آشنایی با کنترل کیفیت و اهمیت کنترل کیفیت آماری

1-1 تعریف کنترل کیفیت

از زمانی که انسان توانایی ساخت محصولی را پیدا کرد جهت کنترل کیفیت آن نیز به تلاش پرداخت.ظرافت،دقت و هنرمندی خاصی که در آثار باستانی و محصولات متعلق به زمانهای نه چندان دور مشاهده می شود حکایت از این تلاش دارد.با شروع انقلاب صنعتی در اواسط قرن هیجدهم ، ماشینهای تولیدی کم کم جایگزین ابزار و مهارت فردی افراد هنرمند و صنعتگر گردید.با پیدایش روشهای جدید و پیچیده تولید، اشتیاق به تولید بیشتر افزایش یافت و بدین ترتیب نیاز به کنترل کیفیت محصول نهایی نیز ابعاد تازه ای پیدا نمود.
بین روشهای اولیه کنترل کیفیت،هر چند به نوبه خود موثر بودند و روشهای آماری امروز کنترل کیفیت ، تنها شباهت اندکی به چشم می خورد . پایه و اساس کنترل کیفیت آماری به مفهوم امروزی آن تنها در سال 1920 گذاشته شد. برای فهم بهتر واژه کنترل کیفیت ، تعریف جداگانه کلمات کیفیت و کنترل لازم است:
کیفیت یعنی شایستگی جهت استفاده بخصوص و میزانی است که محصول انتظارات مصرف کننده خود را برآورده می سازد و کنترل به معنی اعمال ضوابط و راهنماییها در مورد کسی یا چیزی جهت اطمینان از کسب نتایج مورد نظر می باشد.
معنی کنترل کیفیت تعاریف جداگانه دو واژه فوق را در بر می گیرد.
در صنعت برداشتهای مختلفی از کنترل کیفیت وجود دارد.بعضی از شرکتها که تنها کار آنها جهت اطمینان از کیفیت محصول انجام عملیات بازرسی است،به این عملیات کنترل کیفیت می گویند.در مقابل شرکتهایی که در سازمان کنترل کیفیت آنها بیشتر کار شده و به این موضوع اهمیت داده می شود،واژه کنترل کیفیت علاوه بر عملیات بازرسی به سایر عملیات از قبیل برنامه ریزی کیفیت،کنترل کیفیت در حین تولید،کنترل موارد ورودی،تجزیه و تحلیل و اقدام چاره جویانه در رابطه با نقصهای تولید و تهیه روشها گزارشات مربوط به مسایل کیفی نیز گفته می شود.کنترل کیفیت نباید به کاربرد محدود واژه آن منحصر گردد بلکه باید تمامی فعالیتهای لازم جهت بدست آوردن سطح مطلوبی از درستی و بی عیبی محصول را شامل شود.کنترل کیفیت سیستمی است جهت رسیدن به سطح مطلوبی از کیفیت یک محصول یا یک فرآیند تولید و نگهداری آن با برنامه ریزی دقیق،استفاده از ماشین آلات مناسب،بازرسی مستمر و عمل اصلاح کننده هرگاه که لازم باشد.کیفیت یک محصول معمولا در رابطه با سه عامل زیر تعیین می شود:
کیفیت طرح
کیفیت انطباق
کیفیت عملکرد
عوامل فوق لزوما با هزینه و اقتصاد کیفیت ارتباط نزدیکی دارند.

کیفیت طرح:
دو محصول ممکن است برای کار مشابهی استفاده شوند ولی در طراحی آنها اختلاف زیاد وجود داشته باشد.یک محصول ممکن است از پلاستیک معمولی و از قطعاتی ناجور ساخته شده باشد که مسلما در اینصورت عمر استفاده از آن هم کوتاه می باشد.محصول دیگر ممکن است بخوبی طراحی شده باشد و در آن مواد خوب و مقاوم بکار رفته و قطعات آن با تلورانسهای دقیق ساخته شده باشد ، و تمام علائم توانایی استفاده طولانی را داشته باشد.بوضوح مشخص است که کیفیت طراحی محصول دوم به مراتب برتر از کیفیت طراحی محصول اول می باشد.

