ظروف یک بار مصرف پلاستیکی ، معایب و مضرات و ضرورت جایگزینی ظروف یکبار مصرف گیاهی

مقدمه :
      با پیشرفت هاي فناوري و تغییرات سریع عصر کنونی، شاهد تحولات زیادي در شیوه ي زندگی بشر هستیم. یکی از این فناوري ها، تولید مواد پلاستیکی و ظروف یک بار مصرف با منشاء گیاهی است. نوع پلاستیکی آن به دلیل صرفه اقتصادي تولید بیشتري دارد. با دقت در اطراف با انواع این ظروف در اشکال و رنگ هاي فریبنده از قاشق و لیوان تا سفره ي غذا و غیره بر خورد می کنیم که برگشت پذیري این مواد پلاستیکی به مدت زمان طولاني یک تهدید جدي براي سلامت انسان و حفظ محیط زیست محسوب        مي شود.

     محققان معتقدند ظروف يك‌بار مصرف پلاستيكي به‌علت دارا بودن مواد نفتي و خاصيت تجزيه‌ناپذيري آن تا 500 تا هزار سال در خاك ، مواد شيميايي آن به‌تدريج از طريق خاك وارد زنجيره غذايي انسان مي‌شود
    در حال حاضر ايران يكي از پنج كشور اول دنيا در استفاده از ظروف يك‌بار مصرف است، به‌طوري كه فقط در سال 84، 570 هزار تن ظروف يك‌بار مصرف در كشور استفاده شده است و اين درحالي است كه به گفته معاون محيط زيست انساني سازمان حفاظت محيط زيست تقريباً 100 درصد اين ظروف پلاستيكي هستند و مي‌توان اذعان كرد كه ظروف گياهي نتوانسته‌اند حتي يك درصد مصرف مردم را به خود اختصاص دهند. اغلب مردم بويژه در مراسم‌هاي مذهبي، جشن‌ها و سوگواري‌ها به‌جاي استفاده از ظروف چيني و ملامين از ظروف يك‌بار مصرف استفاده مي‌كنند. با اين وجود كارشناسان زيست‌محيطي بارها هشدار داده‌اند كه استفاده از اين ظروف بايد در كشور ممنوع شود.

     معاون انساني سازمان حفاظت محيط زيست با اشاره به تجزيه‌ناپذير بودن مواد پلاستيكي در خاك و اثرات زيانبار زيست‌محيطي آن مي‌گويد: «ظروف پلاستيكي موسوم به (PP) پلي پروپيلن به‌علت اين‌كه از منابع نفتي توليد مي‌شوند، سال‌هاي طولاني در خاك باقي مانده و جذب نمي‌شوند، البته بايد ظروف (PET) پلي اتيلن ترفتالات مثل بطري‌هاي آب معدني، نوشابه و دوغ را از اين ظروف جدا كرد، چرا كه اين بطري‌ها به‌علت ضخامت قابل قبولي كه دارند، بازيافت مي‌شوند.خوشبختانه تكنولوژي بازيافت ظروف (PET)‌ در كشور راه‌اندازي شده است، به‌طوري كه هم‌اكنون در مشهد اين ظروف در مرحله بازيافت به شكل لايه‌هاي چيپس درآمده و براي ساخت وسايل مختلف مثل كليد برق و اسباب‌بازي به چين صادر مي‌شوند، اين درحالي است كه پلاستيك سبك و نازك به هيچ‌وجه و در هيچ كجاي دنيا قابل بازيافت نيست و پس از مصرف به‌عنوان زباله وارد خاك مي‌شود.»

