موزه ها

موزه فرش ایران در ضلع شمالی پارک لاله، روبه‌روی فروشگاه سپه، خیابان فاطمی واقع شده است‌. این موزه در ۲۲بهمن ماه سال۱۳۵۶ ، افتتاح شد.
     ساختمان موزه فرش ایران معماری شکیل و چشم‌گیری دارد که آذین‌های نمای بیرونی آن شبیه به دار قالی است‌. سطح نمایشی موزه مساحتی برابر ۳۴۰۰ مترمربع را در بر می‌گیرد که شامل دو تالار است و برای نمایش انواع قالی‌های دست بافت و گلیم از آن استفاده می شود.
     تالار طبقه همکف‌ به نمایشگاه دایمی اختصاص دارد و تالار فوقانی جهت برگزاری نمایشگاه‌های موقت گلیم و قالی طراحی شده است‌.
     پژوهش در سوابق‌، تحولات و کیفیت تاریخی هنر و صنعت فرش‌، خاصه در ایران‌، گردآوری و خریداری نمونه انواع قالی‌های دست بافت ایرانی و برگزاری نمایشگاه‌های موقت از فرش ایران و سایر نقاط جهان‌، از اهداف موزه به شمار می آید.
     در موزه فرش انواع گلیم‌ها و فرش‌های دست بافت‌، با توجه به مرغوبیت و قدمت آنها و با در نظر گرفتن ویژگی‌های قالی ایران از لحاظ رنگ آمیزی‌، طرح‌، نقش‌، بافت و تنوع مناطق قالی بافی، حفظ و نگه‌داری می‌شود.
     مجموعه موزه فرش ایران شامل با ارزش‌ترین نمونه‌های قالی ایران، از قرن نهم هجری تا دوره معاصر، است و از منابع غنی تحقیقی برای پژوهشگران و هنر دوستان به شمار می آید. معمولاً حدود ۱۳۵ تخته از شاه‌کارهای قالی ایران‌ بافت مراکز مهم قالی‌بافی مانند کاشان‌، کرمان‌، اصفهان‌، تبریز، خراسان‌، کردستان و جز آن‌ها، در تالار طبقه همکف به معرض نمایش گذاشته می‌شود.
     در کتاب‌خانه موزه حدود ۳۵۰۰ جلد کتاب به زبان‌های فارسی‌، عربی‌، فرانسه‌، انگلیسی و آلمانی در اختیار هنر دوستان و پژوهشگران قرار می‌گیرد. همچنین بهترین کتاب‌ها و نشریات و تحقیقات مربوط به فرش ایران و قالی‌های مشرق زمین به طورکلی و کتاب‌هایی در زمینه مذهب‌، هنر و ادبیات ایران در کتاب‌خانه موزه موجود است‌. در کنار کتاب‌خانه‌ کتاب فروشی موزه نیز مشغول به کار است‌.
     همچنین، برای اینکه بازدید گنندگان از موزه استفاده کنند، در سالن نمایش موزه‌ فیلم‌ها و اسلایدهایی در زمینه قالی‌بافی و گلیم و هنرهای دستی ایران به نمایش در می آید.
     از ویژگی‌های موزه فرش قالیچه دست‌بافت ارزشمند و بی‌نظیر ایرانی‌، کار فرش بافان کاشان‌ در اندازه‌های ۱۳۰ در ۲۲۰ سانتی‌متر، معروف به قالیچه میرزا کوچک خان جنگلی است که این شخصیت روحانی ملی را در لباس نظامی مسلح به تفنگ، اسلحه کمری‌و قطار فشنگ نمایش می‌دهد. در شمسه بالای تصویر میرزا کتیبه‌ای با عبارت (زنده‌باد میرزا کوچک جنگلی‌) و نام کارخانه ملامحمود دیده می‌شود که احتمالاً، با توجه به این عبارات‌، تاریخ بافت قالیچه سال‌های آخر دوره قاجار است‌.
     قدیمی‌ترین فرش شناخته شده در جهان قالی ۲۵۰۰ ساله پازیریک است که در ۱۹۴۹ م‌، در جنوب سیبری کشف‌شد و آن را بافت ایران، در دوره هخامنشی، دانسته‌اند. آشکار است که قالی‌بافی در ایران در دوره هخامنشی وجود داشته و در قرن پنجم پیش از میلاد، دوره‌ای طولانی از تکامل را پشت‌سر گذاشته است‌.
     قالی ایرانی پیوسته، به عنوان یکی از اصیل‌ترین هنرها، مورد توجه بوده و طیف وسیعی از طرح‌ها و نقوش زیبا را در برداشته است‌. در میان قالی‌ها، با طرح‌های گوناگونی که در آن‌ها به کار گرفته شده‌، قالی‌های تصویری جایگاه ویژه‌ای دارند. بافت این قالی‌ها اواخر سده نهم هجری مجدداً آغاز شد و تا به امروز ادامه یافته است‌.
     در این نمایشگاه نمونه‌هایی از قالیچه‌های تصویری شاهنامه( بایسنغری) به نمایش درآمده است که گوشه‌هایی از ادبیات‌، اسطوره‌، مذهب و فرهنگ و هنر غنی ایران را نشان می‌دهد. این آثار همه در کارگاه قالی‌بافی استاد موسوی سیرت‌، به یاری هنرمندان جوان ایرانی و ذوق و سلیقه استاد دنیا دیده و تکنولوژی کامپیوتری آفریده شده‌اند.
     در واقع چند عامل اصلی را در به وجود آمدن این ۲۶ قالیچه می‌توان متذکر شد: اول تهیه طرح و نقشه از روی نسخه اصلی‌، دوم تنظیم رنگ‌ها و عمل آوردن مواد رنگی گیاهی و شیمیایی روی پشم‌های مرغوب‌ و بالاخره مهارت قالی بافان هنرمند این آثار که به مدت پنج سال مستمر، روزانه گاه تا ۱۲ ساعت، به کار بافت قالی اشتغال داشته‌اند. از نکات جالب این قالیچه‌ها هم زمانی امر طراحی و بافت را می‌توان متذکر شد. قالیچه‌ها حاشیه ندارند، اما یک حاشیه تشعیری با الهام از نقوش سنتی برای آن‌ها انتخاب شده که هر دو قالی یک نقش مشترک دارند. در بالای حاشیه‌، درون کتیبه‌هایی، نام مجلس مربوط به آن قالیچه و نام هنرمندان آمده است‌.
     در طی سالیان دراز، در این موزه نمایشگاه‌های مختلفی برگزار شده که مشهورترین آن‌ها از این قرارند: نمایشگاه طرح بته که در دی ماه سال ۱۳۶۵،بر پا شده؛نمایشگاه سجاده ها و قالی های طرح محراب از سده دهم تا چهاردهم هجری؛نمایشگاهی از قالی های گل بر جسته از قرن هشتم هجری تا دوره معاصر
     به منا سبت بزرگ داشت دهه فجر در بهمن سال ۱۳۶۴،ودست بافت های ارامنه ایران.

