ادبیات نمایشی

ادبیات نمایشی چیست؟

ادبیات نمایشی ادبیاتی است که در قالب نمایش به روی صحنه می آید . موضوع اصلی ادبیات نمایشی پیوند انسان با زندگی و طبیعت و وظیفه آن تجلیل روحیات انسان و نحوه برخورد او با حوادث زندگی است .

ادبیات نمایشی در ایران به شکل شبیه خوانی ( تعزیه و عزاداری شهدای کربلا ) ، سیاه بازی ( حاجی فیروز ) ، نقالی ( شاهنامه خوانی )، نمایش رو حوضی و ... است .

این نوع ادبیات در یونان و روم قدیم رایج بود.

ادبیات نمایشی در غرب به شکل تراژدی ( ناکامی اشخاص برجسته ) و کمدی ( نمایش عیوب اخلاقی و سیاسی و ... به شکل خنده دار ) و درام ( شکل عادی زندگی با همه تضادها و تعارض ها ) تقسیم می شود.

نمایش

نمایش یا درام به معنای نشان دادن، باز نمودن و مرادف اصطلاحات تماشا، تقلید و بازی است؛ در اصطلاح به هر اثری كه برای اجرا در روی صحنه تئاتر توسط بازیگران نوشته شده باشد، نمایشنامه می‌گویند.

مهد نمایش یا درام، یونان باستان بوده است. «دراما» در یونانی به معنای كار یا عملی است كه واقع می‌شود؛ و در اصل هنری است كه روی صحنه می‌آید. ادبیات نمایشی یا دراماتیك بر اساس تقسیم بندی ارسطو یكی از انواع مهم ادبیات بوده و به دو نوع كمدی و تراژدی تقسیم می‌شود: تراژدی، نمایشِ اعمال مهم و جدی است كه در مجموع به ضدِ قهرمانِ اصلی تمام می‌شود و هسته داستانی((plot به فاجعه (Catastrophe) منتهی می‌شود؛ این فاجعه معمولاً مرگ قهرمان تراژدی است؛ مرگی كه اتفاقی نیست بلكه نتیجۀ منطقی و مستقیم حوادث و مسیر داستان است. یونانیان نخستین تراژدی نویسان بودند. چند اثر مهم تراژدی دنیا عبارتند از: رمیو و ژولیت، اُتلٌو، و مكبث از شکسپیر؛ تراژدی «آندروماك» اثر «راسین».

نوشتن نمایشنامه در ایران، ابتدا با ترجمه آثار نمایشی غربی ها شروع شد. آثار كسانی مثل مولیر، شكسپیر، دوما و ... به فارسی ترجمه شده، بعضاً به صحنه رفت. در همین زمان، كسانی دست به نوشتن نمایشنامه هم بردند، از جمله آخوند زاده، احمد محمودی، میرزا آقاخان تبریزی و ...؛ این نمایشنامه‌ها از نظر فنی و تكنیك درام نویسی ضعیف و از نظر محتوا پرمایه بود و تمام موضوعات مطرح در دوره مشروطه از جمله آزادی، قانون، وطن و ... در آن مطرح شده بود. یكی از دلایل گسترش نمایشنامه نویسی در ایران آن روزگار، امكان طرح مسایل سیاسی و اجتماعی در نمایشنامه برای مخاطبان عام بود. اولین نمایشنامه آن دوران با سبك درام غربی، «جعفرخان از فرنگ آمده» اثر حسن مقدم است. بعد از این، با وجود اینكه نمایش و تئاتر از پایه‌های بنیادین در ایران برخوردار نبوده اما همواره هنرمندان تلاش كرده‌اند نمایشنامه‌های خوبی نوشته و به صحنه آورند؛ مانند آثار غلامحسین یوسفی، علی نصر، بهرام بیضایی و دیگران.