کیفیت انطباق:

کیفیت انطباق درجه همسویی محصول با مشخصات،استانداردها و معیارهای تعیین شده برای ساخت آن محصول است.محصولی که طبق مشخصات و مطابق با حدود کنترل فرآیند تولید ساخته می شود.چنانچه مشخصات آن بخوبی بیانگر نیازهای مصرف کننده باشد از کیفیت خوبی برخوردار بوده و رضایت مشتری را جلب می کند.

کیفیت عملکرد:

کیفیت عملکرد یک محصول تابعی از کیفیت طرح و کیفیت انطباق آن محصول است.حفظ سطح بالایی از هر دو کیفیت مذکور،به سطح بالایی از کیفیت عملکرد منجر می شود.اگر کیفیت طرح ضعیف باشد یا تطابق با مشخصات مناسب وجود نداشته باشد، کیفیت عملکرد محصول تنزل می یابد.مسلما داشتن بالاترین سطح تطابق با مشخصات محصول چنانچه طراحی محصول ضعیف باشد،فایده ای نخواهد داشت.

1-2-تاریخچه کنترل کیفیت

کنترل کیفیت آماری در دهه 1920 توسط والتر شوهارت از آزمایشگاههای بل تلفن آمریکا پایه گذاری گردید.وی در یادداشتی در 16 می 1924 اولین تصویر نمودارهای کنترل را ترسیم کرد و به بررسی بیشتر این روش در مطالعات بعدی خود پرداخت و نتیجه تحقیقات خود را در کتابی تحت عنوان ((کنترل اقتصاری کیفیت محصولات ساخته شده)) در سال 1931 منتشر ساخت.
دو همکار دیگر شوهارت به نامهای داج و رومیگ نیز کاربرد تئوری آمار را در نمونه گیری بررسی کردند و نتیجه کار آنان منجر به انتشار جداول معروف بازرسی داج-رومیگ در سال 1944 گردید.مجموعه کارهای شوهارت،داج و رومیگ اساس علمی را تشکیل می دهد که امروزه کنترل کیفیت آماری خوانده می شود.
این افراد در دهه 1930 با همکاری جامعه آمریکایی برای آزمایش و مواد،انجمن استانداردهای آمریکا و جامعه مهندسین مکانیک آمریکا کوششهای خود را برای معرفی روشهای جدید آماری شروع کردند.
صنایع آمریکا در اوائل علیرغم تبلیغات وسیعی که در مورد روشهای جدید صورت می گرفت به سختی حاضر به پذیرش آن بود.پرفسور فریمن که در انستیتو تکنولوژی ماساچوست(M.I.T) جهت ترویج روشهای آماری کنترل کیفیت تلاش می کرد این عدم استقبال به به علل زیر نسبت داده است:
الف- اعتقاد راسخ مهندسین تولید مبنی بر اینکه وظیفه اصلی آنها تکمیل روشهای فنی تا حدی است که هیچگونه تغییر مهمی در کیفیت محصولات تولیدی بوجود نیاید ، و دیگر آنکه نظریه احتمالات و تغییرات تصادفی جایگاه مناسبی در روشهای تولید نمی توانند داشته باشند.
ب-مشکل پیدا کردن در آمارشناسان صنعتی که در این زمینه تقریبا پیچیده آموزشهای لازم را دیده باشند.تا سال 1937 تعداد مراکز صنعتی در آمریکا که روشهای جدید را پذیرفته بودند احتمالا از 12 عدد تجاوز نمی کرد.برخورد سرد صنایع آمریکا نسبت به روشهای آماری کنترل کیفیت به سرعت در دوران جنگ جهانی دوم سپری شد.شروع جنگ در سال 1939 آمریکا را به فکر افزایش تجهیزات و نیروهای میلح خود انداخت وبزودی نیروهای میلح بصورت بزرگترین مشتری صنایع این کشور در آمدند و نفوذ روزافزونی بر استانداردهای کیفیت پیدا کردند.
نقش ارتش در پذیرش کنترل کیفیت آماری دو جنبه داشت.اول آنکه نیروهای مسلح خود روشهای علمی بازرسی نمونه گیری را پذیرفته بودند و اولین قدم در این زمینه بلافاصله بعد از وارد شدن آمریکا درجنگ برداشته شد.به دعوت دولت گروهی از مهندسین برجسته آزمایشگاههای بل تلفن جهت تدوین یک برنامه بازرسی نمونه گیری برای اداره تدارکات ارتش مشغول به کار شدند.جداول بازرسی نمونه گیری اداره تدارکات ارتش و نیرهای مسلح که در سال 4224 و 1943 منتشر گردید نتیجه کار این افراد بود.همین گروه کوشش وسیعی برای آموزش کارکنان دولت در استفاده از جداول و روشهای جدید به راه انداختند.