    یکی از کارشناسان ذیربط اين مواد را براي خاك بسيار مضر و خطرناك مي‌داند و معتقد است: «وقتي اين ظروف به‌صورت زباله در خاك مي‌مانند، به شكل عايق عمل مي‌كنند، به عبارتي اين مواد از تبادل هوا ميان مولكول‌هاي خاك جلوگيري كرده و مانع تنفس طبيعي خاك مي‌شوند، بنابراين هرچه از نفوذ اين مواد به خاك بيشتر جلوگيري شود، به همان ميزان خاك نيز بهتر حفاظت خواهد شد، در غير اين صورت حتي اگر تجزيه هم شوند، مواد نفتي به‌عنوان يك ماده اضافي در خاك باقي مانده و تركيب طبيعي خاك را به‌هم مي‌زند.»
نامبرده به اثرات بهداشتي اين مواد هم اشاره كرده و مي‌گويد: «با وجود اين‌كه سال‌هاست از زيانبار بودن ظروف يك‌بار مصرف پلاستيكي گفته مي‌شود، اما باز هم مردم بويژه در اداره‌ها و سازمان‌ها به وفور از اين ظروف استفاده مي‌كنند، درحالي كه بر‌خلاف تصور عموم حتي ظروف يك‌بار مصرف اسفنجي كه به‌شكل فوم است، نيز مواد اسيدي را جذب خود مي‌كند و باعث ورود ماده سمي و خطرناك به بدن انسان مي‌شود.»
    در برخی منابع معتبر نیز اشاره شده است که این ظروف می توانند ناقل بیش از 118 نوع بیماري به مصرف کنندگان باشد. با توجه به نظر متخصصین تغذیه اگر آب به بیشتر از 6 ماه در ظرف هاي PET قرار بگیرد، آلوده شده و غیر قابل استفاده است .

انواع بسپارهای مصنوعی مورد استفاده در تهیه ظروف یکبار مصرف پلاستیکی شامل:
PC (پلی کربنات)، PP (پلی پروپیلن) ،PE )پلی اتیلن ( ،PET )پلی اتیلن ترفتالات( ، PA (پلی آمین )، PVC (پلی وینیل کلراید) هستند .

انواع ظروف یک بار مصرف پلاستیکی :
     1- پلی استایرن شفاف و شکننده بوده و با شعله تولید دوده می کند. در دو نوع :(PS) پلی استیرن انبساطی و غیر انبساطی تولید می شود . استفاده از این ظروف براي مواد نوشیدنی اسیدي و چرب مانند نوشابه و کاکائو بسیار بیشتر از مصرف چاي داغ مخاطره آمیز است.
     2- PVC : (پلی وینیل کلراید) پلاستیک سختی است که توسط نرم کننده ها انعطاف پذیر و نرم می شود. حاوي کلر هستند که اگر در کنار شعله قرار داده شود آرام می سوزد ولی به محض اینکه از شعله فاصله گرفت سریعا خاموش می شود.
     براي بسته بندي مواد غذایی مثل گوشت مرغ و ماهی و بسته بندي کپسول هاي دارویی ، آدامس و باتري استفاده می شوند. و در سال هاي اخیر در ساختمان سازي و لوله کشی آب نیز استفاده شده اند.
     3- پروپیلن و پلی اتیلن: مات اما شکننده نیستند و به صورت ظروف (PP) و (PE) سفید رنگ براي نگهداري روغن ها، لبنیات و سرکه استفاده می شوند. با شعله ي آبی و زرد می سوزند و هنگام سوختن چکه هم می کنند. اگر چه هنوز ضرر آنها به اثبات نرسیده ولی استفاده از آنها در دماي بالاي 65 درجه سيلسيوس توصیه نمی شود.

