زعفران از کاشت تا برداشت و فزآوری(قسمت 1)

مقدمه:

زعفران يکي از قديميترين گياهان ادويهاي و دارويي است که همواره مورد توجه مردم بوده است. عده اي از پژوهشگران منشأ زعفران را ايالت قديم ماد ايران ميدانند ، در حاليکه عدهاي ديگر مبدأ زعفران را منطقه وسيعتري از زمين ميدانند و معتقدند که منشأ زعفران يونان، ترکيه، آسياي صغير و ايران ميباشد و سپس کشت آن از مشرق تا شماليترين نقاط هندوستان و چين و از غرب تا اسپانيا گسترش يافتهاست .

با توجه به شرايط اقليمي کشور ما که آب يکي از عوامل اصلي محدود کننده توسعه کشاورزي است، زعفران اين گياه کم توقع از بازده اقتصادي بالايي برخوردار است. زيرا زمان مصرف آب در زراعت زعفران موقعي از سال است که ساير محصولات به آب نيازي نداشته يا حداقل با مشکل کم آبي مواجه نميباشند. اين گياه در دوران خواب زمستاني هم نياز به آبياري ندارد و رويش گياه زعفران در فصل سرد پائيز و زمستان موجب ميشود که اين گياه آفات و بيماريهاي مهمي نداشته و به سمپاشيهاي مکرر نياز ندارد. سرزمين پهناور ايران قطعاً بزرگترين توليد كننده زعفران جهان است و به دليل دارا بودن تنوع آب و هوايي، بسياري ازمحصولات باغي و زراعي از جمله زعفران آن، داراي بالاترين درجه كيفيّت ميباشد. گل زعفران در بسياري از استانهاي ايران كشت می شود لیکن کشت زعفران در حال حاضر در ايران به استان خراسان جنوبي (95 درصد) و استانهاي اصفهان، کرمان، مرکزي، يزد، کرج و فارس (5 درصد) منحصر گرديده است . همچنين کشت زعفران علاوه بر ايران و اسپانيا در کشورهاي فرانسه، يونان، الجزاير، مصر، مراکش، ايتاليا، آلمان، استراليا، مکزيک، هندوستان، پاکستان، چين و ترکيه کم و بيش متداول شدهاست .

در حال حاضر حدود 100 هزار خانوار در فرآيند کاشت، داشت و برداشت زعفران فعاليت ميکنند و جمعيت 500 هزار نفري مخصوصاً در نواحي گرم و خشک و کويري کشور در استان خراسان از طريق زعفران امرار معاش ميکنند .

زعفران گياهي چند ساله است و فقط در يک سال هزينه کشت دارد و در مقابل چندين سال متوالي قابل بهرهبرداري است. همچنين وزن کم، عدم نياز به وسايل حمل و نقل مخصوص و سهولت نگهداري آن باعث ترقي قيمت آن ميشود

چکیده:

زعفران يکي از ارزشمندترين رستنيهاي ايران است كه با رنگ و رايحهاي دل انگيز و مزهاي دلپذير جهانيان را مجذوب خود کرده است. زعفران از زمانهاي بسيار دور در ايران کشت ميشده و ايران را خاستگاه اين گياه ميدانند. در حال حاضر ايران بزرگترين توليد کننده زعفران در دنيا است. همچنين به دليل شرايط خاص آب و هوايي موجود در کشور زعفران توليد شده در ايران از بالاترين کيفيت برخوردار است. کلالههاي زعفران که قسمت تجارتي زعفران را تشکيل ميدهد، نه تنها در صنايع غذايي، شيريني پزي و نوشابه سازي مصرف ميشود، بلکه خاصيّت دارويي داشته و به عنوان اشتهاآور، هضم کننده غذا، آرامبخش و ضد درد نيز مورد استفاده قرار ميگيرد. زعفران گياهي چند ساله است و فقط در يک سال هزينه کشت دارد و در مقابل چندين سال متوالي قابل بهرهبرداري است. همچنين وزن کم، عدم نياز به وسايل حمل و نقل مخصوص و سهولت نگهداري آن از ديگر مزاياي کشت اين گياه ميباشد. زعفران گياهي کم توقع است و از بازدهي اقتصادي بسيار مناسبي نيز برخوردار است و همچنين زمان مصرف آب در زراعت زعفران موقعي از سال است که ساير محصولات به آب نيازي نداشته يا حداقل با مشکل کم آبي مواجه نميباشند. بنابراين با توجه به شرايط خاص اقليمي کشورمان که آب يکي از عوامل محدود کننده در توسعه کشاورزي است، زعفران گياه مناسبي براي کاشت در مناطق خشک و نيمه خشک کشور ميباشد.

