زلزله و آتشفشان

وضع موجود زمين

اگر چه سطح زمين ظاهراً جامد وثابت به نظر مي رسد ولي هنوز تغييراتي در حال شكل گيري مي باشد. سطح زمين به طور مداوم در حين مراحل مختلف تدريجاً به سمت بالا ساخته مي شود يا به سمت پايين شكسته مي شود. بيشتر تغييرات مشاهده شده بسيار آرام رخ مي دهد ، ولي توسط تجهيزات علمي مخصوص قابل تشيخص مي باشد. براي تشكيل يك رشته كوه ميلياردها سال طول مي كشد. اما يك فوران شديد آتشفشان يا يك زلزله ويران كننده مي تواند سطح زمين را طي چند روز، چند ساعت يا حتي چند دقيقه تغيير بدهد.

ساختار زمين

زمين تقريبا شبيه يك كره مي باشد اما اندكي در قطب شمال و قطب جنوب پهن بوده و شامل 3 لايه اصلي پوسته ، جبه وهسته است . هر لايه از انواع مختلف سنگ تشكيل شده است.

حركت سطحي

پوسته و لايه جامد بالايي گوشته ( جبه ) از يك لايه شناخته شده به نام ليتوسفر تشكيل شده است .2 نوع ليتوسفر وجود دارد: ليتوسفر اقيانوسي كه پوسته اقيانوسي داردو در هر حدود km 6 ( 4 مايل ) در سطح خود ضخامت دارد.

اين پوسته بيشتر به وسيله دريا پوشيده شده است .نوع ديگر ليتوسفر قاره اي است كه پوسته قاره اي دارد و بين 35 تا km70 (22 تا44 ماييل ) در سطح ضخامت دارد. بيشتر قسمتهاي آن مرتفع تر از آن مي باشد كه با آب پوشيده شود پس سرزمينها و خشكي ها را ايجاد كرده است.

صفحات زمين

اگر چه تصور مي شود زمين يك سطح پيوسته دارد ولي اين سطح درچندين قسمت شكسته شده شده كه مانند يك راه موئي قطعات را به صورتي كه با يكديگر متناسب و فيكس باشند مي برد. اين قطعات هركدام يك صفحه ناميده مي شوند و بطور مداوم و بسيار آرام دركنار هم خلاف جهت يكديگر درحركت مي باشند يك صحفه مي تواند از ليتوسفر اقيانوسي يا قاره اي يا هردونوع تشكيل شده باشد. لبه هاي صفحه ها مرزهاي صحفه اي يا حاشيه هاي صفحه اي ناميده مي شوند و در همين نواحي است كه هه زلزله ها رخ مي دهد و بيشتر آتشفشانها يافت مي شوند.

حركات صفحات

صفحات زمين به طور مستمر در مسيرها وجهات مختلف در حركت مي باشند . اگر چه اين حركت بسيار كند انجام مي شود .صفحات بطور متوسط cm5 (2 اينچ) در سال حركت مي كنند كه تقريبا برابر ميزان رشد ناخن مي باشد. به دليل اينكه همه صفحات به هم متصل هستند، حركت هر يك از صفحات يك تاثير برخوردي دارد كه حركت تدريجي همه صفحات اطراف خود را ايجاد مي كنند.علائم مسيرهاي مختلف حركات صفحه اي در مرزهاي صفحات در مرزهاي صفحات اطراف خود را ايجاد مي كند .علائم مسيرهاي مختلف حركات صفحه اي در مرزهاي صفحات قابل ديدن است دانشمندان مطئمن نيستند چه چيزي موجب حركت آنها مي شود. مراحل برخورد ممكن است هيچ تئوري هايي نيز وجود دارد مبني بر اينكه يك نوع حركت صفحه اي ممكن است يك حركت دهنده ابتدايي باشد كه بطور مداوم حركات صفحات را نمايان مي كند

جابه جائي قاره ها

دانشمندان معقدند از زماني كه اولين پوسته زمين شكل گرفت، حركات صفحه اي از لحاظ موقعيت ، شكل واندازه قاره ها و اقيانوس ها تغيير كرده اند .دانشمندان اين مراحل را تكتونيك صفحه اي مي نامند. آنها ايده شان را روي شواهد گوناگون پايه ريزي كرده اند.به عنوان مثال، اشكال چندين قاره امروزي مثل آمريكايي جنوبي وافريقا به نظر مي آيد كه زماني به هم متصل بوده اند همچنين دانشمندان شباهتهايي در انواع سنگها و سن رشته كوههاي قديمي يافت شده و در دو قاره را كشف كرده اند.

حركات در مرزهاي صفحه اي

مسيري كه صفحات زمين حركت مي كنند تعيين مي كند كه در هر مرز چه چيز پيدا شود. بعضي از صفحات از هم دور مي شوند وتعدادي ديگر دركنار هم مي لغزند.

حركت صفحات دور شونده

مناطقي كه درآن دو صفحه از هم دور مي شوند درمكانهاي اصلي كف اقيانوسها يافت مي شوند .صفحات دور شونده ،بوسيله رشته كوههاي متشكل از سنگهاي آتشفشاني مشخص مي شوند .آتشفشانها شيب دار ي يا مخروطي شكل نيستند بلكه خط الرأسهاي ( ستيغ ها) پيوسته طولاني همراه با شيبهاي آرام دارند.

ستيغ هاي كه بوسيله يك شكاف كه مرز بين دو صفحه را نشان مي دهد از هم جدا مي شوند . شكاف به سمت بالا حين بالا آمدن ماگما از استنوسفر باز مي شود .هنگامي كه ماگما به سطح مي رسد سرد مي شود وروي لبه هاي صفحات تشكيل دهنده كف جديد اقيانوس منجمد مي شود. همچنين ماگما صفحات را درجهت دور شدن از هم مي كشاند.

اين مرحله به عنوان گسترش كف اقيانوس شناخته مي شود . اين گسترش به طور مدوام تا زمانيكه باز شدگي ادامه دارد بطورپايان ناپذيري انجام مي شود.ومكاني كه اين اتفاق در آن مي افتد ، به عنوان خط الرأس گسترش دهنده شناخته مي شود.

صفحات متحرك به سمت يكديگر

انواع مختلفي از مرزها هنگام حركت دو صفحه به سمت يكديگر وجود دارد وچيزي كه در مرز آنها رخ مي دهد بستگي به نوع صفحات نزديك شونده دارد.

در يك مرز صفحه اي بين ليتوسفر اقيانوسي وقاره اي صفحه اقيانوسي به زير صفحه ديگر قاره اي رفته ويك گودال در سطح ايجاد مي شوند . همان طور كه صفحه بيشتر به درون گوشته فرو مي رود شروع به ذوب شدن مي كند. در اين مرزها كوهها روي صفحه رويي همانند پوسته فشرده شده ، شكل مي گيرند. برخي از كوهها آتشفشاني هستند كه در حين بالا آمدن ماگما از ليتوسفر تشكيل شده اند.

