جهت یابی - قبله یابی ( مطلب آموزشی مربوط به جغرافیای سوم راهنمایی )

جهت یابی

يافتن جهت‌هاي جغرافيايي را جهت‌يابي گويند.

کاربردهای جهت یابی

جهت‌يابي در بسياري از موارد کاربرد دارد. براي نمونه وقتي در کوهستان، جنگل، دشت يا بيابان گم شده باشيد، با دانستن جهت‌هاي جغرافيايي، مي‌توانيد به مکان مورد نظرتان برسيد. يکي از استفاده‌هاي مسلمانان از جهت‌يابي، يافتن قبله براي نماز خواندن و ذبح حيوانات است. کوهنوردان، نظاميان، جنگل‌بانان و ... هم به دانستن روش‌هاي جهت‌يابي نيازمندند.

هرچند امروزه با وسايلي مانند قطب‌نما يا GPS مي‌توان به راحتي و با دقت بسيار زياد جهت جغرافيايي را مشخص کرد، در نبود ابزار، دانستن روش‌هاي ديگر جهت‌يابي مفيد و کاراست.

الف-جهت یابی درسفرها

انسان هاازدیربازبه دنبال راهی بوده اندکه درسفرهاچه دربیابان هاوچه درسفرهای دریایی چه درشب یادر

رو ز جهت هاراپیداکرده راه راگم نکنند.

ب-جهت یابی نظامی

یكی از اولین چیزهایی كه هر فرد مدافع یا نظامی و چریك برای جنگیدن و حتی كوهنوردی و صحرا نوردی لازم است بداند جهت یابی در هر شرایطی است.

بهتر است بدانید هوا همیشه آفتابی نیست و شب ها هم همیشه نور ستارگان را در اختیار ندارید. به امید قطب نما هم نباشید چون وسیله ای است خراب شدنی و بهترین كار یاد گرفتن جهت یابی است.

پ-جهت یابی پرندگان

منقار پرندگان به يك حسگر مغناطيسي براي جهت يابي مجهز است.

تحقيقات جديد نشان مي‌دهد پرندگان احتمالا از حسگرهاي موجود در منقار خود براي جهت‌يابي در پروازهاي طولاني استفاده مي‌كنند.

به گزارش خبرگزاري رويترز، گروهي از دانشمندان آلماني موفق به شناسايي الگوهايي سه‌بعدي از كريستالهاي دي‌اكسيد آهن در پوسته منقار بالايي كبوترها شده‌اند كه احتمالا اين پرندگان از آن براي تعيين جهت ميدان مغناطيسي زمين استفاده مي‌كنند.

اين كشف جديد نشان مي‌دهد پرندگان مستقل از حركات و جهت پرواز خود، مي‌توانند جهت ميدان مغناطيسي زمين را شناسايي كرده و با استفاده از آن همانند قطب‌نما، موقعيت جغرافيايي خود را تعيين كنند.

دانشمندان در گذشته همواره به دنبال پاسخ اين سوال بوده‌اند كه پرندگان چگونه در سفرهاي بسيار طولاني خود كه گاه طول آنها به هزاران كيلومتر مي‌رسد، از مسير اصلي خارج نشده و مقصد خود را گم نمي‌كنند.

به گفته "گرتا فلايشنر" سرپرست مطالعه و محقق دانشگاه "فرانكفورت"، اين احتمال وجود دارد كه كشف جديد در كبوترها براي تمامي پرندگان صدق كند و همه آنها با استفاده از قطب‌نماهاي زيستي خود جهت پروازشان را تعيين كنند.

پيش از اين سلولهاي مشابه حاوي تركيبات آهن در برخي ديگر از پرندگان از جمله سينه‌سرخها و چكاوكها شناسايي شده بود.

قطب نماوسیله است که هم درروزوهم درشب وسیله ای مناسب برای جهت یابی است.علاوه براین روش های دیگری به تفکیک جهت یابی درشب ویاددرروزمعرفی می شود.

چگونه درروزجهت یابی کنیم؟

1-طلوع وغروب خورشید.

هرطرف که خورشیدطلوع کندمشرق وهرطرف که خورشیدغروب کندمغرب نام دارد.

2- ساعت :

عقربه ساعت شمار را به طرف خورشید می‌گیریم به طوری که سایه آن به زیر خودش برود. آنگاه بین عدد دوازده و عقربه ساعت شمار زاویه‌ای رسم میکنیم .اگر برای زاویه تشکیل شده نیمسازی در نطر بگیریم این نیمساز سمت جنوب را نشان میدهد .(البته در نیمکره شمالی که ما قرار داریم)

۲- لانه مورچه‌ها :

۳- خورشید و اجسام :

شئ راست وبلندی را در زمین فرومیکنیم جهت سایه ایجادشده هنگام ظهرجهت شمال رانشان می دهد.(درنیمکده شمالی)

4- تنه درختان بریده شده :

دوایرتنه درخت بریده رانگاه می‌کنیم هرجا که فاصله خطوط به هم نزدیک باشد سمت شمال و هرجا که فاصله خطوط از هم دور باشد سمت جنوب را نسان می‌دهد.

