تحلیل و بررسی کتاب زبان و ادبیات فارسی پیش دانشگاهی در سال 90-89

به نام خداوند جان و خرد

نقد وبررسی زبان و ادبیّات فارسی عمومی پیش دانشگاهی ( نیمسال دوم )

فصل های پنجم ، ششم ، هفتم ، هشتم و نهم ))

گروه آموزشی زبان و ادبیّات فارسی استان گیلان آبان 89

مقدمه :

با توجّه به این که برنامه ها و کتاب های درسی مثل همه ی برنامه های در معرض طوفان امروز در حال تغییر و تحوّل اند.تغییر ذائقه ی نسل امروز و تحوّل ساختارهای اجتماعی، ضرورتی ایجاب می کند که کتاب های درسی دوره ی متوسطه و پیش دانشگاهی تغییر یابد. نقد و تحلیل باید واقع بینانه باشد .

و شخص منتقد اثر مورد نقد را به درستی مطالعه نماید تا بتواند قضاوت درستی درباره ی آن اثر داشته باشد. هر اندازه که یک اثر مخاطبان بیش تری داشته باشد به همان اندازه امر نقد و بررسی ضرورت پیدا می کند.

محتوای برخی از موضوعات کتاب درسی موجود قادر به پاسخ گویی همه ی نیازهای ضروری دانش آموزان نیست و نمی تواند مهارت های زندگی را به آنان بیاموزد . مهمّ ترین مهارت های آموزشی خواندن ، نوشتن ، و... است . امّا متأسّفانه مهارت خواندن جایی در مدارس امروز ما ندارد. معضل شکننده ای چون کنکور بهره گیری از مهارت نگارشی و توانا ساختن دانش آموزان در امر خواندن را در گوشه ای به خاک می سپارد.

دبیران عزیز با توجّه به فضای کنونی مدارس، فرصتی برای بخش خواندن صحیح متون اختصاص نمی دهند حال آن که بیش ترین التذاذ ادبی متون از راه خواندن نظم و نثر است . در گذشته های نه چندان دور ، ساعت جداگانه ای به قرائت اختصاص داشت که بسیار ثمر بخش بود . مؤلّفان عزیز در مقدمه ی کتاب عنوان نمودند ؛شایسته است هر نمونه از درس ابتدا توسط دبیر یا دانش آموز، یک بار قرائت شود. گویا وجود عنصر زمان از یاد عزیزان مؤلّف رفته است .

کتاب در سه بخش جداگانه ی زیر مورد بررسی قرار گرفته است

1- نقد و تحلیل محتوایی2- نقد و بررسی شکل صوری کتاب 3- نقد جزئی خودآزمایی ها و کلیات

نقد و تحلیل محتوایی کتاب :

چنانچه در تهیّهی محتوای فصلهای کتاب و ادبیّات فارسی دوره ی پیش دانشگاهی لازم است به مواردی چون نگرش انتقادی، استدلالی بودن محتوا، توجه به بحث گروهی، حمایت از ابتکار دانش آموزان، ارتباط با تغییرات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه و... مورد توجّه قرار گیرد. زیرا حصول به هدفهای آموزشی و برنامه ی درسی تا حدود زیادی به «چگونگی سازمان دهی محتوا» بستگی دارد.

چون هدف ما در این بخش از پژوهش بررسی محتوایی فصلهای کتاب است با توجه به انتخاب محتوا که همیشه به عنوان یک عنصر مهمّ برنامهی درسی مدّنظر بوده است؛ محتوا را میتوان شامل کلیهی مطالب، مفاهیم، اطلاعات مربوط به یک درس موردنظر دانست. به تعریف دیگر محتوا میتواند به عنوان دانش، مهارتها، گرایشها و ارزشهای توصیفی یاد گرفته شود.

معیارهای انتخاب محتوا

1- ارتباط محتوا با مجموعهی هدفهای تـدوین شده: ارتباط هـدف و محتوا به گونـهای است که هم میتوان براساس اهداف آموزشی مورد نظر به تعیین محتوا پرداخت و هم میتوان با در دست داشتن محتوا و مطالب درسی، هدفها را برای آموزش درس مشخص کرد. مثلاً درس «چند حکایت از اسرارالتّوحید» (ص 111) متون ادبی این درس که مضامین ارزشها و فضایل اخلاقی را آموزش می دهد، سبب ساز تعالی اخلاقی و انسانی دانش آموزان میگردد.

2- سازگاری با واقعیّتهای اجتماعی: توجه به واقعیّتهای اجتماعی اساس برنامهریزی را تشکیل میدهد. برنامه ی درسی هنگامی مفید خواهد بود که هماهنگ با واقعیتهای فرهنگی زمان خود باشد. این هدف در درس «با رقه های شعر فارسی» (ص 121) کتاب مشهود است. دانش آموزان با خواندن این درس به هدف موردنظر که سازگاری با وافعیتهای اجتماعی است، میرسند.

3- تناسب با ویژگی و نیازهای سنی: هر یک از مراحل رشد انسان با تغییراتی همراه است و ویژگی هایی را به همراه دارد. این تغییرات در ابعاد مختلف شخصیت صورت میگیرد. شناخت و ویژگیهای مشترک سنی یادگیرندگان در ابعاد مختلف شخصیت میتواند راههای مناسب در جهت تهیه و تدوین برنامه، انتخاب و تدوین عناصر مختلف از جمله انتخاب و سازماندهی محتوا باشد.( درس سیرت مولانا با این نیاز مطابقت ندارد .)

4- تناسب با ویژگیها و نیازهای جنسی مخاطب: محتوای بررسی درسی چه در قالب کتاب و چه از طریق دیگر مواد و رسانههای آموزشی هنگامی برای کلیهی مخاطبین مفید و اثربخش خواهد بود که علاوه بر ویژگیهای سنی، ویژگیها و نیازهای جنسی را نیز مدنظر قرار دهد. در این خصوص طرح موضوعات و نوع مثالهای مورد استفاده باید به گونهای باشد که بتواند در آموزش و پرورش هر دو جنس پسر و دختر واقع گردد که این امر در فصلهای مورد بحث کتاب بیشتر به روحیّات مردان توجه دارد و حتّی در حاشیه ی دروس هم به شخصیّتهای اصلی درسها در قالب زنان اشاره نشده است.

5- تناسب با ویژگیها و نیازهای فردی: آموزش هنگامی از اثربخشی کامل تری برخوردار خواهد بود که ضمن مراعات ویژگیها و نیازهای سنی و جنسی، نهایتاً تواناییها، نیازها و علایق فردی یادگیرندگان را مدنظر قرار دهد.

توجه به تفاوتهای محیطی در تألیف کتابهای درسی و مشارکت دادن یادگیرندگان در انتخاب محتوا میتواند در ایجاد ارتباط بین ویژگیها، تواناییها، علایق، تجربیات، نیازهای فردی یادگیرندگان و در نتیجه در یادگیری آنان موثر واقع شود.

