عملي اينگونه نيست دانش آموزي كه ذوق فعاليتهاي عملي دارد انتظار دارد كه از او امتحاني با توجه به اندوخته و اطلاعات عملي وي به عمل آيدو اگر اينگونه نشود يعني اينكه دبير بدون آزمون عملي نمره ي عملي براي دانش آموز قرار دهد مورد رضايت دانش آموز نيست اگر چه آن نمره بالا باشد حال اگر اين روند ادامه يابد قطعا دانش آموزان براي اين درس ارزش خاصي قائل نمي شوند كه منجر به بي علاقگي دانش آموزان شده و استعدادهاي آنان در اين زمينه شكوفا نمي شود ودر نتيجه اهداف تعليم و تربيت در اين بخش معطل شده و از طرفي هر دبيري كه مهارت لازم براي اين در س را ندارد متقاضي تدريس حرفه و فن مي شود . مسلم است كه تدريس حرفه وفن به صورت نظري و انتزاعي بدون كارهاي عملي كار خيلي سختي نيست و از عهده دبير هر رشته اي بر مي آيد ولي نتيجه مطلوب را ندارد. البته تعدادي از همكاران عزيز نبودن كارگاه و ابزارها را دليل انجام ندادن كارهاي عملي عنوان مي كنند . كه من اين دليل را وارد نمي دانم چرا كه آموزش هنر معلم است و به هر ترتيبي بايد آن را در حد توان خود انجام دهد يك معلم نبايد بگويد امكانات نيست . اگر امكانات بود انجام دهد اگر نبود نبايد منتظر امكانات باشيم دقت كنيم كه بايد امكانات را به وجود آوريم حال من نمي دانم چگونه چرا كه هر معلمي با استفاده از انواع توانا يي هاي خود اين امر را مي تواند انجام دهد. یادگیری مشارکتی و سنجش عملکرد و ارتباط آن با آموزش حرفه و فن: در کلاس های درس ، یکی از سه نوع محیط یادگیری رقابتی ، فردی و یا هم یاری ، توسط معلم به وجود میآید. هر کدام از این محیط ها نگرش خاصی نسبت به داشن آموزان و معلم ایجاد می کند و انتظارات خاصی درباره چگونگی یادگیری به وجود می آورد . در محیط رقابیتی دانش آموزان از خود می پرسند چه کسی را باید از میدان به در کنیم و چه کسی شاگرد اول خواهد شد .در محیط یادگیری انفرادی دانش آموز با خودش رقابت می کند و از داشن آموزان دیگر توقع کمک و حمایت ندارد .در محیط هم یاری داشن آموزان به جای این که معلم را مرجع اصلی بدانند به هم کلاسی های خود به عنوان مراجع مهم و با ارزش می نگرند. در محیط مشارکتی برای نجات همه تلاش می کنند ،وابستگی دانش آموزان به یکدیگر مثبت است ، فعالیت ها طوری سازمان دهی می شوند که دانش آموزان همه به هم وابسته اند و هیچ یک از اعضای گروه نمی تواند موفق شود مگر این که تمامی اعضا موفق شوند.. برنامه درسی آموزش حرفه و فن با توجه به هدف ها و محتوا ، شیوه سازماندهی آن بر اساس رویکرد فرایند محور با تاکید بر حل مسئله طراحی و برنامه ریزی شده است . از بین الگوهای تدریس ، الگوی ادگیری مشارکتی ، الگوی مناسبی برای تحقق هدف های این برنامه درسی و همچنین رشد و توسعه علاقه به یادگیری چگونه دانستن، چگونه انجام دادن ، چگونه بودن و زندگی با دیگران است. یادگیری مشارکتی روش های متفاوتی دارد که بیش ترین تاکید آن ها بر تعاملات اجتماعی بین دانش آموزان در قالب گرو های همیاری است و چگونه آموزی به جای مطلب آموزی ، واجد ارزش و اهمیت می شود . همچنین ترغیب داشن آموزان به فعالیت در گروه های کوچک به منظور کمک به یکدیگر در یادگیری مطالب، فصل مشترک تمامی روش هاست. روش های پنج گانه یادگیری مشارکتی: 1- طرح کارایی گروه 2- طرح تدوین