5- خزه روی درختان :

آن طرفی که خزه زیاد است سمت شمال را نشان می‌دهد.

6-در مساجد مسلمین

که محراب به طرف (قبله)جنوب غربی است. (درشمال شرق ایران-خراسان رضوی)

7-در گورستان مسلمین

در گورستان مسلمین سنگ قبر سمت (قبله) جنوب غرب را نشان می دهد.(درشمال شرق ایران-خراسان رضوی)

8-مسمانان سنگ دستشویی راخلاف جهت قبله نصب می کنند.

9-دیوارهای خرابه ها

معمولا سمت شمال دیوار ها بیشتر مرطوب بوده و آثار خاک ریختگی دارد

چگونه درشب جهت یابی کنیم؟

در شب برای جهت یابی می توان از وجود ستارگان و سیارات منظومه شمسی که قابل روئیت هستند استفاده نمود که چند روش به شرح زیر است:

1 – روش استفاده از ستاره قطبی یا جُدی:

در راستای قطب شمال ستاره ثابتی وجود دارد به نام ستاره قطبی که اگر روبروی آن بایستید شمال (حقیقی) پیش روی شما قرار گرفته است. برای پیدا نمودن این ستاره لازم است از مجموعه ستارگان دباکبر (خرس بزرگ) و ذات الکرسی استفاده نمود.

روش استفاده از ستارگان دب اکبر:

ستارگان دب اکبر هفت ستاره می باشند که به شکل ملاقه قرار گرفته اند. اگر دو ستاره آخر یعنی لبه ملاقه را در نظر بگیریم و بوسیله یک خط فرضی آنها را به هم متصل کرده و پنج برابر ادامه دهیم، این خط به ستاره قطبی می رسد.(شکل 7)

2) روش استفاده از ستارگان ذات الکرسی:

این مجموعه از پنج ستاره تشکیل شده است که اگر آنها را به طور فرضی به هم متصل نمایید شکل N یا W در آسمان پدید می آید که اگر نیمساز زاویه کوچک تر را رسم کنیم این امتداد به ستاره قطبی منتهی می گردد.

تذکر: در شب هنگام استفاده از ستارگان ذات الکرسی گاهی اوقات از ستاره راس زاویه وسط استفاده می گردد که امتداد از آن به ستاره قطبی ختم می گردد و در برخی مواقع نیمساز زاویه کوچک تر را حدودا ادامه می دهند که هر دو امتداد به ستاره قطبی می رسد. (شکل 8)

3 - توسط ستارگان بادبادکی:

حدود هفت یا هشت ستاره در آسمان وجود دارد که به شکل بادبادکی یا علامت (؟) می باشد. این ستارگان همیشه از شرق به غرب حرکت می کنند و در هر حال دنباله بادبادک جهت جنوب را نشان می دهد. (شکل 9)

4 – بوسیله ستارگان خوشه پروین:

حدود ده الی پانزده ستاره به صورت یک دسته در یکجا به شکل خوشه انگور مجتمع هستند که به آن خوشه پروین گفته میشود. این ستارگان از شرق به غرب حرکت می کنند و در هر حال دم آن به طرف شرق می باشد.

5– به روش هلال ماه:

برآمدگی هلال ماه در نیمه اول هر ماه جهت مغرب و در نیمه دوم هر ماه جهت مشرق را نشان می دهد. (با تشخیص نیمه اول یا دوم هر ماه از این روش می توان استفاده نمود). (شکل 11)

تذکر: در صورتی که نتوانید نیمه اول و دوم هر ماه را تشخیص دهید می توانید توسط خطی مستقیم دو سر هلال ماه را به هم وصل کرده و به طرف پایین ادامه دهید تا شکل P که نشان دهنده سمت مغرب و یا شکل q که نشان دهنده سمت مشرق می باشد در نظرتان مجسم شود.

قبله یابی

قبله جهتی است که مسلمانان برخی از اعمال عبادی خود (مانند نماز و ذبح) را به سوی آن انجام می‌دهند. همچنین مردگان را در قبر به شکلی روی دست راست می‌خوابانند که بدنشان رو به قبله باشد. بسیاری از کارهای مسلمانان (مانند خوابیدن، دعا کردن، غذا خوردن، نشستن و...) مستحب است رو به قبله باشد. قبلهٔ مسلمانان ابتدا به طرف بیت‌المقدس بود، که در مدینه به فرمان خداوند به سوی کعبه (درون مسجدالحرام) تغییر کرد. عرض جغرافیایی کعبه ۲۱ درجه و ۲۵ دقیقه و ۲۴ ثانیه شمالی است، و طول جغرافیایی آن ۳۹ درجه و ۴۹ دقیقه و ۲۴ ثانیه‌است.