6- اهمّیّت: یکی از مشکلات آموزش و برنامهی درسی به ویژه کتاب مورد نظر این است که حجم دانش، اطلاعات و یافتههای عملی به طور انفجارآمیزی در حال افزایش است. اهمّیّت دانش بستگی به این دارد که تا چه حد روح و روش کاوشگری را در دانش آموز تقویت میکند.

7- اعتبار: ارزش محتوای ارائه شده در هر یک از موضوعات علمی و در هر یک از دروس در گرو صحّت و همخوانی آن با نظریهها و یافتههای معتبر حتّی اگر از تناسب با ویژگیها، تواناییها و علایق یادگیرندگان نیز برخوردار باشد، مفید و ارزشمند نخواهد بود.

ویژگیهای محتوایی کتاب زبان و ادبیات فارسی دورهی پیش دانشگاهی

چند ویژگی محتوایی در فصلهای کتاب ادبیات دورهی پیش دانشگاهی مورد بررسی قرار میگیرد:

1- ارتباط با تغییرات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و...

دانش آموزان این دوره از نظر روانی و ذهنی خود را آماده ورود به جامعه و ایفای نقشهای مختلف میبیند هم جامعه از او انتظار دارد که تواناییهای نسبی در انجام وظایف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را کسب نمایند و هم خود دانش آموز خواستار تغییرات در انجام وظایف، اجتماعی، سیاسی و... میباشد. ( برخی از دروس به این ویژگی نظر داشته است مانند خوان هشتم )

2- حمایت از ابتکار دانش آموزان:

دانش آموزان دورهی پیش دانشگاهی، قادرند از طریق تفکر و مطالعه، راههای جدیدی برای حل مسایل و انجام امور ارائه نمایند. برنامه ی درسی باید این امکان را برای دانش آموزان فراهم سازد، البته مهارت و روحیهی تحقیق در همه دورهها باید تقویت شود. ولی در دورهی مذکور، میتوان از طریق تحقیق، امکان فعالیت فردی و گروهی دانش آموزان را به طور مستقل و وسیع فراهم نمود و توانایی کاوشگری را در آنان تقویت کرد. بنابراین لازم است بخشی از محتوا به فعالیتهای تحقیقی اختصاص یابد.

3- استدلالی بودن محتوا:

محتوای برنامه ی درسی باید طوری انتخاب شود که امکان و فرصت استدلال، استنتاج و سایر فعالیت های ذهنی سطح بالا را برای دانش آموزان فراهم سازد. از آنجا که دانش آموزان این دوره از تفکّر

انتزاعی برخوردار هستند، پیامهای یک طرفه و القایی را به سختی میپذیرند. ضروری است محتوای برنامه درسی آنها را اقناع کند.

4- نگرش انتقادی به دانش و کاربرد آن در زندگی:

دانش آموزان دورهی پیش دانشگاهی مایل هستند از مسایل مختلف از جمله در مورد دروس گوناگون برنامهی درسی خود انتقاد کنند و از کاربرد آنها در زندگی اطمینان به دست آورند بر این اساس لازم است ،محتوای دروس کاربردی و قابل استفاده باشد به گونهای که دانش آموز احساس کند با مطالعهی محتوا برای انجام برخی از امور زندگی خود توانایی به دست میآورد.( بسیاری از موضوعات درسی این کتاب قادر به پاسخ این بخش از نیازهای آنان نیست . )

زندگی خود توانایی به دست میآورد.

نمودارویژگیهای محتوای درسی در دورهی پیش دانشگاهی

انعطاف پذیری اعتبار علمی کسب مهارت

علاقه دوره ی پیش دانشگاهی سودمندی

اندیشیدن در مسایل مختلف قابلیت یادگیری اهمیت

فصل پنجم: درآمدی بر توصیف و تصویرگری

درآمد این فصل صرفاً به تقسیم بندی ادبیّات توصیفی ایران پرداخته و در توصیف عناصر طبیعی (بهار، طوفان، باران و...) از شاعرانی چون منوچهری، فرخی، عنصری و... که در ادبیّات کهن ایران دست به تصویرگری زدند، نام میبرد و سخنی از تصویرگری شاعران معاصر که احیاناً توصیفی در وصف عناصر طبیعی داشتند چون سهراب سپهری ،اخوان ثالث و دیگر شاعران نوپرداز نیست. در ضمن این فصل به دو قسمت توصیف نظم و توصیف نثر تقسیم میگردد، در حالی که درآمد این درس بیشتر از واژههای

همچون سرودن اشعار، سرایندگان، شاعر، نظم و... بهرهمند شده است و این تصوّر برای مخاطب پیش میآید که توصیف و تصویرگری تنها منحصر به شعر و شاعری است در صورتی که دانش آموزان در درس نوزدهم (توصیف کویمات و شب کویر) و (اورازان) با توصیف نثر این فصل را به پایان میرسانند. درآمد درس(ص 84) مدّعی است توصیف میتواند نمادین، تخیلی و واقعی باشد امّا نمونههای آورده شده با محتوای درآمد همخوانی ندارد و نمیتواند تمام و کمال این بخش را معرفی کند.

شعر جاندار و گیرای منوچهری که استاد ادبیّات توصیفی می باشد به عنوان یک نمونه شعر تخیّلی خوب انتخاب شده است . دماوندیّه ی نمادین ملک الشعرای بهار را دانش آموزان در دوره ی راهنمایی می خوانند و مرور دوباره ی آن برای آنان تازگی ندارد . پس درج دماوندیّه ی اول از ملک الشعرای بهار در این بخش به عنوان یک قطعه ی توصیفی نمادین می تواند جایگزین فعلی گردد یا درج شعری نمادین با محتوای سیاسی از شاعران هم عصر بهار چاره ساز خواهد بودو نیز بهتر است تصاویر انتخابی متناسب با یافتههای محتوای درسی باشد.

در بخش نمونه توصیف های واقعی درج متن های ساده ودل نشین تر از سفرنامه ی ناصرخسرو (بازگشت به مصر)یا متن های ساده ی دوره ی مشروطه و یا تک نگاری متن های دیگری از کتاب خسی در میقات جلال آل احمد انتخاب شود .

انتخاب نثر شیوا و رسای دکتر علی شریعتی به عنوان یک نثر توصیفی تخیّلی و نمادین بجا و شایسته است. با نظر به این که در دوره ی پیش دانشگاهی کتاب جداگانه ی زبان فارسی ندارند،در بخش خود آزمایی های این درس پرسشی با این عنوان (کویر را در دو بند توصیف و با توصیف متن درس مقایسه کنید . ) اضافه شود تا مهارت نگارشی دانش آموزان نیز همگام با متن تقویت شود .

وجود چند پرسش از دانسته های ادبی دانش آموزان که در متن درس به وفور یافت می شود ، خالی از لطف نخواهد بود .

