استانداردهای کتابخانه

استانداردهای کتابخانه

در ذیل بخشهای اصلی ویا فضاهای مورد نیاز یک کتابخانه را با در نظر گرفتن استانداردهای موجود بیان می کنیم :

1 - سالن ورودی :
معبر ورودی به کتابخانه و حدفاصل سرسرا وفضای بیرون می باشد. در واقع به منزله فیلتر جهت پاک کردن از رطوبت وخیسی ،گرد وخاک .... و جلوگیری از نفوذ هوای خارج و سروصدا می باشد ضمنا محلی برای نصب آگهی واعلانات عمومی می باشد . مساحت این بخش 10 متر مربع می باشد.
2 - سرسرای ورودی:
فضایی است به منظور خوش آمدگویی کنترل توزیع وهدایت مراجعین با دادن اطلاعات توسط مسئول ذی ربط وعلایم راهنما پیش بینی می شود. در بدو ورود به سرسرا تمام خدمات کلیدی شامل بخش امانت مرجع کتابشناسی و برگه دان ها باید قابل رویت باشد ضمنا محلی برای برپایی نمایشگاه های موقت وکوچک (معرفی کتب جدید....) در ارتباط با وظایف کتابخانه می باشد .
مساحت این بخش 40 متر مربع می باشد.
3 - مخزن:
محل نگهداری کتابها که ذخایر اصلی یک کتابخانه مخزن می باشد. مخزن کتاب شامل مخزن اصلی ومخزن مرجع می باشد.
مخزن اصلی:
مخزن اصلی می تواند به دوصورت باز وبسته تعریف شود.
در مخزن باز خواننده با مراجعه به بخش های خاص موضوعی و با دستیابی به مجموعه منابع با سرعت و دقت بیشتری کار پژوهشی خود را انجام می دهد و متناسب با جمعیت استفاده کننده از خدمات کتابخانه هر نفر سهمی از مجموع کتابهای موجود در کتابخانه دارد که این رقم همان سرانه کتاب می باشد.
برای کتابخانه استاندارد و حوزه جمعیتی 25000 نفر ، سرانه کتاب 5/2 جلد برای هر نفر می باشد که مجموعا 62500 جلد کتاب برای کتابخانه لازم است و با کسر کتب امانت داده شده که یک سوم کل کتابها می باشد ( 20850 جلد ) 41650 جلد تعداد کتب موجود می باشد .
تعداد کتب بخش مرجع دراین حوزه جمعیتی7درصد کتابهای لازم برای کتابخانه می باشد . یعنی 4375=62500× 7% جلد کتاب اگر این مقدار را از کتب موجود کم کنیم 37275 جلد کتاب در مخزن اصلی قرار می گیرد .

سرانه کتاب وسطح برای مخزن
استاندارد17727نفر
جمع کل
اصلی
مرجع
اصلی
مرجع
41650جلد
1000جلد
1000جلد
37275
4375
15متر مربع
10متر مربع
560متر مربع
45متر مربع
605متر مربع

مخزن اصلی بهتر است به صورت مخزن باز تعریف شود و برای هر جلد کتاب 15 متر مربع فضا لازم است . بنابر این برای جای دهی 37275 جلد کتاب ، به 560 متر مربع فضا نیازمندیم .
در سیستم مخزن بسته کاربر توسط برگه دان یا کامپیوتر کتاب مورد نظر را پیدا می کند و کتابدار به مخزن مراجعه و آن را در اختیار کاربر قرار می دهد.
مخزن مرجع :
در مخزن مرج برای 1000 جلد کتاب 10 متر مربع فضا لازم است.
دراین قسمت منابع مرجع مانند دانشنامه ها وازه نامه ها وکتب نایاب نگهداری می شود.
بنابر این برای جا دهی 4375 جلد کتاب 45 متر مربع فضا لازم داریم .
مجموع مساحت خالص مخزن هر دو بخش 605متر مربع می باشد.این مساحت شامل محل نگهداری کتابها در قفسه های باز گردش کتاب رفت وآمد خوانندگان میز کارکنان (بخش امانات وبرگه دان )را شامل می شود.