دومین جنبه نفوذ ارتش وسیع آموزشی برای علاقه مندان و کارکنان صنایع بود. از اوائل مسال 1940،انجمن استانداردهای آمریکا به دعوت وزارت جنگ پروژه ای را شروع کرد که سرانجام منجر به تدوین استانداردهای American War Standard Z 1.1-1941 و Z 1.2-1941 ((راهنمای کنترل کیفیت و روشهای نمودارهای کنترل برای تجزیه و تحلیل داده ها)) و American Standard Z 1.3-1942 ((روش نمودارهای کنترل برای کنترل کیفیت در حین تولید)) گردید.مطالب فوق به عنوان مواد درسی دوره های آموزشی به کار گرفته شد.
در ماه ژوئن 1942 یک دوره فشرده 10 روزه کنترل کیفیت آماری در دانشگاه استانفورد برای نمایندگان صنایع نظامی و مراکز خرید نیروهای مسلح برگزار گردید.سپس این دوره به 8 روز کاهش یافت و در شهر لس آنجلس برگزار گردید.
موفقیت این برنامه های اولیه آموزشی اداره توسع و تحقیقات شورای تولیدات جنگی را بر آن داشت تا دره های مشابهی در سراسر کشور برگزار نماید.بدین ترتیب از سال 1943 تا 1945 ، 810 سازمان از 35 ایالت مختلف نمایندگانی جهت شرکت در 32 دوره فشرده آموزش کنترل کیفیت آماری اداره مذکور اعزام داشتند.در میان 810 سازمان شرکت کننده 43 موسسه آموزشی مختلف وجود داشت که اکثر نمایندگان آنها استادانی بودند که خود را برای تدریس کنترل کیفیت آماری آماده می کردند.
دوره های آموزشی و برنامه های تحقیقاتی منجر به تشکیل هسته هایی از افراد علاقمند و آموزش دیده در مراکز مختلف صنعتی گردید.متعاقب این دوره های مقدماتی،انجمنهای کنترل کیفیت در نقاط مختلف بوجود آمد و جلسات این انجمنها فضای مناسبی برای تبادل نظرات و آموزش اعضاء جدید فراهم آورد.در بافالو انجمن مهندسین کنترل کیفیت با همکاری دانشگاه بافالو در سال 1944 تاسیس گردید و مجله ((کنترل کیفیت صنعتی)) Industria Quality Control منتشر شد.مجله جدید به سرعت در سراسر کشور راه یافت.تمام این کوششها زمینه استفاده هر چه بیشتر از کنترل کیفیت آماری را در سالهای بعد از جنگ بوجود آورد.
در فاصله کوتاهی از پایان جنگ،زمینه لازم برای تاسیس یک تشکیلات ملی به نام انجمن کنترل کیفیت آمریکا فراهم گردید.این انجمن انتشار مجله کنترل کیفیت صنعتی را در دست گرفت و به صورت بزرگترین ترویج کننده استفاده از کنترل کیفیت آماری در قاره آمریکا در آمد و شعبه ای نیز در ژاپن تشکیل داد.
در سال 1950 از تلفیق روشهای نمونه گیری ارتش و جداول بازرسی وصفی استاندارد MIL-STD-105D تهیه و منتشر گردید.در سال 1957،استاندارد MIL-STD-414 جداول بازرسی متغیرها منتشر گردید.در انگلستان کنترل کیفیت آماری در اوائل پیشرفتی سریعتر از آمریکا داشت.به دنبال سفر شوهارت به لندن در ماه می 1932،ایگان اس.پی یرسون مقاله ای درباره کاربرد صنعتی آمار در انجمن سلطنتی آمار قرائت کرد.در فاصله کمی بعد از این ، انجمن مذکور قسمتی را برای تحقیقات صنعتی و کشاورزی در نظر گرفت و ضمیمه ای به مجله خود درباره کاربرد این رشته جدید اضافه کرد.
انجمن استانداردهای انگلستان نیز علاقه خود را به روشهای جدید با انتشار کتابی تحت عنوان ((کاربرد روشهای آماری در استاندارد کردن صنایع و کنترل کیفیت)) نشان داد.
عکس العمل صنایع انگلستان نسبت به روشهای جدید آماری سریع و همه جانبه بود،بطوریکه تا سال 1937،در مورد محصولاتی از قبیل زغال سنگ،الیاف پنبه،منسوجات پنبه ای و پشمی،شیشه،لامپ،مصالح ساختمانی و محصولات شیمیایی از روشهای جدید کنترل کیفیت آماری استفاده شد.
از آمریکا و انگلستان روشهای کنترل کیفیت آماری به سایر کشورها برده شد.تحت راهنماییهای دکتر ادواردز دمینگ روشهای کنترل کیفیت آماری در ژاپن تا سطح بهترین در جهان توسعه یافت.در اروپا انجمن اروپایی کنترل کیفیت بوجود آمد.امروزه تقریبا تمام کشورهای صنعتی جهان از روشهای کنترل کیفیت آماری استفاده می کنند.