همگام با محتوای کتب جدید دوره ی راهنمایی و ابتدایی که خوشبختانه تا حدّی تقویت مهارت نگارشی را مدّ نظر داشته اند ، مؤلّفان عزیز می توانند در همین بخش ادبیّات توصیفی درس هایی با موضوع آزاد برای دانش آموزان در نظر بگیرند . وجود درس آزاد فرصت دوباره ای برای باز آفرینی خلّاقیت های نوشتاری دانش آموزان است و این نوشته باید در کلاس انجام گیرد .

فصل ششم: حسب حال / زندگی نامه

از میان مواد و وسایل آموزشی مختلف؛ «کتاب درسی» در نظام آموزشی ما اهمیت ویژهای برخوردار

است. در تهیه ی کتاب درسی مطلوب باید به سرفصل های محتوایی آنها هم نظر داشت. در این فصل، این مهم بر اساس برنامهی مشخص و هدفهای آموزشی از قبیل ارائه مطالب براساس معیارهایی توالی در یک خط سیر مشخص با توجه به یادگیریهای قبلی دانش آموزان صورت گرفته. تأکید بر پروراندن مفاهیم اساسی چون «عشق»، «غرور»، «جانبازی»، «انسان راستین»، «مردمداری»، «داشتن سیرت خوب»، «استقامت و استواری»، «قناعت» و ... در این فصل جای دارد. پرورش معیارها ونگرشهای مطلوب انسانی، تحریک حس کنجکاوی، متناسب با نیازهای زندگی فردی و اجتماعی، توجه به سلامت و آسایش روحی در این بخش رعایت گردیده است .

حجم این فصل با توجه به بحثهای ارزنده و با اهمیتی که دارد غیرمتعارف نیست و میتواند پاسخگوی نیازهای ذهنی دانش آموزان را برآورده سازد. درس ابوسعد ابوالخیر که در عین سادگی پیام های مهم زندگی را ( مردم گرایی ، دور شدن از زهد منفی ، شادزیستی ،تعلیم و تعلّم ، مراد و مریدی و ... )به مخاطب القا می کند، می تواند به عنوان یک نمونه از حسب حال به نثر ساده در کتاب باقی بماند.

گنجانیدن نثر دکتر عبدالحسین زرین کوب به یک نمونه ساده ی حسب حال از ادبیّات امروز که سادگی و روانی آن مدّ نظر می باشد، قدری تناقض ایجاد می کند . نثر به کاررفته در متن جزو نثر های تحقیق و دانشگاهی است . فضای نثر ادبیّات معاصر ساده و روان است و انتخاب این درس جای گفت و گو باقی می گذارد .

شیوه ی چینش و تنظیم درسهای این فصل از نظر نوع توالی زمانی سازماندهی عمومی است. اگرچه سازماندهی توالی زمانی متون از قدیم به جدید باعث میشود تا متون نظم و نثر قدیمی سیر آموزش و یادگیری را باز ازگذشته به آینده نشان دهند ولی دانش آموزان این مقطع از دیدگاه محتوایی با حکایاتی از کتاب «اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید» به استقبال درس «سیرت مولانا» به قلم دکتر عبدالحسین زرین کوب میروند و با «خط سیر روحانی » به یادگیری درس «با رقههای شعر فارسی» که حسب حالی از دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن است میشتابند. در بررسی این درس، دانش آموزان به آموزش مفاهیمی که لازمهی زندگی فردی، اجتماعی، خانوادگی است میرسند. در درس جامی(ص 126) دانش آموزان با مضامینی عاشقانه و عارفانه آشنا میشوند و در درس بیست سوم با ارائه آموزش مضامین اجتماعی، سیاسی، ارزشی و اخلاقی، حماسی و وطنی در قالب «زندگی نامه» این فصل را به پایان میرساند.

فصل هفتم: ادبیّات داستانی

آموزش مضامین و مفاهیم مختلف در قالب متون داستانی به دلیل جذابیتی که برای دانش آموزان دارد، بیش تر تأثیرگذار است . امّا این مهم در کتاب مورد بررسی نادیده گرفته شده است زیرا درآمد این بخش با تعریف ادبیّات داستانی، تقسیم بندی قصههای گذشته(در10 مورد) ، بخش توضیحاتی درباره ی ادبیّات جدید ایران و بحثی در داستان نویسی دههی آغازین سال 1300 شمسی از قصههای کهن در این فصل به عنوان شاهد مثال استفاده نشده است .در بخش ادبیّات داستانی هیچ اشاره ای به ادبیّات جهان نشده است که ضرورت درج نمونه ی از آن در این بخش باشد . (درس بیست و پنج ص 148 آخرین درس)

از نمونه قصه های کلاسیک هیچ موردی در کتاب نیامده است. باز لازم است دانش آموزان فضا و درون مایه ی قصّه های سنّتی و نو را به صورت تطبیقی بشناسند. دانش آموزان برون یابی مهارت تجزیه و تحلیل متن ها را با استفاده از مقایسه ی داده ها استنتاج می کنند. این گونه فهمیدن ها یادگیری را برای دانش آموز معنی دار و رضایت بخش می کند تا بتوانند ارتباط بین اجزاء و عناصر داستان های را به خوبی بشناسند.

گنجاندن قصّه ی عینکم با آن حال و هوای صادقانه اش و ویژگی هایی برجسته ی نگارشی مفهوم رسان بخش در آمد ادبیات داستانی می باشد.

انتخاب داستان کوتاه و شیرینی از کلیله و دمنه که بیش ترین نزدیکی محتوایی با فضای امروز داشته باشد ، می تواند با نوشته های امروز ، تطبیقی کار کرده شود .

پیشنهاد میشود از نمونههای داستان نویسان برجسته و مشهور معاصر ایران چون صادق هدایت و... که در درآمد درس هم یادی از آنان شده؛ استفاده شود. از لحاظ حجم و تعداد درسهای گنجانده شده در این فصل تناسب رعایت نشده و این بخش که برای دانش آموزان از جذابیّت بیشتری برخوردار است از کمترین تعداد درس تشکیل شده. در ضمن تصویر سرآغاز فصل تناسبی با مختوا و مطالب فصل ندارد و زمینه ساز ارائه مطالب به ذهن دانش آموزان نیست چون در نگاه اوّل، مخاطب را به یاد کتاب و کتاب خوانی میاندازد تا ادبیّات داستانی، در ضمن تصویر عینکی که در بالای صفحه 39،درس قصه ی عینکم آورده شده، نمیتواند تحریک کننده ی حس کنجکاو خواننده ی متن درس باشد . پیشنهاد میشود، تصویر مذکور حذف و تصاویری که تأکید بر پروراندن مفاهیم اساسی درس را در خود دارد، جایگزین شود.