جمعیت دریافت کننده خدمات کتابخانه
سرانه کتاب
جلد
تعداد کتابهای لازم
تعداد کتاب امانت داده شده
تعداد کتاب موجود
تعدادکتب مخزن مرجع
تعدادکتب مخزن اصلی
25000
5/2
62500
20850
41650
4375
37275

4-تالار مطالعه (قرائت خانه):
یکی از فضاهای مهم کتابخانه ، تالار مطالعه و قرائت خانه است تالار مطالعه فضایی است آرام و ساکت که از میزها و صندلی های متعدد تشکیل گردیده است و اعضاء پس از دریافت کتاب یا نشریه و یا ... برای مطالعه آن یکی از میزها را انتخاب و پس از استقرار به مطالعه آن می پردازند. میز وصندلی ها می توانند انفرادی و یا جمعی باشند.
فضای کلی مطالعه بر حسب تعداد خوانندگان وبرای هر نفر تعیین می شود.سرانه برای هر 1000 نفرجمعیت 1.5جای نشستن است وبرای هر محل نشستن با احتساب میزهای یک نفره به 2.5 متر مربع فضا لازم است.

سرانه سطح تالار مطالعه ( 1000 نفر )
جمعیت
محل نشستن ( نفر)
سرانه سطح
مساحت مورد نیاز
1000نفر
1.5نفر
2.5متر مربع
3.75متر مربع
که در صورت استفاده از میز چند نفره می توان تعداد محل نشستن را بدون افزایش سطح تا دو برابر افزایش داد این استاندارد 38 محل نسشتن با 95 متر مربع فضا به شرح جدول محاسباتی برای کتابخانه استاندارد با با پوشش جمعیتی 25000 نفر طبق جداول پایین می باشد.

بنابر این در تالار مطالعه کتابخانه استاندارد بصورت استفاده از میز انفرادی براساس سرانه 5/2 متر مربع برای حدود 40 نفر و برای استفاده از میز چند نفره برای 80 نفر امکان استفاده همزمان وجود خواهد داشت . که با توجه به استفاده جداگانه تالار های مطالعه مردان وزنان این میزان به دو برابر افزیش می یابد .
سرانه سطح تالار مطالعه برای جمعیت 25000نفر
مردان
زنان
سطح
نفر
سطح
نفر
95مترمربع
انفرادی
40نفر
جمعی
80نفر
95مترمربع
انفرادی
40نفر
جمعی
80نفر

با عنایت به تراکم مراجعین در بعضی از فصول سال براساس در خواست کتابداران محترم وکارشناسان ذی ربط مساحت تالار سقف 1.5 برابر قابل افزایش می باشد. بنابر این پیش بینی طراحی 290 متر مربع در مجموع در کتابخانه استاندارد ضروری میباشد.