مواد مهاجرت کننده از ظروف پلاستیکی :
1- مونومرها ، الیگومرها ، حلال ها
2- ناخالصی ها ي همراه مواد بسته بندي
3- ترکیبات مشتق از بسپارها ، افزودنی ها ، آنتی اکسیدان ها ، روان کننده ها، پلاستی سایزرها براي جلوگیري از شکنندگی مواد پلاستیکی از پلاستی سایزرها استفاده می شود. در غذاي گرم حل شده وارد بدن می شود .)
قرار دادن نکات ویژه:
1- از قرار دادن ظروف پلاستیکی در ماکروویو پرهیز شود.
2- بطري هاي آب پلاستیکی در فریزر قرار داده نشود.
3- از پلاستیک ها مخصوصا رنگی براي نگهداري مواد غذایی براي طولانی مدت استفاده نگردد.
4- از لفافه و پوشش پلاستیکی در ماکروویو استفاده نشود.
مزایای ظروف یکبار مصرف پلاستیکی:
1- داراي مقاومت به قلیا
2- صرف انرژي کمتر براي تولید
3- قابلیت شکل پذیري بالا با گستردگی متفاوت خواص فیزیکی
4- طرح پذیري
5- شفاف و شکننده بودن

مهمترین معایب ظروف يك بار مصرف پلاستيكي:
1- مشكل در بازیافت آنها و مخاطرات محیط زیست
2- انتقال مواد مضر (مونومر ها) به غذا در شرایط خاص و ایجاد بیماری هایی چون سرطان ، عصبانيت ، خستگي، بي‌خوابي، غير‌عادي شدن كروموزوم‌ها و كاهش پلاكت‌هاي خون
    پلاستيك ها به صورت ظروف اسفنجی و یا غیره توليد مي شوند . ۹۵ درصد اين ظروف، از جنس پلي استايرن هستند. در ساختمان پلي استايرن هميشه مقداري استايرن آزاد وجود دارد و بايد توجه داشت استايرن ماده اي است. از انواع ترکیبات داراي حلقه ي آروماتیک که قادر به ایجاد پلی مرهایی بر پایه ي PVC که دارای عوارض بر گشت ناپذیر در بدن می باشد و این مونومرها هستند که خنثی محسوب می شوند و در فرآیند تولید، مقداري باقی مانده و مونومر با غذا وارد بدن شده و به مرور زمان تجمع و از حد تراکم مجاز براي انسان فراتر می رود. بر همین اساس در برخی از سایت هاي خبري از آنها به عنوان قاتلان خاموش یادمی کنند .
   استايرن آزاد در تماس با موادغذايي چرب و دماي بالاي ۵۰ درجه به راحتي وارد شده و باعث بيماري در بدن مي شود. البته اگر در این ظروف مواد خشک ریخته شود ضرر کمتري به بدن می رساند ولی نوشیدن چاي داغ و همچنین نوشیدنی هاي اسیدي مثل نوشابه ها می تواند خطرناك باشد. چون ممکن است باعث آزادسازي مونومرها یا رادیکال هاي آزاد در غذا شود.
   همچنین غذا نباید بیشتر از 2 ساعت در این ظروف باقی بماند .
   ظروف پلی مري در مجاورت نور اکسید شده و باعث از بین رفتن کیفیت اولیه وتسهیل آزاد سازي مواد مضر می شوند.

   در سال۱۹۸۸ميلادي تحقيقاتي در اين زمينه انجام گرفت، ميزان استايرن بدن انسان اندازه گيري شد كه ۳۵۰ نانو گرم در يك گرم بافت چربي ذخيره شده بود. اين ميزان باعث ايجاد مشكلات عصبي مثل خستگي مفرط، عصبانيت،كم اشتهايي و .... مي شود و اگر ميزان، بيشتر از ۳۵۰ نانو گرم باشد باعث ايجاد سرطان ريه، سرطان كبد و سرطان پروستات مي شود. بر اثر اين تحقيقات كه انجمن بين المللي سرطان رده سرطان زايي اين ظروف را مجدداً رده بندی کرد و اين مسئله نشانگر خطرات اين ظروف بر سلامتي انسان است. یک سال پیش وزارت بهداشت در كشور اعلام كرد مصرف موادي كه بالاتر از۶۰ درجه حرارت دارند در اين ظروف ممنوع است.
3- عدم قابلیت استفاده در مایکروویو:
   توصیه نهائی اینکه غذا ها به خصوص غذاهای حاوی روغن و چربی را در ظروف پلاستیکی در ماکروویو گرم نکنید چون گرما و پلاستیک و روغن با هم ترکیب شده ، که نتیجه ي آن تولید سم دیوکسین است. توصیه می شود از ظروف پیرکس و چینی استفاده کنید. غذاهاي فوري و آماده FAST FOOD بایستی از ظروف یک بار مصرف تخلیه و در ظروف دیگري گرم شوند.

