نقالی

خبرگزاري ميراث فرهنگي ـ گروه فرهنگ و هنر ـ فاطمه حبيبي‌زاد نخستين زن ايراني و از کارشناسان ميراث فرهنگي است که کاري به ظاهر مردانه را برگزيده؛ عشق به اين آب و خاک و فرهنگ و هنر پربار آن از يک سو و عشق به شاعر و سخنور بزرگي چون حكيم ابوالقاسم فردوسي، از ديگرسو او را بر آن داشته تا به نقل داستان پهلوانان شاهنامه بپردازد. با کاوه آهنگر آغاز کرده و به گردآفريد رسيده است. با او از نقل و نقالي سخن گفته‌ايم آن هم در روزگاري كه نقالان فراموش شده‌اند و هنر نقالي رو به نابودي است. او بر اين باور است كه نه سازمان ميراث فرهنگي، نه مرکز هنرهاي نمايشي و نه بنياد ايران شناسي،هيچ کدام به گردآوري طومارهاي کهن و آيين نقالي نپرداخته اند. گويي هنوز اهميت اين هنر و ضرورت مستند کردن آن را درنيافته اند، شايد هم به روي خود نمي آورند و بي تفاوت از کنار آن مي گذرند و اما باقي پرسش و پاسخ ها: چه تفاوتي ميان نقالي و شاهنامه خواني وجود دارد؟ آيا تفاوت اين دو تنها در زبان و ويژگي هاي زباني است؟ زبان، تنها يکي از تفاوت‌هاي موجود ميان نقالي و شاهنامه‌خواني است... به طورکل، مي‌توان گفت در قصه، داستان‌گويي و شاهنامه‌خواني، هيچ گفتار و رفتار اغراق‌آميزي وجود ندارد و شاهنامه خوان و قصه‌گو با استفاده از لحن و طرز بيان خود مي‌توانند مفاهيم مورد نظر را به مخاطبان منتقل کنند، گاهي هم از ميميک خود براي انتقال معاني بهره مي‌برند، اما نقالي شرايط پيچيده‌تري دارد که اگرچه بيان در آن بسيار مهم است اما نقال بايد حنجره توانمندي داشته باشد و به راحتي بتواند صداي شير و شيهه اسب را تقليد کند. او بايد ميدان‌دار خوبي باشد و به عبارت بهتر بايد بتواند به اجراي نمايشي يک تنه بپردازد. چه تفاوتي ميان طومار که پايه و اساس نقالي است با بحر طويل و نثر مسجع وجود دارد؟ طومار هر دو اينهاست و هيچ کدام شان نيست. طومار، روايت پادشاهان است به نثر، وزن و آهنگ دارد و داراي حواشي و تعليقات است و گاهي سليقه طومارنويس هم بر آن تاثير مي گذارد البته اگر طومارنويسي وجود داشته باشد. پس مي توان به بازنويسي طومارهاي کهن پرداخت؛ همان گونه که بهرام بيضايي به بازآفريني داستان هاي شاهنامه پرداخته است؟ بله.اما کساني مي توانند به نو کردن طومارهاي کهن بپردازند که علاوه بر شناخت درست و دقيق جامعه و نسل امروز، ادبيات، فرهنگ و تاريخ خود را هم به خوبي بشناسند و بر پايه گذشته، طومار تازه بنويسند. حتي مرشد ولي الله ترابي و سيدمصطفي سعيدي نيز، تنها شيوه هاي اجرايي خود را کارآمد کرده اند وگرنه براساس همان طومارهاي قديمي، نقالي مي کنند. بعضي بر اين باورند كه مناسبات زندگي امروز تغيير کرده و با نسل جديد بايد با زبان امروز ارتباط برقرار کرد. داستان ها و افسانه ها هميشه جذاب اند. امروز در نروژ بيش از دو هزار باشگاه قصه گويي وجود دارد. هنوز هم پس از گذشت 35 سال، تماشاگران به پاتوق سيدمصطفي سعيدي مي‌آيند تا ماجراي سهراب کشي را از زبان او بشنوند اما متاسفانه متوليان فرهنگي ما آن گونه که بايد و شايد، به رشد و گسترش هنر و فرهنگ ريشه دار ايراني توجه نمي کنند و در نگهداري و پاسداشت آن نمي کوشند. ثبت ميراث معنوي ما به کندي پيش مي رود و ضابطه و قانون خاصي براي آن وجود ندارد. اما نمي توان از کودک و نوجوان امروزي انتظار داشت با وجود ماهواره و اينترنت و بازي هاي رايانه يي به قهوه‌خانه برود و پاي نقل نقالان بنشيند. بايد از ابزارهاي جديد استفاده کرد. بايد سنت و مدرنيته را با يکديگر آشتي داد. امروز غربيان با وجود برخورداري از تکنولوژي مدرن به اهميت آداب و سنت ها پي برده‌اند و چيزي را پاس مي‌دارند که ما فراموش کرده‌ايم. مگر نمي‌توان بر مبناي داستان هاي شاهنامه، پويانمايي، فيلم و... ساخت؛ پس چرا کودکان ما رابين هود را مي شناسند و سمک عيار را نه؟