5- بخش امانات :
این بخش به منظور امانت کتاب و بازگشت آن و نقطه عمده برخورد کارکنان و کاربران کتابخانه می باشد . این محل باید کنترل بصری و کاربردی ناحیه های عمومی کتابخانه را فراهم کند. 25 مترمربع فضا برای بخش در نظر گرفته شده و مساحت این بخش در بخش مخزن منظور شده است.
6-پیش خوان و برگه دان :
تنظیم و دسته بندی اطلاعات مربوط به مواد و متون موجود در کتابخانه با مشخصات کامل جهت دسترسی استفاده کنندگان در کمترین وقت در برگه دان ها یا کاپیوتر در اختیار افراد قرار می گیرد. 25متر مربع برای این بخش در نظر گرفته شده و مساحت برگه دان در بخش مخزن منظور شده است .
7-بخش نشریات:
این بخش شامل محل نمایش نشریات ادواری وروزنامه ها ومحل مطالعه است.در این نوع کتابخانه ، حداقل لازم تعداد نشریات 50 عدد می باشد .آرشیو به منظور نگهداری مطبوعات برای یک مقطع زمانی محدود پیش بینی میشود. براساس استانداردهای مربوط 15 مترمربع فضا به آرشیو اختصاص می یابد.
با توجه به استانداردتا 25000 نفر به ازای 2000 نفر یک محل نشستن و از 25000 نفر به بالا برای هر 3000 نفر بعدی یک محل نشستن لازم است 12 محل نشستن با سرانه 3 مترمربع برای هر محل نشستن به فضای دسترسی 25 متر مربع برای هر بخش می رسیم که جمعا 50 متر مربع فضا را در بر می گیرد.
این فضا توسط پارتیشن متحرک فضای بین مردان وزنان را به تناسب جمعیت جداسازی می نماید.
8- مخزن خدمات چند رسانه ای:
طبق استاندارد برای جای دهی 225 لوح فشرده به 90×60 فضا احتیاج داریم یعنی 54/0 مترمربع که با پیش بینی نگهداری 10 هزار به 24 متر مربع فضا نیاز داریم که با فضاهای دسترسی به 30 متر مربع می رسد
تعداد لوح فشرده
سطح مورد نیاز
تعداد لوح مورد نیاز
فضای مورد نیاز
فضای دسترسی
جمع کل
225
54%
10000
24مترمربع
6متر مربع
30 متر مربع

9- محل خدمات چند رسانه ای :
با پیش بینی 5 صندلی با سرانه 5/2 متر مربع برای هر کدام از بخش ها متراژ مورد نظر برای بخش آقایان با فضای دسترسی 20 متر مربع و برای بخش خانمها نیز 20 متر مربع می باشد که جمعا 40 متر مربع فضا به این موضوع اختصاص می یلبد.
10- سایت کامپیوتر:
محل ارائه اینترنتی از جمله آن فضاهایی است که با توجه به رشد تکنولوژی و استفاده از منابع به روز رسانی جهت ارتقای سطح علمی استفاده کنندگان ، در طرح کتابخانه لحاظ می شود تا کارآمدی را منجر شود.
تعداد ده رایانه با سرانه دو متر مربع برای هر رایانه بیست مربع فضا را بدست می دهد، که با احتساب فضاهای دسترسی با متراژ 20 متر مربع خدمات اینترنتی نیازمندیم.
تعدادرایانه
سرانه سطح موردنیاز برای هر رایانه
فضای دسترسی
مساحت مورد نیاز

