ازدواج سنتی و مدرن

شايد اين جمله را براى باشكوه تربودن عروسى بزرگان و شاهزادگانافسانه اى شنيده باشيم كه: آنان كه 7 شبانه روز عروسى گرفتند اما به راستىاين جمله در مورد تمام عروسى هاى ايرانى صدق مى كند !!ازدواج سنتى ايرانى فرآيندى است كه داراى مراحل مختلفى است. اينمراحل در برخى از نقاط ايران از ابتدا اندكى تفاوت داشته و در برخى ازنقاط ديگر، به تدريج تغييراتى در آن راه يافته است. ولى آنچه در مراحلازدواج سنتى ايرانى تقريبا در اكثر نقاط كشور مرسوم و معمول بوده است،

بطور رسمى شامل اين مراحل است:

• خواستگارى
• بله بران
• شيرينى خوران
• نامزدى
• عقد نكاح
• سفره عقد
• جهاز بران
• حنا بندان
• عروسى
• پاتختى
• مادر زن سلام
• ماه عسل

ماه عسل
حدود 4000 سال پيش در بابل باستان رسمى بوده است كه بر پايهآن، پدر عروس براى داماد نوعى نوشيدنى شيرين كه از عسل تهيه مى شدهميداده و از اين رو به ماه نخست پس از ازدواج ماه عسل مى گفتند. درمردى كه تازه ازدواج كرده است، نبايد به خدمت »: كتاب سفرتثنيه آمده استسربازى برود يا وظايف ديگر اجتماعى بر عهده او گذاشته شود. او بايدبراى مدت يك سال معاف باشد تا در خانه بماند و همسرش را خوشحال« كند
در فرهنگ غرب، رسم مسافرت رفتن عروس و داماد پس از ازدواجدر اوايل سده 19 ميلادى در انگلستان باب شد، كه خود برگرفته از رسمبرگزيدگان هندى در شبه قاره هند بوده است.
خواستگارى:خواستگارى به معناى پيشنهاد ازدواج است.
پس از انتخاب دختر توسط پسر يا خانواده، در شبى كه قبلا براى مراسمخواستگارى رسمى تعيين شده است افرادى از خانواده پسر به خانه دخترمى روند. معمولا پدر و خانواده دختر براى گفتن نظر مثبت يا منفى، چندروز براى مشورت و تحقيق مهلت مى خواهند. در صورتى كه نظر خانواده دختر منفى بود، پيغامى از طرف خانواده دختر به خانواده پسر داده مى شوداما در صورت نظر مثبت بودن، موضوع به خانواده پسر اطلاع داده مى شود.
بله بران:يكى از مراسم سنتى فرايند ازدواج در ايران كه در آن مهريه و شيربهاىعروس توسط خانواده عروس و داماد تعيين مى شود كه اين مراسم بله براننام دارد.پس از آنكه مراسم خواستگارى به سرانجام رسيد، خانواده داماد ازمى كند. در روز « مهر بران » خانواده عروس درخواست برگزارى جلسهتعيين شده، داماد به اتفاق چند تن از مردان معتبر خانواده اش به خانهعروس مى رفتند. پدر عروس نيز مردان معتبر خاندانش را دعوت مى نمود.
امروزه در مراسم مهر بران زنان نيز حضور دارند. به اين ترتيب كه خانوادهپسر با جعبه شيرينى به خانه دختر مى روند و معمولا مهريه و شيربها درآن روز مشخص مى شود.در اصل هدف از برگزارى اين جلسه، توافق بر سر ميزان مهريه عروساست. معمولا توافق دوخانواده بر برگه اى با خط خوش نوشته مى شود وداماد نيز آن قباله را امضاء مى كند و متعهد مى شود. در قديم رسم بر اينبود كه تا توافق صورت نگرفته، ميهمانان فقط با چاى پذيرايى مى شدند وبلافاصله پس از حصول توافق شيرينى نيز به مجلس آورده مى شد. گاه براىكاستن از رسوم، اين مجلس با بله بران و شيرينى خوران ادغام مى گردد وتاريخ جشن عقد نيز در همان مجلس مشخص مى شود.
شيرينى خوران:شيرينى خوران (شال و انگشترى كردن) يكى از مراسم سنتى فرآيندازدواج در ايران است و آن عبارت است از مجلسى زنانه كه در آن، خانوادهداماد هدايايى از جمله طاقه شال ترمه را به عروس پيشكش مى كنند.رسم است كه طاق شال را به همراه چند خوانچه (سينى تزئين شده)و شاخه نبات از قبل (پيش از ظهر) به منزل عروس بفرستند و زنان محترمخانواده داماد بعد از غروب به منزل عروس روند. چاى و شربت و شيرينى بخورند و حلقه نامزدى به دست عروس كنند. امروزه مراسم نامزدى دربيشتر جاهاى ايران جايگزين مراسم شيرينى خوران شده است. به عبارتى،نامزدى دورانى است كه پس از توافق دو نفر براى ازدواج در آينده آغازمى شود. قرارداد نامزدى موجب پيدايش يك تعهد اخلاقى، نوعى نسبت خويشاوندى و آثار حقوقى مى شود.
