|
پوشاك همانند سایر پدیده های زندگی و از بدو پیدایش در طول تاریخ سیر تكاملی خود را طی كرده و از صورت ابتدایی خود بیرون آمده است. اقوام مختلف هر یك بنا به مقتضیات اقلیمی، عادات و رسوم، مذهب، درجه فرهنگ و تمدن، وضع سیاسی اجتماعی اقتصادی و.. به تهیه لباس های گوناگون پرداخته و در دوخت و شكل و تزئین آن ابتكاراتی از خود نشان داده اند.
عواملی از قبیل آب و هوا، كار و پیشه، جنگ، اكتشاف، اختراع و انقلاب باعث تغییر و تحول لباس در ادوار گردیده است.
● تحول پوشاك زنان از ایران در ۱۰۰ سال اخیر در حد توان نمایشی، چنانچه در معرض دید بازدید كنندگان علاقه مند قرار گیرد، باید دارای تقسیمات ذیل باشد:
۱) پوشاك بانوان بعد از سفر ناصرالدین شاه به اروپا تا كشف حجاب (۱۳۱۴ ۱۲۴۸).
۲) از كشف حجاب تا انقلاب اسلامی ایران تاكنون (۱۳۵۷ ۱۳۱۴)
۳) پوشاك بانوان از انقلاب اسلامی ایران تاكنون (۱۳۷۰ ۱۳۵۷)
برای آشنایی بیشتر لازم است به دوران قبل از سفر ناصرالدین شاه به اختصار اشاره نموده تا زمینه قبلی در جهت بروز تحولات پوشاك بعد از سفر مشخص گردد.
به دلیل توجه صفویان به آداب و رسوم و مذهب اثنی عشری، رشته های گوناگون صنعت و هنر، پیشرفت شایانی داشته است. كه در این میان پوشاك بانوان، با توجه به بافت خاص فرهنگی مذهبی آن روزگار، شكل خاصی به خود گرفت. پیراهن ها، اغلب رنگارنگ و گلدار و زربفت ابریشمی بود و روی آن قبای جلو باز بلندی تا مچ پا به تن می كردند و كمربندی به كمر می بستند به صورتی كه محكم روی كمر قرار نگیرد. كلاه كوچك، چارقد، شلوار پنبه دوزی شده، جوراب ساقه كوتاه پارچه ای، از جمله پوشاكی بودند كه در فصل زمستان مورد استفاده زنان قرار می گرفت.
زنان هنگام بیرون رفتن از خانه چادر بزرگ سفید یا بنفش رنگی بر سر می كردند كه تمامی بدن آنان را می پوشاند و فقط جلوی صورت باز می ماند كه بدان وسیله می توانستند پیش روی خود را ببینند.
در دوران نادرشاه افشار و جانشینانش تجملات لباس ها كاسته شد و جامه ها فرمی ساده تر به خود گرفتند.
در دوره زندیه عموما زنان پیراهن تنگی در بر می كردند كه پارچه آن اغلب از نخ و ابریشم بود. یقه گرد (بدون یقه) كه در وسط آن چاكی به وسیله روبان یا دگمه در زیر گلو بسته می شد.
تحول پوشاك از اوائل سلطنت ناصرالدین شاه تا سفر او به اروپا پوشاك زنان در دوره قاجاریه شبیه لباس های زندیه بود و خیلی كم تغییر كرده است. پیراهن های چاك دار و آستین بلند دوره قبل با دامن های گشاد پرچین بلند كه لبه دامن را به وسیله یراق و گلابتون و غیره حاشیه داده تزئین می كردند. كمربندی كه قلابی با گل كمر طلا و نقره یا جواهر نشان كه آویزی به نام سالامه داشت، به كمر می بستند. سر كردن چادر نماز و چارقد هنوز معمول نشده، بلكه مانند دوره زندیه تور و كلاهك، زینت سر بود.
● پوشاك بانوان ایرانی بعد از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ (۱۳۰۰ ۱۲۹۱ ه. ق)
مسافرت ناصرالدین شاه به فرنگ و روسیه و دیدن بالرینهای پطرزبورگ كه شلوار بافته چسبان و نازكی به پا می كردند و زیر جامه بسیار كوتاهی به اندازه یك وجب روی آن می پوشیدند، شاه را بر آن داشت كه زن های حرم خود را به این لباس در آورد.
۱) لباس اندرونی
الف) لباس زنان در اندرون شامل:
▪ پیراهن
▪ ارخالق
▪ كلیجه
▪ شلیته
▪ شلوار
▪ جوراب
▪ چارقد
▪ كلاغی.
ب) بلباس بیرونی زنان شامل:
▪ چادر
▪ روبنده
▪ پیچه
▪ چاقچور
▪ كفش بود.