،... مگر نه اينکه مجموعه موفق «سلطان و شبان» بر پايه نقالي استوار بود و با استقبال مخاطبان رو به رو شد... اما در هرحال، مخاطب امروز، کم حوصله تر است و تمايل چنداني به شنيدن نقل هاي طولاني و پرحواشي ندارد. معمولاً داستان هايي را براي نقل انتخاب مي کنيد که به بخش حماسي شاهنامه تعلق دارند نه بخش تاريخي يا اساطيري آن؟ بله؛ به اين خاطر که بخش حماسي شاهنامه، برخلاف دو بخش ديگر، جنبه گزارشي ندارد، کاملاً توصيفي است و نقال به راحتي مي تواند با حرکات و بيان اغراق آميز به نقل آن بپردازد. اگرچه نقال خوب کسي است که بتواند احساس مخاطب را برانگيزد، او را به شور و هيجان آورد و با خود و قهرمانان داستان همراه کند. تماشاگران نقالي، همچون مخاطبان شبيه خواني با داستان و اصل و فرع آن آشنا هستند، پس چه چيز آنان را شيفته و مشتاق شنيدن دوباره داستان مي کند، تنها رسيدن به يک تجربه حسي مشترک؟ جادوي داستان و اسطوره؛ چيزي که هرگز کهنه نمي شود. البته جذب مخاطب به حس نقال، جهان بيني و مخاطب شناسي او هم بستگي دارد و منظور از شناخت مخاطب، دانستن رده سني، طبقه اجتماعي و چيزهايي از اين دست است وگرنه نقال که نمي تواند به بازنوشتن طومار خود بپردازد؛ براي مثال، اگر در مجلسي تعداد خانم ها بيشتر باشد، بهتر است به نقل داستان هاي زنانه پرداخت يا... نقالان تا چه اندازه به تشابهات پيوندهاي عميق ميان اسطوره و مذهب توجه کرده‌اند؟ اشتراکات بسياري ميان داستان هاي ايراني با قصه هاي سامي و بين النهرين وجود دارد و نقالان اين تشابهات را به درستي دريافته اند. براي نمونه از ماجراي فرنگيس به داستان حضرت زينب(س) گريز مي زنند و فرياد سياوش را به دادخواهي امام حسين(ع) مانند كرده و از اين گريز زدن‌ها به «حال گرداني» تعبير مي‌کنند و اين هنر ايرانيان است که از يک سو دين روشنگر اسلام را پذيرفته اند و از سوي ديگر، آيين ها و رسوم خود را پاس داشته اند. گردآفريد، نام هنري شما و نام يکي از زنان شاهنامه است؛ زن بودن شما، موجب نشده از دريچه يي متفاوت به زنان شاهنامه نگاه کنيد؟ زن بودن من سبب شده زنان شاهنامه را بهتر و بيشتر درک کنم. در شاهنامه به نام ?? زن اشاره شده و همه اين زنان نژاده و ساختارشکن اند؛ از تهمينه که عاشق رستم مي شود و از او خواستگاري مي کند تا گردآفريد که لباس مردانه مي پوشد و به نبرد با سهراب مي رود. بگذريم از اينکه سيندخت، نخستين پيام آور آشتي ،يک زن است و فردوسي بيش از زيبايي هاي ظاهري آنان، خرد و انديشه شان را ستوده، به همين خاطر، زنان شاهنامه منحصر به فرد هستند و اينجاست که يگانه بودن اثر جاودان حکيم توس در برابر آثار مشابه چون« ايلياد» و «اديسه» آشکار مي شود. در شاهنامه جنگ بر سر زن و قدرت نيست بلکه خوبي و بدي، تاريکي و روشنايي با يکديگر مي جنگند و در نهايت اهوراست که بر اهريمن پيروز مي شود.

نقالی

مطالب مشابه :

اخبار دانشگاه آزاد محلات

آفرینش انسان در تاریخ اساطیری ملل مختلف (مطلب علمی)

دیکشنری

معرفی گرایشهای باستان شناسی (باستان شناسی زیر اب در ایران)

نقالی

شگفتیهای آسمان از منظر قرآن

دکتر تورج دریایی

دکتر صادق ملک شهمیرزادی

اثبات شق القمر توسط ناسا

دانلود فیلم ۲۰۱۲