بررسی تاثیر آموزش مهارت های زندگی بر سلامت روان وعزت نفس دانش آموزان

آنچه که امروز تحت عنوان مهارت زندگی مشهور است تنها حاصل کار پژوهشگران عصر حاضر نیست بلکه بسیاری از این مهارت ها در لابه لای تعالیم الهی بخصوص در قرآن و احادیث معصومین بیان شده است.«اهمیت و ضرورت آموزش مهارت های زندگی زمانی مشخص می شود که بدانیم آموزش مهارت های زندگی موجب ارتقای تواناییهای روانی – اجتماعی می گردد این تواناییها فرد را برای برخورد موثر با کشمکشها و موقعیت های زندگی یاری می بخشند و به او کمک می کنند تا با سایر انسانهای جامعه ، فرهنگ و محیط خود مثبت و سازگارانه عمل کند و سلامت روانی خود را تامین نماید بدین ترتیب ، تمرین مهارت های زندگی موجب تقویت یا تغییر نگرشها ، ارزشها و رفتار انسان می گردد(ناصری ، 1384).«در نتیجه با پدیدآمدن رفتارهای مثبت و سالم بسیاری از مشکلات بهداشتی قابل پیشگیری خواهند بود. بنابراین کمک به کودکان در رشد و گسترش مهارت های مورد نیاز برای زندگی مطلوب ایجاد یا افزایش اعتماد به نفس در برخورد با مشکلات و همچنین کمک به آنان در رشد و تکامل عواطف و مهارت های اجتماعی لازم جهت سازگاری موفق با محیط اجتماعی و زندگی موثر و سازنده ضروری به نظر می رسد(شعاری نژاد ، 1371) . بنابراین با توجه به اهمیت مهارتهای زندگی با اهداف گوناگون پیشگیری و ارتقاء سطح سلامت روانی ضرورت آموزش اینگونه مهارت ها به کودکان برای ما آشکار می شود .

یکی از برنامه های پیشگیرانه ای که در سطح جهانی مورد توجه قرار گرفته ، آموزش مهارت های زندگی به کودکان هست. سازمان بهداشت جهانی ([1] WHO) برای افزایش سطح بهداشت روانی و پیشگیری از آسیب های روانی و اجتماعی برنامه ای تحت عنوان آموزش مهارت های زندگی تدارک دیده و در سال 1993 در « یونیسف[2] » (صندوق کوکان سازمان ملل متحد) مطرح نموده است، از آن سال به بعد این برنامه در بسیاری از کشورها مورد مطالعه قرار گرفته است (سازمان بهداشت جهانی ، ترجمه نوری قاسم آبادی و محمد خانی ، 1377).پژوهش های مختلفی که پس از اجرای برنامه آموزش مهارت های زندگی در مدارس صورت گرفته ، تاثیر این آموزش را بر ابعاد مختلف سازگاری و سلامت روانی نشان می دهد که به طور کلی آموزش مهارت های زندگی و مهارت های اجتماعی در موارد زیر تاثیر مثبت دارد :

رفتارهای اجتماعی مثبت در مدارس (تعامل اجتماعی مثبت بین همکاران)،افزایش توانایی حل مساله – خودآگاهی،کاهش خشم ، اضطراب ، افسردگی ، کمرویی در رفتارهای بزهکارانه،ایجاد جایگاه مهار درونی،مقبولیت اجتماعی،مقابله با بحران،رویارویی اجتماعی،افزایش جرات ورزی،خود پنداره مثبت، مهارت های کلامی و غیر کلامی اجتماعی مناسب ( موت ؛ اسمیت و ورداسکی[3] ، به نقل از ناصری ، 1384).پژوهش ها نشان می دهند که آموزش مهارت های زندگی به ارتقاء بهداشت روانی کودکان و نوجوانان در ابعاد مختلف زندگی کمک می کند و از اساسی ترین برنامه های پیشگیرانه در سطح اولیه به شمار می رود . سلامتی ،بخش اصلی یک زندگی شاد است . و مدارس نقش مهمی در آگاه ساختن کودکان و نوجوانان پیرامون مسائل بهداشتی و سلامتی و آموزش مهارت های زندگی به آنان دارند .

حسینی( 1378) ، معتقد است آموزش ، اساسی ترین روش، پیشگیری اولیه است . از طرفی دیگر مهم ترین و موثرترین دوره جهت آموزش پیشگیرانه ، دوره کودکی و نوجوانی است . به همین دلیل متخصصین بهداشت روانی ، آموزش پیشگیرانه در دوره کودکی و نوجوانی را بسیار مورد توجه قرار می دهند .

