آموزش داستان برای کودکان و نوجوانان

مطلب شماره ۱ =

ساده ترين خودآموز داستان نويسي براي نوجوانان

نويسنده: نويد مددخواه

    اگر مبناي پيدايش داستان كوتاه را در ايران يكي بود يكي نبود جمالزاده به حساب بياوريم و حتي اگر توسعاً هدايت را پدر داستان نويسي ايران بدانيم. بيش از چهار دهه گذشت تا اولين كتاب هاي تئوري درباره داستان نويسي ترجمه و تاليف شد.
    دو كتاب مهم قصه نويسي از دكتر رضا براهني و هنر داستان نويسي از ابراهيم يونسي جزء نخستين كارهاي مهم در اين زمينه محسوب مي شود. اگرچه اين دو كتاب نيز متاثر از مباحث تئوريك و آراي نظريه پردازان غرب بود اما توانست پاسخگوي نيازهاي علاقه منداني باشد كه در اواخر دهه ۴۰ به داستان نويسي رو آورده بودند. بعدها جمال ميرصادقي با كتاب عناصر داستان و يكي دو كتاب ديگر اين فعاليت ها را گسترش داد، البته نبايد سهم كتاب هاي ترجمه در اين حوزه را در آن سال ها نديده گرفت از جمله درباره رمان و داستان كوتاه سامرست موام ترجمه كاوه دهگان و همين طور جنبه هاي رمان ادوارد مورگان فورستر ترجمه ابراهيم يونسي.
    اين كتاب ها اغلب فاقد سير آموزشي بود و در آن بيشتر به تحليل مباحث تئوري داستان پرداخته مي شد كه عمدتاً براي نويسندگان حرفه اي تر سودمندتر بود تا نو قلمان مبتدي. بي آنكه بخواهيم ارزش هاي جاودان و ماندگار اين كتاب ها را ناديده بينگاريم در اين آثار به جاي اتخاذ يك سير آموزشي ساده به اصطلاح سازي ها دامن زده شده. در اواخر دهه ۵۰ و خصوصاً در چند ساله اخير در اين حوزه ده ها اثر تاليف و ترجمه شد. از مهمترين كارهاي آموزشي اين سال ها مي شود به كتاب «داستان، تعاريف، ابزار و عناصر» نوشته ناصر ايراني اشاره كرد كه براي كانون پرورش فكري كودك و نوجوان تاليف شده بود. بعدها داريوش عابدي و مهدي حجواني هم دست به تجربياتي زدند مثل پلي به سوي داستان نويسي داريوش عابدي و قصه چيست مهدي حجواني و...
    انتشارات هزاره ققنوس با هدف آشنايي نوجوانان با چند رشته هنري تلاش كرده است ساده ترين شيوه ها را براي آموزش هنرها انتخاب و ارائه دهد. شعر، كاريكاتور، نمايشنامه نويسي و داستان نويسي از جمله اين فعاليت ها است. الفباي داستان نويسي نوشته محمدجواد جزيني كتابي است با زباني بسيار ساده براي آموزش داستان نويسي. او در مقدمه كتاب مي گويد: اگر كسي بخواهد هنر نوشتن داستان را ياد بگيرد، حتماً مي تواند در قفسه هاي كتابخانه شهر، مدرسه يا محله اش كتاب هايي را پيدا كند كه هنر نوشتن داستان را ياد مي دهند. لابد شما هم به عنوان يك علاقه مند به اين هنر، يك يا چندتايي از آنها را خوانده ايد. مطالعه اين كتاب ها براي كسي كه مي خواهد به طور جدي داستان بنويسد، بسيار سودمند است. اما شايد شما هم با من موافق باشيد كه اين كتاب ها در كنار همه خوبي هايي كه دارند، گاهي يك عيب كوچك هم دارند. اغلب اين كتاب ها براي كساني سودمندتر است كه كمي با هنر داستان نويسي آشنا هستند. در ميان اين آثار شايد به سختي بتوان كتابي را پيدا كرد كه زباني ساده براي كسي كه براي اولين بار مي خواهد داستان بنويسد مفيد باشد چرا كه اين كتاب ها اغلب براي بزرگسالان نوشته شده. جزيني در اين كتاب تلاش كرده است عناصر ضروري داستان را آن هم با منطقي پراتيك با زباني ساده همراه با مثال هاي روشن ارائه كند. از ويژگي هاي مهم كتاب مي توان به پرهيز نويسنده از اصطلاح سازي اشاره كرد. او به آشناترين اصطلاح ها بسنده مي كند. اگرچه تلاش مي كند تعريف علمي اين اصطلاح مخدوش نشود.
    آنچه اين كتاب را با ديگر كتاب ها متفاوت مي سازد الگوي آموزشي انتخاب شده است. به نظر مي رسد جزيني كه سال ها آموزش داستان نويسي را در سطح هاي مختلف تجربه كرده است در تاليف اين كتاب از اين تجربيات بهره خوبي برده است. الگوي آموزشي كتاب بر توليد عملي داستان استوار است، يافتن فكري براي نوشتن، نقشه ريزي براي داستان، ايجاد كشمكش هاي آدم هاي جهان داستان و طرز حرف زدن آدم ها و در نهايت ابزار نوشتن داستان. نويسنده فصل «نوشتن داستان را از كجا شروع كنيم» را اين گونه آغاز مي كند: «اگر بخواهيم خانه اي بسازيم چه كاري انجام مي دهيم. شايد يكي بگويد بايد آجر و سيمان و گچ تهيه كنيم، يكي ديگر مي گويد قبل از اينها بايد نقشه خانه را تهيه كنيم، چندتايي هم شايد بگويند تيرآهن نياز داريم و... البته كه همه اين چيزها براي ساختن خانه لازم است اما شايد اولين چيز مورد نياز زمين باشد زميني كه روي آن بايد خانه ساخته شود. براي ساختن خانه داستان هم به يك زمين نياز داريم و زمين بستري است كه داستان روي آن بنا مي شود.» اين بيان روشن و زبان ساده در سرتاسر شش فصل اين كتاب وجود دارد.
    مثال هاي ساده به روشن تر شدن مفاهيم كمك مي كند. نويسنده در پايان هر فصل تحت عنوان تمرين تكليف هايي را به خواننده پيشنهاد مي كند، اين تمرين ها در واقع اهداف آموزشي كتاب را به شناخت هاي عملي تبديل مي كند. اين كتاب را مي توان خودآموز ساده داستان نويسي براي نوجوانان به حساب آورد. تلاش نويسنده آن است كه خواننده نوجوان بتواند با اتكا به مطالعه فصل ها نخستين تجربه هاي نوشتن داستان كوتاه را كسب كند. شيوه فصل بندي بر الگوي آموزش گام به گام استوار است. براي فهم هر فصل نياز است كه فصل قبلي خوب درك شود. اين كتاب را مي شود يك دوره فشرده آموزش غيرحضوري براي نوجوانان به حساب آورد. ظاهراً دغدغه نويسنده يا ناشر اين بوده است كه كتاب حجيم نشود، قطع كتاب هم گوياي همين ادعا است. اما اگر اين بيم نبود نويسنده مي توانست همراه مباحث نمونه هاي ساده داستاني را به همراه هر مبحث ارائه دهد و بي شك جاي اين نمونه ها در اثر خالي است با تمام اين اوصاف كتاب الفباي داستان نويسي ويژگي هاي منحصر به فرد خودش را حفظ كرده.