1-3-لزوم کنترل کیفیت

در جهان اطراف ما دو محصول و یا دو کار کاملا مشابه وجود ندارد،هر چند که ساخت محصول و یا انجام کار توسط یک فرد یا افراد مختلف باشد.اگر مجموعه قطعات مشابهی که توسط یک کارگر و با استفاده از یک ماشین دقیق ساخته می شوند را بررسی کنیم اختلاف مشخصی بین قطعات مشاهده می کنیم.این اختلاف ممکن است ناشی از عوامل متعدد باشد.برای مثال ممکن است توسط مواد اولیه مصرف شده از پخت هایی که در ترکیب شیمیایی یا سختی و یا مشخصه مهم دیگری با یکدیگر اختلاف جزئی دارند آمده باشند.همچنین در رابطه با عملیات فیزیکی و شیمیایی و غیره که مواد در معرض آن قرار می گیرند نیز تلورانسهایی وجود دارد.بعلاوه وضعیت روحی وجسمی کارگران هم در معرض تغییرات است و این تغییرات به تغییر محصول نهایی می افزاید.بهترین کاری که یک سازنده در مورد محصول خود می تواند انجام دهد شناسایی علل تغییرات محصول خود و برقراری ضوابطی جهت کنترل عوامل موثر در تغییرات و حفظ این تغییرات در محدوده ای مناسب است.حذف کامل تغییرات در تولید معمولا امکان پذیر نمی باشد و در صورتی هم که امکان پذیر باشد از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نمی باشد.از این رو سازنده محصول باید توجه خود را به محصولی معطوف کند که هر چند کاملا عاری از نقص نمی باشد ولی قابل قبول است و از نظر آماری می تواند تغییرات آن را پیش بینی کند.بدین ترتیب نیاز به کنترل کیفیت روشن می شود.استفاده از کنترل کیفیت ما را از تغییرات ناگهانی و یا جزیی در کیفیت محصول آگاه ساخته و اجرای اقدامات چاره جویانه را امکان پذیر می سازد و از تولید محصولات دور ریختنی و تحمیل هزینه های سنگین جلوگیری می کند.