پژوهش هاي مختلفي كه پس از اجراي برنامه آموزش مهارت هاي زندگي در مدارس صورت گرفت ، تاثير اين آموزش را بر ابعاد مختلف سلامت روان نشان مي دهد. مثلاً كاهش معنا دار اضطراب اجتماعي (بوتوين واينگ[4]1982) ، تصور از خود (كروتر[5]،1991) و عزت نفس (اينت،[6]1994) . در بسیاری از بررسی های انجام شده در این زمینه نتایجی دیگر از قبیل افزایش اعتماد به نفس کودکان،بهبود رابطه معلم و شاگرد،کاهش غیبت از مدرسه،و کاهش بد رفتاری آنان حاصل گردید(سازمان بهداشت جهانی،ترجمه نوری قاسم آبادی و محمد خانی،1377).(انيسكيويچ و وايسونگ، [7]1990) .در پژوهشي كه اثر آموزش مهارت هاي زندگي را در زمينه ي خود آگاهي بررسي نمود، نتايج نشان داد كه به دنبال اين آموزش دانش آموزان صداقت بيشتر، نوع دوستي بيشتر و پرخاشگري كمتري از خود نشان دادند (سازمان بهداشت جهاني ،‌ترجمه نوري قاسم آبادي و محمدخاني،‌1377).در پژوهشي که توسط اسماعيلي(1380)، انجام شد،‌اثر آموزش درس مهارت هاي زندگي در تعامل با شيوه هاي فرزند پروري برعزت نفس دانش آموزان استان اردبيل مورد بررسي قرار گرفت.نتايج نشان داد که ميانگين نمره عزت نفس دانش آموزاني که درس مهارتهاي زندگي را گذرانده بودند و پدرانشان از شيوه تربيتي اقتدار استفاده مي کردند، بيشتر از دانش آموزاني بود که درس مذکور را نگذرانده بودند.

حقیقی و همکاران، ( 1385 ) نشان دادند که آموزش مهارتهای زندگی موجب افزایش سلامت روان و عزت نفس دانش آموزان دختر گروه آزمایش در مقایسه با گروه گواه می شود.

ثمری و لعلی فاز ( 1384 )، نشان دادند که آموزش مهارتهای زندگی در مجموع موجب بهبود نسبی شاخصهای سلامت روان ( استرس خانوادگی و پذیرش اجتماعی ) در گروه های شرکت کننده می شود.

در پژوهشي که توسط وردي (1383) ، انجام شد تاثير آموزش مهارت هاي زندگي بر ابراز وجود، عزت نفس و مسووليت پذيري دانش آموزان دختر سال اول متوسطه ناحيه يک اهواز مورد بررسي قرار گرفت نتايج نشان داد که آموزش مهارت هاي زندگي بر سلامت عمومي ، عزت نفس و خود ابرازي دانش آموزان تاثير مثبت داشته و موجب افزايش معني دار هر کدام از متغير ها شده است.

در پژوهشی که توسط یادآوری(1383)،صورت گرفت تاثیر آموزش مهارت های زندگی بر سلامت عمومی و عزت نفس وخود ابرازی دانش آموزان دختر سال اول مقطع متوسطه شهرستان اهواز مورد بررسی قرار گرفت.

نتایج تحقیق نشان داد که آموزش مهارتهای زندگی بر سلامت عمومی،عزت نفس و خود ابرازی دانش آموزان تاثیر مثبت داشته و موجب افزایش معنا دار هر کدام از متغیرها شده است.

در پژوهشی که توسط ترنر[8]و همکاران(2008)، در ارتباط با آموزش مهارتهای زندگی منجمله حل مسله و ارتباطات موثر بر روی نوجوانان انجام شد نشان داد که این مهارتها،تواناییهای آنان را برای حل مشکل و استفاده موثر از حمایت های اجتماعی در آنان را افزایش می دهد.

در پژوهشی که مارتین جونز[9]‏‏‏ و همکارانش(2009)، در ارتباط با مهارت های زندگی مورد نیازورزشکاران انجام دادندبه این نتیجه رسیدند که مهارت های فردی از جمله مهارت های اجتماعی،احترام، رهبری،تعامل خانواده و ارتباطات و مهارت های شخصی از جمله خود سازمان دهنده،نظم و انضباط،اعتماد به نفس،تعیین هدف،مدیریت نتایج عملکرد و انگیزه از مهم ترین مهارت های زندگی مورد نیاز آنان می باشد.در پژوهشی که ونزل ویکتوریا [10]و همکارانش(2009)،در ارتباط با تاثیر برنامه آموزش مهارت های زندگی بر جلو گیری از سوء استفاده از مواد مخدر انجام دادند به این نتیجه رسیدند که مهارت های زندگی تاثیر مثبتی بر کاهش استفاده از مواد مخدر و الکل در دانش آموزان دارد.در پژوهشی که کنراد[11]و همکارانش(2009)، در ارتباط با بهبودمهارتهای زندگی واعتماد به نفس در کارکنان بیمارستان انجام دادند به این نتیجه رسیدند که پس از آموزش مهارتهای زندگی،اعتماد به نفس در آنان بطور چشمگیری افزایش یافت.در پژوهشی که احمدیان[12] (2009)، تحت عنوان بررسی اثر آموزش مهارتهای زندگی در دانش آموزان خفیف فکری انجام دادند به این نتیجه رسیدند که پس از آموزش مهارت خود شناسی،اجتماعی و روابط بین فردی،مدیریت خشم،اثرات مثبت زیادی در این افراد دیده شد.

