زراعت نخود فرنگی

نخود فرنگی

مقدمه:

حبوبات به عنوان یکی از مهمترین منابع گیاهی غنی از پروتئین بعد از غلات ،دومین منبع مهم غذایی انسان به شمار می روند .این گیاهان با تثبیت زیستی نیتروژن ضمن بهبود حاصلخیزی خاک به صورت گیاهان پوششی و یا در تناوب با بسیاری از گیاهان زراعی در جلوگیری از فرسایش خاک مؤثر بوده و نقش مهمی در پایداری نظام های کشاورزی ایفا می نماید و برای تنوع بخشی به نظام های کشت مبتنی بر غلات به عنوان محصولات ممتاز در نظر گرفته می شوند. علاوه بر آن، گیاهانی کم توقع هستند که برای کشت در نظام های زراعی کم نهاده مطلوب هستند و لذا از نظر اکولوژیکی و زیست محیطی، در جلوگیری از افزایش آلودگی اراضی بسیار با ارزشند.

نخود فرنگی(Pisum sativum L.)

تاریخچه:

قدیمی ترین بقایای نخود فرنگی یافت شده از آثار باستانی مربوط به دهکده های زراعی اوایل عصر نوسنگی در شرق نزدیک بوده و به حدود 6 الی 7 هزار سال قبل از میلاد بر می گردد. بذور کربونیزه نخود فرنگی یافت شده در عراق، به خوبی حفاظت شده اند. در ترکیه بذور نخود فرنگی به همراه بقایای گندم و جو زراعی مربوط به 5000 الی5400 سال قبل از میلاد یافت شدند .

شواهد باستان شناسی و جغرافیایی گیاهی گویای این است که نخود فرنگی احتمالاً ابتدا در سواحل و پس کرانه های مدیترانه شرقی اهلی شده است. یافته های متعددی نشان دهنده این است که واریته Pumilio جد وحشی نخود فرنگی است .

منشأ و پراکنش

واویلوف آسیای مرکزی را به عنوان خاستگاه اولیه و شمال شرق را به عنوان خاستگاه ثانویه نخود فرنگی مطرح کرده است.فرم های وحشی که در گرجستان اولیه یافت می شوند به گونه های زراعی بسیار شباهت دارند. احتمالاً منشأ نخودفرنگی جنوب غرب آسیا است اکنون در برخی کشورهای معتدله و نیز به عنوان محصول سرمادوست در مناطق نیمه گرمسیری و در ارتفاعات مناطق گرمسیری کشت می شوند .

نخودفرنگی در اقلیم خنک به خوبی رشد می کند ، با این حال در سایر اقلیم های جهان گسترش دارد . این محصول در اروپا از عصر مفرخ کشت می شده است و اخیراً در کل جهان در فصول خنک کشت می شده است . نخود فرنگی در قرن شانزدهم به آمریکا وارد شد استقرار کشاورزی اولیه که در آن بقایای نخود فرنگی یافته شده است

مورفولوژی

گیاهی یک ساله ، بالا رونده و بدون کرک است . پاکوتاه آن حدود 15 سانتی متر و تا حد اکثر 200 سانتی متر ارتفاع دارد .سیستم ریشه ای آن عمودی گره دار و توسعه یافته است. ساقه ها توخالی ،گرد و گوشه دار می باشند. برگ ها متناوب ،پر مانند و تا سه جفت برگچه و یک پیچک انتهایی هستند . گل ها در یک گل آذین محوری با 2-1 گل و دم گل آذین کوچک قرار دارند . کاسه گل پنچ قسمتی ،زنگوله ای شکل و جام گل آذین پروانهی شکل شامل پنچ گلبرگ به رنگ سفید ،صورتی یا ارغوانی می باشد. پرچم ها 10 عدد به صورت دیادلفوس (9+1)بوده و تخمدان حاوی 4 تا 15 تخمک است . غلاف ها به طول 11-3 سانتی متر ، گاهی دارای غشای داخلی چرم مانند و با 11-3دانه می باشد . دانه ها گرد یا چروکیده و متنوع در رنگ هستند . بذرها به سرعت جوانه می زنند (هیپوجیل) و در طی 150- 80 روز (بسته به شرایط) می رسند . شروع گلدهی به طور قابل توجهی بستگی به رقم و طول روز دارد . طول دوره گلدهی در ارقام اصلاح شده تا 3-2 هفته طول می کشد اما در فرم های اولیه خیلی بیشتر از این طول می کشد . گل ها کاملاً خود گرده افشان هستند .طبقه بندی اساساًبر مبنای نوع بذر و گرد یا چروکیده بودن آن است.