نوشته های صادق چوبک که به سبک ناتورآلیستی است در ادبیّات معاصر عنوان نشده است ، یا نوشته های محمود دولت آبادی ، هوشنگ گلشیری و صادق چوبک می تواند جایگزین نوشته های

جلال آل احمد بشود ، زیرا که دانش آموزان در تمام پایه های کتب دبیرستانی با نوع نگارش جلا آل احمد آشنا شده اند . (ادبیّات معاصر تنها جلال نیست . )

برای اینکه بتوانیم زبان فارسی را به درستی آموزش دهیم در این بخش با استفاده از داستان های مناسب از نویسندگان بزرگ و اهل قلم ذوق نوشتن می توانیم ذوق آن ها را شکوفا کنیم. دانش آموزی که با زبان و ادبیات معاصر آشنایی و حتّی هیچ ندارد ؛ چگونه می توان اتتظار داشت ادبیّات 1000 ساله ی کشور خود را بشناسد و بررسی کند.

چه بهتر بود کتاب نظم و نثر از هم جدا بود تا فضا برای بحث و بررسی متن مبتنی بر یک روش آموزشی نباشد . به شرط آنکه دبیران خود ذوق جستن و یافتن داشته باشند و فقط در پی یافتن معنی ابیات و لغت که ارزش یک اثر ادبی را زیر سوال می برد، نباشند.

وقتی به شعر حافظ یا مولانا و غیره .... و یافتن گلستان و کلیله و دمنه و... می رسیم ؛ چه خوب بود اگر بررسی های تحلیل شده ی بزرگانی چون دکتر یوسفی ها را محور قرار دهیم تا به جای توجه ی صرف و خشک به صورت های خام متن ها به تحلیل و نقد بررسی آن ها پرداخته شود .

به مدد توضیحات حاشیه ای و کتاب های کمک آموزشی بی حد حصری که از در و دیوار هر خانه ای به سلیقه های متفاوت در جواب سرازیر می شود، نقش معلّم و دانش آموز در کلاس هر سال کم رنگ و کم رنگ تر شود .

اگر نگاه به متن نگاه تحلیلی باشد دیگر چون مقوله ای سرگردان در وسط دایره زنجیره وار چرخ نمی زنیم .

مطالعه ی آثار گذشتگان به خوبی نشان می دهد که مردم ایران دارای یک بینش مذهبی و ملی و اجتماعی بوده اند که باید آن ها را از لای متون نظم و نثر بیرون کشید ؛چرا که اگر پیوند نسل امروز ما با فرهنگ غنی ادبی گذشته بگسلد، دیگر ادبیاتی نخواهیم داشت که به آن ببالیم .

با نگاهی کوتاه به گذشته پی خواهیم برد که اگر نویسندگان قدرتمند عرصه ی ادب ایران نبودند، فرهنگ ایرانی نیز ماندگار نمی شد . حال که جایگاه نقد و بررسی است ،قدری در انتخاب متن های کهن ، هشیارانه تر گام برداریم و شتابزده عمل نکنیم .

اگر در درآمد این بخش از ادبیّات جهانی سخنی به میان آید ، محتوای درس بیست و پنجم (آخرین درس) که دربردارنده ی مفاهیمی چون حب وطن، آزادی، عدالت می باشد همراه با نکات نغز و لطیف در درس سبب التذاذ ادبی و بهره گیری معنوی دانش آموزان از درس می شود. و از نمونههای خوب این ادبیات معاصر جهانی است .

فصل هشتم: ترجمه

تصویر تکراری که در ابتدای این فصل آمده ، باز مانند فصلهای گذشته تناسبی با مطالب و محتوای فصل ندارد و زمینه ساز ارائه ی مطالب به ذهن دانش آموزان نیست.

درآمد این فصل هم از نظر حجم تناسبی با درآمدهای فصلهای گذشته از نظر تعداد سطور و صفحات ندارد. با توّجه به تعریف ترجمه و پیوندهای دیگر آن در ارتباط با ایران، فرهنگ و اسلامی و ارتباط ترجمه ایران با ترجمههای ملل دیگر، استفاده از نوشته های روز نویسنده ها ی بزرگ جهان نظیر کوئلیو ، میتواند سبب تنوع آفرینی در درسهای این بخش از کتاب شود. وبا مضامین و محتویات فصل تناسب و همخوانی داشته باشد و کارآیی و تأثیر بیش تری برای القای مفاهیم ارزشمندی و آزادی و آزادگی، ساده زیستی، جوانی و ارزش آن، محبت به همنوعان، صبر و بردباری و مضامین اخلاقی چون تلاش و کوشش در زندگی داشته باشد .

در درس 27 ص 162 تنها یک نمونه از ترجمه ی دینی، که ترجمهی دکتر جعفر شهیدی است ،آشنا میشوند و نمونه ی دیگر ترجمه ی ادبی « گوته در دیوان شرقی» است. که التذاذ ادبی دانش آموزان را اقناع نمیکند.

درضمن قطعه ی «شـاعر و دزد»مندرج درکادر بنفش مربعی در(ص 165) بـا محتوای این فصل همخوانی نـدارد .پیشنهاد می شود این متن در این بخش حذف و بخشی از ترجمهی ادبیّات جهان جایگزین شود.

فصل نهم: ادبیّات معاصر

تحوّل و دگرگونی در باورها و ارزش های جامعه ای ایران از دوره ی مشروطه به بعد ضرورت خاصی ایجاد می کند که اختصاص بخش ادبیّات معاصر به عنوان یک بخش رنگین و گواه تفکّر تازه در این کتاب درسی به جا باشد.

نقد و تحلیل این بخش جامعه شناختی است که باید در ادبیّات معاصر امروز ما گنجانده شود. اگر ضرورت های امروز تحقق نیابد ،نسل امروز که در چنین فضای واقع بینانه ای تنفس نکرده نمی تواند پیام آور خوبی برای نسل های بعدی باشد .

این فصل با مضامین و محتویات آموزشی درس، تناسب و همخوانی داشته و کارایی و تأثیر بیش تری در آموزش و آشنایی دانش آموزان در ارتباط با ادبیّات معاصر داشته است. امّا آیا ادبیّات معاصر تنها در شعر محدود میشود؟!

در این بخش، دانش آموزان با شعری از نیما «میتراود مهتاب»، سرودهای از «اخوان ثالث» با عنوان «خوان هشتم»، «صدای پای آب» سهراب سپهری،شعری از مهرداد اوستا و سرودهای از مجموعهی «دری به خانهی خورشید» سلمان هراتی، آشنا میشوند.

تناسب حجم این فصل با فصلهای گذشته از لحاظ تعداد درسها همخوانی ندارد. در ضمن تصاویری که از شاعران در بالای تمام اشعار کتاب آورده شد به طور غیر مستقیم بر حس ارزشمندی دانش آموزان دختر تأثیر گذاشته و منجر به احساس تبعیض میشود. از بین این شاعران ارجمند و بزرگ؛ آیا مؤلفین محترم کتاب نمی توانستند از سروده ی شاعر معاصری چون فروغ و ... استفاده کنند تا حس ارزشمندی دختران هم در این کتاب محفوظ می ماند؟!