در پژوهشی که بوب لاولیر[13]و همکاران(2010)در ارتباط با مهارتهای ارتباطی مورد نیاز دانشجویان کارشناسی ارشد انجام دادند به این نتیجه رسیدند که این مهارتها بطور چشمگیری باعث افزایش اعتماد به نفس و ارتباط با دیگران و انعطاف پذیر شدن در آنان می گردد.در پژوهشی که وانگ بو[14]و همکاران(2010)، در ارتباط با کیفیت زندگی در میان مهاجران روستایی به شهری در چین انجام دادند به این نتیجه رسیدند که آموزش مهارت های زندگی پیش از مهاجرت با تمرکز بر ایجاد مهارت های مقابله ای کار آمد و تهیه مهاجرت،کیفیت زندگی و سلامت روانی را بهبود می بخشد.در پژوهشی بارلو[15]وهمکاران (1998)، به این نتیجه رسیدندکه رويكرد مهارت هاي زندگي بر افزايش عزت نفس، توانايي تصميم گيري و مقاومت در برابر فشار همسالان جهت مصرف مواد در مدارس تاثير دارد و برنامه موثري است كه پيا مد هاي مهمي در سلامتي كودكان و نوجوانان دارد(به نقل ازوردی،1383).بنابر اين با توجه به مطالب فوق و اين امر كه كودكان و نوجوانان در دوره اي هستند كه در معرض خطرند و از طرفي ديگر زماني كه نوجوانان از اوايل نوجواني مي گذرند، به مهارت هاي تصميم گيري و راهبردهاي خود كنترلي جهت كاهش افكار اضطراب آور مجهز مي شوند.

مي توان گفت كه راه حل اساسي جهت كاهش مشكلات بهداشت رواني در دوره كودکي و نوجواني ،آماده سازی آنان در جهت استفاده از اين گونه مهارت ها و توانايي ها براي مقابله با مشكلات اين دوره است تا بدان وسيله كفايت و شايستگي كودك و نوجوان و رفتار هايي كه سلامتي را افزايش مي دهند، موجبات بهداشت رواني آنان را فراهم نمایند. تحقيقات گوناگون بيانگر اين مطلب است كه اين امر مي تواند از طريق آموزش مهارتهاي زندگي ميسر گردد.

فرضیه های تحقیق:

1-آموزش مهارتهای زندگی برافزایش سلامت روان دانش آموزان تاثیر دارد.

2-آموزش مهارتهای زندگی برافزایش عزت نفس دانش آموزان تاثیر دارد.

3- آموزش مهارتهای زندگی برکاهش نشانه های جسمانی تاثیر دارد.

4- آموزش مهارتهای زندگی برکاهش اضطراب و بی خوابی دانش آموزان تاثیر دارد.

5- آموزش مهارتهای زندگی برکاهش نارسا کنش وری اجتماعی دانش آموزان تاثیر دارد .

6-آموزش مهارتهای زندگی برکاهش افسردگی دانش آموزان تاثیر دارد .

7-آموزش مهارتهای زندگی برافزایش عزت نفس کلی دانش آموزان تاثیر دارد.

8- آموزش مهارتهای زندگی برافزایش عزت نفس اجتماعی (همسالان ) دانش آموزان تاثیر دارد.

9-آموزش مهارتهای زندگی برافزایش عزت نفس خانوادگی (والدین )دانش آموزان تاثیر دارد .

10-آموزش مهارتهای زندگی برافزایش عزت نفس تحصیلی (آموزشگاهی ) دانش آموزان تاثیر دارد.

با توجه به موارد عنوان شده این پژوهش به منظور بررسی تاثیر آموزش مهارتهای زندگی بر سلامت روان و عزت نفس دانش آموزان دختر پایه پنجم مقطع ابتدایی صورت گرفته است .نتايج نشان مي دهدآموزش مهارتهاي زندگي بر سلامت روان و عزت نفس دانش آموزان بسيار موثر بوده است.

روش:

پژوهش حاضر یک تحقیق نیمه آزمایشی و از نوع پیش آزمون – پس آزمون با گروه آزمایش و گروه گواه است .

جامعه آماری:

جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان دختر پایه پنجم دبستان های شهرستان رشتخوار می باشد که در سال تحصیلی 89-88 به تحصیل اشتغال داشتند .

نمونه وروش نمونه گيري:

نمونه آماری در این پژوهش تعداد 60 نفر از این دانش آموزان است. برای انتخاب نمونه از روش نمونه گیری تصادفی ساده ، استفاده شده است . که دانش آموزان بصورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل جایگزین شدند .

ابزارهاي اندازه گيري:

ابزارهاي گردآوری اطلاعات عبارتند از:پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ (28 -GHQ)،پرسشنامه عزت نفس کوپراسمیت(GSSE).در ابتدا به منظور حذف متغیر های کنترل از جمله سن،جنس،مقطع تحصیلی،پایه تحصیلی و هوش کنترل شدند وهوش آنان توسط آزمون هوشی وکسلر سنجیده شد واز بین 100 نفر دانش آموز،60 نفر که دامنه هوشی آنان بین110-100بود انتخاب شدند.اطلاعات این پژوهش به وسیله پرسشنامه های سلامت عمومی گلدبرگ و عزت نفس کوپر اسمیت و راهنمای آموزش مهارتهای زندگی جمع آوری شده است . پس از آن که دانش آموزان به طور تصادفی به دو گروه آزمایش وگواه تقسیم شدند ، مورد پیش آزمون سلامت عمومی گلدبرگ و عزت نفس کوپر اسمیت قرار گرفتند . سپس مداخله آزمایشی ( آموزش مهارت های زندگی ) بر روی دانش آموزان گروه آزمایش انجام گرفت . پس از اتمام مداخله آزمایشی ، دانش آموزان هر دو گروه آزمایش و گواه مورد پس آزمون پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ و عزت نفس کوپر اسمیت قرار گرفتند . موضوع جلسات آموزشی و تمرینات عملی آن در هشت جلسه 90 دقیقه ای تنطیم گردید ، به طوری که نیمی از وقت هر جلسه به ارائه مطالب عملی در مورد موضوع جلسه اختصاص داده می شد و بعد از مدتی استراحت ، نیمه دوم جلسه به صورت بحث گروهی پیرامون تمرینات مربوط به موضوع آموزشی برگزار می گردید . در هر جلسه ابتدا پیرامون هر موضوع آموزشی ، مباحثی مطرح می شد و بعد موضوع به صورت گروهی مورد بحث و بررسی قرار می گرفت ، و در پایان هر جلسه تمریناتی ارائه می شد ، تا بدین وسیله همه آزمودنی ها مباحث آموزشی را خارج از موقعیت آموزش به صورت تجربی ، تمرین کنند. گلدبرگ و ویلیامز[16] (1998) پایای تنصیف 95% وجان (1985) ثبات درونی پرسشنامه سلامت عمومی را با استفاده از آلفای کرونباخ 90 %گزارش نمودند . کی یس[17] (1984) آلفای کرونباخ پرسشنامه سلامت عمومی را 93 %به دست آورد و شک[18](1984) ضریب آلفای کرونباخ 88 %را بر روی 2150 دانش آموز گزارش نمود( به نقل از تقوی ، 1380) .