نخود فرنگی(pisum sativum)

جنس pisum متعلق به قبیله Viciae از خانواده papilionaceae است و شامل شش گونه است که نواحی شرق مدیترانه و غرب آسیا به عنوان مراکز اصلی تنوع این گیاه شناخته شده است.

صفات کمی

نظیر سایر حبوبات ، عملکرد و سایر صفات مرتبط با آن توسط چندین ژن با اثرات کوچک کنترل می شوند . بر اساس بررسی های انجام شده ،ارتفاع گیاه ،تعداد غلاف در گیاه ، وزن صد دانه ، تعداد شاخه ،تعداد گره ، طول دوره بلوغ و تعداد روزها تا گلدهی ارتباط مثبتی را با عملکرد نشان داده اند . عملکرد بذر و مقدار پروتئین ارتباط معکوسی با یکدیگر داشته و علاوه بر آن ارتباط معکوسی نیز بین وزن صد دانه و بیشتر اجزای عملکرد مشاهده شده است . تعداد غلاف در گیاه ، وزن صد دانه ، تعداد بذر در گیاه و شاخص برداشت اجزای اصلی بوده که به طور مستقیم بر عملکرد تأثیر داشته اند.

اصلاح برای عملکرد بیشتر

عموماً واریته های نخود فرنگی به کود و آبیاری پاسخ مناسبی نمی دهند و به رغم کاشت چنین واریته هایی و فراهم آوردن نهاده های مناسب برای آنها ، عملکرد پایین است . بنابراین کاشت واریته هایی که به عملیات زراعی و مدیریتی بهتر پاسخ می دهند مطلوب است . بنابراین باید واریته هایی با شاخص برداشت بالا و عملکرد پایدار تولید شوند.

اصلاح برای دوره بلوغ متفاوت

واریته های زودرس (100روز) برای نواحی اقلیمی گرم و واریته های دیر رس (150 تا 160 روز) برای نواحی خنک تر مورد نیاز است . انواع واریته هایی با بلوغ یکنواخت از طریق افزایش تعداد غلاف هر گره و رسیدگی هم زمان آنها مورد نیاز است .

اصلاح برای مقاومت به ریزش

زمانی که گیاه بالغ چندین روز در مزرعه بماند،غلاف های رسیده شکافته می شوند و بذور آزاد شده که سبب کاهش عملکرد می شود . برای اجتناب از این عمل تولید واریته هایی با مقاومت به ریزش ضروری است. در بیشتر واریته ها سطح درونی غلاف توسط یک لایه نازک پوشیده شده که در مرحله بلوغ خشک می شود و منجر به شکافت غلاف می گردد و انواع غلاف دار خوراکی بدون این لایه است و ریزش نمی یابد . غیاب این صفت از طریق هیبریداسیون قابل انتقال است.

اصلاح برای مقاومت به آفات و بیماری ها

بیماریهای مهم نخود فرنگی شامل سفیدک پودری ،زنگ و برق زدگی می باشد که امکان گزینش نمونه های نخود فرنگی از طریق آلودگی مصنوعی و تعیین میزان مقاومت ان امکان پذیر است. چندین رقم مقاوم به سفیدک پودری در هندوستان گزارش شده است. کرم غلاف خوارنیز از جمله آفات مهم نخود فرنگی است.

روش های اصلاحی

نخود فرنگی گیاهی خودگشن است وبنابراین روشهای اصلاحی انتخاب ،هیبریداسیون و متاسیون برای تولید واریته های مطلوب به کار می رود. گرده افشانی حدود 24 تا 36 ساعت قبل از باز شدن گلها رخ می دهد و دماهای بهینه برای رشد لوله گرده حدود 25 درجه سانتی گراد است. در سالهای اخیر از هیبریداسیون واریته ای برای اصلاح ارقام مطلوب استفاده شده است و چندین لاین با عملکرد بالا و مقاوم به سفیدک پودری تولید شده اند.

