ارامگاههای استان همدان

1.آرامگاه بوعلي

طرح ونقشه گنبد آرامگاه با توجه به سبك معماري قرني كه حكيم در آن مي زيسته واز روي قديميترين بناي تاريخ دار عصر اسلام در ايران يعني بناي معظم گند قابوس كه يكي از شاهكارهاي معماري به شمار مي رود اقتباس شده است .

اما به جاي ده ترك در اينجا دوازده ترك منظور شده وبيانگر دوازده رشته علوم ودانشهاي عصر ابن سينا ست كه اين دانشمند بزرگ در آنها تبحر داشته است .

ارتفاع هر پايه برج از كف زيرين آرامگاه تا زير گنبد جمعاً 95/22 متر وپهناي هرپايه كه قسمت كوچكي از شعاع برج بشمار مي رود،در پايين 17/1 متر ودر بالا 92س.م است . ضخامت هر پايه كه طبعاً قسمت كوچكي از محيط برج را تشكيل مي دهد 35س.م است .

شعاع گنبد مخروطي شكل آرامگاه 05/2 ،ارتفاع مخروط 40/3 ، وارتفاع تمام هيئت گنبدي شكل آرامگاه 23متر از روي سقف آرامگاه است .ارتفاع اتاق اصلي آرامگاه 10/6 وبلندي مجموع بنا تا نوك برج كمي بيش از 28متر است .مدخل اصلي بنا از سمت مشرق است وايواني به طول 30متر وعرض 15/3 متر با يك رديف ستون ساده شامل ده ستون مدور كه قطر هر كدام در پايين 95س.م ودر بالا 75س.م است با ارتفاع 10/4 متر از سنگ يكپارچه گرانيت ساخته شده كه هركدام نمودارگذشت يك قرن از ولادت حكيم مي باشد.(جمعاً هزار سال )

ايواني كه در جلو بنا تعبيه شده با دري چوبي به ارتفاع 24/3 به سراسري آرامگاه متصل مي شود .در طرفين سرسرا دو سنگ قبر مشاهده مي شود .آنكه در سمت راست گذارده شده است سنگ قبر قديم بوعلي سيناست كه قدمتش به 110سال مي رسد. سنگ قبر ديگر مربوط به ابوسعيد دخدوك دوست ابوعلي سينا ست كه شيخ مدتي نزد اوميهمان بوده ومنزلش د رهمين محل كه فعلاً‌ آرامگاه هردو مي باشد قرارداشته است .يك تخته سنگ مرمرين يكپارچه بطول 55/2 وعرض يك متر روي هر دو سنگ قبر را پوشانده  و  كتيبه اي به خط ثلث شيوا (به خط آقاي احمد معصومي زنجاني)بر آن نوشته شده است .دربالاي ديوارهاي داخلي محوطه آرامگاه، بيست قصيده معروف عينيه كه از آثار شيواي ابن سينا در حكمت وفلسفه است روي چهل لوح سنگ مرمر به خط ثلث مرقوم است .

در طرفين سرسراي اوليه ، دو تالار به طول 75/9 وعرض 80/5 وجوددارد كه يكي از آنها به عنوان كتابخانه وديگري به عنوان موزه مورد استفاده قرارگرفته است .در قسمت جنوب شرقي ساختمان پلكاني است كه رو به جنوب بالا ميرود وپس از رسيدن تمام بنا از سنگ خارا ساختخ شده است . در وسط برج آرامگاه صندوق چهار گوشي بركف فوقاني آرامگاه قراردارد كه ضلع قسمت پاييني آن 12/1 وضلع قسمت بالاي ارتفاع آن 37 س.م است وبر چهار بدنه آن كتيبه اي عربي به خط ثلث برجسته بسيار شيوا مرقوم شده است.مجسمه بوعلي سينا كار استاد هنرمند ابوالحسن صديقي از سنگ يك پارچه مرمر سفيد قم به ارتفاع 10/3 متر وپهناي 90س.م ووزن تقريبي چهار تن ونيم بر فراز پايه تخته سنگ گرانيت با لوحه سنگي به ارتفاع 18/1 متر در شرق ميدان آرامگاه نصب شده است.متن لوح چنين است :

دل گرچه در اين باديه بسيار شتافت                      يك موي ندانست ،ولي موي شكافت

اندر دل من هزارخورشيـــد بتافت                     آخــر به كمـــال ذره اي راه نيافت

2.آرامگاه باباطاهر

 بناي اصلي آرامگاه در مربعي به ابعاد 10در 10 است كه از مجموعه منشورهايي تشكيل شده كه داراي مدخلهاي ورودي ومنفذهاي نوراست وباكلافهاي بتوني داخلي استحكام ودوام آن كاملاً تامين شده است .پي سازي آن از سنگ وآهك وداراي عايق كاري است واستخوانبندي آن از آجرو كلاف كشيهاي بتوني در گردشهاي منشورهاست .

