مطالب ارائه شده در کلاسهای خلاقیت در دوره های کارآفرینی

آشنایی با مبانی خلاقیت و نوآوری

معرفی منابع جهت مطالعه

v ماهیت خلاقیت و شیوه های پرورش آن ، افضل السادات حسینی، انتشارات آستان قدس رضوی

v خلاقیت و نوآوری ( فردی ، گروهی ، سازمانی ) ، سید جلیل میر میران ، انتشارات گوهر

v خلاقیت و نوآوری(مبانی ، اصول ، تکنیک ها ) ، خسرو امیرحسینی ، انتشارات عارف کامل

v تکنیک های خلاقیت فردی و گروهی ، جلیل صمد آقایی ،،انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی

v بازی هایی برای مدیریت خلاقیت ، رابرت اپستین، ترجمه محمد رضا فنی ، انتشارات انستیتو ایزایران

v خلاقیت و نوآوری در انسان و سازمان ها ، تیمور آقایی فیشانی ، انتشارات ترمه

v پرورش خلاقیت در سازمان ، گرت لوایز ، ترجمه بدری نیک فطرت ، انتشارات کیفیت و مدیریت

v هنر خلاقیت در فن صنعت ، فانژه وان اوژن ، ترجمه حسن نعمتی ، انتشارات امیرکبیر

v خلاقیت جدی ، ادوارد دوبونو ، ترجمه قاسم بصیری و مرتضی غفاری پور ، انتشارات آییژ

v تفکرجانبی ، ادوارد دوبونو، ترجمه عباس بشارتیان

v خلاقیت جوهره ی کارآفرینی ، جلیل صمد آقایی ، انتشارات مرکز کارآفرینی دانشگاه تهران

v آموزش کاربردی خلاقيت و حل خلاق مساله ، دکتر حسن قاسم ،زاده انتشارات قصيده سرا

مقدمه

ذهن پو يا و خلاق سبب رسيدن انسان به كمال است .حضرت علي (ع)

خلاقيت ميلي ذاتي است كه در وجود انسان به وديعه نهاده شده و انسان مظهر خلاقيت الهي است . (مطهري)

تحولات پرشتاب جهاني در عرصه علم و صنعت، جوامع بشري را بر آن داشته تا با نگرشي جديد به دارايي هاي غير عيني، در صدد افزايش توانايي هايي خود براي همگامي با اين تغييرات باشد . در حقيقت سكون و بي حركتي در دنياي متغير امروز چه برای یک سازمان و چه برای یک کشور در هر اندازه که باشد ، نتیجه ای جز نابودی به همراه نخواهد داشت . امروزه خلاقيت و نو آوري نه به عنوان يك نياز بلكه به عنوان شرط بقاء هر سازمان یا جامعه تلقي گرديده و بر آموزش و كسب مهارت هاي لازم در بكارگيري اين استعداد ويژه بشري تاكيد بسياري شده است . كليدي ترين مساله در جامعه ما و تمام جوامع در حال توسعه ، خلاقيت است .يعني مساله اي كه با آن درست برخورد نشده است . خلاقيت نه ژنتيكي است و نه مربوط به نژادي خاص، بلكه اكتسابي است . حتي در كشور هاي پيشرفته نيز اگر سيستم هاي خلاق آنها از كار بيافتد، از رقابت ها عقب مي افتند و نابود مي شوند لذا تنها راه نجات كشورهاي در حال توسعه خلاقيت است و راه ديگري ندارند.(خوشنویس 1387)

ضرورت و اهمیت خلاقیت و نوآوری

نقش و اهمیت خلاقیت و نوآوری از جنبه فردی

v خلاقیت و نوآوری عامل رشد و شکوفایی استعداد ها و سوق دهنده به سوی خود شکوفایی

v خلاقیت و نوآوری عامل موفقیت فردی ، شغلی و اجتماعی

نقش و اهمیت خلاقیت و نوآوری از جنبه سازمانی

v خلاقیت و نوآوری عامل پیدایش سازمان ، تولیدات و خدمات؛

v خلاقیت و نوآوری عامل افزایش کمیت و کیفیت تولیدات و خدمات ، تنوع تولیدات و خدمات ؛

