پرورش ماهی سردآبی در استخرهای دراز بتونی

مقدمه :

زندگی و حیات بدون وجود ، انرژی غیرممکن و غیرقابل تصورات . با توجه به روند روز افزون افزایش جمعیت و لزوم کسب انرژی و ادامه زیست آبزیان و فراورده های آن جایگاه ویژه ای را در میان سایر منابع مواد غذایی و انرژی زا کسب نموده است .

ماهیان متعلق به گروه حیوانات خونسرد یا پویی کیلوترم (poikilo Therm) بوده و حرارت بدنشان با شرایط زیست محیطی سازگاری و تطبیق یافته و به دلیل دارا بودن خصوصیات ویژه زیست شناختی مزایای بیشتری بر سایر منابع تولید پروتئین و رشته های دامپروری دارند.

امروزه با پیشرفت فن آوری و روشهای مدرن صیادی تحولات بیشماری در امر صید محصولات آبزی حاصل گردیده و آمار جهانی نشانگر آن است که پرورش و تولید آبزیان در آبهای داخلی روند رشد قابل ملاحظه ای را در پیش گرفته است .

پرورش ماهیان سردآبی و آزاد ماهیان امروزه در اکثر کشورهای اروپایی، آمریکایی، خاور دور و برخی کشورهای آسیایی متداول گشته و در حال توسعه است.

موسسات پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان که بهترین بازدهی و سازگاری تولید را در بین انواع آزاد ماهیان در سراسر جهان نشان داده است ، از نظر جغرافیای اقتصادی بیشتر در مکانهایی قرار گرفته است که با آب کافی سطحی و قابل استفاده مشخص می گردد.

میزان تولید در سال 1376 حدوداً 3000 تن ماهی قزل آلا بوده و انتظار می رود با راه اندازی مزارع دیگر در سالهای آتی رشد قابل ملاحظه ای حاصل گردد. گوشت ماهیان سردآبی مانند، ماهی قزل آلا به دلیل نژاد و نوع ماهی و نحوه تغذیه از کیفیت بسیار مناسبی برخوردار بوده و به عنوان یک غذای لذیذ و بازارپسند مورد توجه بوده است.

پراکنش:

منابع آبی و محل های مناسب برای پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان در استخرهای زمینی بیشتر در ارتفاعات 300 تا 2000متری از سطح دریاهای آزاد است. در کشور ما در دامنه کوه های البرز و زاگرس در مناطق غربی، مرکزی، جنوب غربی و شمال کشور واقع شده اند.

فاکتورهایی که باید در انتخاب محل احداث مزارع پرورش ماهیان سردآبی مدنظر قرار گیرند:

1- منابع تأمین آب: چشمه ها که دارای اکسیژن محلول آب کمتر و امکان رشد کیاهان آبزی زیاد است.

2- قنات ها: مانند چشمه های سقوطی هستند و دمای آب بستگی به طول تونل در مسیر دارد.

3- رودخانه ها: نوسانات دما و آب دهی و گل آلودگی رادارند. و محاسن آن وجود آهن محلول در آن است.

4- چاه: که کیفیت آن تقریبا مشابه زیرزمینی و چشمه هاست. و فاقد آلودگی هستند. و ازمعایب آن اشباع بودن آب چاه با گازهایی نظیر ازت و دی اکسید کربن و نیز هزینه مصرف انرژی برای پمپاژ می باشد.

5- که چاه ها به نوع آرتزن، عمیق نیمه عمیق، سطحی تقسیم می شوند.

الف) بافت مناسب خاک برای احداث استخرهای بتونی:

این نوع خاک از دو جنبه مورد بررسی قرار می گیرد:

1- در مقابل فشار وارده ناشی از وزن آب و بتون ( مسلح یا غیرمسلح) مقاومت کافی داشته باشد.

2- بر اثر عبور جریان آب از پی (ناشی از نفوذ آب های سطحی، یا زیرزمینی) شسته نشود.

در هر دومورد فوق چنانچه بافت خاک نامناسب باشد منجربه نشت استخرها و یا به عبارتی تخریب آنها می گردد. بر این اساس می توان بافت خاک مناسب را به خاکی تلقی کرد که از نظر کشاورزی سبک و درشت دانه باشد و حداقل 1متر از این نوع خاک را زیر داشته باشد. در صورتیکه بافت خاک ریزدانه باشد، باید آن را متراکم نمود که بوسیله کوبیدن و غلطک زدن می باشد. میزان تراکم در این حالت نباید کمتر از 85درصد باشد و پس از یک لایه صافی. مانند شن و ماسه دانه بندی شده تا ارتفاع 20 تا30سانتی متری کوبیده می شود و روی آن قرار می گیرد تا آبهای نفوذی به زیر استخرها به راحتی خارج گردند.

برای تعیین مقاومت خاک ابتدا دانه بندی آن در آزمایشاه مکانیک خاک مشخص و جنس آن معلوم می گردد تا مقاومت مجاز آن مشخص و بر اساس نوع سازه عملیات انجام شود.