ادبیات نمایشی

شايد كمتر توجه شده ترين بخش ادبيات موضوع ادبيات نمايشي است به گونه اي كه خيلي ها به اين نظرند عدم پيشرفت در مقوله ي نمايش در ايران به همين منسجم نبودن و كم توجهي به ادبيات نمايشي بر ميگردد.
حال سوال اين است كه ادبيات نمايشي چيست؟
ادبیات نمایشی گونه یی از ادبیات است که در قالب نمایش برروی صحنه می آید.
اين تعريف كوتاه و جامع دربرگيرنده ي كليه ي متوني ميشود كه قابليت تبديل به نمايش را دارند
خواستگاه اين ادبيات يونان باستان و روم بوده است
ادبیات نمایشی در غرب به تراژدی ، کمیدی و درام تقسیم میشود. تراژدی تصویر ناکامی اشخاص برجسته است ؛ کمیدی تجسم عیوب و رذیلت های اخلاقی است به گونه یی که مایهء خنده باشد و درام کوششی است برای نشان دادن شکل عادی زندگی با همهء تضادها و تعارض های آن.

درون مایه و محتوای نمایش نامه ها ممکن است دینی ، ملی ، سیاسی و اجتماعی باشد. نمایش نامه ها همواره در طول تاریخ باعث ایجاد حرکت هایی در میان مردم می شده اندو گاه بسیار تاءثیر گذار بوده اند
در كشور ما نمونه هاي قديمي ادبيات نمايشي شامل مراسمات نقالي و تعزيه ميشود اما ادبيات نمايشي به صورت تكميل شده ي امروزي شامل دو بخش فیلمنامه و نمایشنامه ميشود.

موضوع اصلی ادبیات نمایشی

موضوع اصلی ادبیات نمایشی پیوند انسان با زندگی و طبیعت و وظیفه اساسی آن، تحلیل روحیات انسان و نحوهء برخورد او با حوادث زندگی است.

ادبیات نمایشی در غرب به تراژدی ، کمدی و درام تقسیم میشود. تراژدی تصویر ناکامی اشخاص برجسته است ؛ کمدی تجسم عیوب و رذیلت های اخلاقی است به گونه یی که مایهء خنده باشد و درام کوششی است برای نشان دادن شکل عادی زندگی با همه تضادها و تعارض های آن.

درون مایه و محتوای نمایشنامه ها ممکن است دینی ، ملی ، سیاسی و اجتماعی باشد. نمایشنامه ها همواره در طول تاریخ باعث ایجاد حرکت هایی در میان مردم می شده اندو گاه بسیار تاءثیر گذار بوده اند.

سابقهء ادبیات نمایشی به شیوهء امروزی به صد سال نمیرسد اما تعزیه که نوعی هنر دینی و نمایش مذهبی به شمار میرود ، نمونه یی از ادبیات نمایشی به شیوهء ایرانی است که از دیر باز در رثای شهیدان کربلا اجرا می شده است

امروزه همگام با توسعه هنر و ادبیات کودکان و نوجوانان در ایران شاهد شکل گیری فعالیتهای خلاق و جدیدی چون « تئاتر مدرسه »، « نمایش عروسکی» ،« نمایش برای کودکان در صحنه»،«مهد کودک ها»، « نمایش در تلویزیون» و ... هستیم . اینها همه قبل از هر چیز به ادبیات نمایشی ( نمایشنامه ) و متون نمایشی محتاج هستند، که دستور کار و نقشه عملی و اجرایی ساختمان نمایشی آنها را مشخص کند.

به همین دلیل « نمایشنامه نویسی » به عنوان « هنر و فن» در حوزه ی فعالیتهای فرهنگی هنری به ویژه کودکان و نوجوانان اهمیت پیدا کرده و ضرورت دارد تا ما به کشف و پرورش استعدادهای ادبی و نمایشنامه نویسی در میان مربیان ، معلمان و حتی اعضای نوجوان مراکز فرهنگی و هنری و مدارس بپردازیم.

گردآوری: ایمان روزبهانی

منبع: مجوعه ای از چند سایت و کتاب در مورد ادبیات نمایشی

دانلود: برای دریافت نسخه PDF مطلب و پرینت آن اینجا کلیک کنید.

نوشته های وابسته:

نمایش

شخصیت در ادبیات نمایشی و داستانی

نمایش و نمایشنامه کودک و نوجوان

تاريخچه تئاتر جهان