v خلاقیت و نوآوری عامل کاهش هزینه ها ، ضایعات و اتلاف منابع؛

v خلاقیت و نوآوری عامل تحریک و تشویق حس رقابت ؛

v خلاقیت و نوآوری عامل کاهش بوروکراسی اداری (کاهش پشت میزنشینی ومشوق عمل گرایی)

v خلاقیت و نوآوری عامل افزایش انگیزش کاری کارکنان سازمان ، ارتقای سطح بهداشت روانی و رضایت شغلی کارکنان سازمان ؛

v خلاقیت و نوآوری عامل موفقیت مجموعه مدیریت و کارکنان سازمان ، ارتقای بهره وری سازمان ، رشد و بالندگی سازمان

تعاریف خلاقیت

تعاریف متعددی راجع به خلاقیت ونوآوری ارائه شده است که در زیر به تعدادی از آنها اشاره می کنیم ، در عین حال تورنس پس از پنجاه سال تحقيق وآزمون خلاقيت معتقد است كه نمي توان تعريف صريح وجامعي از خلاقيت ارائه داد .

• خلاقیت ارائه کیفیت های تازه ای ازمفاهیم و معانی است . (گیزیلین)

• خلاقیت،شکل دادن تجربه هادر سازمان بندی های تازه است .(تیلور)

• خلاقیت ، آفرینش آمیزه ای بدیع برای حل تناقضات ، درقالب یک ایده است که خارج ازمحدوده جواب موجود قرار می گیرد . ( میر میران )

تعاریف نوآوری

v نوآوری معرفی و کاربرد آگاهانه ایده ها برای طراحی وارایه محصولات ، یا فرآیندی جدید است که منجر به تامین نیاز افراد، گروهها سازمانها ، یا اجتماع می شود ( West and farr 1990 ).

v نوآوری، فرآیند ایجاد هر چیز جدیدی که برای فرد ، گروه یا سازمان ، صنعت یا اجتماع ارزش مهمی داشته باشد .( صمد آقایی 1385 )

v نوآوری به هر نوع فرآیند فکری گفته می شود که مسئله را به طریق مفید حل کند . ( امیر حسینی 1385 )

تفاوت های خلاقیت نوآوری و کارآفرینی

خلاقیت[Creativity]، نو آوری[Innovation] و کار آفرینی[Entrepreneur] مفاهیمی هستند که اغلب اشتباها به جای یکدیگر بکار برده می شوند، در حالی که هر یک از این واژه ها دارای معانی مشخصی هستند.

خلاقیت جنبه ذهنی و نوآوری جنبه عملی دارد و نوآوری محصول نهایی خلاقیت است ( امیر حسینی 1385) . خلق یعنی ارائه ایده های جدید و ناشناخته ، ولی نوآوری می تواند محصول یا خدمت موجود را تغییر و دگرگون سازد و کارآفرینی نتیجه سیستماتیک کاربرد خلاقیت و نوآوری ، در تامین نیازها و استفاده ازفرصتهای موجود در بازار است.( میرمیران 1384) و کار آفرین کسی است که تمایل به پذیرش ریسک دارد تا شرکتی را تاسیس کند و یک محصول جدید، خدمت جدید را در سازمان بکار اندازد .

فرآیند کارآفرینی

در اینجا نمونه ای شاخص از تلاش یک مرد به منظور پرکردن فاصله ی خلاقیت و کارآفرینی ذکر می شود :

آقای سینکلر (Clive Sinclair)، نمونه ای بارز از مخترعانی است که خود را به نوآور و کارآفرین تبدیل نموده است .در اوایل دهه ی 1970 به عنوان مخترع ماشین حسابهای مخصوص مدیران و ساعت های دیجیتال معرفی گردید و 10 سال بعد با عرضه رایانه های خانگی خود به شهرت رسید .همچنین وی از اولین کسانی بود که احتمال بالقوه ی تولید تلویزیون های جیبی را مورد توجه قرار داد .سینکلر عمیقا اعتقاد داشت که برای موفق شدن ، مخترع باید کارآفرین نیز باشد . او می گوید : شما حرکت می کنید ، شرکتی را پایه گذاری می نمایید و اختراع خود را به مرحله ظهور می رسانید . شما باید کارآفرین باشید ، زیرا بسته های پر از ایده در اطراف شما است ، که هرگز به بازار عرضه نشده اند.