     نويد مددخواه

روزنامه شرق ، شماره 758 به تاريخ 23/2/85، صفحه 27 (ويژه كتاب)

( مطلب شماره ۲ )

یک راوی: باور دارم، تخیل از علم نیرومند‌تر است افسانه‌ از تاریخ و رؤیا از واقعیت. امید همیشه بر تجربه پیروز می‌شود خنده درمان غم و اندوه است و عشق از مرگ قوی‌تر.

قصه گویی را این گونه تعریف می کنند: قصه گویی یعنی راوی از طریق زبان و یا حرکات بدن بین شنونده و داستان ارتباط برقرار کند. تعداد زیادی از قصه گویان این روند را دو جانبه می دانند که شامل قصه گو، فردی که قصه را بیان می‌کند، و شنوندگان است، کسانی که به قصه گوش می‌دهند و در تخیلات‌شان غرق می‌شوند. قصه گو کسی است که این رویداد یک سرگذشت را می‌آفریند، البته اگر شنونده خود را با آن درگیر کند.

تاریخ‌نگاران برای این پرسش، که چرا نیاکان‌مان قصه می‌گفتند؟چند پاسخ دارند: برای تدریس تاریخ، پایان دادن به کشمکش‌ها، درک جهان هستی، بر آوردن نیاز به تفریح و سر گرمی، ستایش قدرت‌های فرا طبیعی، انتقال تجربه‌ها، ثبت فعالیت‌ها و ویژگی‌های نیاکان برای نسل‌های بعد.