فرشهایصفویه موزه فرش ایران

در فراز و نشیب تاریخ، ملت ایران همواره با مصایب و حوادث سختی رو به رو شده است. هر بار پس از شكست با نیروی بیشتری تجدید حیات كرده، بار دیگر با قدرت بیشتری به مراحل تكامل فرهنگ و هنر دست یافته است.

با حمله مغولان در سده هفتم (۶۱۳ ه .ق) به ایران آن چنان توفانی از ویرانی در این سرزمین بر پا شد كه همه مراكز علمی، كتابخانه ها، باغات، و مزارع سرسبز نابود و اغلب بزرگان فرهنگ و هنر این مرز و بوم از بین رفتند. با این همه سنت های فرهنگی ـ هنری كشورمان به شیوه های باور نكردنی حفظ شد وچندی نگذشت كه فرمانروایان مغول علاقه مند به فرهنگ ایرانی ـ اسلامی شدند. بعد از مغولان نیز تیموریان از ۷۸۷ ه . ق. تا ۹۰۷ ه . ق. قدرت را به دست گرفتند و یكی از با شكوهترین مكتب های هنری وفرهنگی در هرات بوجود آمد و آثار باشكوه معماری و كتابت و نگارگری در این عصر به اوج و اعتلای خود رسید. تأسیس سلسله صفوی در سال ۹۰۷ ه . ق. (۱۱۴۷ م.) به دست شاه اسماعیل (۹۰۷ ـ ۹۳۰ ه . ق.) صورت گرفت، سپس شاه تهماسب (۹۳۰ ـ ۹۸۴ ه . ق.) و شاه عباس اول (۹۹۶ ـ ۱۰۳۸ ه . ق.) به حكومت رسیدند. در این عصر مذهب تشیع مذهب رسمی دولت ایران اعلام گردید، در نتیجه، آزادی بیشتری در جامعه به هنرمندان اعطا شد. از ویژگیهای مهم این دوره تاریخی عالاقه حاكمان به هنرهای سنتی اعم از كتابت، نگارگری، معماری، كاشیكاری، و قالیبافی بود. هنر قالیبافی از اصیل ترین هنرهای ایرانی، و دارای سابقه ای بس طولانی در این سرزمین است. قالی، به سبب مواد تشكیل دهنده آن از عمر چندانی برخوردار نیست به استثنای قالیچه پازیریك كه در سال ۱۹۴۹ از مقبره ای متعلق به یكی از امرای سكایی از میان یخ های كوهستان آلتای واقع در سیبری، نزدیك مرز مغولستان، بصورت معجزه آسایی سالم به دست ما رسیده، قدیمی ترین نمونه های دستباف به جای مانده به صورت فرشپاره و قطعات پوسیده متعلق به سده هفتم هجری قمری است. از مینیاتورهای دوره تیموریان سده نهم ه . ق./ پانزدهم م. چنین استنباط می شود كه قالیها و قالیچه ها از طرح و رنگ زیبایی برخوردار بوده اند و دارای طرحهای چند ترنج تكراری به صورت نقشمایه های هشت ضلعی و ستاره ای شكل متشكل از خطوط راست خط هندسی با حاشیه های كوفی بودند(۲) اواخر سده نهم ه . ق. مینیاتورهای مكتب هرات قالی هایی با نقشمایه های خطی خمیده یاگردان و طرح های لچك و ترنج، (نقش ترنجی در مركز زمینه اصلی قالی ها و ربع ترنج هایی در چهار گوشه قالی) به چشم می خورد. تأثیر هنر خاور دور هنوز در بسیاری از طراحی قالی ها محسوس است. طرح اسلیمی های طوماری، ماری یا ابرچینی، دهان اژدری،خرطوم فیلی همراه با شاخ و برگ های گردان بر هم تابیده یا به صورت متقاطع زمینه قالی ها را زینت می دهد. گاهی این نقوش درشبكه های بندی و در ردیف هایی تنظیم می شوند و طرح های بندی قالی را به وجود می آورند. در دهه اول سده دهم ه . ق. نقشمایه برگی جای خود را به نقوش ختایی یا گل و شكوفه های ریز و