زنجيره سرما

زنجيره سرما

تعريف زنجيره سرما :

به نظامي مركب از افراد و تجهيزات زنجيره سرما كه باعث ميشود واكسن از محل توليد تا مصرف با كيفيت مناسب و موثر به واجدين شرايط برسد.

وسايل مورد استفاده زنجيره سرما در مراكز واکسیناسیون

1- يخچال ( ايستاده و ترجيحا داراي فريزر جداگانه)

2 – كلد باكس 3- واكسن كارير( ترجيحا داراي 4 آيس بگ )

يخچال نگهداري واكسن:

نكات مهم در مورد نگهداري واكسن در يخچال :‌

v واكسنها بايد طوري در يخچال قرار داده شوند كه واكسنهايي كه قبلاً تحويل گرفته شده‌اند،‌ جلوتر قرار داده شده و زودتر مصرف شوند.

v واكسنها بايد برحسب نام آنها، در داخل سبدهاي كوچكي بصورت مجزا از يكديگر قرار داده شوند. استفاده از سبد باعث خواهد شد كه جريان هواي داخل يخچال به‌طور يكسان به تمامي ويالهاي واكسن برسد.

v براي جلوگيري از يخ زدگي واكسنها (بخصوص سه‌گانه، دوگانه و هپاتيت) ‌بايد دقت كرد كه با ديواره داخلي يخچال در تماس نباشند.

v درجه حرارت داخل يخچال را روزي دوبار (در ابتدا و پايان ساعت كار) به‌وسيله دماسنجي كه داخل آن گذارده شده كنترل نموده و در فرم نمودار درجه حرارت يخچال ثبت نمائيد.

v از گذاردن هر نوع غذا و نوشيدني در يخچال حاوي واكسن خودداري شود، زيرا اين مواد باعث كاهش درجه حرارت يخچال شده و به خرابي واكسنها منجر خواهد شد.

v يخچال را بطور مرتب برفك زدايي نمائيد.

در يخچالهاي نگهداري واكسن اجراي نكات زير ضروريست :‌

v واكسن و حلال مخصوص آن را در طبقه مخصوص همان واكسن نگهداري نمائيد.

v كيسه‌هاي يخ (ice pack)را در قسمت فريزر يخچال قرار دهيد.

v ظروف حاوي آب را در قسمت پائين يخچال قرار دهيد تا زمانيكه يخچال خاموش مي‌شود هواي سرد در اطراف واكسنها و حلالها در جريان باشد.

v يخچال نگهداري واكسن بايد فاقد هرگونه نقص فني باشد.

v يخچال بايد در محلي مناسب و دور از گرما و نورآفتاب قرارگيرد بطوريكه پشت آن با ديوار 15 تا 20 سانتي‌متر فاصله داشته باشد.

رعايت اين فاصله از ديوار باعثمي‌شود كه هوا بخوبي در پشت يخچال جريان پيدا كرده و ضمن افزايش كارايي يخچال، عمرمفيد آن را نيز زيادكند.

v يخچال بايد در جاي خود تراز شده باشد.

محل نگهداري واكسنها در طبقات يخچال

الف- طبقه بالا:

Measles, MR, MMR, BCG and OPV on the top shelf;

ب– طبقه مياني يا پائين:

DTP, DT, Td, TT, HepB, )DTP-HepB(, Hib, )DTP-HepB+Hib(, meningococcal, vaccines on the middle shelves;

diluents next to the vaccine with which they were supplied.

واكسن‌كارير :

واكسن‌كاريرها داراي ديواره و درب ضخيم از مواد مخصوصي ساخته شده‌اند كه گرما را از خود عبور نمي‌دهند و داراي فضاي مجزا جهت جاسازي كيسه‌هاي يخ مي‌باشند و مي‌توانند با آن واكسنها و حلالها را حمل نموده و يا موقتاً نگهداري نمايند. واكسن‌كارير از كلدباكس كوچكتر بوده و افراد براحتي مي‌توانند آن را حمل نمايند ولي نمي‌تواند بيشتر از 48 ساعت واكسن را نگهداري نمايد.