این قصه‌ها یاد آور تاریخ و میراث ما هستند و بیشتر آن‌ها پیام‌هايی جهانی درباره‌ی زندگی دارند که هنوز هم پذیرفتنی هستند. موضوع داستان‌های خانوادگی چیست و چرا این گونه داستان‌ها از اهمیت زیادی برخوردارند؟ اين داستان‌ها درباره‌ی اعضای خانه و اجداد ما هستند و به ما کمک می‌کنند که خود را جزئی از خانواده به حساب بیاوریم. چون در جمع خانوادگی، در کنار میز شام، تعطیلات، دید و بازدیدها و...بیان می‌شوند، به بهبود روابط افراد خانه با یکدیگر می‌انجامند. کودکان از این داستان‌ها، درباره‌ی خانواده، فرهنگ و میراث مذهبی درس‌هایی می‌گیرند که آن‌ها را برای رشد و یادگیری سالم آماده می‌کند؛ این گونه داستان‌ها پرمعنی اند چون واقعی اند و مانند میراث خانوادگی از نسلی به نسل بعد منتقل می‌شوند.

زمانی که کودکان به داستانی گوش می‌دهند، با تجربه‌ها و احساس‌های شخصیت‌های داستان همدردی می‌کنند. این همدردی، به آنها کمک می‌کند که درک بهتری از ترس و احساسات خود داشته باشند. کودکان در این داستان‌ها با ارزش‌ها و اخلاق آشنا می‌شوند و درک‌شان از جهان هستی افزایش می‌یابد. این داستان‌ها، در بسیاری مواقع، سبب برانگیختن احترام کودکان به فرهنگ خود و دیگران می‌شوند.

اگر کودک راوی داستان باشد، در بسیاری زمینه‌ها رشد می‌کند :

یاد می‌گیرد رخدادها را به ترتیبی بیان کند که دارای مفهوم و معنی باشند با تصمیم‌گیری درباره‌ی اینکه چگونه داستان را به گونه ای سرگرم‌کننده بیان کند، مهارت حل مشکلات را یاد می‌گیرد.

اعتماد به نفس کودک زمانی که نقش فعّالي در خلق داستان داشته باشد، افزایش می‌یابد.

کودک در حالی که می‌آموزد به شکل روشن و شفاف نظرات خود را بیان کند، واژگان بسیاری یاد می‌گیرد و مهارت سخن گفتن در جمع را می‌آموزد.

احساس می کند فردی مهم است، چون داستانی دارد که می‌خواهد برای دیگران بازگو کند.

قصه گفتن برای تکامل مغز کودک لازم است .
متخصصان روان شناسي ، قصه گفتن را براي تكامل مغز نوزادان و كودكان لازم مي دانند و مي‌گويند: با قصه‌گويي ، علاوه بر شناساندن صداي والدين ، صحبت كردن براي كودك راحت مي‌شود و كلمات را صحيح و كامل ادا مي‌كند.

قصه و تأثير آن در تربيت كودكان
در كشور ما به رغم وجود گنجينه هاي علم و معرفت و داستآنها و افسانه هاي زيبا و آموزنده، اوليا و مربيان بيشترين وقت خود را به مسائل آموزشي كودكان اختصاص مي دهند و دانش آموزان نيز در خانه و مدرسه بيشتر اوقات خود را صرف يادگيري هاي غير فعال كرده، از سختي و خشكي دروس و اضطراب امتحان و نمره رنج مي برند. بدين ترتيب اغلب اوليا و مربيان از هدف اصلي تعليم و تربيت كه پرورش انسان هاي خلاق، مبتكر و كارآمد است، بازمي مانند.
هدف از ذكر اين مطالب آشنايي شما با روش هاي قصه خواني و قصه گويي براي كودكان دبستاني است كه نقش بسزايي در رشد و شكوفايي خلاقيت در كودكان دارد.

تأثير قصه در كودكان
داستان و قصه نقش بسيار مهمي در تكوين شخصيت كودك دارد. از طريق قصه ها و داستان هاي خوب، كودك به بسياري از ارزش هاي اخلاقي پي مي برد. پايداري، شجاعت، نوع دوستي، اميدواري، آزادگي، جوانمردي، طرفداري از حق و حقيقت و استقامت در مقابل زور و ستم ارزش هايي هستند كه هسته ي مركزي بسياري از قصه ها و داستآنها را تشكيل مي دهند.
پرورش حس زيبايي شناسي در كودك، متوجه ساختن كودك به دنيايي كه اطرافش را فرا گرفته،پرورش عادات مفيد در كودك، تشويق حس استقلال طلبي و خلاقيت كودك هدف هاي اصلي طرح قصه هاي خوب براي كودكان است.

