زندگینامه بی بی مریم بختیاری

زندگینامه بی بی مریم بختیاری(۱۲۵۱-۱۳۱۶)

از زنان مبارز عصر مشروطه و جنگ جهانی اول

بي بي مريم بختياری خواهر سردار اسعد بختیاری، [مادر علیمردان خان بختیاری و همسر علیقلی خان چهارلنگ] از زنان مبارز عصر مشروطيت است که در سال ۱۲۵۱ هـ.ش در سرزمین بختیاری بدنیا آمد. وي که در بختیاری به «بی مریم» و سردار مریم معروف بود به مثابه زندگي ايلياتي در فنون تيراندازي و سوارکاري ماهر بود و چون همسر و جانشين خان بود عده اي سوار در اختيار داشت و در مواقع ضروري به ياري مشروطه‌خواهان مي پرداخت.

او از زنان تحصيلکرده و روشنفکر عصر خود بود که به طرفداري از آزاديخواهان برخاست و در اين راه از هيچ چيز دريغ نورزيد.سردار بي بي مريم بختياري، يکي از مشوقين اصلي سردار اسعد بختياري جهت فتح تهران محسوب مي‌شد. وي طي نامه‌ها و تلگراف‌هاي مختلف بين سران ايل و سخنراني‌هاي مهيج و گيرا، افراد ايل را جهت مبارزه با استبداد صغير (استبداد محمدعلي شاهي) آماده مي‌کرد و به عنوان يکي از شخصيت‌هاي ضداستعماري و استبدادي عصر قاجار مطرح بوده است.

سردار مريم بختياري قبل از فتح تهران مخفيانه با عده‌اي سوار وارد تهران شده و در خانه پدري حسين ثقفي منزل کرد و به مجرد حمله‌اي سردار اسعد به تهران، پشت بام خانه را که مشرف به ميدان بهارستان بود سنگربندي نمود و با عده اي سوار بختياري، از پشت سر با قزاق‌ها مشغول جنگ شد. او حتي خود شخصا تفنگ به دست گرفت و با قزاقان جنگيد. نقش او در فتح تهران، ميزان محبوبيتش را در ايل افزايش داد و طرفداران بسياري يافت به طوري که به لقب سرداري مفتخر شد. 1

سردار مریم بختیاری در هنگامه جنگ جهانی اول سلاح بر دوش به همراه بختیاری ها با انگلیسی ها نبرد می کند و در سخت ترین شرایط به آزادی خواهان مشهور ایران زمین در خانه خود در سرزمین بختیاری پناه می دهد. در جریان جنگ جهاني اول با وجود آنکه برخی از سران ايل بختياري از انگليسی‌ها حمايت مي‌کردند به مخالفت با انگليس‌ها پرداخت و با عده اي از تفنگچيان و سرداران خود جانب متحدين را گرفت و با آنان نبرد می کند.

او پاره‌اي از خوانين جزء بختياري چون خوانين پشتکوه را با خود يار ساخت و در يورش‌هاي مداوم خود به انگليس‌ها صدماتي وارد ساخت به طوري که پليس جنوب مبارزات دائمي و پيگيري را با او شروع کرد. وی از سربازان و افسران آلماني و سرکوب و قلع و قمع راهزنان کهگيلويه و کنترل خوانين کوچک استفاده نمود.2 قدرت سردار مريم در منطقه به حدي بود که روس‌ها به هنگام فتح اصفهان خصمانه به منزل او تاختند و اثاثيه او را به يغما بردند وکليه اموال و املاک او را دراصفهان مصادره کردند3

رشادت و دلاوري اين زن بختياري به حدي بود که آوازه شهرت و آزادگيش در سرتاسر ميهن پيچيد و منزل او مأمن و پناهگاه بسياري از آزاديخواهان عصر مشروطه شد. در هنگام فتح اصفهان توسط روس‌ها (در جنگ جهاني اول)؛ فن کاردف، شارژ دافر سابق آلمان به خانه سردار مريم بختياري پناه برد و مدت سه ماه و نيم در پناه او بود تا اينکه پس از شکست بختياري‌ها از روسها و کشته شدن 58 نفر راهي کرمانشاه شد و از آنجا به برلن رفت. به پاس حمايت‌هاي سرسختانه بي بي مريم از فن کاردف و نجات جان آلمانی های مقیم ایران ـ ویلهلم امپراطور آلمان ـ، کمان تمثال ميناکاري و الماس نشان و همچنين صليب آهنين خود را که مهمترين نشان دولت آلمان بود، براي او فرستاد. بی بی مریم بختیاری تنها زني بود که در دنيا توانست به دريافت اين نشان نائل آيد. 4

همچنین برخی رجال سیاسی و آزادی خواهان دیگر همچون علامه دهخدا، ملک الشعرا بهار، وحید دستگردی و... که در خلال جنگ جهانی اول مورد تعقیب نیروهای متفقین بویژه انگلیسی ها بودند به خانه بی بی مریم پناه آوردند. پروفسور گارثویت می نویسد: «این پیرزن برجسته روحی سرکش و فکری مستقل داشت و در تعیین سیاست بختیاری به ویژه در جنگ جهانی اول نقش مهمی ایفا کرد.»

جريان مبارزات سردار مريم بختياري با انگليس‌ها در طي قرارداد 1919 و کودتاي 1299 همچنان ادامه يافت در این هنگام دکتر محمد مصدق حاکم فارس در زمان کودتاي 1299 پس از مخالفت و عزل از اصفهان راهي بختياري شد و مدتها مهمان سردار مريم بود. دکتر مصدق تا پایان عمر همواره از این بزرگواری و شجاعت بی بی مریم بختیاری به نیکی یاد می کرد

سرانجام سردار مريم بختياري سه سال پس از تیرباران فرزندش برومندش عليمردان خان بختیاری به دستور رضاشاه، در سال 1316 هـ.ش در اصفهان زندگي را بدرود گفت و در تخت پولاد به خاک سپرده شد.۵

تحقیق و گردآوری: رضا بهرامی دشتکی۱۳۹۱

برخی منابع

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. اوژن بختياري، ابوالفتح، تاريخ بختياري (تهران، بي نا، 1345) ص 219

2. گارثويث، رالف بختياري در آئينه تاريخ ترجمه مهراب اميني (تهران، سهند، 1345) ص 228-227

3. دانشور علوي، نورالله جنبش وطن‌پرستان اصفهان و بختياري (تهران، آنزان، 1377) ص 179

4. سپهر. عبدالحسين، ايران در جنگ بزرگ (تهران، بانک ملي، 1336) ص308-304

5. بختیاری،مريم،خاطرات سردار مريم بختياري از کودکي تا آغاز انقلاب مشروطه (تهران، آنزان، 1382)ص21.

۶ـ سایت موسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران با اندکی تلخیص و تغییر.

شعر زنده یاد استاد وحید دستگردی شاعر و ادیب برجسته معاصر(۱۲۵۸–۱۳۲۱)

در وصف سردار مریم بختیاری

شدم من نیـز از اصفـاهـان فراری به سوی کـوه و دشـت بختیــاری