جايگاه و ويژگي هاي زمين شناسي لرستان

جايگاه و ويژگي هاي زمين شناسي از نگاه جغرافيايي و همچنين از نظر زمين*شناسي ساختماني و زونهاي ساختاري به استثناء حاشيه خاوري، بخش عمده استان در ارتفاعات زاگرس قرار دارد كه به لحاظ داشتن ذخاير نفتي از ديرباز مورد مطالعه زمين شناسان نفتي چند مليتي قرار داشته است به همين لحاظ در حال حاضر اطلاعات جامعي از زمين*شناسي و ذخاير نفتي استان در بايگاني مركز اطلاعات شركت ملي نفت ايران وجود دارد.
در چارچوب پهنه*هاي ساختاري ايران، استان لرستان جايگاه بسيار ويژه*اي دارد بدين معنا كه حاشيه شمال خاوري استان بخشي از پهنه دگرگونه سنندج ـ سيرجان است كه نواحي واقع در شمال بروجرد تا جنوب شهرستان دورود را دربر دارد. بخش باقيمانده استان گستره*هاي مربوط به ارتفاعات زاگرس است.
اين دو پيكره مورفولوژي يكسان ندارند. ناحيه دگرگونه سنندج ـ سيرجان بيشتر سيماي تپه ماهوري دارد ولي گاهي رخنمون هاي نفوذي جاي گرفته بدرون سنگها موجب مورفولوژي خشن و ناهموار ميگردد. پيكره جنوب باختري استان ( كوههاي زاگرس) يك كمربند كوهستاني چين خوردهاست كه بيشترين ارتفاعات را درخود دارد. اشترانكوه (4050 متر) كوه گرين (3388 متر) ، كوه ميش پرود (3378 متر) از جمله مهمترين و بلندترين چكادهاي استان هستند. مرز بين اين دو واحد، دشت نهاوند ـ سيلاقور است كه از نهاوند تا بروجرد و دورود گسترش دارند.
تفاوت ساختار و دگرگوني پديده*هاي ماگماتيسم متامورفيسم سبب ميگردد كه در يك راستاي خاوري ـ باختري بتوان استان لرستان به دو پهنه با ويژگيهاي متفاوت تقسيم كرد.
الف : پهنه سنندج ـ سيرجان
در گستره*هاي واقع در خاور استان لرستان خاصه هاي ژئومورفولوژيك و پديده*هاي ترميك و ديناميك شباهت كامل با پهنه دگرگوني سنندج ـ سيرجان دارد. در نواحي مورد نظر كه از شمال بروجرد تا جنوب دورود را دربردارند فيزيوگرافي تپه ماهوري و روند شمال باختري ـ جنوب خاوري حاكم است. منطقه مورد سخن بخشي از ناآرامترين به عبارت ديگر پوياترين پهنه*هاي زمينساختي ايران است زيرا كه پديده*هاي دگرگوني ماگماتيسم و زمينساخت مكرر ومنطبق بر فازهاي تكتونيكي جهاني برآن حاكم است.
در بخش سنندج ـ سيرجان استان لرستان بيشتر سنگها ، دگرگونه*اند كه بخش*هاي اواري و ريزدانه آنها سيماي تپه ماهوري و براق و سنگهاي كربناتي (دگرگونه و يا نادگرگونه ) آن اغلب ستيغ ساز و پرتگاهي هستند.
واحدهاي سنگ چينه*اي خاور استان پيوند نزديكي با رويدادهاي تكتونيكي دارند و لذا بررسي آنها در چارچوب واحدهاي تكتونواستراتيگرافيك ميتواند ساده*تنر و گوياتر باشد.
تواليهاي پلاتفرمي پالئوزوئيك ترياس مياني شامل سنگ آهك و سنگ آهكهاي مرمري شده به رنگ خاكستري است كه بويژه در شمال بروجرد برونزد دارند و تغييرات سني آنها از پرمين تا ترياس مياني است.
رسوبهاي انباشته شده در پيش بوم هاي ترياس بالا ـ ژوراسيك مياني ( سازند شمشك) بخش بزرگي از شمال خاوري لرستان را مي*پوشانند كه بطور عمده از نوع شيلهاي دگرگونه حاوي لايه*هايي از سنگ اهك فسيلدار است كه كليواژهاي رسليتي و شيستوارگي شاخص دارند.
در هورنفلسهاي همجوار با توده*هاي نفوذي، رگه*ها و ياعدسيهايي از كوارتز افزوده شده كه گاه ارزش اقتصادي دارند. توده*هاي نفوذي جاي گرفته به درون شيلها و سنگ ماسه*هاي ژوراسيك بيشتر از نوع گرانيت، گرانوديوريت و ديوريت هستند كه ممكن است با گرانيت الوند هم ريشه باشند و لذا سن كرتاسه بالا دارند.
سنگهاي جوانتر از ترياس بالا ـ ژوراسيك مياني اين بخش محدود به رديف*هاي كنگلومرايي پليوسن ـ كواترنر است كه به صورت انباشته*هاي بعد از كوهزايي و به هنگام برپايي كوههاي زاگرش شكل گرفته*اند.
از نگاه تكتونيكي نشانه*هايي از رويداد كوهزايي سيمرين پيشين به ويژه سيمرين مياني در ناحيه مشهود است كه در دگرشكلي آن نقش موثر داشته*اند.
شناسايي دگر شكلي*ها ايجاد شده در واحدهاي زمين*شناسي و ارزيابي عوامل موثر در اين دگرشكلي*ها بويژه آن دسته از عواملي كه امروزه نيز فعال*اند نشان ميدهد كه بخش خاوري استان لرستان از جمله نواحي لرزه*خيز است. گسله*هاي اصلي و لرزه*زاي نهاوند، كارون، دورود، گيل*آباد كه در شكل گيري دشت سيلاخور و جالانجولان نقش داشته*اند تاكنون موجب زمينلرزه*هاي مكرر و ويرانگر شده*اند تكانهاي زمين در امتداد آنها، همچنان بسيار محتمل است.
ب : پهنه زاگرس
تمام گستره*هاي واقع در باختر دشت چالايخولان ـ سيلاخور تا مرز باختري استان لرستان به واحد ساختاري ـ رسوبي زاگرس تعلق دارند كه به لحاظ ثقانهاي ساختاري خود به دو زير پهنه "زاگرس مرتفع" و "زاگرس چين خورده" قابل تقسيم است.