مشخصات گیاه شناسی:

زعفران گیاهی چند ساله به ارتفاع10-30cm دارای کورم زیر زمینی مدور و بوشیده از غشاء توری شکل نازک و قهوه ای رنگ می باشد،از وسط ساقه زیر زمینی برگ های باریک و دراز خارج شده و از وسط برگ ها،ساقه مولد گل خارج می شود،که در انتها به یک تا سه غنچه ختم می شود.هر گل واجد سه کاسبرگ و گلبرگ هم شکل و بی رنگ می باشد.تعداد پرچم ها سه عدد و مادگی سه برچه ای تشکیل میوه کپسول می دهد

قسمت مورد استفاده:کلاله های زعفران که به تعداد سه عدد در هر گل مشاهده می شود

ترکیبات مهم شیمیایی:زعفران ایران دارای روغن های فرار شامل ترکیب آلدئیدی سافرانال استرایزو پنتیل اسید بوتانوئیک،پنتان و فلاونوئید هاست.ماده پیکرو کروسین در اثر هیدرولیز تشکیل کروسین را می دهد که ماده ی رنگی زعفران است.پیکروکروسین مسئول طعم تلخ و سافرانال بوو طعم دهنده ی آن است

کاربرد ها:از زعفران به طور وسیع به عنوان رنگ و طعم دهنده ی طبیعی برای مواد غذایی استفاده می شود

خواص درمانی:زعفران تازه اثر آرام بخش،ضد اسپاسم،ضد التهاب،ضد استرس، ضد انسداد عروق،آنتی اکسیدان و تقویت کننده نیروی جنسی داشته ودر مقادیر زیاد باعث سقط جنین میشود.زعفران روی فشار خون،یادگیری،بیماری های قلبی عروقی و مهار رشد سلول های توموری (به واسطه ترکیب کروسین) اثر شناخته شده ای دارد

گونه های وحشی crocus شناسایی شده در ایران:

-زعفران جو قاسم:c.haussknechtii

-زعفران آلمه:c.almehensis

-زعفران خزر:c.caspinus

-زعفران زیبا:c.speciosus

-زعفران بنفش:c.michelsonii

-زعفران زاگرس:c.cancellatus

-زعفران سفید (دورگه(:c.biflorus

-زعفران گیلان:c.jilanicus

_ زعفران کورکودی: c.korolkiwii

آب و هوای مناسب:

به این دلیل که دوره رشد گیاه مصادف با پاییز و زمستان است گیاهیست نیمه گرمسیری و در این زمان به آب و هوای مناسب و معتدلی نیاز دارد.در مناطقی که دارای زمستان های ملایم و تابستان های گرم و خشک وآفتابی باشد به خوبی می روید.لازم به ذکراست که این موضوع ممکن است در همه شرایط صادق نباشد،زیرا احتمال دلرد که گیاه به صورتی با محیط سازگار شود،چنانچه در همدان که در ردیف شهرهای سردسیر ایران است ،زراعت زعفران نتایج رضایت بخشی داده است.