واكسن‌كاريرها براي حمل واكسنها و حلالها در مراكز بهداشتي درماني، خانه‌هاي بهداشت و تيم‌هاي سيار استفاده مي‌شوند. ضمناً‌ براي نگهداري موقت واكسن در زمانيكه يخچال مشكل پيدا مي‌كند و يا برفك‌زدايي مي‌شود نيز مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

Foam pad & Ice pack

foam pad

اين وسيله از يك اسفنج نرم ساخته ‌شده كه بالاي كيسه يخ‌ها در درب واكسن‌كارير قرار مي‌گيرد داراي شكاف گرد به اندازه ويال واكسن مي‌باشد و واكسنها در هنگام واكسيناسيون در آن شكاف گذاشته مي‌شوند. از اين وسيله به‌عنوان نگهداري موقت براي واكسنهاي باز نشده داخل واكسن‌كارير و همچنين براي نگهداري واكسنهاي بازشده در صورتيكه در شكاف آن قرار گيرد استفاده مي‌شود. قبلاً‌ از كيسه‌هاي يخ براي اينكار استفاده مي‌شده ولي اكنون پيشنهاد مي‌شود كه از foam padاستفاده گردد.

آيس بگ ((Ice pack:

آيس‌بگ‌، محفظه چهارگوش پلاستيكي است كه به شكل مكعب مستطيل ساخته شده، فضاي داخل آن پر از آب شده و منجمد مي‌گردد.در روي برخي از انواع آيس‌بگ‌ها حفره‌هايي وجود دارد كه مي‌توان درهنگام واكسيناسيون ويال واكسن را در داخل آن قرار داد.

از آيس‌بگ‌ها در موارد زير استفاده مي‌شود:

v - براي حفظ درجه حرارت مناسب واكسنها در هنگام واكسيناسيون.

v - براي حفظ درجه حرارت مناسب در داخل كلدباكس و واكسن‌كارير.

هر مركز بهداشتي درماني بايدحداقل دو سري كامل آيس‌‌بگ براي هر كلدباكس و واكسن‌كارير داشته باشد.

v - يك سري جهت منجمد شدن در فريزر.

v - سري ديگر براي استفاده ازكلدباكس‌ها و واكسن‌كاريرها.

نكات مهم در مورد آيس‌بگ :

• - قرار دادن كيسه‌هاي يخ بيرون از واكسن‌كاريرها يا كلدباكسها قدرت سردكنندگي آن را كاهش مي‌دهد.

• - توصيه مي‌شود در هنگام واكسيناسيون, واكسنها را روي foam pad و يا ظرف حاوي يخ قرار داده تا واكسنها محافظت شوند.

• - در صورتيكه از ظرف حاوي يخ استفاده مي‌كنيد چون يخ‌ها بسرعت آب مي‌شوند و ممكن است ويالهاي واكسن در آب غوطه‌ور شده و برچسب آنها جدا شود لذا توصيه مي‌گردد براي جلوگيري از اين مسئله واكسنها را در يك كيسه پلاستيكي قرار دهيد و سپس در ظرف حاوي يخ بگذارد. توجه نمائيد در مورد واكسنهاي حساس به سرما از تماس مستقيم با يخ بايستي جلوگيري نمود.

آماده‌سازي واكسن‌كاريرها براي نگهداري و حمل و نقل واكسن :

واكسنها را به شرح زير در داخل واكسن‌كاريرها قرار دهيد:

مرحله 1 : در ابتداي روز كاري،‌ همه آيس‌بگهاي يخ زده‌اي را كه نياز داريد از فريزر برداريد و درب آن را ببنديد.

مرحله 2 : آيس‌بگهايي را كه در شرايط مناسب يخ زده‌اند در حرارت اطاق قرار دهيد تا شروع به آب شدن كند. (براي مطمئن شدن از وضعيت مناسب آيس‌بگها از طريق تكان دادن و گوش دادن به صداي آب مي‌توانيد آن را كنترل نمائيد) اين امر از يخ‌زدن واكسنهاي حساس به سرما، جلوگيري مي‌كند.

مرحله3 : آيس‌بگهاي يخ‌زده‌اي را كه مناسب هستند در هر چهار طرف كلدباكس يا واكسن‌كارير در مقابل يكديگر و در صورتيكه نياز باشد در كف آن قرار دهيد. (با يك دماسنج مي‌توانيد درجه حرارت كلدباكس يا واكسن‌كارير را اندازه بگيريد).