برج آرامگاه كه بر قاعده هشت ضلعي قرارگرفته واز سطح فوقاني تپه 35/20 متروازكف خيابان 35/25 متر ارتفاع دارد .ستونهاي هشتگانه برج آرامگاه وقطعه سنگ روي مزار وپوشش كف مقبره وهمچنين پله اطراف برج آرامگاه از سنگ گرانيت حجاري شده عالي استفاده شده است ونماي قسمتهاي خارجي ساختمان از سنگ سفيد مرغوب است .درسطح محوطه داخلي آرامگاه كاشيكاري معرق وتزئينات معقل بسيار ظريفي بكار رفته كه جلوه خاصي به قسمتهاي داخلي مزار داده است .بيست وچهار دوبيتي از سروده هاي باباطاهر روي بيست وچهار قطعه سنگ مرمر در قسمت پايين اطراف محوطه داخلي جايگاه نصب شده است. مساحت كل زير بنا وباغ آرامگاه 8965 متر مربع است وكار ساختمان درسال 1349 به اتمام رسيده است .

3.برج قربان

اين بناي تاريخي در محله زنديها ودر نزديكي دبيرستان ابن سينا قرارگرفته واز قرارمعلوم مدفن شيخ الاسلام حسن بن عطار حافظ ابوالعلاء وجمعي از امراء‌ سلجوقي است كه در قرن هفتم وهشتم هجري به طرز ساده وبي پيرايه اي ساخته شده است. بنا از يك برج دوازده ضلعي آجري با گنبدي هرمي شكل دوازده ترك آجري تشكيل شده است. طول اضلاع دوازده گانه برج از بيرون بيش از دومتر واز درون كمي بيش ازيك متر است . جبهه خارجي بنا را طاقنماهايي با عمق 15سانتيمتر وپهناي 23/1 متر(درهرضلع)تشكيل ميدهد كه هريك بوسيله يك گوشواره از سطح خارجي جرزهاي دوازده گوشه به عقب نشسته است ودر جبهه داخلي برج نيز طاقنماهايي به عمق 20سانتيمتر وعرض 90سانتيمتر وجوددارد . اين بنا فاقد هرگونه كتيبه وگچبري وتزئينات است .درزير برج سردابي قراردارد كه در وسط برج برروي طاق سردابه سنگ قبري ساده ومعمولي بطول 25/1 وعرض 50 سانتيمتر قراردارد كه متن زير بصورت برجسته ودر شش سطر روي آن حجاري شده است.

"  يا غفار الذنوب هذا قبر المرحوم المغفور الواصل الي رحمه اله تعالي محمد في شهر ذيحجه الحرام عند له سنه 1090 "

اين سنگ به دوره صفويه تعلق دارد وربطي به تاريخ بنا ندارد . برج قربان در تاريخ 28/3/1354 به شماره 1078 فهرست آثار تاريخي ثبت شده است . در وجه تسميه اين بنا از قربان نامي نام مي برند كه اين محل را در حمله افاغنه سنگرگاه خودقرار داده واز اهل محل خود دفاع نموده است .از اينرو مسجد وبقعه بنام اومشهور شده است . در حال حاضر اين بنا بوسيله ساختمانهاي مسكوني اطراف محاصره شده وجلوه ونمود خودرا از دست داده است . از گنبد هرمي شكل اين برج تقريباً‌ 50/2 متر باقي مانده است وبقيه آن منهدم شده وبعداً در سالهاي 1328و1329 هجري شمسي تعمير ومرمت شده است .