خريد:دختر و پسر معمولا همراه با بعضى از اقوام نزديك براى خريد وسايلعقد به بازار مى روند و پس از برگشت به شادمانى مى پردازند.
حنابندان:جشن حنابندان جشنى است كه در واقع مراسم خداحافظى عروس بودهو در آخرين شب اقامت عروس به طور رسمى در خانه پدرى برگزار مىگردد.در روزگاران نه چندان دور در شب حنا بندان زنان شركت كنندهدستشان را با آغشتن به ظرف حنايى كه دور تا دور مراسم گردانده ميشدرنگ مى كردند و اين آيين همچنان در روستاها و شهرهاى كوچك ايرانپابرجاست.حنا گذاشتن بر سر و بردست نشانه جشن و سرور وشادى بود و مردمايران در مراسم هاى شادى خود اين امر را رعايت مى نمودند.
عقد نكاح:در تاريخى كه معمولا شب بله بران تعيين شده است، جشن عقد برگزارمى شود و معمولا بعد از ظهر مى باشد و خانواده داماد به اتفاق مهمانان بعداز صرف ناهار به همراه داماد به منزل عروس مى روند و عروس و داماد بر سر سفره عقد كه از پيش آماده شده مى نشينند و خطبه عقد توسط عاقدجارى مى شود و پس از آن خانواده ها شروع به جشن و پايكوبى مى كنند ومعمولا مهمانان به عروس و داماد كادو هديه مى دهند.به عبارتى عقد نكاح يا پيمان زناشويى همان ازدواج وعبارت است ازتوافق يك زن و مرد جهت ايجاد زندگى مشترك كه عموما با خواستگارى ازسوى مرد صورت گرفته و قوانين خاصى بر اين پيمان حكومت مى نمايد.بسته به فرهنگ خاص جامعه، جهت انعقاد عقد، طرفين بايستى كلماتى دايربر پذيرفتن اين پيمان ادا كنند. معمولا عقد نكاح در مراسم خاصى كه به آنمى گويند، انجام مى شود. « مراسم عقد »سفره عقد يكى از سفره هاى سنتى ايرانى است كه در مراسم عقد ويا هنگام عروسى پهن مى شود و عروس و داماد بر سر آن مى نشينند و بهخطبه عقد گوش فرا مى دهند. اجزاى سفره عقد به گواهى تاريخ يكى ازرسوم و گزينش هاى پيشينيان بى حكمت و بى دليل نبود. در واقع گستردنبساط عقد پيش از عروس و داماد نوعى كارت تبريك گويا با آرزوىسعادت براى زوج جوان بود.قرآن مجيد، كتاب خدا به نشانه ى مورد تأييد قرار دادن وصلت از سوىخداوند و طلب يمن و بركات الهى جلو آينه و بالاى جانماز قرار مى گيرد.آينه همچنان كه در خريد عروسى آينه سرلوحه و پس از قرآن مجيد قراردارد، در سفره عقد نيز در صدر سفره و رو به عروس و داماد قرار مى گيردتا با نگريستن در آن دلهايشان نسبت به هم مانند آينه صاف وزلال باشد وسعادتمند باشند. يك جفت شمعدان، شمعدان ها در دو سوى آينه جاىدارند و شمع هاى فروزان درون آن ها هنگام جارى شدن صيغه عقد، نشانهآرزوى روشنايى و گرمى در پيوند عروس و داماد است. جنس شمعدان باقاب آينه يكى و معمولا نقره، برنز يا بلورين مى باشد.در همه سفره هاى عقد ايرانى آيينه و شمعدان وجود دارد، آيينه مظهرروشنايى است و شمعدان هايى كه در دو طرف آيينه قرار مى گيرند نمادسربازهايى هستند كه از زندگى عروس و داماد نگهبانى مى كنند. آينه بخت و دو شمعدان در دو سوى آينه به نشانه روشنايى و آتش، دو عنصر بسيارمهم در فرهنگ ايرانى و زرتشتى هستند.
چيدمان:آينه در بالاى سفره، روبروى عروس و داماد قرار داده مى شود تا آنهايكديگر را در آينه ببينند و دل هايشان نسبت به هم مانند آينه صاف و زلالباشد و يك جفت شمعدان كه در دو طرف آينه قرار ميگيرند. شمع هاىروشن شمعدان ها نمايانگر روشنايى و گرمى پيوند عقد بين عروس و داماداست.