مرحله 4 : واكسنها و حلالها را در وسط كلدباكس يا واكسن‌كارير قرار دهيد.

مرحله 5 : يك شاخص انجماد را در آن قرار دهيد.

مرحله6 : در واكسن‌كاريرها يك Foam padرا بالاي آيس‌بگها بگذاريد و در كلدباكسها مي‌توانيد يك Foam pad را بگذاريد و سپس آيس‌بگها را روي آن قرار دهيد.

مرحله 7 : درب كلدباكس يا واكسن‌كارير را محكم ببنديد.

توجه:

مطمئن شويد كه آيس‌بگها قبل از گذاشتن در كلدباكس يا واكسن‌كاريري كه حاوي واكسنهاي حساس به سرما هستند شروع به آب شدن نموده‌اند.

استراتژي واكسنهاي چند دوزي:

ويالهاي واكسنهاي چند دوزي TT, Td, DPT, OPV , Hep B Hib, DTP- و Hep B كه يك دوز يا بيشتر از آن در طي يك نوبت واكسيناسيون مصرف شده است مي‌تواند در طي چهارهفته مورد استفاده قرار گيرد در صورتيكه همه شرايط زير را دارا باشد:

v - تاريخ انقضاء آن نگذشته باشد.

v - واكسنها در تمام اوقات در شرايط مناسب زنجيره سرما نگهداري شده باشند.

v - ويال واكسن در آب غوطه‌ور نشده باشد ويا نشكسته باشدو يا تغيير رنگ ظاهري نداده باشد.

v - در هنگام كشيدن واكسن در سرنگ، تمامي روشهاي استريل كاركردن رعايت شده باشد.

v - اگر داراي VVM است، VVM آن قابليت مصرف را تأئيد كند.

مراحل پايش درجه حرارت يخچال :

v - ترموستات يخچال را در سردترين وقت روز بين 2 تا 4 درجه سانتيگراد بالاي صفر تنظيم نمائيد.

v - دماي ترمومتر را در شروع كار در صبح و قبل از ترك محل كار در عصر پايش نمائيد. اگر درجه حرارت بين 2 تا 8 درجه سانتي گراد بالاي صفر بود به ترموستات دست نزنيد.

v - پايش دماي يخچال روزي دوبار در تمام ايام هفته (تعطيل و غيرتعطيل) بايد انجام شود.

v - دماي يخچال را به روز و زمان در فرم نمودار درجه حرارت ثبت و رسم كنيد.

v - وقتي كه يك فرم نمودار درجه حرارت تكميل شد آن را با يك فرم جديد تعويض نمائيد و فرمهاي تكميل شده را بايگاني نمائيد.

مراحل نحوه تنظيم درجه حرارت يخچالهاي نگهداري واكسن

1. اگر درجه حرارت كمتر از 2 درجه سانتيگراد بالاي صفر بود:

ü - ترموستات را روي درجه كمتر قرار دهيد تا يخچال گرمتر شود.

ü - بسته بودن درب فريزر را كنترل كنيد، نوار درب آن ممكن است خراب شده باشد.

ü - واكسنهاي حساس به سرما (Hib, HepB, Td, DT, DTP) را كنترل كنيد، به‌وسيله استفاده از Shake test ببينيد آيا واكسنها از سرما صدمه ديده‌اند يا خير.

2. اگر درجه حرارت بالاتر از 8 درجه سانتي‌گراد بالاي صفر بود:

ü - مطمئن شويد كه يخچال در حال كار كردن است. اگر نه، كنترل كنيد كه آيا نفت، گاز و يا برق براي كار كردن يخچال وجود دارد يا خير.

ü - كنترل كنيد كه درب يخچال و فريزر بطور مناسب بسته باشد. ممكن است نوار درب آن خراب شده باشد.

ü - ممكن است برفك زدن قسمت فريزر مانع انتقال سرما به قسمت‌هاي ديگر يخچال شود. در اين صورت آن را برفك‌زدايي كنيد.

ü - درجه ترموستات را بالا ببريد تا يخچال سردتر شود.