ب) شیب زمین:

شیب زمین در کاهش یا افزایش هزینه احداث مزرعه تأثیر مستقیم دارد. از نظر شیب چنانچه زمین دارای شیب ملایم و یکنواخت باشد بهتر است. البته در شیب های تند نیز احداث مزرعه ممکن ولی هزینه احداث افزایش خواهد یافت. درصورتیکه حوضچه های پرورشی مستطیل شکل ساخته شوند شیب یک درصد مناسب است و زمانی که از این نوع حوضچه ها در 2یا3 ردیف متوالی برای پرورش استفاده شود شیب 2 تا 5 درصد مناسب تر می باشد.

ج) استفاده از ناهمواری های زمین در احداث مزرعه:

بهترین شکل اسقرار حوضچه ها و استخرهای پرورشی در زمین به منظور کاهش هزینه ها، استفاده از شکل هندسی زمین و ناهمواریهای آن می باشد و این امر از خاکبرداری یا خاکریزی اضافی جلوگیری می کند ودر نتیجه هزینه های احداث کاهش می یابد.

تا کنون سیستم های مختلفی برای پرورش ماهی قزل آلا در دنیا عرضه شده است که عبارتند از:
الف- استخرهای بتونی: که از انواع استخرهای پرورشی می باشند که یا از بتون ساده و یا بتون مسلح و یا از بلوک ساخته می شوند. انتخابات نوع بتون مسلح بستگی به مقاومت خاک زمین در مقابل نشست ناشی از وزن بتون و آب وضعیت منطقه دارد.

استخرهای بتونی با توجه مساحت زمین، شکل هندسی زمین، میزان آب قابل دسترسی، بافت زمین، موقعیت جغرافیایی و شیب زمین به اشکال مختلف ساخته می شوند.

1- استخرهای بتونی مستطیلی شکل

2- استخرهای بتونی مکعبی یا مربعی شکل

3- استخرهای بیضی شکل

4- استخرهای گرد

استخرهای بتونی مستطیل شکل، انواعی از اسخترهای بتونی می باشند که به دو شکل مشاهده می شوند.

1- دارای تناسب طول به عرض10 متر بوده و در چندین ردیف متوالی بدنبال یکدیگر قرار می گیرند و اصطاحاَ بنام کانال آبی دراز (Raceways) نامیده می شوند. و ترجیحاَ برای پرورش ماهی انگشت قد تا وزن بازاری استفاده می گردد، و تنظیم عمق آب با تخته (شاندور) صورت می گیرد.

2- دارای تناسب طول به عرض به عمق 10به8 به2 به3/0 متر است و حداکثر در 2یا3 ردیف متوالی بدنبال یکدیگر قرار گرفته و در کشور ما مورد استفاده قرار می گیرد.(که ترجیحاَ برای پرورش ماهی انگشت قد تا وزن بازاری است) به طوری که آب از یک طرف وارد و از طرف دیگر خارج می گردد.

استخرهای بتونی دراز بهترین نوع استخر برای استفاده از حداکثر مساحت زمین در مناطق کوهستانی و ناهموار بوده و می توان با استفاده از این روش میزان خاکبرداری را به حداقل برسانیم. چونکه با ساخت پلکانی یاننوع استخرها در طول یا به موازات هم از امکان تعویض و گردش آب بصورت ثقلی هم می توان بهره برد که خود صرفه جویی قابل ملاحظه ای در هزینه پمپاژ و انرژی را برای ما دارد.

مراحل بهره برداری از استخرها:

مراحل بهره برداری از حوضچه ها یا استخرها در ابعاد مختلف در مزارع پرورشی ماهیان سردآبی تقریباَ مشابه می باشد. بطور کلی هر مزرعه با توجه به میزان آب قابل دسترسی، اکسیژن محلول در آب، درجه حرارت آب، ارتفاع از سطح دریاهای آزاد و کیفیت آب به اقدام به ذخیره سازی ماهیان در حوضچه ها می کنند.

در پرورش ماهیان سردآبی در کانال های بتونی از دو روش براساس استفاده از آب استفاده می شود:

1- سیستم یکبار استفاده ار آب.

2- سیستم چندبار عبور آب.

1- درسیستم یکبار استفاده تعداد استخر 1عدد می باشد که ابعاد 91/0×05/3×5/29 متر به مساحت90 متر است که بیشتر در مناطق ارتفاعات استفاده می گردد.

2- سیستم چندبار عبور آب، با همان که ابعاد 91/0×05/3×5/29 متر به مساحت 90 متر که تعداد 3عدد استخر به مساحت کل 270 متر مربع می باشد، آب با عبور از کانال ها آب هر سه حوضچه را تأمین می نماید.