صفحه هاي اقيانوسي

گودال هاي عميق در مرزها جائي كه دو صفحه اقيانوسي به سمت هم حركت مي كنند، شكل مي گيرند . يكي ار صفحات با فشار زير ديگري مي رود واين صفحه حين رفتن به درون گوشته ذوب مي شود .يك خط از آتشفشان روي صفحه رويي نزديك مرز ، همانطور كه ماگما از گودال داخل ليتوسفر بالا مي آيد، تشكيل مي شود.

صفحه هاي قاره اي

در نواحي كه دو صفحه ليتوسفرقاره اي از سربه هم متصل هستند رشته كوه هاي بلندي شكل مي گيرند. در مرز ، پوسته قاره اي روي هر دو صفحه فشرده مي شود، ترك بر مي دارد وبا فشار صفحات چروكيده مي شود

همان طور كه صفحات حركت خود را به سمت يكديگر ادامه مي دهند، رشته كوه ها به دليل اينكه تمام منطقه دچار بالا آمدگي مي شود، بلند تر مي شود.

سرخوردگي صفحات

تمام صفحه ها ازهم دور نمي شوند و يا به هم نزديك نمي شوند، بلكه بعضي از صفحه ها در خلاف جهت يا به جهت يكسان ولي با سرعتهاي متفاوت در كنار هم سر مي خورند.در اين نوع مرز صفحه اي كه ممكن است روي زمين ( خشكي ) يا زير آب باشد هيچ ليتوسفر جديدي ساخته يا تخريب نمي شود.

گودال هاي اقيانوسي

گودال هايي كه در مرزها ايجاد مي شوند عميق ترين مكانهاي يافت شده روي سطح زمين مي باشند .گودال ها ماريانا در اقيانوس آرام ، بطور يقين ترين گودال مي باشند كه 10961 متر زير سطح دريا عمق دارد واين عدد بزرگتر از ارتفاع قله اورست ، بلندترين قله جهان با ارتفاع 88متر بالاتر از سطح دريا، است.

علت بروز زلزله چيست ؟

زلزله زماني اتفاق مي افتد كه سنگهاي ناحيه اي از پوسته جامد زمين مقاومت خود را در مقابل خود را در مقابل نيروهائي كه از داخل زمين به آنها وارد مي شود از دست داده و بطور ناگهاني شكسته شوند وشكستگي توام با جابجائي سنگها را گسل ناميده وتكانهاي ناشي از آنرا زمين لرزه مي گويند .

بنابراين امروزه مهمترين علت زلزله را نيروهائي مي دانند كه از درون زمين منشا گرفته و پس از تجمع باعث شكسته شدن ناگهاني لايه هاي سنگي مي شوند و در نتيجه حركت لايه ها در محل گسل باعث لزره مي شود.

البته علل ديگري در بروز اين حادثه وجوددارند از قبيل لغزش لايه هاي زمين ، ريزش غارها ،ريزش بهمن انفجار گلوهاي توپ ،انفجار مين كه مي توانند در ابعاد محدودي ايجاد زمين لرزه نمايند.

بطور كلي عوامل كه ايجاد زلزله مي كنند بر سه گونه اند و برحسب اينكه كداميك از اين سه عامل موجب زلزله شده باشند زلزله را بدان اسم مي نامند اين سه گونه زلزله به قرار زير است:

1- زلزله رمبشي ( سقوطي ) اين زلزله مربوط به شكستگي وفرو ريختن حفره ها و غارهايي است كه در توده هاي بزرگ سنگهاي آهگي بر اثر انحلال آهك در آبهاي نافذ ايجاد مي شوند. گاهي اوقات بر اثر انحلال گچ ونمك در زمينهاي كه از مارنهاي گچي بوجود آمده اند توليد مي شوند. ( به سنگ آهنگي كه بيش از 35% مواد رسي داشته باشد مارن گفته مي شود ) وسعت تاثير اين گونه زلزله ها خيلي كم است . وعمق كانونشان نيز كم مي باشد اما برعكس خرابيها و خسارتهاي ناشي از آنها خيلي زياد مي باشد.

2- زلزله هاي آتشفشاني : زلزله ممكن است بر اثر انفجار ويا خروج گازهاي متراكم در مجاور كوههاي آتشفشان ايجاد شود. اين زلزله ها هميشه پيش از آتشفشان ويا همزمان با آن وقوع مي يابند و نسبتاً شديد مي باشند. زلزله هاي آتشفشاني اغلب مخرب و ويران كننده اند منطقه تاثير آنها زياد وسيع نيست و عمق كانون آنها نيز كم است .

3- زلزله هاي زمين ساختي : زمينهايي كه زياد در معرض زلزله مي باشند آنهايي هستند كه در زير انها طبقات زمين در حال حركت و جنبشند. هر تغيير ناگهاني درسرعت اين طبقات متحرك توليد لرزشي در زمين مي ند به اين لزله ها كه مربوط به جنبش هاي زمين ساختي زمين است زلرله هاي زمين ساختي مي گويند. تعداد آنها خيلي بيشتر از دو نوع ديگر زلزله است و اغلب بسيار شديد وتوليد خرابيهاي زياد مي كند براي زلزله هاي زمين ساختي دو علت متمايز از هم مي توان ذكر كرده

الف- حركتهاي تعادلي: برخي از زلزلهاي امروزه در مناطقي ايجاد مي شوند كه با حركتي خيلي آرام به طور قائم بالا يا پايئن مي روند اين حركت قائم به واسطه واكنش حركتي است كه براي برقراري وضع تعادل بوجود مي آيد.

قاره هاي بزرگ بر روي محيط سيال خميري شكلي شناورند و ريشه آنها بيشتر در اين محيط فرود مي رود. تعادلي برقرار مي باشد هرگاه وزن قاره بواسطه عمل فرسايش تغيير كند اين تعادل بهم مي خورد وموجب بالا آمدن ويا پايين رفتن آن مي شود . بهترين نمونه برقرار شدن وضع تعادل را امروزه در كرانه هاي درياي بالتيك وكانادا مي توان مشاهده كرد. اين نواحي بر اثر از بين رفتن يخهاي يخچالهاي اوايل دوران چهارم زمين شناسي كه ضخامت آنها به چندين صدمتر مي رسيده است سبك گرديده و در نتيجه از آب خارج شده اند وهنوز هم اين عمل خارج شدن ادامه دارد . زلزله هاي كرانه هاي كانادا و كرانه هاي درياي بالتيك ناشي از اين امر است.

به اين نوع زلزله ها زلزله هاي قائم گفته مي شود.