مردان
زنان
2متر مربع
20 متر مربع
60 متر مربع

10
10

11-آماده سازی:
این بخش از فضا های فنی و کارگاهی می باشد که پس از فهرست نویسی مواد ومنابع ، فهرست برگه های تهیه شده تکثیر و تایپ و پس از تنظیم در برگه دان بایگانی می شوند. ثبت و ممهور شدن و نوشتن نشانه بازیابی و قرار گرفتن کارتهای امانت و... در این محل انجام شده 15 متر مربع به این بخش اختصاص دارد.
12-بخش فهرست نویسی:
سازماندهی موارد نوشتاری ، دیداری ، الکتریکی ، وثبت یا فهرست کتب با استانداردها وقوانین کتابداری در این بخش انجام می شود. 15 متر مربع به این بخش اختصاص دارد.
13-محل نگهداری وسایل اعضا:
برای اینکه کاربران وسایل اضافی خود را وارد فضای مطالعه نکنند و به لحاظ مسائل امنیتی محلی برای نگهداری وسایل اعضا در محل سرسرا ویا در کنار تالار مطالعه در نظر گرفته می شود. 10 متر مربع به این بخش اختصاص دارد.
14-رختکن کارمندان:
با سرانه 1% متر مربع برای هر نفر وبا متراز 9 متر مربع در طرح پیش بینی شده است.
15- محل استراحت :
این فضا که معمولا در ورودی کتابخانه قرار می گیرد به منظور استراحت و نشستن خوانندگان در محیطی غیر رسمی و آرام تعبیه می شود و وسعت آن بستگی به حجم فعالیت کتابخانه دارد برای این محل 4 مبل با سرانه 5/2 متر مربع با فضای دسترسی به 15 متر مربع را در بر می گیرد.
16- سرویس بهداشتی کاربران:
به ازای هر 50 نفراستفاده کننده یک واحد با سرانه هر واحد 3.6 متر مربع و باتفکیک مردانه و زنانه می باشد.
این سطوح شامل توالت- دستشویی وفضای دسترسی می باشد.15متر مربع مختص این فضا است.
17-بخش اداری:
جهت فعالیت های جاری و روزمره مربوط به کتابخانه توسط کارکنان، پیش بینی می شود. طبق استاندارد 30 متر مربع به این فضا تخصیص می یابد. ضروری است فضای مربوط به بخش اداری با سیستم باز طراحی گردیده و اشراف بر امور کتابخانه وکارکنان وکاربران داشته باشد.
18-سرویس بهداشتی کارکنان:
با سرانه هر 25 نفر یک واحد وهرواحد3.6مترمربع وحداقل یک سرویس مردانه ویک سرویس زنانه 8 متر مربع شامل توالت-دستشویی وفضای دسترسی به آن می باشد.
19-آبدارخانه:
به منظور ارائه خدمات به کارکنان یک واحد با متراز 6متر مربع در طرح لحاظ می شود.
20-تکثیر –پرینت وکپی:
بعضی از منابع صرفا در داخل کتابخانه مانند کتب مرجع و نشریات ادواری مورد استفاده قرار می گیرد. برای اینکه مراجعین بتوانند نسخه ای از مطالب مورد نیاز تهیه کنند این بخش با سرانه 3 متر مربع برای هر دستگاه کپی ومتراز 9 متر مربع پیش بینی می شود.
21-نمازخانه:
جانمایی و طراحی نمازخانه در قلب کتابخانه ی استاندارد باید به گونه ای باشد که ذهنیت موجود قبلی از وجود نمازخانه در زیر زمینها و در کنار موتور خانه های مرکزی ساختمان ها و یا فضاهای بی نور و تاریک وکوچک و تنگ به کلی از ذهن ها پاک شود. بنابر این جهت نمازخانه با سرانه 1.2متر مربع برای هر نفر وگنجایش 20 نفر بافضای دسترسی به 30 متر مربع نیاز داریم.
22-بخش کودک ونوجوان:
این بخش محلی برای مطالعه کودکان ونوجوانان می باشد که مبلمان – کتاب وموادمناسب باخود رادارامی باشدبرای این بخش 100متر مربع فضا پیش بینی می شود.
23-بخش خردسالان:
30 متر مربع برای بازی ونگهداری کودکان در محلی دور از تالار مطالعه اختصاص مییابد.
24- سالن گردهمایی وسمعی بصری:
جهت تشکیل برخی جلسات علمی –فرهنگی واجتماعی وهمچنین مباحثه ونقد مسائل این سالن را در نظر می گیرند. برای هر 40 نفر طبق استاندارد فضایی معادل 60 متر مربع لازم است.با سمعی بصری 100 متر مربع.
25- سالن جلسات :
برای برگزاری جلسلت و سخنرانی ، برنامه های همایشی و .. اختصاص فضایی برای منظور با سرانه هر نفر 2/1 متر مربع 150 متر مربع با فضاهای دسترسی ضروری است.
26-نمایشگاه وگالری نمایش آثار هنری :
برای پیشبرد وظایف فرهنگی آموزشی و اطلاع رسانی ، نمایشگاه و رسانه های تصویری در نظر گرفته می شود .برای این منظور 40 متر مربع فضا لازم است.
27- غرفه فروش محصولات فرهنگی وهنری وکتاب :
برای ارائه محصولات فرهنگی شامل کتاب لوح فشرده و نشریات و منابع جدید این فضا با متراژ 15 متر مربع در نظر گرفته می شود.
28-بوفه:
یکی از ریز فضاهای امور رفاهی و پشتیبانی ، بوفه است که به کاربران وکارکنان سرویس دهی می کند که با احتساب فضاهای لازم به 12 متر مربع زیر بنانیاز دارد.