مدیر امور پژوهشی سلولزي و بسته بندي سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران می گوید: در کل کشور حدود 3 هزار واحد مجاز و غیر مجازدر حال تولید ظروف یک بار مصرف هستند که بیشتر از 3 نوع پلی استایرن تولید می کنند .
ظروف تجزیه پذیر گیاهی و پوسیدنی :
این ظروف بر پایه ي نشاسته ذرت و گندم و سیب زمینی است . حدود 91 درصد وزنی این مواد بر اساس مستندات ISO و    گواهی نامه 14855 FDA ، 102 روز تجزیه شده و به محیط بر می گردند. از لحاظ فیزیکی تا دماي 120 درجه مقاوم بوده و هیچ گونه تغییري در شکل ظاهري آنها ایجاد نمی شود.

   این ظروف اگر چه كمي گران‌تر از ظروف يك‌بار مصرف پلاستيكي هستند، اما نه‌تنها مواد سمي و شيميايي ندارند بلکه طي چندين ماه در خاك تجزيه شده و حتي قابل خوردن می باشند.
    در دهه ۸۰ ميلادي مطالعاتي در زمينه پليمرهاي گياهي در اروپا و امريكا آغاز شد. در آن زمان بحران نفت وجود داشت و اكثر كشورها به دنبال منابع غيروابسته نفت بودند . در سال ۲۰۰۱، امريكا به عنوان نخستين توليد كننده انبوه (بيو پليمر) بسپار طبیعی شروع به فعاليت كرد، اما در آن زمان بسپارهای طبيعي تنها به توليد و بسته بندي ظرف يكبار مصرف محدود مي شد.
    در سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۴ سه كشور آلمان، ايتاليا و انگلستان نيز توانستند به موفقيت هايي در اين مورد نائل شوند امريكا ظروف را از نشاسته ذرت توليد کرد. ايتاليا و انگلستان از نشاسته سيب زميني استفاده مي كنند، ولي توجه به فراواني نشاسته ذرت در كشور ما نیز از آن بهره گرفته ايم. ولي تكنولوژي به گونه اي است كه مي توان از هر نوع نشاسته اي توليد كرد. نشاسته از نظر خواص فيزيكي يك ماده پليمر گياهي ضعيف است. نشاسته را كه يك ماده آب دوست است به ماده اي آب گريز تبديل می کنند ، در اصل مي توان گفت هنر اين كار در آب گريز كردن نشاسته است. سپس با افزودن موادي مثل موم عسل، روغن گياهي و فيبر سلولز و .‎… آن را ارتقا داد. براي مثال موم عسل باعث براق و نرم شدن آن مي شود و فيبر سلولز به آن استحكام مي دهد.
    از نظر خصوصيت، اين ظروف هيچ تفاوتي با نوع پلاستيكي ندارد و کاربردهای متعدد دارد.
    مواد مورد مصرف با دمای ۲۰ درجه الی ۱۰۰ درجه سيلسيوس را مي توان در آن نگهداري كرد و مورد استفاده قرار داد . البته تفاوت ظروف گياهي يكبار مصرف با نوع پلاستيكي در اين است كه در مايكروفر نیز مي توان استفاده كرد.