مقاومت زعفران در برابر سرما بسیار زیاد است به طوریکه سرمای تا20- در جه را تحمل می کند.حداکثر دمای این گیاه 40-35درجه است و در ارتفاع بین 2300-1300متر از سطح دریا عملکرد خوبی دارد. اراضی آفتابگیرو بدون درخت که در معرض باد های سرد نباشد برای رشد این گیاه مناسب است.با این وجود در برخی از روستاهای بیرجند و قائن در زیر سایه بوته های زرشک و بادام که در تابستان کمتر آبیاری می شوند کاشته می شود.

پیاز زعفران در تابستان که دوره خواب گیاه است فعالیت ندارد،لیکن در این دوره آبیاری و یا بارندگی برای گیاه مضر بوده و در نتیجه کشت آن در مناطق شمال کشور و مناطق گرم جنوب کشور معمول نیست.دوره بیداری و فعالیت گیاه از حدود آبان تا اردیبهشت بوده و با شروع فصل گرما برگ هایش زرد شده و می خشکد و پیاز به خواب می رود.

خاک مناسب:

این گیاه در خاک ها ی شور،رسی یا خیلی شنی رشد نمی کند.از آنجایی که پیاز زعفران مدت نسبتا طولانی(7-5سال) در داخل خاک زندگی می کند، خاک باید سبک و یا تر کیبی از شن و رس و کمی آهک باشد که پیاز بتواند در این مدت علاوه بر تامین مواد غذایی،در مقابل شرایط خاص منطقه ای نیز مقاومت نماید.زمین های حاصلخیز و زهکشی شده بدون درخت با خاک لومی ،لیمونی،رسی و شنی و آهک بر زمین های شور ،اسیدی ،فقیرو مرطوب ترجیح داده می شود.این گیاه در زمین هایی که دارای سنگ ریزه ودرصد بالایی از شن با علف های هرز و سایر مواد آلی پوسیده نشده(کود حیوانی تازه) باشد رشد نمی کند. به علاوه این گیاه را باید در زمینی کاشت که از چند سال قبل در آن زعفران کشت نشده باشد(8-7 سال). برای این گیاه ph7-5مناسب است.

مقدار و نوع کود:

بهترین کود برای کشت زعفران کود حیوانی پوسیده است که به میزان70-50 تن در هکتار به همراه200 کیلوگرم فسفر و پتاس استفاده می شود.از دادن کود حیوانی تازه به زمین باید خودداری کرد. بهتر است هر سه سال یکبار100کیلوگرم کود اوره به همراه 15-10 تن کود حیوانی به زمین داده شود. البته باید توجه داشت که مقادیر یاد شده بر حسب نوع خاک می تواند متفاوت باشد.

تهیه زمین:

زمینی که به کشت زعفران اختصاص داده می شود،10-8 ساله است. ابتدا در فرصت های مناسب در پاییز و زمستان زمین مورد نظر را شخم عمیق می زنند، در صورت مساعد نبودن شرایط و دسترسی نداشتن به ماشین آلات می توان شخم را در پایان بهار یا اوایل تیر ماه انجام داد. برای انجام این کاردر اوایل بهار بعداز قطع باران های بهاری زمین را با فاصله یک هفته دوبار شخم عمیق و سطحی می زنند و بعد از آن کود پوسیده حیوانی را به همراه مقداری خاکروبه مخلوط با خاکستر به زمین می دهند و سپس بوسیله ماسه یا دیسک ضمن خرد کردن کلوخه ها کود را با خاک مخلوط می کنند. و بعد از نابودی علف های هرز زمین را تا موقع کاشت به حال خود رها می کنندو چند روز قبل از کاشت زمین را آبیاری کرده مجددا برای مرتبه سوم شخم می زنند و بعد از خرد کردن کلوخه ها اقدام به کرت بندی می نمایند.