انتخاب قصه هاي مناسب
مسئله ي انتخاب كردن قصه، با توجه به انبوه موادي كه در اختيار قصه گوست، به ويژه براي قصه گوهاي تازه كار و مبتدي، مشكلي اساسي است. حتي بهترين و برجسته ترين قصه گوهاي حرفه اي هم قادر به گفتن هر داستاني نيستند. قصه گو، قهرمانان خود را از قصه هايي مي سازد كه با شخصيت خاص و سبك او متناسب باشند. قصه گوي تازه كار، ابتدا بايد سعي كند كه ويژگي هاي شخصيت و سبك گويش خود را ارزيابي كند. سپس از خودش بپرسد: چه نوع داستان
هايي را مي توانم مؤثر و خوب بيان كنم؟ چگونه مي توانم شخصيت خود را با قصه هماهنگ كنم تا هر دو بتوانيم با شنونده ارتباط برقرار کنيم؟
پس از آن كه قصه گو كار انتخاب كردن را تمام كرد، وارد مرحله ي آماده كردن داستان براي گفتن مي شود كه از مهم ترين گام هايي است كه در جهت به كار گرفتن فن قصه گويي برداشته مي شود. قصه گو بايد به خاطر داشته باشد كه كار او از بر كردن يا از رو خواندن نيست، بلكه كار او قصه گفتن است كه مانند تجربه اي يگانه باقي مي ماند.از بر كردن قصه اغلب نخستين مانعي است كه راه سير طبيعي و خودانگيخته ي يك قصه گويي موفق را سد مي كند. قاعده ي درست اين است كه هرگز نبايد داستاني را براي «گفتن» به خاطر سپرد، بلكه با توجه به ساختمان قصه، به خاطر سپردن طرح آن كافي است.
انتخاب و آماده كردن داستان، نخستين گام ها در راه پيشبرد هنر قصه گويي است و هنر قصه گويي بر آنها استوار مي شود. قصه گوهاي مبتدي و تازه كار به زودي متوجه مي شوند زماني راكه براي رسيدن به اين مرحله از رشد سپري كرده اند، سرمايه گذاري مفيدي بوده است.
آماده كردن ذهن و بيان ، در ارائه ي موفقيت آميز يك قصه مهم ترين مُتغيّر به شمارمي آيد. بدون اين انتخاب و آماده كردن بسيار دقيق، قصه گو نبايد انتظار به دست آوردن يك تجربه ي موفق را داشته باشد

کودکان را به قصه گویی تشویق کنیم.

قصه گویی کودکان بیشتر ادامه منطقی قصه گویی به وسیله بزرگسالان است. زیرا کودکان می آموزند با الگو گرفتن از بزرگسالان قصه بگویند و ارزش قصه گویی شفاهی را بشناسند.

کودکان با قصه گفتن، اعتماد به نفس پیدا می کنند، گنجینه واژگان خود را غنا می بخشند، فکر کردن خلاق را می آموزند و عشق به زبان و قصه ها در آن ها شکوفا می شود بزرگسالان برای کمک به کودکان در برگزیدن قصه باید برای آن ها گنجینه ای از قصه های مناسب فراهم آورند تا کودکان از میان آن ها قصه های مناسب را پیدا کنند

روش هایی که کودکان با آن ها قصه را یاد می گیرند همانند روشی است که بزرگسالان به کار می برند. شما باید از آن ها بخواهید قصه ها را چندین بار بخوانند. از طرح های تصویری یا نقاشی کردن صحنه های مختلف جهت تنظیم کردن و به تصویر کشیدن مراحل قصه به جای به یاد سپردن آن ها استفاده کنند.

کودکان را به تمرین از راه ضبط صدا یا گفتن آن ها در برابر آینه تنها برای خود و سپس برای دیگران تشویق کنید.

یک حلقه ی داستانی بسازیم

در این فعالیت، یکی از بچه ها داستانی را شروع می کند و بعد از چند جمله سکوت می کند. نفر بعد رشته داستان را به دست گرفته، آن را ادامه می دهد و بعد متوقف می شود.

نفر بعدی هم چیزی به داستان اضافه می کند و به همین ترتیب ادامه می یابد تا این که داستان به نتیجه ای برسد. قصه می تواند با یک عنوان یا موضوع از پیش تعیین شده شروع شود تا به بچه ها در بداهه گویی و ابتکار در ساخت داستان کمک کند. سعی کنید که این داستان زنجیره ای را ضبط کنید تا بعداً بتوانید همراه با دانش آموزان دوباره به آن گوش کنید.

آموزش داستان برای کودکان و نوجوانان

مطالب مشابه :

کاردستی چهار فصل برای تزیین کلاس کودکان پیش دبستانی

آموزش فصل ها به کودکان با سرود ، ترانه و کاردستی کودکانه

زهره آرزومند-05

سرود وترانه کودکانه فصل پاییز+کاردستی آموزش فصل ها

کودکان کند نویس

نرم افزار هوشمند آموزشی کودکان

خلاصه ای از کتاب « آموزش قلبها و اندیشه ها » فصل 6ـ 7 ـ 8 ـ 9 ـ 10 و 11 (صفحه191تا325)

آموزش داستان برای کودکان و نوجوانان

آموزش ساخت تاج برای کودکان