پایایی فرم 28 سوالی پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ توسط پالاهنگ ، نصر ، براهنی و شاه محمدی (1375) ،

91 %محاسبه شده است ( کلافی ، استورا و حق شناس ، 1378) . کوپر اسمیت و همکاران ( 1967) ضریب باز آزمایی 88 % را بعد از 5 هفته و ضریب باز آزمایی 70 %را بعد از سه سال برای مقیاس عزت نفس به دست آورده اند تحلیل عوامل نشان داده است که فرد ، مقیاسها عامل های متفاوتی از عزت نفس را می سنجند ( به نقل از نیسی و شهنی ییلاق ، 1381) .شکرکن و نیسی ( 1373) ، در پژوهشی که بر روی دانش آموزان سال اول تا سوم دبیرستانهای نجف آباد انجام دادند ، ضریب پایایی باز آزمایی این مقیاس را برای دانش آموزان دختر و پسر به ترتیب 90 %و 92 %گزارش کرده اند . علامه ( 1384) نیز با اجرای این مقیاس بر روی یک نمونه دانش آموز پایایی این مقیاس را با روش تنصیف 83 %و با روش آلفای کرونباخ 84 %بر آورد کرده است . تحقیقات متعدد ضریب اعتبار مقیاس عزت نفس کوپراسمیت را تایید کرده اند ، در مطالعه شکرکن و نیسی (1373) ضریب اعتبار این مقیاس از طریق همبسته کردن نمره های آزمون با معدل آخر سال دانش آموزان محاسبه گردیده است و ضرایب بدست آمده برای پسران 69 %و برای دختران 71 %(001/0 = p ) گزارش شده است .علامه ( 1384) برای محاسبه اعتبار این پرسشنامه از روش همبسته کردن آن با نمره های مقیاس اضطراب اجتماعی استفاده نموده است و ضریب اعتبار 53/0 – را با ( 001/0 > p ) به دست آورده است .

یافته ها:

براي تجزیه و تحلیل داده ها باتوجه به" طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل" از آزمون tمستقل براي معنا داري تفاوت ميانگين ها استفاده شد.

جدول 1 :اطلاعات دمو گرافيك

گروه	جنس	سن	تحصيلات	فراواني	درصد	درصد تراکمي
آزمایش	دختر	12	پنجم ابتدايي	30	50%	50%
کنترل	30	50%	100%
کل			60	100%	...

همان طوركه در جدول1 مشاهده مي شود، دانش آموزان در دو گروه آزمايش و كنترل قرار گرفتند و هر گروه 30 نفر مي باشد و سن و سطح تحصيلات آنها يكسان مي باشد.

فرضیه اول: آموزش مهارتهای زندگی برافزایش سلامت روان دانش آموزان تاثیردارد .

جدول2: نتايج آزمون t براي مقايسه ميانگين دو گروه در متغير سلامت روان

گروه	تعداد	ميانگين پیش آزمون	میانگین پس آزمون	تفاوت بین میانگین ها	خطای استاندارد میانگین ها	آزمون t براي مقايسه دو ميانگين
t	df	p
آزمایش	30	60/22	73/16	86/5	88/1	37/2	58	021/0
کنترل	30	53/19	40/22	86/2-	16/3

همانگونه که در جدول 2مشاهده مي شود، ميانگين نمره پس آزمون گروه آزمایش ( 73/16 ) نسبت به میانگین پیش آزمونشان ( 60/22 ) کاهش چشم گیری داشته است. همچنین جدول نشان مي دهد که مقدار tob (t محاسبه شده ) با درجات آزادي 58 و در سطح آلفای 05/0 برابر است با 05 / 0 > p و 37/ 2 = ( 58 ) tob مقدارtcr ( t جدول ) براي آزمون دو سويه , با درجات آزادي 58 و در سطح آلفاي 05 /0 برابر است با 00 /2 05/0 >p و 00 /2 = ( 58 ) tcr . با توجه به نتايج جدول tob > tcr فرضيه صفر رد و فرضيه پژوهشي که عبارت بوداز : " آموزش مهارتهای زندگی برافزایش سلامت روان دانش آموزان تاثیر دارد " ، تایید مي شود.

فرضیه دوم- آموزش مهارتهای زندگی برافزایش عزت نفس دانش آموزان تاثیر دارد.