عملیات آماده سازی زمین و کاشت

تهیه بستر مناسب قبل از کاشت ، برای رشد بعدی گیاه الزامی است. مصرف کود دامی پوسیده به میزان حدود 20 تن در هکتار هم زمان با انجام شخم عمیق برای بهبود ساختمان خاک توصیه می شود. نخود فرنگی در مناطق سرد و مرطوب رشد بهتری دارد و لذا اغلب این گیاه را در پاییز ، زمستان و اوایل بهار کشت می کنند درجه حرارت پایه نخود فرنگی حدود 4 الی5 درجه سانتی گراد است ولی دمای مناسب برای جوانه زنی بذر این گیاه محدوده 18 الی 22 درجه سانتی گراد و در طول فصل رشد، دمای 12 الی 18 درجه سانتی گراد مناسب رشد این گیاه است ولی در موقع رسیدن دانه ، دمای 24 درجه مطلوب گیاه می باشد در مناطق سردسیر کشت بهاره نخود فرنگی مرسوم است ولی در مناطق گرمسیر و معتدل استان های جنوب ، جنوب غربی و شمال کشور کشت های پاییزه نخود فرنگی کشت در آبان و آذر ماه مناسب است در مناطق سردسیری کشور، کشت پاییزه ممکن است سبب شود که گیاه با تنش سرما مواجه شود و محصول به کلی از بین برود. کشت بهاره نخود فرنگی به دلیل کوتاهی فصل رشد رویشی و از طرفی هم زمانی دوره زایشی گیاه با افزایش درجه حرارت محیط، عملکرد کمتری تولید می نماید نخود فرنگی را معولاً به صورت خطی یا کپه ای با فاصله ردیف 30 الی 60 سانتی متر و فاصله روی ردیف ها حدود 20 سانتی متر ، در عمق 3 الی 5 سانتی متر کشت می کنند. مقدار بذر لازم در هکتار برای ارقام مختلف نخود فرنگی متفاوت است ولی دامنه بین 80 الی 150 کیلو گرم در هکتار توصیه شده است .

نیازهای غذایی

مطالعات نشان داده است که مصرف کودهای نیتروژنه باعث افزایش عملکرد دانه و درشت تر شدن دانه می گردد. مصرف 20 الی 40 کیلوگرم در هکتار نیتروژن ،20 الی 80 کیلوگرم در هکتار فسفر و و 160 کیلوگرم پتاس به صورت خالص قبل از کاشت توصیه شده است. البته مقادیر ذکر شده در مناطق مختلف بسته به حاصلخیزی خاک و اینکه سال قبل زمین زیر کشت چه محصولی بوده است، ممکن است متفاوت باشد. تعیین دقیق نیاز کودی تنها از طریق تعیین غلظت عناصر غذایی موجود در خاک،امکان پذیر است. به دلیل حساسیت بذر نخود فرنگی،نبایستی بذر به طور مستقیم با کودهای شیمیایی تماس داشته باشد. به رغم اینکه نخود فرنگی قادر به تثبیت زیستی نیتروژن می باشد ولی مصرف 20 الی 40 کیلو گرم نیتروژن در هکتار به عنوان شروع برای رشد اولیه گیاه ،سودمند است.

ارقام مهم نخودفرنگی

1- رقم واندو

2- رقم آلدر من

3- رقم آدمبورگ

4- رقم توماس لاکستون(پابلند)

5- رقم توماس لاکستون( پاکوتاه)

نیاز آبی

برای دستیابی به عملکردهای مطلوب بایستی بیش از 40٪ رطوبت قابل استفاده خاک تخلیع شود ، بنابراین رژیم آبیاری هر 7 الی 10 روز یک بار برای بسیاری از مناطق کشت نخود فرنگی مناسب است. در صورتی که ذخایر آبی ناکافی باشد تأمین رطوبت موردنیاز گیاه در مراحل گل دهی و رسیدگی بحرانی است و چنانچه یک نوبت آبیاری به صورت تکمیلی مورد توجه باشد،انجام آبیاری تکمیلی حد اقل 40 الی 60 روز پس از آبیاری مقدماتی توصیه می شود. زمانی که آبیاری نامنظم باشد،غلاف ها و دانه ها از نظر اندازه، شکل، رنگ و زمان رسیدگی یکنواخت نخواهند بود.

برداشت

در شرایط آب وهوایی مناسب و تحت شرایط فاریاب، عملکرد نخود فرنگی سبز(محصول تازه دارای 70 الی 80٪ رطوبت) چیزی حدود دو الی سه تن گزارش شده است. نخود فرنگی سبز را در یک دفعه یا دو دفعه با دست برداشت می کنند ولی محصول سبز آن با کمباین مخصوص نخود فرنگی قابل برداشت می باشد. زمان برداشت از طریق مشخصات ظاهری غلاف تعیین می شود. هنگامی که رنگ غلاف ها از سبز تیره به سبز روشن تغییر یافت، محصول آماده برداشت است. برای برداشت محصول خشک بایستی صبر کرد تا غلاف ها کاملاً خشک شوند و سپس با کمباین مخصوص، محصول خشک را برداشت کرد.

زراعت نخود فرنگی

مطالب مشابه :

نخود فرنگی

کشت مکانیزه نخود دیم

کاشت، پرورش، ارزش غذائی و نگهداری مطر( نخود سبز)

نخود

آموزش کشت نخود انتظاری

کشت انتظاری نخود و عدس دیم

گیاه نخود

زراعت نخود فرنگی

بهبود عملیات زراعی و کشت نخود انتظاری و بهاره در کردستان