ـ زير زون زاگرس مرتفع
نواحي واقع در باختر محور دورود ـ بروجر تا خاور شهرستان خرم آباد "زاگرس مرتفع" و يا "زاگرس رورانده" نام دارد كه بوسيله زون راندگي اصلي به ويژه گسلهاي وابسته (گسل دورود) از نواحي خاوري استان (سنندج ـ سيرجان) جدا است ولي گذر آن به زاگرس چين خورده تقريباً تدريجي است.
در زاگرس مرتفع واحدهاي سنگ چينه*اي روند عمومي شمال باختري ـ جنوب خاوري دارند ولي عموماً به لحاظ عملكرد تنش*هاي ساختاري، دگرشكلي آنها پيچيده است كه با روند عمومي زاگرس همسو نيست.
رديفهاي بلاتفرمي ـ تبخيري پركامبرين پسين ـ ترياس مياني فقط در گوشه جنوب خاوري استان ( شمال زردكوه) رخنمون دارند. تواليهاي كربناته ژوراسيك ـ كرتاسه فراوانتري واحدهاي سنگ چينه*اي هستند كه بويژه در كوه ميش پرور و كوه گرين رخنمون دارند. در اين نواحي افزون بر رديف هاي دولوميتي سازند نيريز (ژوراسيك پايين)، كربناتهاي سازند سورمه (ژوراسيك مياني ـ بالايي) و سنگ آهكهاي ضخيم ياله تا توده*اي خرد شده كرتاسه از متشكلين ارتفاعات هستند . سنگهاي كرتاسه پاييني ، به سن نئوكومين ـ سنومانين قابل قياس با سازندهاي فهليان ، داريان و سروك هستند . سنگهاي كرتاه ساپاني ( كامپانين ـ مايستريشتين) شباهت رخساره*اي نزديك با سازندمارني گورپي و سازند فليشي اميران دارند.
در زاگرس مرتفع الگوي ساختاري حاكم نتيجه عملكرد گسله*هاي سراسري، گسله*هاي راندگي، راندگيهاي بريده است كه حاصل آن راندگي ورقه*هايي از سنگها به حجم*هاي زياد از شمال خاور به سمت جنوب باختر است. بررسي محلي راندگي*ها نشانگر انواع كوچك زاويه است . سطح راندگيها مساوي نيست بنابراين وضع فضايي آنها در همه جا يكسان نميباشد ولي ميلونيتي شدن سنگها هم در فراديواره وهم در فروديواره عموميت دارد. پيشرفت راندگي به حدي است كه به تقريب تمامي منطقهاز ورقه*هاي روارانده تشكيل شده است كه بعضي از آنها كوچك و منفرد و برخي ديگر بزرگ و احتمالاً اجزائي از يك مجموعه دوبلكس هستند.
زيرزون زاگرس چين خورده
از خاور شهرستان خرم آباد تا مرز باختري استان لرستان به عنوان بخشي از كوههاي زاگرس چين خورده ساختارها از انواع تاقديس*ها و ناوديس*ها ممتد و منظم*اند كه با پهنه گسليده و رانده شده شمال خاوري زاگرس ( زاگرس مرتفع ) تضاد كامل دارند.
فيزيوگرافي اين بخش عموماً كوهساز با ستغ*ها بلند و دره*هاي عميق است كه گاهي دسترسي به بعضي از آنها بسيار دشوار است . سيماي ناهمواريهاي كوهساز هماهنگي كامل با ساختمانيهاي زمين*شناسي دارند به همين رو برچنگي*ها به صورت كمانهاي خميده و ممتد*اند كه در راستاي شمال باختري ـ جنوب خاور دارند. افزون بر اشكال كوهساز واحدهاي تپه ماهوري يكي ديگر از ريخت*هاي حاكم بر ناحيه است كه بطور عموم حاصل سازند شيلي ـ مارني گورپي فليش هاي سازند اميران ، ترادف هاي گچي سازند گچساران و بالاخره نهشته*هاي كنگلومرايي سازند بختياري است.