ارتعاشات شديد زمين لرزه سال 1906 سانفرانسيسكو حدود 40 ثانيه به درازا كشيد اگر چه اغلب جابه جايي در طول شكستگيها در همين زمان كم اتقاق افتاد، ولي تا بر قراري تعادل در سنگها پس از زمين لرزه اصلي معمولاً با توليد زمين لرزه هاي كوچكتري به نام پس لرزه ها همراه است با اينكه پس لرزه ها بسيار ضعيف تر از لرزه اصلي هستند اما گاهي سبب خرابيهاي عمده در بناهاي سست مي شوند . ضمناً به زمين لرزه هاي اصلي اتفاق مي افتند. پيش لرزه foeshock مي گويند.شناخت اين پيش لرزه ها در پيشگويي زمين لرزه هاي بزرگ و قريب الوقوع اهميت دارد.

ب- جنبشهاي كوهزايي : طبقات تدريجي فشار، كم كم وخيلي به آهستگي تغيير مكان پيدا مي كنند اين تغيير مكانهاي تدريجي موجب جا به جا شدن طبقات رسوبي مي گردند وتوليد چين خوردگيها و گسلها را مي كنند. در بعضي نواحي طبقات رسوبي برحسب جنس سنگهايي كه ازآن تشكيل گرديده اند تحت تاثير فشارهاي كوهزايي ، چين خوردگي حاصل مي كنند . در بعضي از نواحي ديگر طبقات مزبور تاب تحمل فشارهاي كوهزايي را نمي آورند و در نتيجه در آنها به جاي چين خوردگي ،شكستگي ايجاد مي گردد در محل اين شكستگي ها حركتهايي همراه با لرزشهايي نسبتاً شديد هستند به اين حركتها كوهزايي مي گويند منطقه تاثير لرزهاي ناشي از اين حركتها كه به لرزهاي كوهزايي موسوند متغير است و كانون انها نيز در اعماق مختلف قرار گرفته است.

نيروهاي زمين ساختي به آرامي سنگهاي پوسته دو طرف گسل را مانند مدلهاي تصوير شده در شكل مزبور تغيير شكل مي دهند. تحت اين شرايط درست مثل يك عصاي چوبي ، سنگها خمش حاصل نموده وتا زماني كه شكسته شوند، انرژي كشساني زيادري را در خود ذخيره مي كنند. سرانجام مقاومت مالشي نگاهداره سنگها به پايان مي رسد و لعزش در ضعيف ترين نطقه (كانون) اتفاق مي افتد و جابه جايي تنش را در امتداد گسل به نقاط دور وارد كرده و سبب جا به جايي بيشتر مي شود تا اينكه قسمت اعظم انرژي ذخيره شده آزاد مي شود . اين گسيختگي سبب مي شود تا سنگها فوراً به جاي اول خود بازگردند . ارتعاشاتي كه مادر زمين لرزه مي شناسيم نتيجه بازگشت ارتجاعي سنگها به شكل اوليه خود است . اين «پس جهش » يا حركت فنر مانند سنگها ، توسط رد بازگشت كشسان ناميده شد زيرا رفتار ارتجاعي سنگ نظير كشي است كه كشيده شده ورها مي شود.

زلزله اي كه انسان مي تواند آن را احساس كند زلزله هاي محسوس يا مهزلزله اي را كه به كمك زلزله نگار درك مي شود زلزله نامحسوس ياكهزبزله مي گويند.

هر حركت ناگهاني زمين توليد امواج لرزه اي مي كند ولي درك اي واقعيت مهم است كه هر حركتي در يك نقطه فشار توليد مي كند از جهتي بستگي به موقعيت اين نقطه دارد. و كانون يا مركز اصل زلزله نقطه اي است كه شكستگي از آنجا شروع و انرژي آزاد مي شود ودرواقع مركز دروني نيز گفته مي شود اگر از مركز دروني مستقيماً خطي بر سطح زمين وصل شود نقطه مورد نظر مركز بيروني يا سطحي زلزله مي باشد.

ارتعاشات زلزله از مركز به اطراف انتشار پيدا مي كند اين ارتعاشات هر اندازه كه از آن دورتر مي شوند ضعيف تر مي شوند.

درمركز سطحي يا بيروني لرزش زمين خيلي شديد است ولي هر اندازه كه از آن دور تر مي شويم از شدت زلزله كاسته مي شود. فاصله مركز دروني تامركز بيروني زلزله راعمق كانون مي گويند .

وبراين اساس داراي زلزله هاي كم عمق كه عمقشان كمتر از 50 كيلومتر ميباشد زلزله هاي عميق كه عمق كانون آنها بيش از 300 كيلومتر است.

بايستي توجه داشت كه هنگامي دركانوني واقع در يك نقطه از زمين زلزله اي رخ مي دهد در زاويه هاي حدود 105تا 140 درجه نسبت به آن نقطه مستقيماً هيچ نوعي موجي از درون زمين دريافت نمي شود اين فاصله را اصطلاحاً منطقه سايه يا آرامش گويند ودر بعضي موارد (103 الي 143)ذكرگرديده است.

منطقه تاثير زلزله ناحيه اي است كه در آن زلزله قابل احساس باشد منطقه تاثير در مورد زلزله هاي مختلف متفاوت بوده و درهر مورد به عوامحلي مثل شدن زلزله ، عمق زلزله ومحيطي كه امواج در آن منتشر مي شوند بستگي دارد.

اگر نقاطي را كه درآنها زلزله باهم مساوي است به يكديگر وصل كنيم . منحني هايي بدست مي آيد كه به آنها منحني هاي همزلزله مي گويند.

منحني هاي همزلزله هاي با يكديگر بسيار متفاو هستند علت اين امر اين است كه جنس سنگها وساختمان پوسته جامد زمين در اطراف مركز زلزله يكسان ويكنواخت نمي باشد.

همانطور يكه قبلاً گفته شد معمولاً ودر شرايط يكنواخت هر قدر را از مركز سطحي ( بيروني ) دورتر شويم از شدت زلزله كاسته خواهد شد. و هرگاه نقاطي را كه درآنها در يك زمان زلزله احساس مي شود به يكديگر وصل كنيم. منحني هاي غير منظم ديگري بدست مي آيد كه سرعت انتشار زلزله درسنگهايي كه جنس علت اين امر نيز است كه سرعت انتشار زلزله در سنگهايي كه جنس آنها مختلف است فرق مي كند وموجب مي شود كه زلزله در زمان واحد به نقاطي كه فاصله آنها نسبت به مركز زلزله متفاوت است برسد.

زلزله هاي ضعيف و متوسط اغلب بر اثر يك ضربه به وقوع مي پيوندند و مدت آنها نيز از چند ثانيه تجاوز نمي كند .اما زلزله هاي شديد و متعاقب آن يك يا چند ضربه شديد زمين را به شدت مرتعش مي كند و سپس ارتعاش زمين كم شده و به تدريج خفيف مي شود تا آنكه به كلي زمين به حال آرامش وسكون در آيد.

ز لزله هاي گاهي ممكن است چندين ساعت دوام پيدا كند و در مورد بعضي نواحي مدت چند روز و چند هفته ممكن است زمين داراي لرزشهايي كه شدت آنها متغير چند هفته ممكن است زمين داراي لرزشهايي كه شدت آنها متغير باشد ادامه داشته باشد. اين نوع زلزله هايي را كه مدتي طولاني ادامه مي يابند دوره هاي زلزله هاي مي نامند . البته بايد توجه داشت كه پس لرزه هاي را نبايد با دوره هاي زلزله اشتباه گرفت.