جدول3:نتايج آزمون t براي مقايسه ميانگين دو گروه در متغير عزت نفس

گروه	تعداد	ميانگين پیش آزمون	میانگین پس آزمون	تفاوت بین میانگین ها	خطای استاندارد میانگین ها	آزمون t براي مقايسه دو ميانگين
t	df	p
آزمایش	30	33/37	80/41	46/4-	91/0	89/2-	58	005/0
کنترل	30	13/37	13/36	00/1	64/1

همانگونه که در جدول 3 مشاهده مي شودميانگين نمره پس آزمون گروه آزمایش ( 80/41 ) نسبت به میانگین پیش آزمونشان ( 33/37 ) به طرز چشم گیری افزایش داشته است.همچنین جدول نشان مي دهد که مقدار tob (t محاسبه شده ) با درجات آزادي 58 و در سطح آلفای 01/0 برابر است با 01 / 0 > p و 89/ 2- = ( 58 ) tob مقدارtcr ( t جدول ) براي آزمون دو سويه , با درجات آزادي 58 و در سطح آلفاي 01 /0 برابر است با 66 /2 01/0 >p و 66 /2 = ( 58 ) tcr .با توجه به نتايج جدول tob > tcr ) ) فرضيه صفر رد و فرضيه پژوهشي که عبارت بوداز : "آموزش مهارتهای زندگی برافزایش عزت نفس دانش آموزان تاثیر دارد " ، تایید مي شود .

فرضیه سوم- آموزش مهارتهای زندگی بر کاهش نشانه های جسمانی دانش آموزان تاثیر دارد .

جدول4:نتايج آزمون t براي مقايسه ميانگين دو گروه در متغير نشانه هاي جسماني

گروه	تعداد	ميانگين پیش آزمون	میانگین پس آزمون	تفاوت بین میانگین ها	خطای استاندارد میانگین ها	آزمون t براي مقايسه دو ميانگين
t	df	p
آزمایش	30	40/5	66/3	73/1	78/0	25/2	58	028/0
کنترل	30	86/4	33/6	46/1-	17/1

همانگونه که در جدول 4مشاهده مي شود ميانگين نمره پس آزمون گروه آزمایش ( 66/3 ) نسبت به میانگین پیش آزمونشان ( 40/5 ) به طرز چشم گیری کاهش داشته است.همچنین جدول نشان مي دهد که مقدار tob (t محاسبه شده ) با درجات آزادي 58 و در سطح آلفای 05/0 برابر است با 05 / 0 > p و 25/ 2 = ( 58 ) tobمقدارtcr ( t جدول ) براي آزمون دو سويه , با درجات آزادي 58 و در سطح آلفاي 05 /0 برابر است با 00 /2 05/0 >p و 00 /2 = ( 58 ) tcr .با توجه به نتايج جدول tob > tcr ) ) فرضيه صفر رد و فرضيه پژوهشي که عبارت بود از : " آموزش مهارتهای زندگی بر کاهش نشانه های جسمانی دانش آموزان تاثیردارد " ، تایید مي شود .

فرضیه چهارم-آموزش مهارتهای زندگی بر کاهش اضطراب و بی خوابی دانش آموزان تاثیر دارد .

جدول 5:نتايج آزمون t براي مقايسه ميانگين دو گروه در متغير اضطراب و بی خوابی

گروه	تعداد	ميانگين پیش آزمون	میانگین پس آزمون	تفاوت بین میانگین ها	خطای استاندارد میانگین ها	آزمون t براي مقايسه دو ميانگين
t	df	p
آزمایش	30	53/5	10/3	43/2	60/0	09/2	58	041/0
کنترل	30	36/4	76/4	40/0-	20/1

همانگونه که در جدول 5 مشخص شده است ميانگين نمره پس آزمون گروه آزمایش ( 10/3 ) نسبت به میانگین پیش آزمونشان ( 53/5 ) به طرز چشم گیری کاهش داشته است.همچنین جدول نشان مي دهد که مقدار tob (t محاسبه شده ) با درجات آزادي 58 و در سطح آلفای 05/0 برابر است با05 / 0 > p و 09/ 2 = ( 58 ) tob مقدارtcr ( t جدول ) براي آزمون دو سويه , با درجات آزادي 58 و در سطح آلفاي 05 /0 برابر است با 00 /2 05/0 >p و 00 /2 = ( 58 ) tcr. با توجه به نتايج جدولtob > tcr ) ) فرضيه صفر رد و فرضيه پژوهشي"آموزش مهارتهای زندگی بر کاهش اضطراب و بی خوابی دانش آموزان تاثیر دارد " ، تایید مي شود.

فرضیه پنجم- آموزش مهارتهای زندگی بر کاهش نارسا کنش وری اجتماعی دانش آموزان تاثیر دارد.

جدول 6:نتايج آزمون t براي مقايسه ميانگين دو گروه در متغير نارساکنش وری اجتماعی

گروه	تعداد	ميانگين پیش آزمون	میانگین پس آزمون	تفاوت بین میانگین ها	خطای استاندارد میانگین ها	آزمون t براي مقايسه دو ميانگين
t	df	p
آزمایش	30	33/5	26/4	06/1	67/0	47/1	58	16/0
کنترل	30	63/4	90/4	26/0-	60/0

همانگونه که در جدول6 مشخص است ميانگين نمره پس آزمون گروه آزمایش ( 26/4 ) نسبت به میانگین پیش آزمونشان ( 33/5 ) کاهش داشته است. همچنین جدول نشان مي دهد که مقدار tob (t محاسبه شده ) با درجات آزادي 58 برابر است با 05 / 0 < p و 47/ 1 = ( 58 ) tob مقدارtcr ( t جدول ) براي آزمون دو سويه , با درجات آزادي 58 و در سطح آلفاي 05 /0 برابر است با 00 /2 05/0 >p و 00 /2 = ( 58 ) tcr . با توجه به نتايج جدول tob < tcr ) ) فرضيه صفر تایید و فرضيه پژوهشي که عبارت بوداز : " آموزش مهارتهای زندگی بر کاهش نارسا کنش وری اجتماعی دانش آموزان تاثیر دارد " ، رد مي شود .