درشت می دهد به نظر این تركیب نقوش و طرح به شدت مورد پسند قرار می گیردبه گونه ای كه امروز نیز در قالیبافی به كار برده می شود. تعداد زیادی از قالی های دوره صفوی نیز با این طرح بافته می شود. در دهه های بعدی سده دهم ه . ق. بسیاری از تركیب بندی مكتب هرات در قالی ها مورد تقلید قرار گرفته هیكل های هراتی با جامه دوره صفوی بادستاری كه عمامه وار به دور كلاه قرمز و چوبی كه از تارك آن بیرون زده مشاهده می شوند. عمامه یا دستار قزلباش ها در طرح قالی ومینیاتورها نسبت به ربع بعدی سده دهم ه . ق. شلتر و كمی بزرگتر است. سه قالی كه از این دوره باقی مانده اند و تاریخ بافت آنها در كتیبه ها ضبط شده، یك جفت قالی معروف به قالیهای اردبیل یا شیخ صفی و قالی با طرح شكارگاه است كه امروزه در موزه پتسوپولدی میلان نگهداری می شود. در كتیبه قالی های اردبیل غزلی از حافظ با مضمون زیر آمده است: جز آستان توام در جهان پناهی نیست سر مرا به جز این در حواله گاهی نیست در زیر آن «عمل عبد در گاه قدسی جایگاه مقصود كاشانی به سال ۹۴۶ هجری قمری» دیده می شود. كتیبه نمونه سوّم با مضون زیراست: «به اهتمام غیاث الدین جامی این اثر با جمال خود دل از همگان می رباید به اتمام رسید سال ۹۴۹ هجری قمری» طراحی این قالیّها تلفیقی است از سبك هراتی و سبك اوایل دوره صفوی. ترنج ۱۶ گوشه یا نقش درناهای در حال پرواز در كنارابرهای چینی شبیه سبك چینی است.؟ لباس های سواركاران كاملاً شبیه مینیاتورهای خمسه نظامی به خط شیخ زاده یا دیوان میرعلی شیرنوایی موجود در كتابخانه پاریس است. هنرمندان، در اوایل دوره صفوی به تكرار و اقتباس صرف دوره پیشین اكتفا نكرده اند و طرح های جدیدی مانند گل های نیلوفر،صدبرگ، انواع گل های شاه عباسی و ختایی را طراحی كرده به همراه غنچه ها و شاخ و برگ های اسلیمی و ابر چینی به كار برده اند. در اوایل سده ۱۰ ه . ق. به همّت استاد بهزاد و شاگردانش مانند قاسمعلی، میرك، میرزا علی، سلطان محمد، و میرسعیدعلی تحوّل عظیمی در طرح قالی ها بنیان گذاشته شد. این هنرمندان از هرات به تبریز رفته. مكتب هنری تبریز را پایه گذاری كردند. حاشیه قالیها در این دوره اهمیت بیشتری یافته است و طراحان قالی در طراحی حاشیه ها جزئیات و دقّت بیشتری به خرج داده اند.معمولاً حاشیه اصلی در میان چند رشته حاشیه فرعی محاط شده است، در حالی كه تركیب و هماهنگی رنگ آن با زمینه قالی وهمخوانی نقوش كاملاً رعایت شده است. از ویژگیهای دیگر طرح حاشیه قالی های این عصر، اسلیمی های در هم پیچیده است كه اكثراًكتیبه هایی در میان آنها دیده می شود. طرح ترنج های مركزی قالی های بزرگپارچه نیز متحوّل شده از شكل مدور به بیضی و نقش ستاره ای شكل تغییر یافته و كلاله یا سرترنج هایی به صورت كتیبه به ترنج مركزی متصل شده است. علاوه بر قالی هایی با طرح ترنجدار، لچك و ترنج كتیبه دار، قابقابی، قالی های جانوری و شكاری روی زمینه گل و بوته دار درختی وباغی و افشان، زیلو و گلیم زربفت نیز در عصر شاه