در اين نوع زلزله ها به فاصله هاي مختلف متناوباً حركات شديد وخفيف تكرار مي شود تكانهاي زلزله هاي به خصوص درمجاورت مركز زلزله توام با صداهايي شبيه صداي رعد ويا صداي وزش باد يا صداي انفجار شديد مي باشد اين صداها گاهي پيش از وقوع زلزله و گاهي پس از آن به گوش مي رسند وقوع بعضي از زلزله ها همراه با آثار نوراني است كه به شكلهاي مختلف ديده مي شوند اين آثار به شكل برق ، جرقه هاي نوراني يا لكه هاي نوراني ظاهر مي شوند.هنوز توضيح درستي درباهر علت پديد آمدن اين آثار داده نشده است ولي تصور مي رود كه اين آثار براثر متصاعد شدن گازهاي قابل اشتعال و التهاب انها هنگام زلزله ايجاد مي شوند.

هرگاه كانون زلزله در زير اقيانوس يايك درياي بزرگ باشد ارتعاشات بوجود مي آيند و در زلزله هاي شديد حتي بيش از يك سال ادامه مي يابند ودر بعضي موارد نسبتاً شديد ومخرب مي باشند وموجب تلاطم امواج دريا مي گردند. اثر زلزله در كشتيها به خوبي محسوس است اگر كشتي در حدود مركز بيروني زلزله باشد به طور ناگهاني بالا وپايين مي رود. درمنطقه مركز سطحي يا بيروني زلزله سطح آب برجستگي پيدا مي كند .هرگاه ضربه وارده به آب مروب باشد كشتي به طوري تكانهاي شديد مي خورد كه مسافرين كشتي تصور مي كنند كشتي به يكي از سنگهاي ساحلي برخورد كرده است اگر مركز بيروني زلزله نزديك ساحل باشد اغلب توليد خرابيهاي زيادي مي كند زيرا بر اثر بالا آمدن آب ساحل دريا و ساختمانهاي ساحلي به كلي در زير آب مي روند و هنگام برگشتن آب دريا سيلي سهمگين بوجود مي آيد و با خود آنچه را كه در ساحل دريا قرار دارد به دريا مي برد به امواج سهمگين دريا كه در اثر زلزله ايجاد مي شوند سونامي مي گويند.

معمولاً زلزله هاي رمبشي (سقوطي) و زلزله هاي آتشفشاني بيشتر توليد حركات قائم مي كنند به اين زلزله هاي مركزي نيز مي گويند . زلزله هاي زمين ساختي كه به آنها زلزله هاي خطي نيز گفته مي شود بيشتر به طور افقي موجب حركت زمين مي شوند. زيرا كانون اين دسته از لرزه ها كم و بيش در طول چين ها و سطوح گسلها قرار دارند . البته حركات انتشار و ارتعاش امواج بعلت نيروي فراوان وتكانهاي شديد و سرعت زياد بسيار پيچيده عمل مي نمايند ولي بيشترين حركات زمين بصورت افقي مي باشند.

انرژي آزاد شده از مركز دروني ( كانون) زلزله بصورت امواجي در تمام جهات منتشر مي شوند وبه سه دسته تقسيم مي شوند:

دسته اول : امواج اوليه كه به آن امواج طولي نيز گفته مي شود با حرف p نشان مي دهند وارتعاشات آنها در طول مسير انتشاراست امواج بعدي امواج عرضي يا ثانويه گفته مي شود كه با حرف s نشان مي دهند و ارتعاشات آنها عمود بر مسير انتشار است و بالاخره امواج سطحي كه با حرف l نشان داده است وبطور گسترده ودر هر طرف ارتعاش مي يابد.

بين سه دسته فوق امواج سطحي مسئوليت تخريب بيشتر ساختمانها را بعهده دارند زيرا وارد پي ساختمانها شده و مانند اره اي در ابعاد گسترده اي عمل مي نمايند البته امواج عرضي نيز چون داراي ارتعاشات عمودي مي باشند نسبت به امواج اوليه يا طولي از قدرت تخريبي نسبتاً طولاني برخوردارند.

با مطالعه امواج زلزله و رفتار آنها دانشمندان توانستند ساختمان درون زمين را شناسايي كنند زيرا امواج زلزله مانند امواج نور و يا صوت در محيطهاي مختلف رفتارهاي متفاوت دارند مخصوصاً درمرز مشترك دو محيط مختلف يا مي شكنند يا منعكس مي شوند بنابراين امواج زلزله به مثابه پيك هائي هستند كه از درون زمين به ما پيام مي رسانند ومحققين با دريافت اين پيام ساختمان درون زمين راشناسايي مي كنند .در واقع كره زمين يك آزمايشگاه مجاني است يا بهتر بگويم يك هديه الهي است كه خداوند در اختيار دانشمندان قرار داده تا بتوانند به كمك رفتار امواج زلزله به كشف حقايق درون آن بپردازد زيرا درمدرن ترين آزمايشگاههاي دنيا و با پر هزينه ترين سرمايه گذاريها بشر قادر نيست شرايط فشارو ودماي حاكم در اعماق زمين را ايجاد نمايد.

ناحيه اي كه بيش از همه تحت تاثير زلزله قرار مي گيرد در اطراف مركز سطحي (بيروني ) زلزله قرار دارد وسعت اين ناحيه تابع شدت زلزله و فاصله كانون زلزله است درگذشته براي اندازه گيري شدت زلزله از مقياس هاي احساسي استفاده مي شد و برمبناي اين مقياس ها، زلزله ها بر حسب ميزان خسارات و نحوه ارتعاشات طبقه بندي مي شدند . يكي از اين مقياس ها بنام مقياس مركالي دانشمندايتاليائي است كه در سال 1931 مقياس پيشنهادي خود را برمبناي زلزله ها به 12 درجه به شرح زير تقسيم نمود.

درجه 1: اين گونه زلزله هاي براي انسان غير محسوسند. ارتعاشات آنها بسيار خفيف بوده و فقط به وسيله لرزه نگار قابل درك مي باشند.

درجه2: زلزله هاي اين دسته ضعيف هستند ولي عده بسيار كمي به خصوص اشخاص عصبي كه در حال استراحت باشند آنرا احساس مي كنند. كساني كه در طبقات بالاي ساختمان ها منزل دارند بيشتر از ديگران اين زلزله ها را حس مي كنند.

درجه 3: زلزله هايي كه دراين درجه قرار دارند خفيف بوده و به وسيله عده كمي درك مي شوند هنگام وقوع اين زلزله ها صداهايي شبيه صداي حركت ارابه هاي سنگين به گوش مي رسند.