اعضای گروه 3- طرح قضاوت عملکرد 4- طرح روش سازی طرز تلقی 5- طرح پژوهشی مشارکتی دو طرح اول در آموزش حرفه و فن از جمله رو شهای عمومی یادگیری مشارکتی هستند که می توان از آنها در تدریس اکثر موضوع های درسی در پایه های گوناگون استفاده کرد . از این دو روش می توان به صورت مجزا یا با هم برای فراگیری حقایق، اطلاعات ، اصول و قوانین استفاده کرد. و از روش روشن سازی طرز تلقی ، برای کشف این که آیا طرز تلقی داشن آموزان بر یک پایه محکم از حقایق ، اطلاعات و منطق استوار است یا نه، استفاده می شود. این طرح نیز کمک می کند که هر فرد عقاید متنوعی را بشنود و نکات مشابه و متفاوت با طرز تلقی های دیگران و دلایل آن ها را تشخیص دهد. و بالاخره طرح قضاوت عملکرد برای فراگیری مهارتهای عملی مانند: کارکردن با دستگاه ، نوشتن گزارش، ساخت وسیله، پخت غذا و شیرینی،طرح مفیدی است . نکته مهم در طرح قضاوت عملکرد این است که دانش آموزان خود معیار یک عملکرد را به روشنی تدوین می کنند ، بفهمند و به کار ببرند. استفاده از روش هاي كاربردي در آموزش هاي فني و حرفه اي و تخصصي روش هاي آموزشي, بخشي از تكنولوژي آموزشي را تشكيل مي دهد و از آنها مي توان به عنوان ابزار تسهيل كننده براي يادگيري و تغيير در نگرش ها, بينش ها و ارزش هاي از پيش تعيين شده استفاده بهينه كرد. روش هاي آموزشي در تعامل عوامل موثر در امر آموزش, زماني مي تواند موثر باشد كه اجزاي آن يعني ياد دهندگان, يادگيران, موضوع يادگيري, زمان و مكان يادگيري و منابع مالي, فيزيكي و انساني براي يادگيري در ارتباط متقابل باشند. روش هاي آموزشي در جدول ها و نمودارها نشان داده شده اند؛ هر يك از آنها مي تواند در ايجاد توانايي ها و مهارتهاي شغلي مديران و كاركنان مفيد و سازنده باشد. نقش مربي, مدرس, و استاد در بهره گيري از اين روش ها در برنامه هاي آموزشي به منظور مشاركت, همفكري, برخورد انديشه و تفكر مديران و كاركنان موجب مي شود انگيزه فراگيري و مشاركت براي بحث در فراگيري به وجود آيد. استفاده از روش هاي آموزشي در برنامه هاي آموزشي حرفه اي و تخصصي از طريق مربيان, مدرسان, و استادان در راستاي تحقق هدف هاي آموزشي و ايجاد مهارتهاي ادراكي رفتاري و فني مي تواند رشد و پرورش ذهني, فكري, عاطفي و روحي مناسب را در فراگيران تغيير دهد و در آنها تحول ايجاد كند. یک روش تدریس جالب : پیشنهاد می شود: هم ردیف فعالیتهای "تحقیق کنید – بحث کنید – فکر کنید و یا بیشتر بدانید " فعالیتی تحت عنوان " تصویر را تفسیر کنید " همراه با تصاویر قابل تفسیر در راستای موضوع درس طراحی و در متن دروس حرفه وفن قرار دهید تا امکان ارتقاء سواد تصویری به مرور زمان برای فراگیران فراهم گردد ، برتری این فعالیت علاوه بر امکان یادگیری عمیق همراه با تجزیه و تحلیل مطالب ، موجبات تعمیم مطالب فرا گرفته به مطالب یاد نگرفته خواهد گردید و راهبردی مناسب برای رسیدن دانش آموز به مرحله ی خودآموزی را فراهم می آورد که از راهکارهای مهم در راه یادگیری است . تصاویر قابل تفسیر در راستای موضوع درس در کتب حرفه و فن اگرچه انگشت شمارند اما می توانند منشاء یاد گیری مضاعف در کلاس شوند به شرط آن که : اولا از طرف همکاران محترم مورد توجه قرار گیرند . ثانیا با استفاده از سواد تصویری به خوبی تفسیر