در حالتی که سه بار متوالی از آب برای پرورش استفاده گردد ظرفیت پرورشی بیشتر از مقداری است که در یکبار از آب استفاده شده است. بطور مثال در ارتفاع 610 متر از سطح دریاهای آزاد و در درجه حرارت 15 درجه سانتیگراد ظرفیت پرورشی یک کانال دراز با ورودی 55 لیتر آب در ثانیه برابر 4538 کیلوگرم در حالتی که یک بار از آب استفاده گردیده است می باشد. در صورتیکه سه بازار آب استفاده گردد و ارتفاع سقوط آب بین کانال ها 150 سانتی متر باشد مجموع ظرفیت پرورشی سه کانال با استفاده از همان 55 لیتر آب برابر 7455 کیلوگرم خواهد بود. در این مثال تراکم ماهیان در سیستم یکبار استفاده از آب برابر 50 کیلوگرم در متر مربع و در سیستم چند بار استفاده از آب (3بار عبور آب) در کانال اول برابر 38 کیلوگرم، در کانال دوم برابر 26 کیلوگرم و در کانال سوم برابر 19 کیلوگرم در متر مربع است.

شستشو و ضدعفونی استخرها

اگر برای اولین بار مدیر یک مزرعه پرورش ماهی در نظر داشته باشد تانسبت به ماهیدار کردن استخرهای موجود در مزرعه اقدام نماید ابتدا باید تمام سیستم آبرسانی، از مظهر چشمه تا خروجی مزرعه را با بُرس فلزی دسته دار به منظور خارج کردن بقایای مصالح ساختمانی مورد استفاده مثل (شن، ماسه، آرماتور، تخته و ...) تمیز کند و سپس تخته ها یا شاندورها و توریما را نصب و جریان آب را برقرار نماید.

پس از آبگیری به منظور زدودن بقایای خاک و سیمان از داخل استخر باید یکبار آب استخرها را کاملاً تخلیه و مجدداً آبگیری نماید.

معمولاً می توان از ترکیبات هیپوکلریت سدیم با غلضت 200 میلی گرم در لیتر به مدت 1 ساعت و یا از پرمنگانت پتاسیم با غلظت 15 گرم در متر مکعب جهت ضدعفونی استخرها استفاده نمود. استفاده از این داروها و یا هر داروی ضدعفونی کننده دیگری منوط به بررسی محل خروج، محل تجمع پساب مزرعه و چگونگی مصرف آب می باشد. پس از اتمام عمل ضدعفونی می توان با برقراری کامل جریان آب، پس از 24 ساعت اقدام به ماهیدار کردن استخرها نمود.

چنانچه محل مزرعه در ارتفاع 1200 متری و یا بیشتر از سطح دریاهای آزاد قرار گرفته باشد، به منظور جلوگیری از آفتاب سوختگی حداقل یک سوم (3/1) سطح استخر دردو محل بوسیله حصیر یا سایبان مناسب پوشاند می شود.

نحوه آبگیری و تنظیم آب استخرها :

مقدار آب ورودی به استخرها بوسیله تخته ها یا شیر فلکه تنظیم می گردد و در خروجی استخرها بوسیله تخته ها شاندوز می شود . در اوزان مختلف پرورشی ، عمق آب باید متناسب با وزن یا طول ماهی و حدود 3-4 برابر طول ماهی تنظیم گردد. بطور مثال : برای وزن 11-2 گرم 50 سانتی متر ، 40-11 گرم 60 سانتی متر و 250-90 گرم 90 سانتی متر است.

روشهای حمل و انتقال لارو و بچه ماهی به استخرها :

بچه ماهیان را به مدت 24 تا 48 ساعت بسته به درجه حرارت گرسنه نگه می داریم . از کیسه های پلاستیکی دو جداره استفاده می کنیم و درون آنها ¼ آب و ¾ را با اکسیژن پر می کنیم و بعد بچه ها ماهیان نورس تا بزرگتر (از وزن 3/0 گرم تا 3/1 گرم) را داخل کیسه قرار می دهیم.

در کیسه ها را با حرارت یا با پیچاندن و گره زدن با یک پلاستیک بسته می شود ، سپس کیسه حاوی ماهی ، آب و اکسیژن را در داخل یک جعبه نگهداشته و در اطراف آن یخ می گذاریم و مجموعه در یک ظرف عایق برای حمل قرار داده می شود . درب جعبه با چسب و با ذکر مشخصات برای حمل آماده می شود . در زمان رسیدن به مقصد کیسه های پلاستیکی حاوی ماهیان در یک محل سایه به مدت 30 دقیقه به صورت شناور باقی می ماند تا ماهیان با شرایط جدید عادت داده شوند سپس درب جعبه را باز کرده و پس از مخلوط شدن آب محل مورد نظر با آب کیسه تا مدت 20 دقیقه بچه ماهیان به حوضچه مورد نظر انتقال داده می شوند.

منبع:

گروه نویسندگان (1371) : پرورش ماهیان سردآبی (عمومی) انتشارات اداره کل آموزش و ترویج معاونت تکثیر و پرورش آبزیان شیلات ایران .

پرورش ماهی سردآبی در استخرهای دراز بتونی

مطالب مشابه :

طریقه پرورش ماهی قزل آلا

سوالات رایج در مورد پرورش ماهی

نحوه مکانیابی برای احداث مزارع تکثیر و پرورش ماهی قزل آلا

پرورش ماهی قزل آلا

چرا پرورش سردآبی