فرضیه ششم-آموزش مهارتهای زندگی بر کاهش افسردگی دانش آموزان تاثیر دارد .

جدول 7: نتايج آزمون t براي مقايسه ميانگين دو گروه در متغير افسردگی

گروه	تعداد	ميانگين پیش آزمون	میانگین پس آزمون	تفاوت بین میانگین ها	خطای استاندارد میانگین ها	آزمون t براي مقايسه دو ميانگين
t	df	p
آزمایش	30	76/6	46/5	30/1	82/0	30/1	58	19/0
کنترل	30	13/6	43/6	30/0-	91/0

همانگونه که در جدول 7 مشخص شده است ميانگين نمره پس آزمون گروه آزمایش ( 46/5 ) نسبت به میانگین پیش آزمونشان ( 76/6 ) کاهش داشته است. همچنین جدول نشان مي دهد که مقدار tob (t محاسبه شده ) با درجات آزادي 58 برابر است با 05 / 0 < p و 30/ 1 = ( 58 ) tob مقدارtcr ( t جدول ) براي آزمون دو سويه , با درجات آزادي 58 و در سطح آلفاي 05 /0 برابر است با 00 /2 05/0 >p و 00 /2 = ( 58 ) tcr .با توجه به نتايج جدول tob < tcr ) ) فرضيه صفر تایید و فرضيه پژوهشي که عبارت بود : "آموزش مهارتهای زندگی برکاهش افسردگی دانش آموزان تاثیر دارد " ، رد مي شود .

فرضیه هفتم-آموزش مهارتهای زندگی بر افزایش عزت نفس کلی دانش آموزان تاثیر دارد .

جدول 8: نتايج آزمون t براي مقايسه ميانگين دو گروه در متغير عزت نفس کلی

گروه	تعداد	ميانگين پیش آزمون	میانگین پس آزمون	تفاوت بین میانگین ها	خطای استاندارد میانگین ها	آزمون t براي مقايسه دو ميانگين
t	df	p
آزمایش	30	03/21	60/23	56/2-	68/0	17/2-	58	03/0
کنترل	30	66/20	76/20	10/0-	90/0

همانگونه که در جدول 8 مشخص شده است ميانگين نمره پس آزمون گروه آزمایش ( 60/23 ) نسبت به میانگین پیش آزمونشان ( 03/21 ) به طرز چشم گیری افزایش داشته است.همچنین جدول نشان مي دهد که مقدار tob (t محاسبه شده ) با درجات آزادي 58 و در سطح آلفای 05/0 برابر است با 05 / 0 > p و 17/ 2- = ( 58 ) tob .مقدارtcr ( t جدول ) براي آزمون دو سويه , با درجات آزادي 58 و در سطح آلفاي 05 /0 برابر است با 00 /2 . 05/0 >p و 00 /2 = ( 58 ) tcr .با توجه به نتايج جدول tob > tcr ) ) فرضيه صفر رد و فرضيه پژوهشي که عبارت بود از : "آموزش مهارتهای زندگی بر افزایش عزت نفس کلی دانش آموزان تاثیر دارد"، تائيد مي شود .

فرضیه هشتم :آموزش مهارتهای زندگی بر افزایش عزت نفس اجتماعی دانش آموزان تاثیر دارد .

جدول 9: نتايج آزمون t براي مقايسه ميانگين دو گروه در متغير عزت نفس اجتماعی

گروه	تعداد	ميانگين پیش آزمون	میانگین پس آزمون	تفاوت بین میانگین ها	خطای استاندارد میانگین ها	آزمون t براي مقايسه دو ميانگين
t	df	p
آزمایش	30	10/6	96/6	86/0-	23/0	41/2-	58	019/0
کنترل	30	10/6	73/5	36/0	45/0

همانگونه که در جدول 9 مشخص شده است ميانگين نمره پس آزمون گروه آزمایش ( 96/6 ) نسبت به میانگین پیش آزمونشان ( 10/6 ) افزایش داشته است.همچنین جدول نشان مي دهد که مقدار tob (t محاسبه شده ) با درجات آزادي 58 و در سطح آلفای 05/0 برابر است با05 / 0 > p و 41/ 2- = ( 58 ) tob .مقدارtcr ( t جدول ) براي آزمون دو سويه , با درجات آزادي 58 و در سطح آلفاي 05 /0 برابر است با 00 /2. 05/0 >p و 00 /2 = ( 58 ) tcr. با توجه به نتايج جدول tob > tcr ) ) فرضيه صفر رد و فرضيه پژوهشي که عبارت بوداز : " آموزش مهارتهای زندگی بر افزایش عزت نفس اجتماعی (همسالان ) دانش آموزان تاثیر دارد" ، تایید مي شود .

.فرضیه نهم-آموزش مهارتهای زندگی بر افزایش عزت نفس خانوادگی (والدین ) دانش آموزان تاثیردارد .