طهماسب صفوی بافته شده است كه رنگ های بدیع و تركیب متوازن و متقارن نقوش،ویژگی های بارز این دوره را به نمایش می از نمونه های بسیار زیبا با طرح حیواندار و شكار، قالیچه ای است كه گفته می شود ازمقبره شیخ صفی در اردبیل به دست آمده است. روی زمینه اصلی قالیچه پنج دسته از حیوانات شامل شیر و ببر و گوزن كه به غزال هایی حمله كرده اند به صورت قرینه و حیوانات منفرد دیده می شوند. توازن طرح ها و ریتم تكرار آن ها و تلفیق نقوش حیوانات با طرح گل وبوته در زمینه، مهارت هنرمندان این دوره از حكومت صفوی را نشان می دهد.

منابع

مرکز علمی و پژوهشی فرش ایران

http://tv5.irib.ir/tehran

http://www.allmuseums.com/carpet_museums.html

موزه ها

مطالب مشابه :

طرح درس مطالعات اجتماعی

سر فصل مطالعات اجتماعی

اسامی پایگاههای انتخاب رشته استان کرمان ـ تابستان 91

استان کرمان:

آيا ميدانستي که...

پاسخ به سؤالات دوره توجيهي بدو خدمت كاركنان

خلاقیت در تدریس دوره ابتدایی

آیا میدانستی که ؟ ( دهها نکته خواندنی )

موزه ها