آداب و رسوم:شمع ها در دو طرف آينه كه يكى براى عروس و ديگرى براى دامادبه نشانه روشنايى در زندگى جديدشان است، روشن مى شوند. طبق سننزرتشتى داماد بايد ورود عروس به مجلس را در درون آينه ببيند.هنگامى كه عروس به اتاق وارد مى شود، با پرده اى صورت خود راپوشانده است. وقتى كه در كنار داماد مى نشيند، اين پرده را از صورت خودبر مى دارد و نخستين چيزى كه داماد در آينه مى بيند، بايد بازتاب چهرههمسر آينده اش باشد.
امروزه شمعى كه در سفره عقد مى گذارند را گاهى بعد از خواندنخطبه عقد و دريافت هداياى مهمانان خاموش مى كنند كه اين كار توسطعروس و داماد با كفش عروس و يا با گلبرگى انجام مى شود. اين رسماحتمالا در آيين زرتشتى نبوده چون زرتشتيان چنين كارى را بى احترامىبه آتش مى دانند.جانماز پيشاپيش آينه گسترده مى شود و روى آن مهر و تسبيح زيبايىقرار مى دهند تا گواهى بر پاى بندى زوج نسبت به اصول دين اسلام باشد.اين سجاده و زير مهرى كوچك روى آن يا از جنس ترمه قديمى به جا ماندهاست. مهر اين جانماز به شكل قلب يا گل يا اشكال زيبا و استثنايى ديگرانتخاب مى شود. كاسه نبات در يك سوى بالاى سفره عقد توده اى از نباترا به شكل زيباى قالبى خاص كه گاه در چندين طبقه تهيه شده است، قرارمى دهند. نبات نماد آرزوى شيرينى پيوند عروس و داماد است كه معمولاآن را از نبات اعلاى زعفرانى تدارك مى بينند. نقل و سكه نقل به نشانه ىشيرين كامى و سكه براى افزايش روزى عروس و داماد سر سفره ى عقدگذاشته مى شود.از ديرباز تاكنون تخم مرغ نماد تولد و تداوم نسل است از اين روپيداست كه نهادن آن بر سفره عقد به نيت ادامه نسل زن و مرد و بارورىازدواج آن دو مى باشد. معمولا براى تبرك تعداد تخم مرغ ها را پنج، دوازدهيا چهارده به نيت پنج تن، دوازده امام (ع) و چهارده معصوم (ع) انتخابمى كنند.فندق، گردو و بادام اين خوراكى هاى مقوى و پرمايه الهى را نيز بهنشان گسترده بودن سفره خوراك عروس و داماد و توانمندى آن ها سرسفره عقد مى نشانند.
گل به نشانه شادابى و طراوت و به عنوان نمادى از زيبايى اين پيوندسبدى از گل بر سر سفره عقد مى نشانند. گل سرخ يا رز نماد شناخته شدهعشق مى باشد.شيرينى به نشانه به ارمغان آوردن شهد خوشبختى بر سر سفره عقدمى نشيند.
نهادن ميوه هاى رنگين بر سر سفره عقد به منزله برخوردارى عروس وداماد از مواهب رنگارنگ الهى و نعمت هاى طبيعى زندگى است.مراسم عسل در دهان همديگر گذاشتن پس از جارى شدن صيغه عقد بهمنظور آن كه عروس و داماد در آينده مايه شيرين كامى و دلارامى هم باشند.خونچه نان و اسپند به مفهوم سفره كوچك است. در گذشته نان سرسفره عقد نشانه بركت بود. علاوه بر دود كردن اسپند به نيت دور داشتنچشم بد از وصلت جديد و از جان عروس و داماد.كله قند ساييدن يك جفت كله قند هم شكل و هم اندازه روى پارچهاى بر سر عروس و داماد به نيت فروباريدن شادى و شيرينى بر سر آن هاطى زندگى مشترك صورت مى گيرد.
لباس عروس:لباسى است كه عروس در روز عروسى يا در پاى سفره عقد بر تنمى كند. رنگ و مدل لباس عروس به فرهنگ و رسوم قوميتى بستگى دارد.لباس عروس همواره در طول تاريخ اهميت فراوانى داشته است. همهعروس ها مايل بودند زيباتر به نظر برسند. رسم پوشيدن لباس عروس بهرنگ سفيد، به انگلستان در دوره ملكه ويكتوريا باز مى گردد. با وجود فراگيرشدن رنگ سفيد در برخى از كشورها، عروس هاى هندى، چينى، ويتنامىو ژاپنى همچنان از رنگ هاى ملى خود براى لباس عروس استفاده مى كنند.