1-4-تفاوت کنترل کیفیت و بازرسی

برای هر واحد صنعتی که با ساخت محصولی سر و کار دارد،بازرسی و کنترل کیفیت هر دو لازم است،و بین این دو تفاوت آشکاری وجود دارد.در بازرسی به کیفیت محصولی که ساخته شده است اهمیت داده می شود و کار بازرسی با تعیین محصولات خوب و بد پایان می پذیرد.برای مثال اگر ساخت 1000 قطعه به اندازه 10.000+0.250 و 10.000-0.250 سانتیمتر(10 سانتیمتر مثبت و منفی 0.250) در نظر باشد بازرس قطعات ساخته شده را اندازه گیری کرده و قطعات خارج از اندازه مورد نظر را رد می کند و تولید تا تهیه تعداد لازم یعنی 1000 قطعه ادامه می یابد.
بر عکس بازرسی در کنترل کیفیت به فرآیند تولیدی که محصول را می سازد توجه می شود و درباره آینده تصمیم گیری می شود.در کار کنترل کیفیت سعی می شود که امکانات تولید به نحوی تنظیم شوند که همیشه محصول خوب تولید شود.کنترل کیفیت از بازرسی به عنوان وسیله ای جهت رسیدن به این هدف استفاده می کند.
در صورتیکه برنامه کنترل کیفیت موفقیت آمیز باشد نیاز به بازرسی به مقدار گذشته کم خواهد شد و ممکن است نیاز به بازرسی از بین برود.راههای مختلفی برای کنترل کیفیت وجود دارد که یک از مهمترین آنها روشهای آماری کنترل کیفیت است.برای مثال در حین تولید قطعات مثال بالا می توان نمونه هایی متناوب از قطعات ساخته شده برداشت و هر قطعه را در نمونه برداشته شده بازرسی کرد.اگر کیفیت اقلام یک نمونه بخصوص رضایتبخش بود ادامه تولید اجازه داده شود و در غیر اینصورت بلافاصله اقدام اصلاحی انجام گیرد.بطور خلاصه اطلاعاتی که از بازرسی یک نمونه از محصول بدست می آید در تصمیم گیری در مورد اینکه آیا ایجاد تغییری در فرآیند تولید لازم است یا نه مورد استفاده قرار می گیرد.

1-5-اهمیت روشهای آماری کنترل کیفیت

موثرترین راهی که تا کنون برای کنترل کیفیت محصولات پیدا شده است روشهای آماری می باشد.با روشهای آماری می توان تصویری از وضعیت کل تولید بدست آورد.با توجه به اینکه تغییر پذیری،یک پدیده دائمی و جزء لاینفک همه محصولات است و مشخصه کیفی هر محصول تغییر می کند روشهای آماری موثرترین وسیله بررسی و کنترل این تغییرات است.مادامی که از مواد،افراد،روشها و ماشینها برای تولید استفاده می شود ، مشکل تغییر کیفیت وجود خواهد داشت و مادامی که این مشکل وجود داشته باشد ، روشهای آماری کنترل کیفیت نیز لازم می شود.
بطور کلی روشهای آماری کنترل کیفیت بیشتر در کنترل کیفیت محصولاتی که بصورت انبوه تولید می شوند موثر می باشند.هر گاه تولید تکراری باشد، چه به صورت جریان پیوسته و ساخت پی در پی محصولات و یا به صورت بهر به بهر،روشهای آماری کنترل کیفیت بیشترین استفاده را پیدا می کنند.

منبع:

سایت صنایع آنلاین

http://www.sanayeonline.com

آشنایی با کنترل کیفیت و اهمیت کنترل کیفیت آماری

1-1 تعریف کنترل کیفیت

1-2-تاریخچه کنترل کیفیت

1-3-لزوم کنترل کیفیت

1-4-تفاوت کنترل کیفیت و بازرسی

1-5-اهمیت روشهای آماری کنترل کیفیت

مطالب مشابه :

معرفی ابزارهای آماری کنترل کیفیت

دانلود مقالات رایگان کنترل کیفیت آماری

دانلود جزوه pdf درس کنترل کیفیت آماری

کنترل کیفیت

کنترل کیفیت آماری

كنترل فرآیند آماري

روش های کنترل کیفیت