شوند . ثالثا در فرایند تفسیر ، گروه فراگیران از طریق طرح پرسش های مستمر توسط دبیر محترم در ارتباط با آن تصاویر مورد پرسش واقع شده و این امکان در کلاس فراهم شود که سایر گروه های دانش آموزان نظرات دیگر گروه ها را بشنوند و آن شنیده ها را با نظرات گروه خود پردازش نموده و به نتیجه ی نهایی مقبول تری برسند ، آن نتیجه ی نهایی مقبول تحت عنوان " فکر بکر" مورد عنایت کلاس قرار گرفته و در بخش ویژه ای از دفاتر حرفه و فن یادداشت شود و گروه ارائه دهنده ی فکر بکر به نحوی مورد تشویق دبیر محترم قرار گیرند برای نمونه از کتاب حرفه و فن سال اول تصویر صفحه ی یک با موضوع "فرایند تولید یک محصولی پلاستیکی مثل کلاه ایمنی " با رویکرد تصویر خوانی قابل تفسیر ارائه شده که تجزیه ی و تحلیل آن می تواند با روش فوق ضمن درگیر کردن افکار فراگیران ، موجبات تعمیم آن به فرایند سایر کاخانه هایی که به نوعی محصولات ِ دیگر ِ پلاستیکی تولید می کنند بشوند (یادگیری مضاعف) اکنون فرایند تدریس این صفحه ( صفحه ی یک کتاب حرفه و فن اول ) با روش فعال به صورت اجمال : دبیر: بچه ها فکر کنید چه تفاوتهایی بین فن آوری و فناوری وجود دارد؟ (فکر کردن فعالیتی انفرادی است ، در غیر این صورت فکر قفل می شود ) دانش آموزان با نظم و به صورت انفرادی ایده های خود را ارائه می دهند – جمع بندی – تکمیل – پردازش و ارائه ی ایده ی مقبول تحت عنوان فکر بکر با راهنمایی دبیر و تلاش فکری فراگیران مشخص و در دفتر دانش آموزان مانند مثال زیر ثبت می شود . فکر بکر: منظور از فن آوری واردات ابزار و وسایلی است که کشور های دیگر ساخته و ما فقط مصرف کننده آن هستیم ، اما مفهوم فناوری آن است که ما خود بر اساس نیاز ابزار و وسایل خود را طراحی و طی فرایندی تولید کنیم (فناوری مانند جنگاوری نتیجه ی یک تلاش از جانب خود است) پیشنهادها و راهکارهایی در رابطه با آموزش حرفه و فن به منظور یادگیری بیشتر: 1- تبديل كلاس درس به كارگاه با تغيير آرايش ميزها 2- استفاده از حياط مدرسه به عنوان كارگاه براي كار عملي هاي پر سر وصدا 3- آوردن ابزار توسط دانش آموزان و همكاران به صورت امانت 4- گروه بندي دانش آموزان و تشويق آنان به خريد ابزاركارگاهي به صورت شخصي 5- استفاده از كارگاه مدارس هم جوار در صورت امكان 6- ترتيب دادن بازديد دانش آموزان از كارگا ههاي واقعي (كمك از والدين) 7- فيلم برداري و عكسبرداري واستفاده از انواع رسانه ها براي نمايش يك كار عملي و سپس پخش براي دانش آموزان 8- تهيه فيلم هاي آموزشي (شامل تدريس ساير دبيران و كارهاي فني و....) 9- انجام برخي از كارهاي عملي در منزل به صورت فردي يا گروهي و نوشتن گزارش توسط دانش آموران 10- دعوت صاحبان مشاغل به كلاس و شرح براي دانش آموزان ، البته اگر از والدين بچه ها باشند بهتر است نتیجه : به هر حال درس حرفه و فن ، درسی است که بر اساس اهمیت بخشیدن به کار ، تلاش ، تولید ، ابتکار ، ابداع، اختراع و به طور کلی ورزیده شدن دست ها ، که مادر ابزارها و مایه اصلی کارو تولید است ، در برنامه ها قرار گرفته است و به نظر ما می تواند از معدود درس هایی باشد که اگرو اگر جدّی با آن برخورد شود، دریچه خلاقیت و یادگیری را بسیار بیش از درس های دیگری که عموماً نظری و ذهنی هستند ، به روی بچه ها بگشاید