اشعار فروغ در ادبیّات معاصر کتاب های درسی پیدا نکرده است این بانوی ادبیّات معاصر مظلوم مانده است . کشف لحظه های ناب زندگی و هنر که موضوع درخور بررسی هر جوان است او بسیار زیبا و هنرمندانه به مسائل زنانه ای اشاره می کند که پروین نتوانست. فروغ عمری را در جست وجوی دیدن ها صرف کرد و عادات روزمره ی تکراری موانعی هستند که آدمی را از دیدن چیزهای تازه محروم می کنند .

اگر به خانه ی من آمدی برای من ای مهربان چراغ بیاور و یک دریچه که از آن به ازدحام کوچه ی خوشبخت بنگرم و... تولدی دیگر ص 192

بیگانه ستیزی یکی از موضوعات مهمّ مطرح در نوشته های چند دهه ی اخیر است شعر «مرداب های الکل / با آن نجارهای گس مسموم / انبوه بی تحرک روشنفکران را / به ژرفنای خویش کشیدند »از فروغ فرخزاد می تواند در این بخش مطرح شود .

یک علّت عدم رشد ادبیّات معاصر ،کرسی داران دانشگاه های ادبیّات ما بودند و هستند که به عنوان برجسته ترین چهره های کلاسیک، به ادبیّات معاصر روی خوش نشان ندادند و در حوزه کتاب های درسی اجازه ورود به ادبیّات معاصر ندادند. خوشبختانه در ده سال پیش این سد شکسته شد و گام های روشنی را در این راستا برداشته شد زیرا که ضرورت نیازهای نسل امروز ایجاب می کند گام های پرشتاب تری در این زمینه برداشته شود.

ادبیّات معاصر دریای تند و پریشانی است که شناگران ماهری را در خود جای داده است .شناساندن این چهره های ادبی معاصر بخشی از وظیفه ی پرخطر مؤلّفان کتب درسی می باشد.

جای اشعاربرخی از شاعران نوپرداز معاصر چون قیصر امین پور ، علی معلم که آغازگر نوآوری هایی در قالب مثنوی بعد از انقلاب است و یا شعر حسن حسینی که فقط در یک قطعه ی رباعی در نیمسال اول کتاب آورده شده است و شعر دیگر شاعران مرد و زن ادبیّات معاصر در این بخش از کتاب واقعا خالی است . حسن حسینی شعر بسیار زیبا و ستودنی با عنوان «گنجشک و جبرئیل» ترسیم می کند که آمیزه ای از حماسه ،مذهب ، تاریخ، مذهب و فرهنگ است .

دل سوره ی فجر / پشت این صبح مبین / به تفاسیر نگاه توانگر گرم نبود / شب ظلمانی یخبندان را هیچ از قالب تکرار زدن شرم نبود / آه ای عالمی ربانی عشق / در کتابی ابدی / شرح منظومه بیداری ما را بنویس .

خوان هشتم ( درس29ص177 ) مهدی اخوان ثالث معیارهای زیبا شناسی چندانی ندارد اما لحن خشن و واژه های حماسی به کار رفته در شعر سبب می شود که شعر او کماکان به عنوان شعر سبک نو که نشان از صراحت بیان شاعر دارد ، مطرح شود .

اگر بخواهیم شعر زمستان اخوان که ترسیم فضای یأس آلود پیش از انقلاب است در کتاب درسی بیاوریم حتما شعر جوششی و امیدبخشی دیگری از شاعران عصر انقلاب را قرین سازیم که دانش آموزان قادر باشند این دو بخش متفاوت از ادبیات معاصر را که در دو فضای کاملا جداگانه سروده شده است بشکافند و به طور تطبیقی کار کنند و در نهایت می توانند ،شعر و تفاوت اشعار دهه های مختلف را بشناسند .

پرداختن به جلوه های ملی و اساطیری و پیوند آن با زمان حال هنوز هم مصداق دارد.

اخوان با دیدی تاریخی اسطوره ای به حفظ بازسازی مفاهیم ملّی ما همّت گماشته است و در خلال معرّفی چهره ی ملّی شاهنامه ، رستم ، پهلوانان دیگر را به منِ ایرانی می شناساند که در هر عصری می تواند رستم دیگری باشد و با هرچه زور و بی عدالتی بستیزد.

اخوان زیبا و هنرمندانه میان خود و گذشته پل ارتباطی می زند و خوان هشتم را از زبان نقّال «ماث » روایت می کند که دنباله روی نقّالان پیش چون زاد سرو و ماخ سالار است. و چرا این پیوند باقی نماند.

تزویر و ریا و ناجوانمردی پیام های خفته در متن در س ، مشخّصه ی رایج عصر او و ما هستند و چرا این درس باقی نماند؟

ویژگی های زبانی (احیای زبان خراسانی، به کارگیری تعابیر عامیانه) آفرینش ترکیب ها ی بدیع

ویژگی های فکری : ایران دوستی، احیای حماسه های اسطوره ای، بیان مسایل سیاسی، بیان روایی و...

ویژگی ادبی انواع کاربرد آرایه های ادبی ( تشبیه، تناقض، ... )

این درس از هر جهاتی شایسته ماندن و بودن در کتاب هست.

صدای پای آب ( درس سی ام ص190 ) این درس به یقین بیش تر از هر سروده ی دیگر سهراب ، نمایانگر اندیشه و احساس اوست و به عنوان یک شعر تمام عیار نو می تواند به قوّت خویش باقی باشد .

روی هم رفته این فصل با ایجاد اعتدال با در نظر گرفتن کاستیهایی که دارد، میتواند فصل خوبی برای معرفی و شناساندن ادبیّات معاصر به دانش آموزان باشد و نیازهای روان شناختی نوجوانان را فراهم آورد.

تحلیل صورت بندی و شکل صوری کتاب زبان و ادبیّات فارسی (عمومی) پیش دانشگاهی

یکی از مهم ترین و چالش برانگیزترین موانع نوشتن فارسی عمومی برای مدارس و دانشگاه ها ، چگونگی صورت بندی و طبقه بندی محتوای ادبیّات فارسی در یک کتاب با صفحه های محدود است .ادبیّات فارسی ایران به دلیل گستردگی و فراوانی شاهکارهای ادبی و هم چنین به دلیل فراروی از تقسیم بندی محتوایی از نوع حماسی ، غنایی؛ تعلیمی و ... مسئلهی نوشتن فارسی عمومی را مشکل کرده است . چنانکه تدوینگران و مؤلّفان این آثار گاهی دچار سردرگمیهای ساختی و محتوایی هستند ؛ بدین معنی که گاه به قالب و ساخت توجه دارند و گاه به محتوا.