جدول 10: نتايج آزمون t براي مقايسه ميانگين دو گروه در متغير عزت نفس خانوادگی

گروه	تعداد	ميانگين پیش آزمون	میانگین پس آزمون	تفاوت بین میانگین ها	خطای استاندارد میانگین ها	آزمون t براي مقايسه دو ميانگين
t	df	p
آزمایش	30	76/5	36/6	60/0-	25/0	84/0-	58/0	40/0
کنترل	30	70/5	93/5	23/0-	34/0

همانگونه که در جدول 10مشخص شده است ميانگين نمره پس آزمون گروه آزمایش ( 36/6 ) نسبت به میانگین پیش آزمونشان ( 76/5 ) افزایش داشته است.همچنین جدول نشان مي دهد که مقدار tob (t محاسبه شده ) با درجات آزادي 58 برابر است با05 / 0 < p و 84/ 0- = ( 58 ) tob .مقدارtcr ( t جدول ) براي آزمون دو سويه , با درجات آزادي 58 و در سطح آلفاي 05 /0 برابر است با 00 /2. 05/0 >p و 00 /2 = ( 58 ) tcr. با توجه به نتايج جدول tob < tcr ) ) فرضيه صفر تایید و فرضيه پژوهشي که عبارت بود از : " آموزش مهارتهای زندگی بر افزایش عزت نفس خانوادگی (والدین ) دانش آموزان تاثیر دارد " ، رد مي شود .

فرضیه دهم:آموزش مهارتهای زندگی بر افزایش عزت نفس تحصیلی (آموزشگاهی ) دانش آموزان تاثیر دارد .

گروه	تعداد	ميانگين پیش آزمون	میانگین پس آزمون	تفاوت بین میانگین ها	خطای استاندارد میانگین ها	آزمون t براي مقايسه دو ميانگين
t	df	p
آزمایش	30	40/4	03/5	63/0-	92/0	04/3-	58	003/0
کنترل	30	66/4	33/4	33/0	47/1

جدول 11: نتايج آزمون t براي مقايسه ميانگين دو گروه در متغير عزت نفس تحصیلی

همانگونه که در جدول 11مشخص شده است ميانگين نمره پس آزمون گروه آزمایش ( 03/5 ) نسبت به میا نگین پیش آزمونشان ( 40/4 ) افزایش داشته است.همچنین جدول نشان مي دهد که مقدار tob (t محاسبه شده ) با درجات آزادي 58 و در سطح آلفای 01/0 برابر است با01 / 0 > p و 04/3 - = ( 58 ) tob .مقدارtcr ( t جدول ) براي آزمون دو سويه , با درجات آزادي 58 و در سطح آلفاي 01 /0 برابر است با 60 /2 01/0 >p و 60 /2 = ( 58 ) .tcr با توجه به نتايج جدول tob > tcr ) ) فرضيه صفر رد و فرضيه پژوهشي که عبارت بوداز : " آموزش مهارتهای زندگی بر افزایش عزت نفس تحصیلی (آموزشگاهی ) دانش آموزان تاثیر دارد " ، تایید مي شود

بحث ونتیجه گیری:

يافته هاي اين پژوهش نشان مي دهد كه:

آموزش مهارت های زندگی برافزایش سلامت روان دانش آموزان تاثیر دارد.پژوهش هاي مختلفي كه پس از اجراي برنامه آموزش مهارت هاي زندگي در مدارس صورت گرفت ، تاثير اين آموزش ها را بر ابعاد مختلف سلامت روان نشان مي دهد . نتایج حاصل از آزمون این فرضیه ، با نتایج پژوهش های انجام شده توسط بوتوین و همکاران(2000)،میشارا(2009)،ترنر(2008)،مارتین جونز(2009)،ونزل ویکتوریا(2009)،احمدیان(2009)،متیو(2009)،جفرسون(2010)،وانگ بو(2010)، شریفی(1372)، باپیری(1376) ، آقاجانی (1381)، بیگلو(1374)، یادآوری(1383)، ثمری ولعلی فاز(1384)،حقیقی و همکاران(1385)، مطابقت دارد. بنابراین آنگونه که مشاهده می شود نتایج این پژوهش در زمینه تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر سلامت روان، با دیگر پژوهشها در این زمینه و یا زمینه های مشابه کاملاً مطابقت دارد. و این امر نشانگر تأیید و همخوانی نتایج مربوط به فرضیه اول با نتایج دیگر پژوهش هاست

آموزش مهارت های زندگی بر افزایش عزت نفس دانش آموزان تاثیر دارد.پژوهش هاي مختلفي كه پس از اجراي برنامه آموزش مهارت هاي زندگي در مدارس صورت گرفت ، تاثير اين آموزش ها را بر ابعاد مختلف عزت نفس نشان مي دهد . نتایج حاصل از آزمون این فرضیه ، با نتایج پژوهش های انجام شده توسط ویچروسکی(2000)،موت وهمکاران(1995)،شاپ وکوپلند(1993)، گاتمن و واتسون ( 2001 ) ، آلن گوری

( 1999 ) ،کنراد(2009)،بوب لاولیر(2010)،بیگلو(1374)، وردی(1383)،حقیقی وهمکاران(1385)،آقا جانی(1381)،اسماعیلی(1380)،یاد آوری(1383)، مطابقت دارد. بنابراین آنگونه که مشاهده می شود نتایج این پژوهش در زمینه تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر عزت نفس ، با دیگر پژوهشها در این زمینه و یا زمینه های مشابه کاملاً مطابقت دارد. و این امر نشانگر تأیید و همخوانی نتایج مربوط به فرضیه دوم با نتایج دیگر پژوهش هاست.