در بخش زاگرس چين خورده استان لرستان توالي پلاتفرمي كامبرين ـ ترياس مياني برونزد ندارد. از توالي كنتينتال شلف ترياس ـ كرتاسه با رخساره خاص اقيانونس تتيس جوان تنها ترادف هاي كرتاسه بالايي بعضي سازندهاي سروك ، ايلام ، گورپي چهره*هاي كوهساز هستند.
نهشته*هاي پسرونده همزمان با كوهزايي آلپي كه ممكن است از نوع درايي و يا غير دريايي باشند به ويژه در جنوب باختري خرم اباد گستره*هاي وسيعي را زيرپوشش دارند . تمام سنگهاي ترشياري اين بخش را ميتوان به دو گروه ترشياري پاييني ( پالئوسن ـ ميوسن پاييني) و ترشياري بالايي (ميوسن پائيني ـ پليوسن) تقسيم كرد.
سنگهاي ترشياري پاييني نهشته*هاي كربناتي پاياني ( سازند آهكي تله زنگ) و يا انباشته*هاي اواري ( سازند كشكان) هستند ولي در پاره اي از نواحي مارنهاي ژرف سازند پابده فراوان است.
سنگهاي ترشياري بالايي با چرخه رسوبي سازند اسماري و به سن اوليگوسن ـ ميوسن ، آغاز مي*شود كه رديف*هاي كربناتي كوهساز حاوي انباشته*هاي نفتي است. چرخه رسوبي آسماري، پس از يك وقفه رسوبي با چرخه رسوبي ديگري پوشيده ميشود كه يك سيكل رسوبي پسرونده بنام كوه فارس بوده و سازند تبخيري گچساران كمي سازند مارني ميشان و بالاخره ترادفهاي سرخرنگ سازنداواري آغاجاري از متشكلين اصلي آن هستند.
بخش هاي فروافتاده باختر خرم آباد با سازند كنگلومرايي بختياري پوشيده شده كه شامل تناوبي از كنگلومراي توده*اي مقاوم و عدسيهايي از سنگ ماسه است.
در بخش زاگرس چين خورده استان لرستان ( باختر خرم آباد تا مرز باختري استان) اشكال ساختاري به صورت تاقديس*ها و ناوديس*هايي است كه صفحات محوري آنها در راستاي شمال باختري ـ جنوب خاوري و تا اندازه*اي مارپيچ است.
تاقديس*ها بطور معمول هسته*اي از سنگ آهكهاي سازند سروك (كرتاسه) به ويژه سازند ايلام دارند كه در دو طرف (بال تاقديس*ها) به سازندهاي جوانتر ميرسد.
در هسته تاقديس*ها شيب لايه*ها بسيار كم و گاهي نزديك به افقي است ولي با دور شدن از محور شيب لايه*ها افزايش مييابد. به گونه اي كه گاهي لايه*ها شيب هاي تند دارند و حتي در پهلوي جنوب باختري گاه افزايش شيب به حد برگشتگي مي*رسد لازم به گفتن است كه لاگوي تكتونيكي حاكم منحصر به چين خوردگي نيست گاهي تنش هاي فشارشي به صورت شكستگي نمود دارند. ويژگيهاي لرزه*خيزي زاگرس همچنان در استان لرستان حاكم است به همين دليل تكانهاي ضعيف زمين زياد است. ضعف توان لرزه خيزي ميتواند حاصل تعديل تنشها توسط واحدهاي سنگ چينه*اي شكل پذير باشد. گفتني است كه تجديد فعاليت در شكل گيري و ياتغيير شكل سنگهاي پي عامل اصلي زمينلرزه هاي استان است ولي بايد اذعان داشت كه رابطه بين زمينلرزه و زمينساخت استان تا اندازه اي پيچيده است.

جايگاه و ويژگي هاي زمين شناسي لرستان

مطالب مشابه :

نقشه گسل هاي ايران

لایه های رقومی استان لرستان قابل استفاده در GIS

گسلهای فعال در کرمان...

گسل و زمین لرزه ها

جايگاه و ويژگي هاي زمين شناسي لرستان

گسل های موجود دراستا ن اردبیل

نئوتتیس در ایران و چگونگی تشکیل زاکرس

معادن سیلیس ایران

زمین لرزه