با تحوّل کتابهای درسی در چند سال اخیر، بیش ترین توجّه مؤلّفان فارسی عمومی مدارس، طبقه بندی محتوایی آثار ادبی در پنج نوع ادبی حماسی، غنایی، تعلیمی، نمایشی و داستان بودهاست.اگرچه این روش نسبت به روشهای دیگر بهتر میتواند در صورتبندی آثار ادبی راهگشا باشد، اما بسیاری از آموزههای سنّتی ادبیّات فارسی فراموش میشود. چنانکه دانشآموزان، اگرچه ممکن است آثار حماسی، غنایی، و ... را به گونهای بشناسند، اما نسبت به سبکها و قالبها شناخت کمتری پیدا میکنند.

رویکرد کتاب " زبان وادبیّات فارسی عمومی دورهی پیش دانشگاهی"، در صورتبندی محتوا، مثل کتابهای اول تا سوم است. این روش با همهی انعطافها و تواناییهایش، حدأقل برای ادبیّات فارسی که تاریخش دچار تحوّل و تطوّر قالبهای ادبی است، همراه با کاستیهای ساختی و روش شناختی است. چنانکه مؤلّفان محترم کتاب فارسی عمومی پیش دانشگاهی نیز به آن دچارند.

روند انواع ادبی زبان فارسی، به دلیل مسائل تاریخی و بینشهای فکری و سیاسی با روند تحوّلات انواع ادبی غرب، قابل مقایسه نیست. چراکه ادبیّات ایران بیش تر متأثّر از قالبها است. چنانکه قالب قصیده بسیار سخت تا قرن ششم هجری بر ادبیّات ایران حاکم بوده است. اگر قرار باشد ما ادبیّات فارسی را تنها برا اساس محتوا یا بیش تر بر اساس محتوا، دستهبندی کنیم؛ ممکن است دورههایی از ادبیّات کاملاً فراموش شوند. همین امر سبب شده است در کتابهای درسی، قصیده جایگاهی نداشته باشد و حتّی بسیاری از قالبهای دیگر، غیر از غزل و مثنوی، کم فروغ شوند.

مؤلّفان محترم کتاب فارسی پیش دانشگاهی تا فصل پنجم به سه انواع حماسی، غنایی و تعلیمی پرداخته و ناگهان در فصل پنجم تغییر رویکرد داده و به مسائلی چون توصیف و تصویرگری، حسبحال/ زندگی نامه، ادبیّات داستانی، ترجمه و ادبیّات معاصر( شعر) توجه نموده اند. به نظر میرسد، اگر دو فصل ادبیّات داستانی( شعر) به فصل پنجم و ششم منتقل شود. با رویکرد کتاب که بر اساس انواع ادبی است، تطبیق بیش تری داشته باشد و بخشهای توصیف و تصویرگری، حسب حال و ترجمه به ترتیب به فصلهای پایانی منتقل شود

در فصل پنجم، تبیین و توضیح انواع زندگینامه بسنده و منسجم نیست. بهتر بود ، پس از مقدمهی کوتاه، انواع زندگی زندگی نامه را به حسب حال ( زندگی نامهی خود نوشت یا اتوبیوگرافی) و زندگی نامه ( بیوگرافی) و یادنامهها و تذکرهها و... تقسیم می کردند و آنگاه به توضیح آن میپرداختند. توضیح درآمد این فصل به گونهای است که خواننده گاهی حسب حال را مترادف با زندگینامهی خودنوشت نمیداند.

در همین فصل در شرح زندگی شاعران و نویسندگان با استفاده از دایرة المعارف، به جای درج اشعار جامی بهتر بود ، نویسندگان و شاعران دیگر مطرح میشدند . اگرچه ذکر اشعار یک شاعر در معرفی آن بسیار مؤثر بوده است، اما آوردن اشعار جامی با صورتبندی این فصل همخوان نیست.

یکی دیگر از معضلات دستهبندی محتوا در فارسی پیش، جدال دو ذهنیت ادبیّات کلاسیک و نوست. مؤلّفان کتاب فارسی پیش، با توجه به چینش و محتوا و انتخاب آثار، تمایل بیش تری به ادبیّات کلاسیک دارند و گاهی این تمایل به ضرر ادبیّات معاصر تمام شده است. چنانکه در این کتاب شعر نو کاملاً به حاشیه رانده میشود و در آخرین فصل کتاب قرار میگیرد.

سئوال اساسی از مؤلّفان محترم این است که چرا محتوای ادبیّات معاصر نمی تواند در دستهبندی انواع ادبی قرار گیرد؟ چرا اشعار شاعران معاصر در بخشهای غنایی یا تعلیمی قرار نمیگیرد، اما فیلم نامهها و نمایش نامهها میتوانند در ادبیّات نمایشی قرار گیرند؟

ادبیّات معاصر( شعر ) در فصل نهم، یعنی آخرین فصل این کتاب قرار گرفته و اولین صفحهی فصل با تصویر کتابهای شاعران معاصر آغاز شده اشت. تصاویری که گویای ذهنیت مؤلّفان است: دیوان اشعار استاد همایی، شهریار، نسیم شمال، ایرج ، پروین و در کنار اینها مجموعهی اشعار نیما، آخر شاهنامهی اخوان و کتاب شعر نو از آغاز تا امروز محمد حقوقی که به دیوان نسیم شمال تکیه داده شده است،گویای تلّقی مؤلّفان از ادبیات معاصر است.

ظاهراً کتاب پیش دانشگاهی بر اساس زمان تقسیم بندی نشده است، بلکه بیش تر بر اساس موضوع تقسیم بندی شده است. اما به نظر می رسد سه فصل ادبیات حماسی، غنایی و تعلیمی نتوانسته است متون مورد نظر را در خود جای دهد؛ به همین دلیل فصولی چون : توصیف و توصیف گری، حسب حال/ زندگی نامه ، ادبیّات داستانی، درآمدی بر ترجمه و ادبیّات معاصر را در خود جای داد. در حالی که می توان با اندک جابجایی این فصول را هم در سه فصل اصلی گنجاند و هر فصلی با یک ترتیب زمانی حساب شده چیده شود. مثلاً ( از قرن چهار تا معاصر) جالب این است که در برخی فصول درس ها بر اساس ترتیب زمانی چیده شده است. مثلاً در فصل سوم ( ادبیات غنایی) که بیش ترین صفحات کتاب را به خود اختصاص داده است دروس بر اساس ترتیب زمان آمده است یعنی از قرن چهارم با شعر رابعه شروع می شود وبا رباعی حسن حسینی شاعر امروز ختم می شود.

