جنگلهای حرا

جنگل حرا
جنگل حرا در ساحل شمال غربي جزيره قشم، از بندر لافت تا روستاي طبل در نواري به عرض 50 تا 500 متر كشيده شده و محدوده‎اي برابر 150 كيلومتر و مساحتي معادل 7236 هكتار را در برگرفته است. اگر آب‎هاي نواحي باتلاقي و مساحت نقاط خالي منظور نشود، مساحت واقعي اين جنگل در حدود 6012 هكتار مي‎باشد. امكان سفر دريايي و تفريحي در بين درختان حرا و ديدن بيش از 100 گونه از پرندگان بومي و مهاجر، زيبايي خاصي به سياحت مسافران مي‎دهد. وسعت منطقه نايبند حدود 22500 هكتار مي باشد با دارا بودن اكوسيستم ويژه و باارزش زيستگاه مناسبي براي گونه هاي مختلف حيات وحش از قبيل قوچ ، بز، ميش، جبير ( نوعي آهو) مي باشد.

خليج نايبند در ساحل شمالي منطقه نايبند با وسعتي حدود 4130 هكتار مي باشد. خليج نايبند يكي از زيباترين و با ارزشترين زيستگاه هاي دريايي خليج فارس است. عمق مناسب آب ، آرامش نسبي آب و شفافيت آب سبب گسترش مجتمع هاي مرجاني و علف هاي دريايي در بستر خليج شده است. حوزه هاي متعدد، جنگل هاي حرا و ساحل ماسه اي در بخش شمالي وشرقي و سواحل صخره اي داراي حاشيه باريك ماسه اي در بخش جنوبي خليج و بخش غربي منطقه حفاظت شده نايبند و وجود درختان تنومند ليلك ( انجير معابد) در دماغه نايبند، زيباترين چشم انداز در اين نقطه از خليج فارس را بوجود آورده است. پوشش گياهي منطقه نايبند غني و متنوع مي باشد. جنگل هاي حرا كه در كناره سواحل ، خورها ، مصب ها و محيط آرام و كم تلاطم آب مأوا گزيده اند، شرايط زيستگاهي بسيار مطلوبي براي شمار بسياري از آبزيان دريايي و پرندگان آبزي ساكن و مهاجر بوجود آورده است وايت در سال 1984 نواحي داراي خورها، خليج ها ، سواحل شني، درختان حرا ، آبسنگهاي مرجاني ، مناطق داراي لاك پشت هاي دريايي ، گاو دريايي ، دلفين ، وال و دستجات پرندگان آبزي را به عنوان مناطقي كه داراي منابع حساس و آسيب پذير در مقابل آلودگي هاي زيست محيطي ناشي از تكنولوژي هاي صنعتي و فعاليت اقتصادي مخرب انسان هستند، معرفي نموده است. خليج نايبند همه اين پديده ها و مناظر بكر طبيعي را يك جا در بطن خويش همراه دارد. جنگ هاي حرا زيستگاه مناسبي جهت انواع پرندگان و نرم تنان و سخت پوستان مي باشد. اجتماعات مانگرو ( حرا ) درايران تنها داراي دو گونه مي باشد يكي به نام درخت حرا (Avicennia marina) و ديگري به نام درخت چندل ( Rhizophota mucronata) مي باشد. در گذشته از چوب درختان حرا براي سوخت مصرف مي شد اما در حال حاضر بيشتر از برگ آنها جهت علوفه دام و از گل هاي آنها براي تهيه عسل و زنبور داري ( به خصوص در منطقه نايبند) استفاده مي شود. زيستگاه آبسنگهاي مرجاني در مناطق كم عمق و گرم سواحل بندر طاهري و خليج چابهار مي باشد. از آبسنگهاي مرجاني در پيوند استخوان ، استخراج دارو و دندانپزشكي و چشم پزشكي استفاده مي شود.
جنگلهای مانگرو اکو سیستم های کاملاً ویژه ای هستند که اجتماعات گیاهی آنها در ارتباط با شرایط خاص شکل می گیرند.مانگرو به اکو سیستمی گفته میشود که اززمین های مرطوب حد واسط مناطق جزر مدی دریا همراه با مجموعه هایی از گیاهان بی نظیرو جانوران خاص که در مناطق ساحلی و کنار تالاب های این اکوسیستم تکثیر پیدا میکنند تشکیل شده است.این اکو سیستم ها در زمره ی غنی ترین و حاصلخیزترین اکو سیستم های دیا به حساب می آیند چرا که از اکسیژن مناسب- که از رودخانه ها به آن وارد میشوند- واز مواد معدنی غنی- برخوردارند.
جنگل های مانگرودرمرز بین خطوط جزر مد دریا می رویند.آنها هنگام جزر بیرون آب قرار دارند به طوری که حتی ریشه هایشان بیرون ازخاک استو هنگام مد بیش ازنیمی ازآنها به زیرآب فرو می روند.در جنگلهای مانگرو عمدتاً سه منطقه ی رویش کننده ی متفاوت با گیاهان متفاوت وجود دارد.که شامل سه منطقه ی رو به دریا منطقه ی حد واسط و سمت رو به خشکی دیده میشود.