4.گنبد علويان

اين بنا از لحاظ هنر گچبري وآجركاري از آثار ارزشمند وكم نظير سده هاي مياني دوره اسلامي (قرن 6و7) وهيئت ظاهري آن شبيه گنبد سرخ مراغه كه داراي تاريخ ساخت " 542 هجري قمري " است ونيز ابعاد داخلي (8در 8متر) وتزئينات غني ومتراكم ودرعين حال رمزآلود وچشم نواز درون بنا در مقام قياس مشابه " گنبد حيدريه " قزوين است كه از ابنيه ساخته شده ودر اوايل قرن 6هجري قمري محسوب ميگردد .بنابراين گنبد علويان همدان را نيز بايد از ابنيه اين دوره (قرن 6- سلجوقي) بشمار آورد .بنا بصورت چهار ضلعي در ابعاد 8/12 در 25/12 متر وارتفاع 5/11 متر ساخته شده وچهار جرز ستون مانند به ارتفاع 5/9 متر وقطر قريب به 2متر شبيه بر جهايي در چهار گوشه آن را در ميان گرفته اند .هريك از برجها داراي 5طاقنماي فرورفته مثلثي به ارتفاع 8متر وعرض يك متر وعمق نيم متر است كه از حيث مقطع جرزها (برجها)را بصورت نيمي از يك ستاره 8پر در آورده است .

در جبهه شمالي بنا طاقنمايي جناغي از نوع هفت وپنج به ارتفاع 10متر وعرض قريب به 5/5متر ديده ميشود ودرون آن قابي مستطيل شكل به ارتفاع 60/5 وعرض 90/3بصورت برجسته مشاهده ميشود كه ورودي بنا با طاقي جناغي به عرض 60/1 وارتفاع 40/3 درون آن تعبيه گرديده است .عرض ورودي 60/1وارتفاع آن 40/3 متر مي باشد .برفراز ورودي ودرون كادر مستطيل شكل يادشده گچبريهاي برجسته لانه زنبوري شامل گل وبوته هاي درهم پيچيده به شكل زيبايي خودنمايي ميكند .برحاشيه خارجي كادر نيز كتيبه اي گچبري شده مشتمل بر آياتي از قرآن مجيد به خط كوفي مشاهده ميشود ،پيشاني طاقنما را نيز گچبري مثلثي وستاره اي شكلي بصورتي بديع تزئين نموده است .حد فاصل طاقنما وبرجهاي پيراموني رانيز دوسطحه مستطيل شكل هم ارتفاع يا كل بنا وبه عرض 80سانتيمتر كه پوشيده از تزئينات گچبري است ونيز دوسطح نيم دايره كه باآجرهاي راسته وخفته تزئين شده تشكيل ميدهد .اضلاع غربي وشرقي هركدام داراي دوطاقنما به ارتفاع 5/8 وعرض 4متر است كه درون آنها با كاري برجسته مشتمل ر طرحهاي تودر توي لوزيها تزئين گشته است .برفراز طاقنما ها وقسمتهاي انتهايي برجها بقايايي از كتيبه اي آجري وبرجسته به خط كوفي مشتمل بر آيات نخستين سوره دهر مشاهده ميشود .سطح شبستان ورودي بنا نسبت به زمينهاي اطراف وديوارهاي خارجي بنا در ارتفاع 2/1 متر واقع شده كه در حال حاضر 7پله ارتباط بيرون وداخل را ميسر مي سازد . شبستان داراي ابعاد 8د ر8متر است .در هر كنج بنا دوطاقچه رفيع ونيز دوطاقنما در اضلاع غربي شرقي واقع شده كه سراسر پوشيده از طرحهاي انبوه وبسيار زيباي گچبري است.محراب اين بنا كه در ضلع جنوبي واقع شده نيز با تزئينات بديع گچبري برغناي اين اثر افزوده است .نور گيرهاي نزديك به سقف روشنايي مناسبي را به محوطه داخلي بنا مي بخشد و راه پله اي كم عرض از درون برج شمال شرقي وصول به سقف ونيز راه پله اي كه بصورت غير متعارف درون محراب ايجاد شده راه يابي به سرداب بنا كه دوقبر متعلق به بزرگان خاندان علويان در آن واقع شده را ميسر مي سازد .سرداب از 6حجره با طاقنماهاي جناغي نيز تشكيل شده وقبور ياد شده به شكل حجمي مكعب مستطيل شكل كه پوشيده از آجرهاي لعابدار فيروزه اي است در وسط آنها قرارگفته است .