اکنون می توان فصول پراکنده را به روش پیشنهادی زیر در فصول دیگر جای داد 0

فصل 6: ( درآمدی بر حسب حال / زندگی نامه)

چند حکایت از اسرارالتّوحید، سیرت مولانا، بارقه های شعر فارسی و افسانه ی عاشقی) به آسانی در فصل سوم ( ادبیات غنایی) جای می گیرد زیرا نظیر حکایت اسرارالتّوحید را در در این فصل می بینیم . ( من این همه نیستم)

فصل 7: ( درآمدی بر ادبیات داستانی)

این فصل حجم کلی از کتاب را به خود اختصاص داده است ؛یعنی فقط دو داستان یکی از ادبیات ایران و دیگری از ادبیات فرانسه در این فصل جای گرفته است .چون مؤلّفین محترم فصل جداگانه ای را با عنوان درآمدی بر ترجمه(فصل 8) در کتاب گنجانده اند0 آوردن ترجمه ی داستان در این قسمت لازم نمی نماید. با این وجود از این فصل فقط یک درس می ماند که البتّه بهتر است دربخش ادبیّات داستانی معاصر مطرح شود زیرا داستانی از گذشته ی ادبیّات فاسی نیامده است.

این فصل هم می تواند در یکی از فصول دیگر گنجانده شود چون دانش آموزان در سال دوم کاملاً با ادبیات داستانی به ویژه داستان های بسیار شیرین و خواندنی آشنا شده اند.

فصل 8: ( درآمدی بر ترجمه)

فصل خوبی است و برای دانش آموزان تازگی دارد. اما متأسّفانه این فصل با وجود درآمدی کامل و خواندنی، متون خوبی را در خود جای نداده است. در این فصل واقعاً جای متنی از کلیله و دمنه ترجمه شیوای نصرالله منشی خالی است.

فصل 9: (درآمدی بر ادبیات معاصر)

اگر واقعاً هدف مؤلفین عنوان ادبیات معاصر باشد، پس باید: درس های سپیده ی آشنا، کیش مهر، رنج بی حساب، اشعار قیصر امین پور و حسن حسینی از فصل سوم – مست و هوشیار پروین اعتصامی، از فصل چهارم- دماوندیه ملک الشعرا، شب کویر دکتر علی شریعتی، اورازان جلال آل احمد از فصل پنجم- میرزا رضا کلهر از فصل ششم- قصه ی عینکم از فصل هفتم- وترجمه های فصل هشتم به این فصل اختصاص می یافت. در حالی که با وجود این اشعار آمده ( البته جزغزل های شکوفه ی اشک و پیش از تو) می توان عنوان این فصل را درآمدی بر شعر نو نامید چون اولین سوالی که به ذهن می رسد این است که در فصل ادبیات معاصر چرا جای نثر خالی است؟

یک پیشنهاد : تقسیم بندی صوری عناوین کتاب می تواند به شکل زیر باشد . :

فصل اول: (درآمدی بر تحمیدیّه)

درس اول: نی نامه

*فصل دوم: (درآمدی بر قصاید و مسمّط سرایی/ از آغاز تا امروز)

درس دوم: گویی بط سفید جامه به صابون.../ منوچهری دامغانی

درس سوم: دما وندیه/ ملک اشعرا بهار

*فصل سوم( درآمدی بر غزلیات فارسی)

درس چهارم:دریای کرانه ناپدید

درس پنجم:غزل سعدی و حافظ

درس ششم: غزل صائب

درس هفتم: غزل شکوفه ی اشک/ پیش از تو/ رنج بی حساب

فصل چهارم:( درآمدی بر مثنوی سرایی)

درس هشتم: کاوه دادخواه / گذر سیاوش از آتش

درس نهم: مناظره ی خسرو با فرهاد/ مجنون و عیب جو

درس دهم: قلب مادر

فصل پنجم: (درآمدی بر دوبیتی / رباعی / قطعه )

درس یازدهم: بابا طاهر / خیام / اقبال/ قیصر امین پور/

درس دوازدهم: مست و هوشیا ر/ پروین اعتصامی

فصل ششم: (درآمدی بر حسب حال/ زندگی نامه/ سفرنامه)

درس سیزدهم: توصیف کویمات ... / اورازان

درس چهاردهم: چند حکایت از اسراراتوحید/ سیرت مولانا

درس پانزدهم: ذکرحسین منصور حلاج/ من این همه نیستم/ حدی خوان

درس شانزدهم: میرزا رضا کلهر ( آینه های دردار)

درس هفدهم: بارقه های شعر فارسی

فصل هفتم: (درآمدی بر ترجمه)

درس هجدهم: نیایش/ ترجمه جواد فاضل

جهاد/ سید جعفر شهیدی

درس نوزدهم: هجرت/ اعتراف/ تقلید/ گوته

آخرین درس/ آلفونس دوده

فصل هشتم:( درآمدی بر شعر نو)

درس بیستم: می تراود مهتاب

درس بیست و یکم: خوان هشتم

درس بیست و دوم: صدای پای آب/

مناجات خواجه عبدالله

خودآزمایی فصلها:

1- خودآزمایی صفحه 87 – به جای شماره (2) بهتر است حذف شود و سؤال در دو بخش «الف» و «ب» پرسیده شود و یا پیشنهاد میگردد سوال(2) در ادامهی سوال (1) آورده شود. چون سوال مستقلی نیست.

2- در سوال (3) ص 87، از دانش آموزان خواسته شده تا استعاره «مشک سیاه» و «درّ ثمین» را بنویسند . بهتر است سؤال این گونه داده میشد: «مشک سیاه» و «درّ ثمین» در بیت زیر استعاره از چیست؟

3- سوال (5) از دانش آموزان خواسته شده تا قالب این شعر توصیفی را بنویسند؟ در صورتی که این کتاب جزء دروس عمومی تمام پایههای پیش دانشگاهی است و در هیچ پایه ی دبیرستان با این قالب آشنایی پیدا نکرده است تا قادر به شناسایی باشد .

4- خودآزمایی ص 94 با توجه به حجم درس، زیاد است و پیشنهاد میگردد سوالهای (8) و (9) که در جهت اهداف آموزشی محتوای درس نیست حذف گردد.

5- توجه به بحث گروهی و شرکت در فعالیتهای جمعی یکی از علایق مهم دانش آموزان دورهی پیش دانشگاهی است . بهتر است در این بخش از سوالاتی که چنین ویژگی دارد با بُعد استدلالی بودن محتوا استفاده گردد و به ابعاد بحث گروهی در کلاس توجه کرد. در خودآزمایی ص(105) این مهم قابل اجرا است که توجه اهمیت دبیران محترم این درس را میطلبد.

7- در خودآزمایی ص120 سوال(10) با محتوای درس همخوانی ندارد. پیشنهاد می شود این سوال حذف شود.

8- سوال خودآزمایی (7) ص 125 با هدف تبیین درس همخوانی ندارد پیشنهاد می گردد این سوال حذف شود.

9- سوال های خودآزمایی ص 218 به جا و مناسب است پیشنهاد می گردد جای قرار گرفتن سوال (1) تغییر کند و در بخش پایانی سوالات قرار گیرد.

10- سوال (1) ص 134 که توصیف لباس و چهره ی رضا کلهر است مناسب با محتوای درس نیست و پیشنهاد میگردد حذف گردد.