ماشين عروس:ماشين عروس يك خودروى تزئين شده است كه داماد با آن عروس رابه خانه مشترك مى برد. اين رسم يكى از رسوم جديد عروسى ايرانى است.در اين انتقال اقوام زوجين نيز مشاركت داشته و با خودروهاى خود و بوقزدن، ماشين عروس را همراهى مى كنند.در بسيارى از روستاهاى ايران، هنوز عروس را بر مركبى چهارپا ماننداسب و الاغ به خانه داماد مى برند. امروزه گاهى در شهرها استفاده ازكالسكه و اسب و حتى بالگرد به عنوان مركب عروس رواج دارد.در هر حال سوار شدن بر زيباترين مركب خوشبختى آرزوى همه زوجهاست.
ماه عسل:ماه عسل مراسمى است كه در آن عروس و داماد تازه ازدواج كرده،مدتى را در قالب تعطيلات يا سفر با هم مى گذرانند. هدف از ماه عسل،سازگارى و هماهنگى عروس و داماد با هم است و به يك ماه اول پس ازازدواج كه زوج ها در ملايمت و خوشى هستند نيز اطلاق مى شود.
جهاز بران:در تهران قديم چند روز قبل از سرگرفتن مراسم عروسى، مراسم جهازبران بود. براى بردن جهيزيه چند نفر طبق كش به همراه چند قاطر اجيرمى شدند تا جهيزيه عروس را به خانه داماد حمل كنند كه عده اى نقاره زن نيز آن ها را همراهى و در طول راه به هنرنمايى مى پرداختند. قبل ازرسيدن اين گروه به خانه داماد، چند تن جلوتر به خانه داماد رفته و جاهايىاز منزل داماد را كه براى سكونت عروس در نظر گرفته شده بود نظافت وبه اصطلاح آب و جارو مى كردند. هنگامى كه جهيزيه به خانه داماد منتقلمى شد، فردى از طرف خانواده عروس صورت اسبابى را كه آورده اند بهداماد نشان مى داد و از وى رسيد مى گرفت. علاوه بر آن دادن انعام به طبقكش ها و نقاره چى ها جزو وظايف داماد محسوب مى شد. طبق كش هاعلاوه بر انعام مزبور اجازه داشتند نقل و پارچه هاى كف طبق ها را كه بهمنظور تزيين، تدارك ديده شده بود براى خود بردارند. ضمن اينكه وسايلجهيزيه طبق توافقى كه قبلا ميان خانواده هاى عروس و داماد صورتپذيرفته بود تهيه مى شد.جهاز به دارايى و مالى گفته مى شود كه عروس در هنگام ازدواج به خانهمشترك مى برد. اين تعريف جهيزيه است كه مى تواند شامل پول، جنسيا ملك باشد. اما اين روزها بيشتر در سرزمين ما جهيزيه با وسايل كاملىشناخته مى شود كه عروس ها به خانه بخت مى برند و گاهى تهيه آن دوبرابرمخارج عروسى هزينه بر مى دارد. هرچند هميشه از جهاز به عنوان وسايلاوليه زندگى نام برده مى شود اما خواسته يا ناخواسته در عرف و فرهنگعامه، جهاز مفصل موجب احترام بيشتر عروس مى شود

بخشی از کتاب:حکایت ها و سنت های ازدواج

نویسنده: پریسا آقا رفیعی

ناشر: انتشارات نظری 1392

ازدواج سنتی و مدرن

مطالب مشابه :

تزیین مدرن سفره عقد

چند نمونه کار طرح مدرن

انواع سفره‌ عقد را خودمان بچینیم

تزیین مدرن سفره عقد

تاریخچه سفره عقد

بهترین چیدمان سفره عقد

آدم و حوا

ازدواج سنتی و مدرن

میوه و گل آرایی

نمونه کارهای میز نامزدی و حنابندان