تصورات قدیمی وغلط راجع به خلاقیت

v خلاقیت به ندرت اتفاق می افتد .

در واقع تحقیقات نشان داده که فرآیندهای عصبی که زیر بنایخلاقیت می باشند ، عمومی هستند . ما بدون فرآیندهای عصبی نمی توانیم راهمان را پیدا کنیم و حتی یک جمله بگوییم . بروز خلاقیت نادر است اما بیشتر با روشی که به آن عادت کرده ایم ارتباط دارد و باتوانایی مرتبط نمی باشد .

v خلاقیت تنها در افرادی با ضریب هوشی بالاوجود دارد.

تحقیقات مختلف یک همبستگی بین هوش و خلاقیت نشان داده اند اما مطالعات مرتبط هیچ رابطه ی علی را به وضوح نشان نداده اند.از جهت دیگر هیچ تحقیقی درجه خاصی از هوش را به عنوان لازمه خلاقیت ارائه نکرده است . همچنین تعداد زیادی از هنرمندان ممتاز ، مبتکرین ، شاعران و مولفین هوش متوسطی داشته اند .

v خلاقیت قابل بررسی نمی باشد.

اولین آزمایشگاه روانشناسی در اواخر سال های 1800 میلادی تاسیس شد . قبل از آن تعدادی از مردم معتقد بودند که رفتار و تفکرات انسانی را هرگز نمی توان با یافته های علمی بررسی نمود . اما یادگیری ، حافظه ، توسعه فکری و دیگر جنبه های رفتار انسانی در آزمایشگاه های سراسر دنیا در حال بررسی می باشد و پیشرفت های عظیمی در این زمینه بدست آمده است . تحقیق روی خلاقیت در دهه 1950 میلادی و مطالعات آزمایشکاهی دقیق در دهه 1970 میلادی آغاز شد و مجددا باعث پیشرفت های عظیمی گردید .

v خلاقیت قابل یادگیری نمی باشد.

درمورد آموزش و یادگیری خلاقیت قابل ذکر است که اکثر افراد می توانند چگونگی بروز خلاقیت را یاد بگیرند . کلید این کار توسعه ی بعضی مهارتهای ساده و توانایی ها می باشد . همه ی افراد به طور یکسان ، بالقوه خلاق هستند . افراد خلاق مهارتهای بخصوصی دارند ، هر شخص می تواند این مهارتها را یاد بگیرد . فرآیند خلاقیت را می توان سرعت بخشید و هدایت نمود . ( رابرت اپستین 1996)

v منشا خلاقیت در سمت راست مغز وجود دارد .

عملکرد نیمکره راست : کنترل سمت چپ بدن ، تصور و تجسم ، شناخت رنگ ، موسیقی ، وزن و آهنگ، خیالات ، احساس

عملکرد نیمکره چپ : کنترل سمت راست بدن ، ریاضیات و محاسبات ، کلام ، تجزیه و تحلیل ، استدلال و منطق ، شعور

حالت ایده آل تفکر = تفکرباهردو بخش

فرآیند خلاقیت

تا به حال مدلهای زیادی برای خلاقیت ارائه شده اما در اینجا به اولین مدل که پایه و اساس کلیه مدل هاست و آخرین مدل که مدلی تلفیقی از سایر مدل هاست اکتفا می کنیم .

v مسأله یابی

• حس کردن مسائل و کاستی ها

• تعریف مسأله

v ایده یابی

• ایده سازی

• ایده پروری

v راه حل یابی

• آزمایش ایده های موجود

• تصمیم گیری در باره راه حل نهایی و پیاده سازی آن

مدل تلفیقی فرآیند خلاقیت پائول پلسک ، 1996

عوامل موثر برخلاقیت( آمابیل 1988)

عوامل فردی یا درونی :1 – ویژگی های شخصی متنوع 2 – خودانگیزی3 – توانایی های شناختی4 – تمایل به خطر کردن 5 – تخصص در رشته 6 – تجارب متنوع

عوامل محیطی یا بیرونی:1 – آزادی2– منابع کافی 3 – وقت کافی 4 – جو مناسب 5 – طرح تحقیق مناسب 6 – فشار ( برخی فشارها می تواند محرک خلاقیت باشد )

طبق تحیقات آمابیل وهمکارانش ، عوامل محیطی در رشد خلاقیت عامل برجسته تری از مسائل فردی است ، نکته مهم این است که سهم محیط بسیار متغیر تر است ، یعنی راحت تر می توان عوامل اجتماعی را تغییر داد تا ویژگیهای و توانایی های فرد .