ü - اگر نمي‌توانيد درجه حرارت را بين 2 تا 8 درجه سانتيگراد بالاي صفر نگهداريد، واكسنها را به محل مناسب ديگري انتقال دهيد تا يخچال تعمير شود.

ابزارهاي نظارتي زنجيره سرما

v VVM : بهترين ابزار براي كنترل سلامت واكسن است

v (Vaccine Cold Chain Monitor) CCM : بيشتر براي استفاده حمل واكسن از توليد تا زنجيره سرد مركز استفاده مي شود اما ميتوان از توليد تا سطوح محيطي نيز استفاده نمود

v Freeze Watch و Freeze Tag:اين ابزار شاخص انجماد است

v ترموگراف

1- معمولي : براي پايش خوب است اما تكنولوژي آن قديمي شده و لوازم يدكي آن در بازار موجود نيست

2- ديجيتالي : بهترين ابزار براي پايش وضعيت نگهداري واكسن مي باشد

v ترمومتر ماكزيمم و مي نيمم: براي استفاده در يخچالهاي نگهداري واكسن مراكز بهداشتي درماني و خانه هاي بهداشت

v نمودار ثبت درجه حرارت يخچال:ابزار نظارتي است براي روند درجه حرارت يخچال درماههاي سال

VVM

v تغييرات رنگ آن تدريجي و غير قابل برگشتاست .

v چون روي ويال واكسن قرار دارد بهترين ابزار براي كنترل سلامت واكسن است.

v اين شاخص تا زمان مصرف واكسن در دسترس است.

Shake Test

اين تست مي‌تواند به ما كمك كند تا يخ‌زدگي واكسنهاي (HepB, Td, DT, DTP) را تشخيص دهيم و ببينيم واكسنها آسيب ديده‌اند يا خير.

روش كار :

مرحله 1 : يك نمونه كنترلي يخ‌زده آماده نمائيد: براي اينكار ابتدا يك ويال واكسن را از همان سريال و كارخانه كه مي‌خواهيد آن را آزمايش كنيد برداريد. محتويات ويال را منجمد كنيد (‌حداقل 10 ساعت در 10 درجه سانتيگراد زير صفر نگهداريد) و سپس بگذاريد تا آب شود. اين نمونه كنترلي است. به روشي ويال را علامت‌دار كنيد تا به راحتي قابل شناسايي باشد و اشتباهاً مورد استفاده قرار نگيرد.

مرحله 2 : يك نمونه آزمايشي را انتخاب كنيد: براي اينكار يك ويال واكسن را از واكسنهايي كه مشكوك به يخ‌زدگي هستيد برداريد.

مرحله 3 : نمونه‌هاي كـنترلي و آزمايشي را با همديگر در يك دسـت بگيريـد و بـراي مدت 10 تا 15 ثانيه تكان دهيد.

مرحله 4 : هر دو ويال را روي يك ميز قرار دهيد و تا مدتي از تكان دادن آنها خودداري كنيد.

مرحله 5 : مقايسه ويالها: هر دو ويال را در مقابل نور مشاهده كنيد. در صورتيكه ميزان ته‌نشيني رسوب نمونه آزمايشي خيلي كندتر از نمونه كنترلي است، نمونه آزمايشي با احتمال زياد يخ نزده و مي‌تواند مورد استفاده قرار گيرد. اما در صورتيكه ميزان ته‌نشيني هر دو ويال مشابه بود، نمونه آزمايشي به احتمال زياد در اثر يخ‌زدگي آسيب ديده و نبايد مورد استفاده قرار گيرد.

توجه: نمونه‌هاي يخ‌زده فقط زماني براي Shake Test مي‌توانند مورد استفاده قرار گيرند كه واكسنها از يك شماره سريال و از يك كارخانه باشند.

گرد اورنده : اکبر جایروند مسئول مبارزه با بیماریهای شهرستان هویزه

منبع:کتابچه زنجیره سرما تالیف:دکتر استقامتی،دکترزمانی مرکز مدیریت بیماریهای وزارت بهداشت

زنجيره سرما

مطالب مشابه :

زنجيره سرما

دانلود دستورالعمل زنجیره سرما

درمان دارويي آسم