درجه 4 : شدت اين زلزله ها متوسط است . درهواي آزاد كمتر ولي داخل منازل بيشتر احساس مي شوند .هنگام وقوع اين گونه زلزله ها شيشه پنجره ها مي لرزد ظروفي كه بر روي ميز قرار دارند مرتعش شده وآهسته تكان مي خوردند .درها و كف و سقف اطاقها اگر از تخته ساخته شده باشند به صدا در مي آيند.

درجه 5 : زلزله هاي اين دسته تا اندازه اي شديد مي باشند وبوسيله اكثر اشخاصي كه در حال حركت و يا مشغول كار هستند احساس مي شوند.اشياء غير منقول لرزش پيدا مي كنند مبلها وصندليها وتختخوابها تكان مي خورند وبعضي از زنگها به صدا در مي آيند.

درجه 6 : اين دسته از زلزله ها شديد هستند وبوسيله تمام افراد درك مي شوند اين گونه زلزلها اگر درشب اتفاق بيافتند موجب بيدار شدن مردم از خواب مي شوند و عده بسياري وحشت زده از خانه هاي خود به كوچه ها و خيابانها مي روند. تابلوها و تصاوير آويخته به ديوار و كتابهاي داخل قفسه به زمين مي افتند ديوارها و سقفها ترك بر مي دارند لوسترها و چراغ هاي آويخته به سقفها حركت نوساني پيدا مي كنند لرزش درختان به خوبي قابل رؤيت است.

درجه 7: زلزله هايي كه دراين درجه قرار مي گيرند خيلي شديد هستند و موجب وحشت عمومي مي شوند.اين دسته زلزله ها باعث واژگون شدن مبلها در منازل و شكاف در ديوارها و شكستن شيشه پنجره ها مي شوند. قطعات گچ از سقف فرو مي ريزند وخانه هايي كه استحكامشان كم است خراب مي شوند دودكشهايي بلند بخاريها خراب شده وموجب خرابي سقفها مي گردند.

درجه 8: اين دسته زلزله ها خسارتهاي زياد به بار مي آورند براثر آنها بعضي از ديوارها وتمام برجها ودوكشها بخاريها و كارخانجات فرو ريخته وخراب مي شوند دراينگونه زلزله هايي در نواحي كوهستاني موجب سقوط قطعات سنگ از كوه مي گردند.

درجه 9 :زلزله هاي اين درجه موجب ميشوند كه به خانه هايي كه از سنگ ساخته شده اند خسارت وارد آيد وبعضي از آنها به كلي ويران شوند .

درجه 10: زلزله هاي درجه ده به همه چيز خسارت وارد مي سازند و موجب لغزيدن وليز خوردن زمينها مي شوند. در سطح كوچه ها و خيابانها شكاف ايجاد مي كنند. در اين نوع زلزله ها اغلب خانه هايي كه از سنگ ساخته شده اند، خراب مي شوند. لوله هاي آب وگاز قطع وموجب ريزش دريا بارها و كرانه هاي پر شيب رودخانه ها ققل بعضي از كوهها مي شود .

درجه 11: اين دسته زلزله ها موجب بروز حوادث بسيار ناگوار مي شوند . شكافهاي عريضي در پوسته جامد زمين ايجاد مي كنند زمينها لغزش پيدا كرده و تغيير مكانمي دهند . پلها تغيير مكان مي دهند. پلها خراب شده و خطوط راه آهن پيچيدگي و انحناء پيدا مي كنند.

درجه 12: زلزله هاي اين درجه فاجعه انگيز هستند اين زلزله ها تغييرات زيادي در پوسته جامد زمين مي دهند هيچ بنايي در مقابل تكانهاي اين زلزله قادر به مقاومت نمي باشد.

شكستهاي عمودي و افقي مهمي در زمين ايجاد شده و موجب ريزش كوهها مي شوند.

ولي روش متدوال امروزي كه براي همه آشنا مي باشد درجات ريشتر است در سال 1935 شخصي از انستيوي تكنولوژي آمريكا به نام چارلز ريشتر سعي كرد تازمين لرزه هاي كاليفرنياي جنوبي را از لحاظ بزرگي به گروههاي بزرگ متوسط وكوچك رده بندي كند. در روش مذكور بزرگي زمين لرزها از روي حركاتي به دست مي ايد كه توسط دستگاههاي لرزه شناسي به ثبت مي رسد.امروزه در سرتاسر جهان براي توصيف بزرگي زمين لرزه از مقياس اصلاح شده ريشتر استفاده مي شود و داراي محاسبه لگاريتمي ميباشد بدين معني كه افزايش يك درجه در مقياس ريشتر ده برابر دامنه زلزله با بزرگي 7، 1000 بار بيشتر از دامنه زلزله اي با بزرگي 4 و قدرت آن تقريبا سي هزار بار (31×31×31) بيشتر خواهد بود. وهمچنين زلزله اي با شدت 5 در مقياس ريشتر معادل 199 تن ماده منفجره t.n.t انرژي آزاد مي نمايد ولي با شدت 7 ريشتر معادل 199000 تن به همين دليل در زلزله هاي بزرگ حتي اختلاف 5/0 درجه در مقياس ريشتر ميتواند بمراتب مخرب تر باشد ، زلزله ها براساس تقسيم بندي ريشتر 9 درجه مي باشند.

ارتباط زلزله با عوامل ديگر: اگر چه علت اصلي ايجاد زلزله همان عوامل دروني زمين است ، ولي علل كوچكتري نيز در ايجاد زلزله موثرند مثلا در اثر جزر و مد نه تنها آبهاي اقيانوسها و درياها بالاو پائين مي آيند بلكه توده هاي مذاب دروني زمين نيز تحت تاثير جزر ومد قرار مي گيرند و بالا آمدن وپائين رفتن اين توده هاي مذاب موجب حركت پوسته جامد مي گردد و به عوامل ديگر كه ذكر شد به ايجاد زلزله كمك مي كند.

هنگام هلال يعني شبهاي اول ماه و اواسط ماه كه جزر و مد شديدتر است بيش از ساير اوقات زلزله اتفاق مي افتد همچنين هنگامي كه ماه در حضيض است يعني ماه به زمين خيلي نزديك شده است ويا در مواقعي كه ماه از نصف النهار يك ناحيه مي گذرد ارتعاشات ناشي از زلزله زيادتر و شديدتر از ساير مواقع است.

البته تنها بارندگي يا فشار جوي نمي تواند عامل تعيين كننده در ايجاد زلزله باشند بطور مثال استانهاي گيلان ومازندان بطور مدوام ودر فصل هاي مختلف داراي بارندگي هاي موسمي زيادي مي باشند و بالعكس مناطقي هستند كه ميزان بارندگي ساليانه بسيار كم دارند معذالك زلزله هاي شديدي در آن مناطق اتفاق مي افتد بنابراين عوامل فوق بصورت جنبي و حاشيه اي مورد نظر مي باشند. وبه هيچوجه به عنوان معيار اصلي در ايجاد زلزله به حساب نمي آيند.