مزايايي استفاده از ظروف یکبار مصرف گیاهی:
1- پاكيزه نگه داشتن محيط زيست
ظروف گياهي پس از شش ماه، با خاك ادغام مي شوند و در مقايسه با ظروف يكبار مصرف پلاستيكي اين مدت زمان خيلي كوتاه است .حتي بعضي از كشورهاي اروپايي اين ظروف را پس از مصرف به عنوان خوراك به دام مي دهند.
2-سلامت و بهداشت جامعه .
3-وابسته نبودن به صنعت نفت
4-توسعه بخش كشاورزي
زيرا توليد اين ظروف باعث توسعه كشاورزي خواهد شد.
   بسپار گياهي علاوه بر تولید ظروف يكبار مصرف گياهي برای توليد گلدان، فيلم هاي كشاورزي، البسه يكبار مصرف بيماران و .‎... استفاده مي شود. براي مثال در توليد گلدان، نشا را با گلدان گياهي داخل خاك قرار مي دهند كه به خاطر آن، هم گياه كمتر آسيب مي بيند هم به طبيعت لطمه اي وارد نمي شود. در توليد البسه يكبار مصرف بيماران نيز مي بينيم كه لباس آلوده بيمار را دفن    مي كنند كه پوسيده مي شود و نيازي به بازيافت آن نخواهد بود.
    در حال حاضر در آلمان و ژاپن كيسه هاي گياهي توليد شده كه لباس آلوده بيمار را در آن قرار مي دهند و بدون اين كه نياز به تماس با دست و انتقال بيماري باشد، مستقيماً به ماشين لباسشويي بيمارستان منتقل مي شود پس از چند دقيقه كيسه حل شده و سپس لباس شسته مي شود. كاربرد ديگري كه اخيراً مورد توجه قرار گرفته در توليد اسباب بازي كودكان است كه اسباب بازي هاي ساخته شده با بسپار طبيعي پس از تماس با دهان براي سلامت آنها خطرناك نخواهد بود.
   آمارها حكايت از آن دارد كه ايران ظرفيت بالايي براي توليد گياهي اين ظروف دارد و مي‌توان با تغيير الگوي مصرف خانواده‌ها و وضع قوانين محدود كننده، توليد اين ظروف را از يك كارخانه فعال در حال حاضر به ده‌ها كارخانه مولد گسترش داد، چرا كه با وجود انحصاري بودن توليد ظروف گياهي، كشور ما توانسته است در زمره چند كشور توليد‌كننده اين مواد قرار گيرد.
   در پایان بایستی خاطر نشان شود که در بسیاري از کشورها استفاده و تولید ظروف یک بار مصرف پلاستیکی کاهش یافته است. بر همین اساس ضرورت جايگزيني ظروف يك‌بار مصرف گياهي به جاي ظروف يك‌بار مصرف پلاستيكي به‌عنوان يكي از برنامه‌هاي مهم و اولويت‌دار براي امسال که سال اصلاح الگوي مصرف است وجود دارد .

منابع :

۱-روزنامه گسترش (روزنامه اقتصادی ، صنعتی صبح ایران ) ،پنجشنبه 25 فروردین ماه 1388 ، صفحه 14
۲- روزنامه ایران ،دوشنبه 16 دی ماه 1387 ، صفحه 8
۳-روزنامه ایران ، شنبه 5 اردیبهشت ماه 1388، صفحه 6
۴- ظروف یک بار مصرف پلاستیکی معایب و مضرات ، ریحانه نادي فر- کارشناس غذائی دفتر تحقیق و توسعه –
معاونت غذا و داروي دانشگاه جندي شاپور

تهیه و تنظیم
خدیجه آبشرینی - کارشناس اجرای استاندارد

ظروف یک بار مصرف پلاستیکی ، معایب و مضرات و ضرورت جایگزینی ظروف یکبار مصرف گیاهی

مطالب مشابه :

مقاله درباره استفاده از ظروف یکبار مصرف

لیست مواد و وسایل بکار رفته در آزمایشات کتاب علوم تجربی کلاس ششم ابتدایی

ظروف یک بار مصرف پلاستیکی ، معایب و مضرات و ضرورت جایگزینی ظروف یکبار مصرف گیاهی

پنگوئن فانتزی