11- سوالات خودآزمایی صفحه 147 با هدف آموزشی این فصل از کتاب مورد بررسی همخوانی دارد ولی پیشنهاد میگردد در سوال (4) اوج داستان در کجاست؟ قبل از سوال تعریفی از اوج داده شود.

12- سوال (5) ص 164 نقش دستوری «خسته» در عبارت ....خواسته شده است که با خوانده های دانش آموز در درس زبان فارسی که به متون سنتی سروکار ندارد ، منطبق نیست . پیشنهاد می شود، حذف شود چون این سوال با محتوای درس همخوانی ندارد و سبب دوری از القای مفاهیم عرفانی و دینی میگردد.

14- سوال (7) صفحه 188 «هفت خوان رستم را با توجه به داستانهای شاهنامه مشخص کنید» پیشنهاد میگردد حذف گردد و دربارهی هفت خوان رستم توضیحی کوچک در بخش تاریخ ادبیّات آورده شود.

15- سوال (6) ص 196 از دانش آموزان خواسته شود تا آرایه ی مهم بیت مورد نظر را بیابند ..

فهرست منابع و مآخذ

منبع بعضی از مطالب آورده شده در متون درسی، در قسمت پایانی «فهرست منابع» ذکر نشده نظیر کتابهای همچون «دری به خانه خورشید» بداعتها و بدایع نیما و... نظایری چون اینها در حوصلهی این بحث نمیگنجد.

لغات و واژهها

فهرست واژگان برای آموزش و تبیین هدف درس مناسب است. امّا پیشنهاد میشود علاوه بر فهرست واژگان، از فهرست اعلام هم کتاب بهرهمند گردد تا دانش آموزان به طور مختصر از اعلام انسانی و مکانی مطلع شوند.

تاریخ ادبیّات

تاریخ ادبیات تمامی دروس فصول مورد بررسی، معمولاً متناسب با یکی از ویژگیهای برجستهی آن درس میباشد. این امر سبب آشنایی بیشتر دانش آموزان با صاحبان مؤلفین کتب مطرح شده در متون درسی میشود و تقویت کنندهی یادگیری دانشآموزان برای فراگیری بیشتر میگردد. تقریباً حجم مطالب در این بخش با در نظر گرفتن تناسب و همخوانی درس در تمامی فصول رعایت گردیده و تأثیر بیشتری در آموختن دانستنیهای ممکن به دانش آموز تفهیم میکند.

بررسی شکل ظاهری کتاب

کتاب درسی ابزار کار دانش آموز است و آنها حداقل یک سال با آن سر و کار دارند. جذابیت ظاهری کتاب با توجه به خصوصیات روحی و سلائق دانش آموزان از اهمیت خاصی برخوردار است و از جهت برانگیزانندگی در امر یادگیری موثر است. ادبیّات فارسی دورهی پیش دانشگاهی نیز در ارزیابی شکل ظاهری کتاب دارای ویژگیهایی است که مختصراً به آن اشارهای میکنیم:

1- حجم کتاب خوب است و خیلی قطور نیست چون دانش آموز میتواند به راحتی در هر حالت و وضعیتی آن را مطالعه کند.

2- برقراری تناسب میان حجم صفحات هر فصل و تعداد درسها با فصل های دیگر ضروری است که این مورد در کتاب مورد بررسی رعایت نشده. مثلاً حجم فصل ادبیّات داستانی نسبت به حجم ادبیّات معاصر کمتر است.

3- کیفیت حروف نگاری(تایپ) نیز از عوامل جذابیت است. اگر نکات چشمگیر و قابل توجه دانش آموزان را بیابیم و با تفاوت نوع حروف، اندازه حروف و رنگ آنها را برجسته نماییم این کار موجب چشم نوازی صفحات کتاب خواهد شد و کتاب را از یکنواختی صفحات در میآوریم.

4- نحوهی چینش نمودارها، اشکال و تصاویر در لابه لای مطالب کتاب نقش مهمی در کیفیت صفحه آرایی دارد. که این مطلب دربارهی کتاب مورد نظر به خوبی نمودار نشده است.

5- نوع جلد کتاب اهمیت زیادی دارد. طرح زیبا، خوش رنگ بودن، کیفیت جنس کاغذ که از سویی باید با سادگی همراه باشد و از سویی با محتوای درس همخوانی داشته باشد از نکات مهمی است که باید در همهی کتابها رعایت کرد. در کتاب مورد بررسی، طرح جلد توانسته با حیطه عاطفی دانش آموزان همسویی کند.

6- تصاویر با سطح سواد خواندنی در ارتباط است و به افزایش مهارتهای فکری و هوشی خوانندگان کمک میکند. خواندن موجب پدید آمدن تصویر ذهنی و تقویت آن در خوانندگان میشود پس هنگام خواندن (متون مختلف کتابهای درسی در کلاس) تصاویری از آنچه که خوانده میشود در ذهن دانش آموزان نقش میبندد.

پیشنهادات و راهکارها:

1- پیشنهاد میشود حجم کتاب تعدیل شود با توجه به محدودیت زمان تدریس و آمادگی دانش آموزان برای ورود به دانشگاه و درگیری آنان با جزوههای آموزشی کنکورها.

2- تصاویری که در ابتدای فصلهای مختلف کتاب آورده میشود باید تجسم چشم انداز کلی از مطالب باشد تا دانش آموزان را از نظر ذهنی آماده ورود به آن فصل نماید بنابراین بهتر است تصاویر انتخابی برای کتاب مورد بررسی، متناسب با یافتههای برنامه ریزی درسی و روانشناختی باشد.

3- پیشنهاد میشود برای کارآیی و تاثیر بیشتر، بخش «آوردهاند که» تا حد امکان طوری انتخاب شوند که با مضامین و محتویات متن همخوانی داشته باشند.

4- بهتر است مقدمه ی درسها دربارهی مفاهیم و محتویات تشکیل دهندهی متن درس باشد و در جهت تسهیل درک و فهم قسمتهای مختلف درس قرار گیرند نه اینکه تافته جدا با

تحلیل و بررسی کتاب زبان و ادبیات فارسی پیش دانشگاهی در سال 90-89

مطالب مشابه :

سوالات درس ادبیات کودک و نوجوان ( اعظم خزائی)

تحلیل و بررسی کتاب زبان و ادبیات فارسی پیش دانشگاهی در سال 90-89

درآمدی بر مطالعه و نقش خدمات ویژه کتابخانه های عمومی در توسعه فرهنگ مطالعه

درآمدی بر ادبیات حماسی -گیل گمش

معرفی کتاب "درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران جلد دوم"

نقش حافظ در شعر و ادبیات فارسی

آخرین کتب رسیده جهت فروش

خلاصه کتاب درآمدی بر تاریخ اسلام در قرون وسطی اثرکلود کاهن ترجمه دکتر اسدالله علوی

درآمدی بر تاریخ روشنفکری ایران : اکبر گنجی

نقش کتابخانه های آموزشگاهی در یادگیری دانش آموزان