گفتار دوم

چرا كشور ما ايران زلزله خيز است

براي پاسخ به اين سئوال بايد ببينيم در ابعاد گسترده جهاني كدام نقاط زلزله خيزند و در نتيجه مشخص مي شود كه ايران هم يكي از نقاط زلزله خيز جهان مي باشد.

تحقيقاتي كه روي حدود30 هزار زلزله انجام سده مويد اين نظر است كه بيشتر زلزله هاي شديد بر روي باصطلاح دو كمربند قرار دارند و نقاط موجود در اين دو كمربند زلزله خيز مي باشند، و از لحاظ زمين شناسي نقاطي فعال - ضعيف و اسيب پذير گفته مي شوند يك كمربند كه در امتداد سواحل غربي امريكاي جنوبي وشمالي قرار دارند وكمربند ديگراز حوالي مديترانه شروع وپس از گذشتن از تركيه ، ايران و افغاستان به جنوب شرقي آسيا مي رسد علاوه بر اين دو كمربند فوق كه اماكن اصلي زلزله هاي شديد ومخرب جهان مي باشند، در نقاط ديگري نيز زلزله هاي خفيف و كوچك رخ مي دهند بعلت اين دامنه تاثير محدود ، از قدرت تخريب بالائي برخوردار نمي باشند.

از كشورهاي زلزله خيز جهان مي توان ايتاليا ، يونان ،تركيه ، ايران ، چين ،ژاپن ، فيليپين ، هندوستان ، هند وچين ونيوزلاند و قسمت هاي شمالي و جنوبي آمريكا وآمريكاي مركزي را نام برد.

حال ببنيم چرا اين مناطق زلزله خيزند . ابتدا بايد بدانيم كه قسمت سطحي زمين از چند صفحه جداگانه بنام سنگ كره (ليتوسفر) ناميده ميشود ،تشكيل شده و يكپارچه نيست البته چون زمين كروي است در واقع بصورت نيمكره هائي مي باشند. صفحات مزبور ثابت نبوده بلكه به حالت شناور روي قسمت خميري شكل گوشته بنام آستنوسفر قرار دارند. و قاره ها بر روي اين صفحات قرار دارند .هنگاميكه دو صفحه بهم نزديك مي شوند محل برخورد صفحات ايجاد چين خوردگي فعاليتهاي آتشفشاني ، زلزله و غيره مي نمايند.

مثلاً كشور ايران تحت تاثير چين خوردگي هاي الپ دوران سوم زمين شناسي قرار گرفته ودر نتيجه كوههاي البرز وزاگرس در ايران بوجود آمده و اين كوهها از لحاظ زمين شناسي جوان وفعال مي باشند. در واقع زلزله هاي ايران مربوط به فعاليت هاي حاشيه چين خورده آلپ هيما ليا مي باشند. كه ادامه كمربند مديترانه است از طرفي كشور ايران از نقطه نظر زمين شناسي بين دو صفحه يعني صفحه عربستان و صفحه شوروي سابق قرار دارد.

حركت اي صفحات نيز ايجاد زلزله مي نمايد و البته اكثر زلزله هاي ايران هنگامي ايران هنگامي اتفاق مي افتند كه گسل هاي قديمي فعال شده و شروع به حركت و جابجائي مي نمايند زلزله هاي اخير شمال ايران نيز به همين علت اتفاق افتاده اند طبق محاسبات آماري به ازاي هر 5 سال يك زلزله شديد با حدود 7 درجه در مقياس ريشتر در ايران اتفاق مي افتد. بعلاوه زلزله هاي خفيف وكوچك فراواني كه ساليانه در ايران اتفاق مي افتند و بعضي از آنها نيز مي توانند مخرب باشند.

گفتار سوم

آيا خطر زلزله تهران را تهديد مي كند

از آنجاييكه تعدادي از مناطق و خيابانهاي تهران روي شكستگيها ويا باصطلاح گسل قراردارند .بنابراين فعاليت شديد وناگهاني گسلها ميتواند زلزله اي را بدنبال داشته باشد .البته تعدادي از اين گسلها غير فعالند و مي توان گفت كه حادثه زلزله در تهران با تاخير همراه مي باشد زيرا گسلهايي كه داراي فعاليت مي باشند انرژي مازاد را تخليه مي نمايد اما در تهران بزرگ در اكثر نقاط چنين پديده اي به چشم نمي خورد ودر واقع نوعي وقفه زماني در بروز حادثه زلزله ايجاد شده است كه اين تاخير خود در تجمع وتراكم تدريجي انرژي كمك مينمايد و درنتيجه اگر زلزله اي در تهران رخ دهد حدس زده مي شود كه نسبتاً شديد باشد. ولي به هيچوجه نمي توان زمان و بروز وشدت آنرا پيش بيني نمود و ممكن است به اين زودي ها چنين اتفاقي نيافتد. وبه لطف الهي با حركات ملايم انرژي ذخيره شده تخليه گشته وحتي در صورت بروز نيز شدتي نداشته و مشكلي پيش نيايد.

بطور كلي ميتوان گفت كه شهر تهران بزرگ روي گسل آلپ هيماليا قرار دارد كه اگر زلزله اي در تهران رخ مي دهد ميزان آسيب پذيري وخسارات وارده نسبت به بافت شهري وتراكم جمعيت در مناطق مختلف تهران متفاوت خواهد بود. بنابراين بايد پيش بيني هاي لازم را جهت خطرات احتمالي درنظر داشت.

در اين رابطه اولين كنفرانس بين المللي بلاياي طبيعي در ارديبهشت ماه 1371 در تهران برپا شد .در اين كنفراس علاوه بر شهرداران كشورهاي مختلف –نمايندگان يونسكو – سازمان بهداشت جهاني فدراسيون بين المللي صيلب سرخ و هلال احمر جهاني وديگر مقامات ذير ربط حضور داشتند. در كشور ما روز 20 مهر به عنوان روز ملي كاهش اثرات بلاياي طبيعي نامگذاري شده وهمه ساله مسئولين محترم با آموزش نيروهاي مردمي وبرپايي نمايشگاهها مردم را براي مقابله با اين حوادث آشنا مي سازد.

راستي راه نجات تهران بزرگ چيست؟ اگر مسئله قبل از وقوع زلزله و صرفاً جهت پيش گيري باشد بايد زمينه حركات ملايم لايه هاي شكسته شده را فراهم نمود .البته فشار وارده در امتداد يك گسل باعث لغر و جابجائي خفيف مي شود، ولي مدوام نبوده بلكه در اثر برخورد گرفتگي ودر نتيجه توقف ايجاد مي شود ولي جابجائي هاي مداوم ، زلزله هاي خفيفي در ابعاد محدود ايجاد مي نمايد كه باعث تخليه انرژي شده و فقط زلزله نگارها آنها را ثبت نموده وبراي انسان قابل احساس نمي باشد اما اگر گرفتگي وتوقف سنگها بسيار طولاني باشد آزاد شدن ناگهاني انرژي ناشي از حركات سنگها پيامدهاي خطرناكي بهمراه خواهد داشت امروزه علم مدرن زلزله شناسي در تدارك پروژ اي است كه طي آن بتواند حركات سنگها را در امتداد گسلها بطور مدوام وملايم ممكن سازد تا مانع تجمع انرژي شده و در نتيجه زلزلهاي خطرناك ومخرب اتفاق نيافتند .