۲) لباس های بیرونی
شامل:
▪ چادر
▪ روبنده
▪ پیچه
▪ چاقچور
▪ كفش
▪ چادر
چادرها عموما از پارچه های ابریشمی پشمی و دستباف، تافته، اطلس، به رنگهای سیاه، آبی پررنگ (آبی نیلی) بود و در زنهای معمولی از پارچه های نخی راه راه یا گلدار استفاده می كردند كه به دو شكل دوخت از هم مجزا می شدند.
ـ چادر كمری (چادری كه كمربند دارد)
چادری است كه در دوختنش برش قیچی به كار نرفته و از داخل مانند عبا دوخت زده شده و به وسیله بندی از كمر محكم گره زده شده یا مثل پیش بندی به دور كمر خود می بستند و برای پوشیدن بایستی پا به میان آن گذاشته شده و مثل شلوار بالا كشیده می شد و قسمت بالایی را به سر می كشیدند. بعضی از خانمها برای زیبایی بیشتر دور آن را یراق دوزی یا حاشیه دوزی می كردند. این نوع چادر به رنگ مشكی بود.
ـ چادر چرخی (چادر امروزی)
چادر چرخی مثل چادر نماز جلویش باز و بدون كمر بود. زنان معمولی از این نوع چادر كه از پارچه نخی (چیت و كرباس) نقش دار یا راه راه آبی و سفید بوده، استفاده می كردند.
● زنان معمولا مزید بر چادر در بیرون از خانه ها از پوشاك زیر نیز استفاده می كردند.
الف) روبنده
در مقابل چهره پارچه ای به نام روبنده كه به رنگ سفید باریك و بلند و در مقابل چشم شكافی كه روی آن مشبك یا توردوزی شده، به وسیله بندی روی چادر می بستند.
ب) پیچه
پیچیه یا نقاب كه از موی دم اسب بافته و به وسیله بند یا كش به لب بالایی آن دوخته می شد به پیشانی می بستند و جلوی صورت می انداختند، طول و عرض و ریز و درشتی بافت آن را در افراد مسن بیشتر و در جوانان كمتر بود.
ج) چاقچور
عبارت است از (جوراب شلواری یا شلوار كف دار)
كه از دوقسمت به هم از مچ به پایین همانند جوراب و از مچ به بالا چین دار و گشاد بود كه در كمر به وسیله لیفه جمع می شد. برخی چاقچور را دو لنگه جدا از هم می دوختند و آنرا بالای زانو با بند محكم می كردند. چاقچورها به رنگهای مختلف بوده ولی چاقچور سیاه مجلل تر و متین تر محسوب می شد.
● پوشاك بانوان از كشف حجاب ۱۷ دی ۱۳۱۴ تا انقلاب اسلامی ایران
با نگرشی به تاریخ تحول لباس بانوان در ادوار گذشته خواهیم دید نتیجه تغییر و تحول لباس در ایران از اندرون و زنان درباری شروع شده به طبقات و اقشار دیگر جامعه سرایت كرده و همیشه دربار مهد تقلید و اشاعه و رواج فرهنگ غربی بوده، این تقلید بنا به موقعیت اجتماعی افراد و به تناسب و توانایی آن ها در انتخاب نوع و جنسیت پارچه و تزیین آن تفكیك می شده است.در زمان سلطنت رضاخانی كه پوشاك ادامه دوره ما قبل بوده بیشتر زنان اعیان و اشراف لباس های اروپایی به تن می كردند ولی در موقع خروج از منزل روی آن چادر می پوشیدند.پوشش غربی بدون چادر در ۱۷ دی ماه در ۱۳۱۴ رسمیت پیدا كرده و در این روز رضا شاه همراه همسر خود تاج الملوك و دخترانش شمس و اشرف بدون چادر ملبس به پالتو بلند تیره و كلاه لبه دار، كفش مشكی پاشنه كوتاه در دانشسرای مقدماتی دختران ظاهر شده و عملا دستور رفع حجاب را صادر كرد.
پس از ۱۷ دی ۱۳۱۴ ه. ش (۱۹۳۵) تبعیت از لباس های مد روز پیگیری شده و خانم ها پوشاك خود را از روی ژورنال مزون های اروپایی كه به صورت فصلی یا سالیانه بود، تهیه می كردند و از تغییرات رنگ و فرم لباس با خبر شده و از آنان پیروی می كردند.
در زمان سلطنت محمدرضا معدوم از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷ ه. ق به دلیل نفوذ بیشتر استعمار ارتباطات با كشورهای غربی و آمریكایی سیر تحول لباس و همگون شدن آن با البسه خارجی بیشتر شد.