29- تاسیسات:
شامل تاسیسات برقی و مکانیکی از فضاهای پشتیبانی است به منظور حفظ ونگهداری ابنیه تاسیسات ئتجهیزات ساختمان می باشد.50 متر مربع نیاز دارد.
30-انبار :
به منظورنگهداری لوازم مصرفی سالانه و نگهداری کتاب با فرض کاستن از مدت نگهداری حداقل تاخیر دو واحد هر کدام 15 متر مربع ، جمعا 30 متر مربع انبار نیاز داریم.
31- اتاق نظافت:
به منظور خدمات نظافت در دو واحد هر کدام 3 متر مربع وجمعا 6 متر مربع
32- پارکینگ:
برای هر 10تا15 نفر کارمند اداری یک واحد پارکینگ در نظر گرفته می شودبا سرانه هرواحد 21 مترمربع 3 واحد پارکینگ که مجموعا 63 متر مربع برای این بخش در نظر گرفته می شود.
33-فضاهای گردشی:
برای ارتباط بین فضاهای که شامل گردش افقی شامل ورودی ها-راهروها – فضاهای مکث وتقسیم سطوح ساخت (دیوارهاوستونها)در طبقات ومسیرهای تاسیسات وگردش عمومی شامل پله ها –آسانسورها و... می باشد.مساحت این بخش 125متر مربع
34- کلاس درس:
برای آموزش اعضاء کلاسهایی با موضوعات علمی فرهنگی اجتماعی ومباحث فن آوری در نظر گرفته شده که برای شرکت 40 نفر کلاس بزرگ با ابعاد 6.8×8 با متراز حدود 50 متر مربع وبرای 20 نفر بامتراز 4.2×6.2حدود 25متر مربع پیش بینی شده است.

سطح هر یک از فضاها و مساحت یک کتابخانه ی استاندارد
ردیف
نام فضای مورد نظر
مساحت مورد نیاز(متر مربع)
1 -سالن ورودی
10
2 -سرسرای ورودی
40
3 -مخزن اصلی
163
4 -مخزن مرجع
10
5 -تالار مطالعه- قرائت خانه
159
6-بخش پیش خوان (فهرست – برگه دان)
25
7-بخش نشریات
8
8-مخزن خدمات چند رسانه ای
30
9-محل خدمات اینترنتی-سمعی بصری
100
10-آماده سازی
15
11-بخش فهرست نویسی
15
12-محل نگهداری وسایل اعضا
10
13-رختکن
9
14-لابراتوار زبان
35
15-کلاس درس
25
16-سرویس بهداشتی کاربران
15
17-بخش اداری
30
18-سرویس بهداشتی کارمندان
8
19-آبدارخانه
6
20-اتاق تکثیر
9
21-نمازخانه
30
22-بخش کودک ونوجوان
55
23-بخش خردسال
30
24-سالن گردهمایی وسمعی بصری
100
25-نمایشگاه
40
26-سالن نقد
50
27-بوفه
12
28-انبار
30
29-تاسیسات
50
30-سرایداری
35
31-اتاق نظافت
6
32-پارکینگ
63
33-فضاهای گردشی
125

جمع فضاها 2200متر مربع می باشد.

منابع:
نهاد کتابخانه های عمومی کشور

استانداردهای کتابخانه

مطالب مشابه :

میزان فضاهای کتابخانه

استانداردهای کتابخانه

برنامه فیزیکی ، سرانه و ریز فضاهای دانشکده معماری

ریز فضاهای پژوهشکده ومرکز همایش های هنر ومعماری

برنامه فیزیکی ، سرانه و ریز فضاهای دانشکده معماری

فضاها و دياگرام روابط فضا ها

لیست ریز فضاها..

معماری و طراحی کتابخانه 1

مفاهیم طراحی ، ضوابط و استانداردهای خانه فرهنگ

برنامه فیزیکی مدرسه-برنامه فیزیکی بیمارستان-برنامه فیزیکی هتل