در تهیه زمین به طریق سنتی در اوایل بهار زمین مورد نظر را با گاو آهن ایرانی شخم می زنند بعد از 15-10 روز مجددا به شخم زمین اقدام می کنند و اگر زمین دارای کلوخ باشد گاوآهن را باز کرده وکلوخ ها را با استفاده از ماله خرد می کنند . بعد از دو یا سه هفته مجددا زمین را دو بار در جهات عمود بر هم شخم می زنند.قبل از شخم سوم برای هر 100 متر مربع زمین10-5 بار با الاغ کود حیوانی پوسیده پخش می نمایند.کشاورزان در یافتند که شخم مکرر علاوه بر تهیه بستر مناسب برای کشت زمین را از وجود علف های هرز پاک می کند. سپس زمین کرت بندی شده و طول و عرض کرت ها را نسبت به شیب زمین و قدرت آب تعیین می کنند.معمولا طول و عرض کرت ها4*10 تا 10*100 متر می باشد.

زمان کاشت:

از آنجایی که کشت زعفران تنها با پیاز آن مقدور می باشد،انتخاب پیاز مناسب بسیار حائز اهمیت است.پیاز زعفران را می توان از خاک در آورد و به انبار یا به مزرعه ی دیگری منتقل کرد.باتوجه به دوره خواب پیاز می توان آنرادر اواخر اردیبهشت تا اواخر مرداد بیرون آورد و بهتر است که بعد از بیرون آوردن در زمین جدید کاشته شود تا علاوه بر ادامه ی استراحت در زمین جدید مستقر شوند. از بیرون آوردن پیاز هادر اواخر مرداد به بعد باید خود داری کرد،چون در این زمان بعضی از پیاز ها ممکن است برای ریشه دادن و جوانه زدن آماده باشند.

هر قدرفاصله بیرون آوردن پیازها تا کاشت کمتر باشد بهتر است با این وجود پیاز زعفران را برای مدت چند ماه در محل سرد و خشک می توان به صورت پخش شده نگهداری نمود ولی این امر باعث عدم توسعه ی فیزیولوژیک گل ها شده و بار دهی سال اول کشت را شدیدا کاهش می دهد.پیاز را از موقع خزان بوته می توان کشت کرد ولی بهتر است از کشت پیاز در اواخر تیر و اوایل مرداد خود داری کرد زیرا در این موقع هوا و زمین بسیار گرم است و مممکن است رطوبت پیاز موقع جابه جایی از بین رفته و به آن صدمه وارد شود.براساس پژوهشات انجام شده توسط مرکز پژوهش های صنعتی خراسان ، بهترین زمان کشت خرداد است.

انتخاب پیاز:

پیاز ها باید درشت ، سالم،بدون زخم شاداب و عاری از هر نوع بیماری باشند و سن آنها از 7سال تجاوز نکند.پوست اضافی و کپه هر پیاز را جدا می کنند ( کپه همان محل ریشه زایی در ته پیاز است که چوب پنبه ای و خشک می باشد ) باید توجه شود که زیر پوست پیازها کاملا سفید و عاری از لکه های سیاه رنگ که نشانه وجود کنه در پیاز است باشد. البته وجود غده های قهوه ای رنگ در پیاز زعفران طبیعی است و به این معنی است که از آن نقطه ها در سال بعد پیاز جدید سبز خواهد شد. برای اینکه پیاز ها بعد از کاشت مورد حمله آفات و امراض قرار نگیرند بهتر است قبل از کاشت با سموم جیوه ای از قبیل:سرزان، تری تیزان، گرانوزال وبرای هر 100 کیلوگرم پیاز500-300 گرم سم مصرف شود.

در قسمت بعد: عملیات کاشت،آبیاری،سله شکنی،مبارزه با علف های هرز و کنترل آفات،مبارزه با بیماری ها،زراعت زعفران در سال 700 . 921 قمری،شیوه زراعت زعفران در قرن سیزدهم و اسپانیا

زعفران از کاشت تا برداشت و فزآوری(قسمت 1)

مطالب مشابه :

خواص چای زعفران

زعفران

زعفران از کاشت تا برداشت و فزآوری(قسمت 1)

نگاهی به مجموعه شعر «پرنوشته ها» سروده ی مرید میرقاید / دعوت به جشن زعفران

سوالات نگارش زبان فارسی 2

در باره زعفران