با یک نقشهٔ خاورمیانه و یک نقاله زاویهٔ بین شمال و قبله را مي‌توان به صورت تقريبي به دست آورد.

البته میتوان زاویه شهرموردنظرومکه وقطب جنوب رانیزبه همین روش درآورد وسپس درروی زمین ابتداروبه جنوب ایستاده وسپس به مقدارزاویه ای که ازروی نقشه بانقاله به دست آورده ایمبه سمت غرب بچرخیم تاجهت قبله به دست آید.

قبله‌نما: دقیق‌ترین روش تعیین قبله، به‌وسیلهٔ قبله‌نماست، که آن هم با یک قطب‌نما انجام می‌گیرد.

·قطب‌نما: هرگاه با قطب‌نما جهت شمال را مشخص کردیم، و با نقشه اختلاف زاویهٔ جهت قبله با قطب را اندازه‌گیری نمودیم -مطابق شکل- می‌توانیم جهت قبله را به صورت تقريبي بیابیم. اين روش به دليل در نظر نگرفتن انحناي زمين مي‌تواند بسيار نادقيق باشد. مثلاً در آمريكاي شمالي جهت قبله به سمت شمال يا شمال شرقي است، در صورتي كه اين روش جهت جنوب شرقي را نشان خواهد داد.

·سایه در روزهایی خاص:

قبله‌يابي و تعيين سمت قبله، از مباحث بنيادين علم و نجوم اسلامي است و دانستن جهت قبله در بسياري از عبادات امري ضروري است.

يكي از شيوه‌هاي دقيق جهت‌يابي قبله، استفاده از سايه شاخص به هنگام زوال ظهر مكّه مكرمه در دو روز خاص از سال است؛ اين دو روز عبارتند از 7 خرداد و 25 تير، بر اين اساس مي‌توانيد با استفاده از يك شاخص و تعيين سايه شاخص در اين دو روز، سمت دقيق قبله هر مكاني را در نيمكره شمالي به سادگي بيابيد.

مكّه مكرمه ـ كه قبله مسلمانان در آن واقع است ـ در طول جغرافيايي 39 درجه و 49 دقيقه (شرقي) و عرض جغرافيايي 21 درجه و 26 دقيقه (شمالي) قرار دارد، در روزهاي 7 خرداد و 25 تير امسال، ميل خورشيد (فاصله مركز خورشيد تا استواي سماوي) با عرض جغرافيايي مكّه مكرمه برابر مي‌شود و به عبارت ديگر، هنگام ظهر شرعي (اذان ظهر)، خورشيد درست در سمت الرأس مكّه قرار مي‌گيرد؛ در نتيجه شاخص در مكّه سايه نخواهد داشت و لذا در هر مكاني كه قرار داشته باشيد، خلاف سايه شما، سمت صحيح قبله را نشان مي‌دهد.

براي آن‌كه اين عمل به دقت انجام پذيرد، مي‌توانيد از يك وسيله عمود بر زمين (نخ يا ميله) استفاده كنيد وخلاف جهت سايه آن را در اين دو روز از سال در هنگام اذان ظهر مكه (7 خرداد ساعت 13 و 48 دقيقه و 25 تير ساعت 13 و 57 دقيقه به وقت رسمي ايران) مشخص كنيد.

به اين ترتيب، جهت صحيح قبله در محل خود را به دست آورده‌ايد.

·محراب مسجد: محراب مساجد به طرف قبله‌است. در نمازخانه‌ها هم معمولاً جهت قبله با پیکانی مشخص شده‌است.

·سنگ قبرمسلمانان

مرده را طوری روی دست راست می‌خوابانند که بدنش رو به قبله باشد.

برگرفته از وبلاگ : گچ و تخته سیاه

جهت یابی - قبله یابی ( مطلب آموزشی مربوط به جغرافیای سوم راهنمایی )

مطالب مشابه :

گوشه ای ار شکوه سبزوار(گنجینه ناشناخته ایران)

میل خسروگرد، سبزوار

شهر سوخته ای دیگر در سبزوار

جهت یابی - قبله یابی ( مطلب آموزشی مربوط به جغرافیای سوم راهنمایی )

جاذبه های سازمان یونسکو در ایران

آسیب شناسی فرآیند آموزش درس تاریخ

ناهمواری های ایران

پتانسیل های معدنی سبزوار

سفری هیجان انگیز به متمدن ترین شهر ایران +تصاویر

دایرة المعارف سبزوار