از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۵ ه. ش (۴۶ تا ۱۳۴۱م) استفاده از لباس های جلو بسته و جلو باز با یقه انگلیسی بزرگ دارای سرشانه های پهن تر از دوره قبل رایج شد كه در كمر بیشتر چسبان شده و با برش پرنسسی (عمودی) و دامن های گشاد و پیلی دار دیده می شود. قد دامن در سال ۲۵ ۱۳۲۴ (۶ ۴۵ م) تا به زیر زانو می رسید.
● تغییر لباس از سال ۱۳۲۶ تا ۱۳۳۱ ه.ش (۵۴ تا ۱۹۴۵م)
از سال ۱۳۲۶ ه. ش (۱۹۴۷ م) قد دامن ها دوباره بلند شده و حالت میدی به خود می گیرد. كمر لباس بریده و در كلیه لباس ها سعی بر آن بود كه كمر از آنچه كه هست كوچكتر و سرشانه های پهن تر به نظر آید. تغییر محسوسی كه در لباس ها دیده می شود فرم آستین هاست كه سر خود به صورت رگلان بوده است.
● تحول لباس از سال ۱۳۳۲ تا ۱۳۴۳ ه. ش (۱۹۵۳ تا ۱۹۶۴م)
از سال ۱۳۳۲ ه.ش (۱۹۳۵ م) ما تنوع زیادی را در لباس ها مشاهده می كنیم.
دامن ها به صورت راسته و تنگ تا زیر زانو با كت های تنگ و چسبان و بلند تا زیر باسن یا كوتاه و راسته تا حدود باسن كه در جلو دكمه دیده می شود. یقه ها نیز به صورت انگلیسی و آرشال بود.
● تحول لباس در سال ۱۳۴۳
لباس و كت ها تنگ و چسبان با آستین های سر خود كه بلندی آنها ۳/۱ است مد روز بوده، دامن ها چین دار و پلیسه است.
كت و شلوار یكی از آخرین مد در سال ۱۳۴۳ بوده كه شلوار در زانو تنگ و پاچه های آن گشاد است. سال ۱۳۴۴ (۱۹۶۵م) لباس ها با بالا تنه كوتاه كه دامن از زیر سینه شروع شده و به ۱۰ تا ۱۲ سانتیمتری بالای زانو می رسد.
دوپیس نیز از انواع لباس های مد سال ۱۳۴۴ بوده كه از پارچه های چهارخانه ، راه راه، جناقی تهیه و از پوست برای تزیین یقه استفاده می شد.
● مد سیاه یا سفید op بالای زانو در سال ۱۳۴۵ مد گردید.
جدیدترین لباس شب مد شده در سال ۱۳۴۶ كت و شلوار مخصوصی به نام "اسموكینگ" بوده كه تا حدود زیادی شبیه اسموكینگ های مردانه است، طرح پارچه در این سال ژرسه و تریكو و رنگ سال قرمز و سرمه ای مشاهده می شود.
مد بسیار رایج سال ۱۳۵۱ (۱۹۷۲م) لباس های حاملگی برای غیر حامله ها است.
مد جوانان در این سال اورآل Overall كه مقصود همان پیراهن و شلوار یكسره بی آستین و ركاب دار است كه مدساز ژاپنی رایج كرد.
شلوار گشاد جین موفقیت خود را كه از سال ۱۳۴۶ (۱۹۶۷م) آغاز كرد، همچنان تا سال (۱۳۵۱) حفظ كرد.
از پدیده های مد سال ۱۳۵۲ (۱۹۷۳م) رواج جورابهای خط دار با دوپیس های به اندازه قد دامن میدی مشاهده شده است. در سال ۱۳۵۳ (۱۹۴۷م) لباس های قدیمی ۵۰ ۴۰ سال پیش دوباره مد شد. به این جهت به آن نام Retro (بازگشت) داده اند. این لباس ها اغلب گشاد و راحت بوده و اندازه دامن ها از سر زانو تا روی قوزك پا متغیر است؟
دامن شلواری میدی همراه با كت و چكمه و شال گردن از مدل لباس های رایج در سال ۱۳۵۳ (۱۹۴۷م) بوده است.
سال ۱۳۵۶ (۱۹۷۷م) از لحاظ قد دامن متنوع است به طوری كه دامن های ماكسی، میدی و مینی هر سه مد است ولی رایج ترین دامن كه مد روز است، شانل می باشد. انواع كت و دامن دو پیس محور لباس های روز این سال است و مصرف جلیقه همچنان ادامه دارد.
مد سال ۱۳۵۷ (۱۹۷۸م) كه دامنها اغلب دارای دو یا سه طبقه بوده كه به حكم مد باید روی هم می پوشیدند كه هر مدل از سه یا چهار پوشاك مثل جلیقه، بلوز، دامن، شلوار تشكیل شده است . | 