بدين معني كه كارشناسان در نظر دارند در امتداد يك گسل چاههاي عميق حفر نموده و در آنها آب تزريق نمايند اين آب در اثر نشت ونفوذ در منطقه حساس گرفتگي موجب لغزش شده ودر نتيجه حركات خفيف جهت آزاد شدن تدريجي انرژي اغاز خواهد شد وهمانطور يكه اشاره شد تدوام اين حركات خفيف جهت آزاد شدن تدريجي انرژي آغاز خواهد شد وهمان طوريكه اشاره شد تدوام اين حركات مانع بروز زلزله هاي خطرناك وشديد خواهد شد و ولي دانش زلزله شناسي در حال حاضر از اقتدار ومهارت لازم در اين زمينه برخور دار نيست . واينكه آيا ميتوان براي تهران بزرگ چنين پروژه اي را بمرحله اجرا گذاشت يا خير نياز به تامل وتعمق بيشتري دارد.

بهترين راه اين است كه حتي الامكان از تراكم جمعيت تهران كاسته شود و بتدريج مناطق پر خطر با هماهنگي مسئولين ذيرربط به فضاي سبز تبديل شوند. و رعايت اصول مهندسي وفني در سازه ها ميتواند نقش موثري داشته باشد در حال حاضر هيچكس نميتواند وقوع زلزله را دقيقاً پيش بيني نمايد ولي به هنگام بروز أن هم آهنگي وهمكارهاي متقابل بين مردم ومسئولين محترم ميتواند در جلوگيري از كاهش خسارات جاني ومالي بطور قابل ملاحظه اي موثر باشد ورعايت موارد ايمني وحفظ آرامش كه در گفتار ششم به آن اشاره خواهد شد كاملاً ضروري مي باشد البته اگر چه بايد اصول وموارد ايمني در اين زمينه را با توكل به خداي بزرگ مراعات نمود ولي در نهايت بايد راضي به رضاي الهي بوده و هموراه رحمت خداوند سبحان را در نظر داشت.

گفتار پنجم

ايا زلزله را مي توان پيش بيني و يا پيش گيري نمود؟

1-در مناطقي كه داراي حركات زمين ساختي مي باشد ، سطح زمين به آهستگي وبطور مداوم تغيير شكل مي دهد و قبل از وقوع زلزله نحوه اين تغيير شكل ها بطور ناگهاني تغيير مي كندكه به آن آنومالي تغيير شكل مي گويند .

بنابراين با اندازه گيري مداوم حركات پوسته زمين مي توان زماني را كه اين حركات از حالت متعارفي خارج مي شوند به عنوان زمان بحراني واحتمال بروز حادثه زلزله تلقي كرد .اندازه گيري حركات پوسته زمين بوسيله دستگاهي بنام تيلت متر انجام مي شود .

در حال حاضر نمي توان از اين روش بطور دقيق نتيجه گيري كرد ولي با تحقيقات بيشتر مي توان به آن اميدوار بود.

2- تنش هائي كه به هنگام زلزله بوجود مي آيند باعث تغيير خواص الاستيك پوسته زمين شده ودر نتيجه سرعت انتشار امواج لرزشي از داخل سنگهاي پوسته نيز تغيير خواهد كرد. بدين ترتيب اگر سرعت انتشار امواج لرزشي در داخل زمين بطور مداوم اندازه گيري شود. (هنگاميكه ميزان اين سرعت ها به يك حد بحراني وغير عادي رسيدند.امكان وقوع زلزله وجود خواهد داشت دستگاههايي از قيبل لرزه نگار انحراف سنج و يا تنش سنج مخصوصاَ در اطراف گسلهاي فعاعل به پيش بيني زلزله كمك مي نمايد.

براي اندازه گيري سرعت سير امواج مي توان بطور مصنوعي در يك نقطه امواج لرزشي توليد نمود وسپس به كمك لرزش سنج ها ، ميزان سرعت امواج را اندازه گرفت.

3-به هنگام وقوع زلزله امواج مختلف منتشر مي شوند قسمتي از اين امواج قابل شنيدن مي باشند و در مواقعي زلزله توام با صداي غرش مي باشد اين غرش ها در حقيقت يك نوع تشعشع صوتي است كه معمولاً توام با بروز تعدادي شكاف كه همگي در امتداد خط شكستگي قرار دارند.مي باشند حال اگر اعماق زمين ميكروفون ها وقوع زلزله را مشخص خواهد كرد ولي چون اين ميكروفون ها صداهاي مختلفي را منتشر مي كنند تشخيص صداي مربوط به زلزله را مشكل مي سازد. ولي اگر بتوان صداهاي منتشر شده را تفكيك نمود. و دقيقاً فركانس ناشي از صوت امواج زلزله را مشخص نمود چنين راهي در پيش بيني زلزله مي تواند موثر باشد .

4- يا هنگام وقوع بسياري از زلزلهاي تغييراتي در ميدان مغناطيسي زمين رخ مي دهد. با مطالعه و بررسي اين تغييرات درميدان مغناطيسي زمين رخ مي دهد با مطالعه و بررسي اين تغييرات احتمال پيش بيني زلزله وجود دارد.

5- بعضي ازكانيها كه اجزاي تشكيل دهنده سنگها مي باشند مانند كاني كوارتز داراي خاصيت پيرو الكتريك مي باشد.يعني تحت فشار به هنگام زلزله در اثر امواج الاستيك در سنگهاي پوسته جريانهاي الكتريكي بوجود مي آيد اين جريان قابل اندازه گيري مي باشند .

دانشمندان با اندازه گيري مداوم اين جريان ها اگر بعللي بطور ناگهاني در چند روز يا چند هفته اضافه شدند مي توان وقوع حادثه زلزله را پيش بيني نمود.

6- برخي از حوادث جوي مانند تخليه هاي جوي، پديده هاي غير عادي و يا نوراني شدن آسمان شب يا روز قبل از زمين لرزه مشاهده مي شود .حيوانات نيز قبل از بروز زلزله حركاتي انجام مي دهند كه نشان دهنده خطر وقوع زلزله مي باشد.

7- بطوركلي آب چشمه ها حتي چند ماه قبل از زلزله تغيير مي كند، يعني ممكن است گرم شده و يا تغيير رنگ و تغيير طعم دهد و املاح مربوط به آن تغيير نمايد كدر شود وكلاً از حالت متعارفي خارج شود اين آزمايش تجربي كمك قابل توجه به پيش بيني زلزله مي نمايد.بنابراين اگر موارد فوق توسط اهالي محل ويا منطقه اي گزارش شود بايد حتماً آب چشمه ها را آزمايش نمود و پيش بيني هاي لازم جهت جلوگيري از خسارتهاي احتمالي زلزله بعمل آيد.