عوامل ایجاد کننده خلاقیت

آمابیل در سال 1989 مدلی برای عوامل ایجاد کننده خلاقیت ارائه داد که به صورت زیر می باشد که نقطه اشتراک این 3 دایره خلاقیت است .

مهارتهای لازم برای تفکر خلاق و اثر بخش

1- تفکر جانبی

مفهوم تفکرجانبی چیست ؟

برای درک بهتر این موضوع معمایی طرح می کنیم :

نقاط زیر را با چهار پاره خط مستقیم به هم وصل کنید بدون اینکه نوک قلم از روی کاغذ بلند شود.

پاسغ معما:

یک لطیفه در مورد تفکر جانبی

دو نفر در جنگل قدم می زدند که ناگهان با یک یوزپلنگ مواجه شدند . یکی از آن ها یک کفش ورزشی از ساک خود بیرون آورد و مشغول پوشیدن آن شد . دیگری پرسید : مگر نمیدانی سرعت یوزپلنگ 90کیلومتر بر ساعت است ! دوست او پاسخ داد اگر از تو جلو بزنم مرا نخواهد خورد .

v ما اغلب اوقات تمایل به ترسیم چهارچوبی نامرئی در اطراف مشکلات یا موقعیت ها داریم . در حالی که ممکن است نقطه ی آغاز راه حل آنها ، خارج از چهارچوب و یا مرزهای روانی ایجاد شده قرار گرفته باشد . بنابراین باید بیاموزیم فراسوی این چهارچوب فکر کنیم .

v تفکرجانبی در مقابل تفکر عمودی بکار می رود ،

v برخي از محققان و صاحبنظران بجای این دو واژه از تفكر واگرا و همگرا استفاده می کنند .

v تفکر جانبی: تفکر خلاق یا جانبی تفکری است مولد که تازگی و تفاوت را به ایستایی و یکنواختی ترجیح می دهد و تفکری است که در آن سیال بودن، انعطاف پذیری، بسط و ابتکار اصالت دارد. این سبک فکری در مقابل تفکر منطقی و عقلایی قرار دارد و به جای تصورات عقلی، بیشتر از تصورات خیالی و وهمی استفاده می کند .

v از سوي ديگر تفكر جانبی یا واگرا به مجموعه‌اي راه‌حل مختلف براي يك مسئله يا فرضيه منجر مي‌شود ، و از اين جهت اين تفكر در فرآيند آفرينندگي يا خلاقيت نقش اساسي ايفا مي‌كند . در واقع بسياري از اوقات تفكر واگرا با خلاقيت يا آفرينندگي مترادف به كار مي‌رود و غالب آزمونهاي خلاقيت آزمونهاي تفكر واگرا هستند .

ويژگيهاي تفكر جانبی

v تولید کننده و مولد است .

v راهی را بر نمی گزیند بلکه راههای دیگری را جست و جو می کند.

v تا حد ممکن به تولید راههای متنوع پرداخته می شود.

v جست و جو حتی پس از کشف مطمئن ترین راه ادامه می یابد .

ويژگيهاي تفكر جانبیاز نظرگيلفورد

الف- اصالت (توليد راه حلهاي نو و بديع – تأكيد بر تازگي و منحصر به فرد بودن پاسخها )

ب- انعطاف پذيري ( توليد ايده‌ها و انديشه‌هاي متنوع- تأكيد بر تنوع پاسخها )

ج- سيالي يا رواني (توليد ايده‌ها و انديشه‌هاي فراوان- تأكيد بر كميت پاسخها )

د- بسط (توليد جزئيات – تأكيد بر گسترش و پرداخت پاسخها)

تفکر عمودی

تفکر عمودی یاهمگرا تفکری است که در آن عقل دائم در تلاش است تا فرآیند تفکر خاتمه یابد و هدف غایی آن توقف فکر است.ازنقاط مختلف شروع ولی به یک نقطه ختم می شود. تفكر همگرا براي هر مسئله يك راه حل واحد درست توليد مي‌كند از اين رو نقش اين نوع تفكر در سنجش هوش بسيار مهم است .

v انتخاب کننده است .

v در ان درستی اهمیت دارد .

v یک راه را با نادیده گرفتن بقیه راهها انتخاب می کند .

v مطمئن ترین راه و نزدیک و بهترین روش را انتخاب می کند .

v جست و جو تا رسیدن به اطمینان بخش ترین راه ادامه می یابد.