از خصوصیات منحصربه فرد گیاهان مانگروکه آنها را ازسایر اکوسیستم ها مجزا میکند قابلیت مقاومت به غلظت بالای نمک در آب اطراف ریشه هاست اولین خط دفاعی بسیاری از گیاهان مانگرو ممانعت از ورود نمک به داخل گیاه بوسیله ی خاصیت نیمه تراوایی ریشه و جذب کردن انتخابی و ----- نمودن املاح است روش دیگر سازگاری ترشح سریع نمکی است که وارد سیستم گیاه شده است.برگهای بسیاری از گونه های مانگرو عدد نمکی ویژه ای دارند. به جرأت میتوان گفت این سیستم یکی از فعالترین سیستم های ترشح کننده ی نمک است که تا کنون شناخته شده است.
تا جایی کعه در گونه هایی از این گیاهان می نوان نمک را روی برگهای آن دید. ولی در برخی از این گونه ها بواسطه یمکانیسم اول از خشکی اجتناب میکنند،با ظاهری متفاوت جلوه گری کرده نمک به اندامهای آنها نمیرسند و برگها شور نیستند.
جمع آوری نمک و تغلیظ آن در برگهای پیر و در حال ریزش پوسته ی مرده ی گیاه راهکار دیگری است که در گیاهان مانگرو برای رهایی از شوری بکار میبرند،علاوه بر این فعل انفعالات وجود کتیکول های پوسته یموجود بر روی برگ درختان واکسی بسیار ضخیم و با پرزها وزایده های مومانند متراکم برای کاهش فراتراوش آب و تعرق از دیگر شاخص های درختهای جنگل های مانگرواست.این خصوصیات باعث تعرق دفع کمتر آب و همراه با آن جذب کمتر آب و کاهش ورود نمک ها که همراه با جذب آب به گیاه وارد میشوند می گردد.در این گیاهان روزنه های برگ در زیر برگ واقع شده اند که منجر به تعلق بیشتر آب میشوند،بسیاری از این درختان در مقایسه با سایر گیاهان سیستم ریشه یی گسترده ای در زیر زمین دارند. این گیاهان از عمق دو متری پایین تر نمی روند. که دلیل آن کمبود اکسیژن در اعماق بیشتر زمین است.
شناور بودن ميوه و دانه گياهان مانگرو بهترين مکانيسم توليد مثل و انتشار در شرايط خاص ساحلی است. دانه های بارور شده از همان ابتدا از گياه اصلی نمی افتد بلکه از قاعده ميوه شروع به جوانه زدن می کند و روی گياه ريشه و ساقه های نيزه مانند رشد می کند. اين مرحله يک تا سه سال طول می کشد و گياهی با حدود يک متر طول از گياه مادری جدا می شود داخل اب مب افتد و زندگی را مستقلانه ادامه می دهد. گياهان جديد روی آب درياها به حالت افقی قرار می گيرند و به سرعت حرکت می کنند و بعد از رسيدن به آبهای تازه مثل تالابها به حالت عمودی در می آيند تا ريشه ها به سمت پايين قرار گيرد و بتواند در گل و لای ريشه بدوانند و به مدت يک سال روی اب دريا معلق بمانند. در گونه ی Avicennia marina که گونه ی بومی استان هرمزگان است نحوه ی تکثير به شکل ديگری است. در اين گونه و گونه های نظير آن جوانه های بذر وقتی از گياه مادری می افتد هنوز داخل يک پوسته قرار دارند و در اين حالت روی اب شناور می مانند که گاهی سه يا چهار روز طول می کشد.
تقريبا در اکثر نقاط دنيا از گونه های مانگرو به عنوان هيزم استفاده می شود و در برخی مناطق حتی به عنوان منبع اصلی در آمد مردم به شمار می روند در بنگلادش از چوب درختان حرا برای تهيه چوب کبريت و کاغذ روزنامه استفاده می شود. در اندونزی که از بزرگتريت کشورهای توليد کننده خمير کاغذ در دنياست 20 درصد مواد خام اين خمير از گياهان مانگرو به دست می آيد. در فيليپين و سوماترا نيز درختان حرا نهایتاً به کاغذ تبدیل می شوند. بعضی گونه ها نوعی مواد خام بسیار مقاوم تولید می کنند که علاوه بر استفاده ی آنها در صنايع چوب برای تهیه قند و الکل هم استفاده می شود.
مناطقی که حد واسط رودخانه و دریا قرار دارند در تمام نقاط دنیا از لحاظ اکولوژیکی و زیست محیطی فوق العاده و به شدت حاصلخیزند. جنگلهای حرا هم از این قاعده مستثنا نیستند و با توجه به ویژگی خاصشان جایگاه خوبی برای رشد ماهیها و صنعت شیلات هستند. بعضی ماهیها حتما باید بخشی از چرخه زندگی خود را در جنگلهای مانگرو سپری کنند.
از این میان می توان به رشد بعضی صدفها اشاره کرد که به ریشه گیاهان حرا متصل شده و قابلیت رشد و پرورش در تالابها و مردابهای این جنگلها را دارند. برخی حلزونها و میگوها هم زندگی خود را مدیون جنگلهای حرا هستند؛ اما امروزه به دلیل آلودگیهایی که در سطح جنگلهای حرا اتفاق افتاده است صید ابزیان با کاهش چشمگیری مواجه شده است چرا که بسیاری از ماهیانی که لابلای شاخه ها و ریشه های درختان حرا تخم ریزی می کنند حالا پناهگاهی ندارند.