باوجود تحقيقات ومطالعات ژئوفيزيكي ( فيزيك زميني ) زيادي كه انجام شده مسئله پيشگويي زمين لرزه هنوز از يك راه حل نهائي بسيار دور است واين بدان جهت است كه هر منطقه شرايط خاص خود را دارا است واين شرايط خود بمرور زمان تغيير مي كند .در نتيجه اين روشها به تنهائي توانائي حل مسئله را ندارند ولي با استفاده از مجموع آنها مسلماً ميتوان به نتايج مطلوبي رسيد.

با اينكه هيچ روش مطئمن ومعتبري براي پيش بيني هاي كوتاه مدت زمين لرزه مطرح نيست اما چندين پيش بيني با موفقيت همراه بوده است در سال 1996 زمين لرزه تاشكند در اتحاد شوروي سابق از روي تغيير ميزان گاز رادن در چاه هاي مجاور پيش بيني شد.رادن گازي بي اثر است كه در اثر تلاشي عنصر راديواكتيوي به نام راديوم به وجودمي ايد ومقدار كمي از آن در برخي سنگها ديده شده است. در شرايط عادي اين گاز در سنگ محبوس بوده اما در حين افزايش تنش شكسگيهاي حاصل موجب رهايي آن مي شوند.

شايد بارزترين پيشگويي زمين لزره به زلزله سال 1975 در ايالات لاينوفنيگ چين برمي گردد در اين ناحيه لرزه شناسان براي اولين بار موفق به پيش بيني زمين لرزه بزرگي با قدرت تخريب يك شهر عظيم شدند با تخليه حدود 3 ميليون نفر ازساكنين ساختمانهاي نامقاوم و سست دهها هزار خانوار نجات يافتند هرچند اين واقعه از ماهها قبل پيش شده بود وتوجه دادن مدوام به خطر قريب الوقوع آن كمك كرده بود. متاسفانه چيني ها قادر به تعيين زمان دقيق وقوع زمين لرزه بزرگ سال 1976 تانگ شان نشدند و هشدارهاي نارسا وطويل المدت آنها را از زمين لرزه اي قريب الوقوع چندان دقيق وجامع نبود كه بتواند از مرگ حدود 240000 نفر از مردم جلوگيري كند. ضمناً چيني ها هشدارهاي نادرست ديگر هم اعلام داشتند . چنانكه در يك استان نزديك هونگ كنك مردم مسكن خود را براي بيش از يك ماه ترك كردند اما هيچ زمين لرزه اي رخ نداد ضمناً هزينه تخليه ميليونها نفر صرف نظر از زمان كار از دست رفته و تهيه اسكان موقت ومسائل بيمشاري از اين قيبل دربرابر احتمال وقو زمين لرزه بايدطي يك مدت برنامه ريزي مدون مورد توجه قرار گيرد.

راستي چه چيزهايي موفقيت يا شكست پيش بيني زمين لرزه را تعيين مي كند؟ اغلب متخصين عقيده دارند كه پيش بيني زمين لرزه وقتي موفقيت آميزاست كه در آن ناحيه جغرافيايي حدود بزرگي و زمان احتمال وقوع را معين باشد همانطور كه انتظار داريم محققين دريافته اند كه تعيين زمان زمين لرزه اي مشخص يك دوره نسبتاً كوتاه چند روزه تا چند هفته مشكل است ولي در مورد پيش بيني هاي دراز مدت بر پايه فرضيه دوره اي بودن زمين لرزه ها استوار است . به بيان ديگر تنش به طور مداوم در طول گسلهاي فعال افزايش مي يابد تا هنگامي كه گسيختگي اتفاق مي افتد . سپس بلافاصله پس از آن دوباره تجمع نيرو آغاز مي شود.

ياد آور مي شوم كه بيشترزمين لرزه ها در نتيجه حركت نسبي قطعات بزرگ پوسته در طول حاشيه صفحات ايجاد مي شوند، چوند صفحات بطور ثابت درحركتند لذا پيش بيني مي شود كه در طول زمان طولاني در طول تمام حاشيه صفحات ليتوسفر زمين لرزه هاي بزرگي رخ دهد.

با مطالعه وقايع ثبت شده تاريخي معلوم شد كه بعضي قطعات اين كمربندهاي لرزه اي براي مدت بيش از يك قرن زمين لرزه بزرگي ايجاد نكرده اند اين مناطق بظاهر آرام كه به عنوان محلهاي احتمالي وقوع زمين لرزه هاي بزرگ در دهه هاي بعد مشخص شده اند. به نام وقفه هاي لرزه اي مشهورند در 20 سال اخير كه مطالعات مقدماتي در جهت خود پيش مي رفت برخي از اين وقفه ها گسيخته وموجب بروز زمين لرزه بزرگ شد. منطقه اي كه سبب زمين لرزه مخرب سپتامبر سال 1985 مكزيكوسيتي شد خود يكي از اين وقفه ها است از اين رو برخي از پيش بيني ها دراز مدت هم اكنو انجام شده است .و اطلاعات ناشي از آنها ميتوانند در تدوين قوانين ساختماني مورد بهره برداري قرار گيرند.

بسياري از دانشمندان اميد دارند كه روزي بتوانند خطر زمين لرزه ها را بوسيله ايجاد زمين لرزه هاي خفيف ومتعدد وبا استفاده از ترزيق مايعات ويا انفجارات كاهش دهند كه اين خود عملاً كنترل واقعي زمين لرزه وجلوگيري از تخريب مي شود ودر واقع نوعي پيشگيري از زلزله هاي مخرب تلقي مي شود. چنين روشهايي نيروي تجمع يافته را به طور مدوام وآهسته آزاد مي كند در حالي كه اين نيروها مي توانند با ايجاد زمين لرزه اي با قدرت بالا ازاد مي كند در حالي كه اين نيروها مي توانند با ايجاد زمين لرزه اي با قدرت بالاآزاد شوند. تأكيد مي كنم كه هزاران زمين لرزه كوچك بايستي رخ دهد، تا معادل انرژي آزاد شده در يك زمين لرزه قوي باشد اين واقعيت به همراه عدم دسترسي به بسياري از گسلها امكان كنترل از زمين لرزه را بدان آساني كه تصور مي رود ميسر نمي سازد.

منابع و ماخذ

1- نام كتاب : زلزله چكونه اتفاق مي افتد

مولف : دكتر حميد تقي زاده

2- مباني جغرافيايي زلزله وآتشفشان

مترجمان : دكتر احمد پور احمد - مريم نعمتي ثاني

3-علت بروز زلزله چيست ؟

مولف : محمد علي پور

زلزله و آتشفشان

مطالب مشابه :

گذرنامه (مدارک لازم جهت پاسبورت)

گذرنامه و مراحل دريافت آن

زلزله و آتشفشان

مطالب مهمی در باره جراحی بینی بگفته یک جراح