برای تفکر جانبی شیوه هایی وجود دارد که به اختصار آنها را ذکر می کنیم ( حسینی 1387 )

تغییر :تفکر جانبی به دنبال یافتن راه حلهای تازه از طریق تغییر ساختار و تنظیم مجدد اطلاعات است . برای تمرین این شیوه تعیین سهمیه روش خوبی است ، یعنی در هر موضوع رسیدن به تعداد معینی جواب مشخص گردد ، بدین ترتیب افراد تا تکمیل سهمیه به بررسی راهای مختلف می پردازد .
شک و تردید : برای تحقق تفکر جانبی لازم است به مفروضات شک نمود . استفاده از شیوه های چرا در انجام این روش موثر است.
تعویق قضاوت : با تأخیر در قضاوت ، فرد هر اندیشه ای را فوراً بی ارزش نخوانده و مدت بیشتری آنرا دنبال می کند که همین می تواند اندیشه های دیگری را بپرواند. در اجرای عملی این روش می توان ایده های غلط را ارائه داد و به جای بررسی علت غلط بودن آن ، به بررسی این نکته که چگونه می توان آن را مفید ساخت ، پرداخت .
ایده های حاکم : یافتن ایده های اصلی یک مطلب ، نقش مهمی در اجتناب فرد از اینکه تحت تاثیر آنها واقع شود دارد .
تقسیم : تقسیم یک مطلب یا موضوع به بخشهای متعدد راهی موثر درجهت تغییر ساخت موضوع می باشد. )
معکوس سازی : دراین روش مطالب را ابتدا به شکل اولیه در نظرگرفته و سپس ان رامعکوس میسازیم. بطور مثال آب بجای جاری شدن از بالا به سوی بالا روانه میشود. این روش برای رهایی از الزام درنگرش به موضوع به شیوه رایج است.

نمونه هایی از تفکرجانبی

آقای جترو تال (jethro tull) کشاورز انگلیسی ، وسیله ای اختراع نمود که دانه ها را به فاصله های معینی در زمین می کاشت . این فواصل به نحوی تنظیم شده بود که کندن علف های هرز را امکان پذیر می نمود . آقای تال یک نوازنده ارگ بود و مکانیزم ارگ را برای ساختن این دستگاه مورد استفاده قرار داد . کاری که او انجام داد ، انتقال مفاهیم فنی از یک زمینه به زمینه دیگر برای رسیدن به یک هدف علمی بود .او حصار روانی را که در اطراف فنون کشاورزی کشیده شده بود ، کنار زد .

در پایان قرن نوزدهم ،ادوارد جنر مکتشف واکسیناسیون ،بجای انکه بیماری آبله را غضب الهی بداند ، به دلیل عدم ابتلای گاوداران توجه نمود واولین گام جهت حل مشکل را برداشت. دلیل این امر آن بود که آنها براثر ابتلا به آبله ی گاوی که نسبتا خفیف تر بود،واکسینه می شدند.

شغل	نام اختراع
کشیش	روان نویس
فروشنده چوب پنبه	تیغ صورت تراشی
موسیقیدان	عکس رنگی
متولی کفن و دفن	تلفن اتوماتیک
روزنامه نگار	توقف سنج خودرو
دامپزشک	لاستیک بادی
تعمیرکار تلویزیون	نوار صوتی

شغل اصلی مخترعان برخی محصولات

مطالب ارائه شده در کلاسهای خلاقیت در دوره های کارآفرینی

مطالب مشابه :

مطالب ارائه شده در کلاسهای خلاقیت در دوره های کارآفرینی

چگونه مدرس ای با نشاط داشته باشیم؟

40 باور انسان های موفق!

متد استانیسلاوسکی و استیل برشت