آموزش مهارت های زندگی بر کاهش نشانه های جسمانی دانش آموزان تاثیر دارد.پژوهش هاي مختلفي كه پس از اجراي برنامه آموزش مهارت هاي زندگي در مدارس صورت گرفت ، تاثير اين آموزش ها را برکاهش نشانه های جسمانی نشان مي دهد . نتایج حاصل از آزمون این فرضیه ، با نتایج پژوهش های انجام شده توسط ونزل ویکتوریا وهمکاران(2009)،حقیقی وهمکاران(1385)، ثمری ولعلی فاز(1384)،آقا جانی (1381)، مطابقت دارد. و این امر نشانگر تأیید و همخوانی نتایج مربوط به این فرضیه با نتایج دیگر پژوهش هاست.

آموزش مهارتهای زندگی برکاهش اضطراب و بی خوابی دانش آموزان تاثیر دارد. پژوهش هاي مختلفي كه پس از اجراي برنامه آموزش مهارت هاي زندگي در مدارس صورت گرفت ، تاثير اين آموزش ها را برکاهش اضطراب و بی خوابی نشان مي دهد . نتایج حاصل از آزمون این فرضیه ، با نتایج پژوهش های انجام شده توسط شریفی(1382)،بیگلو(1374)،مطابقت دارد. و این امر نشانگر تأیید و همخوانی نتایج مربوط به این فرضیه با نتایج دیگر پژوهش هاست.

آموزش مهارتهای زندگی برکاهش نارسا کنش وری اجتماعی دانش آموزان تاثیر دارد . پژوهش هاي مختلفي كه پس از اجراي برنامه آموزش مهارت هاي زندگي در مدارس صورت گرفت ، تاثير اين آموزش ها را برکاهش نارسا کنش وری اجتماعی نشان مي دهد . نتایج حاصل از آزمون این فرضیه ، با نتایج پژوهش های انجام شده توسط موت وهمکاران(1995)،شریفی(1382)،بیگلو(1374)، مطابقت ندارد. و این امر نشانگر عدم تأیید ونا همخوانی نتایج مربوط به این فرضیه با نتایج دیگر پژوهش هاست.

آموزش مهارتهای زندگی برکاهش افسردگی دانش آموزان تاثیر دارد . پژوهش هاي مختلفي كه پس از اجراي برنامه آموزش مهارت هاي زندگي در مدارس صورت گرفت ، تاثير اين آموزش ها را برکاهشافسردگینشان مي دهد . اما نتایج حاصل از آزمون این فرضیه ، با نتایج پژوهش های انجام شده توسط شریفی(1382)،بیگلو(1374)، باپیری (1376) مطابقت ندارد. و این امر نشانگر عدم تأیید ونا همخوانی نتایج مربوط به این فرضیه با نتایج دیگر پژوهش هاست.

آموزش مهارتهای زندگی برافزایش عزت نفس کلی دانش آموزان تاثیر دارد. پژوهش هاي مختلفي كه پس از اجراي برنامه آموزش مهارت هاي زندگي در مدارس صورت گرفت ، تاثير اين آموزش ها را بر ابعاد مختلف عزت نفس نشان مي دهد . نتایج حاصل از آزمون این فرضیه ، با نتایج پژوهش های انجام شده توسط ویچروسکی(2000)،موت وهمکاران(1995)،شاپ وکوپلند(1993)، گاتمن و واتسون ( 2001 ) ، آلن گوری ( 1999 ) ،کنراد(2009)،بوب لاولیر(2010)،بیگلو(1374)، وردی(1383)،حقیقی وهمکاران(1385)،آقا جانی(1381)،مطابقت دارد. بنابراین آنگونه که مشاهده می شود نتایج این پژوهش در زمینه تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر عزت نفس ، با دیگر پژوهشها در این زمینه و یا زمینه های مشابه کاملاً مطابقت دارد. و این امر نشانگر تأیید و همخوانی نتایج مربوط به این فرضیه با نتایج دیگر پژوهش هاست.

آموزش مهارتهای زندگی برافزایش عزت نفس اجتماعی (همسالان ) دانش آموزان تاثیر دارد.پژوهش هاي مختلفي كه پس از اجراي برنامه آموزش مهارت هاي زندگي در مدارس صورت گرفت ، تاثير اين آموزش ها را بر ابعاد مختلف عزت نفس نشان مي دهد . نتایج حاصل از آزمون این فرضیه ، با نتایج پژوهش های انجام شده توسط وردی(1383)،ثمری و لعلی فاز(1384)،ویچروسکی(2000)،موت و همکاران(1995) مطابقت دارد. و این امر نشانگر تأیید و همخوانی نتایج مربوط به این فرضیه با نتایج دیگر پژوهش هاست.

آموزش مهارتهای زندگی برافزایش عزت نفس خانوادگی (والدین )دانش آموزان تاثیر دارد . پژوهش هاي مختلفي كه پس از اجراي برنامه آموزش مهارت هاي زندگي در مدارس صورت گرفت ، تاثير اين آموزش ها را بر ابعاد مختلف عزت نفس نشان مي دهد . نتایج حاصل از آزمون این فرضیه ، با نتایج پژوهش های انجام شده توسط وردی(1383)،ثمری و لعلی فاز(1384)،ویچروسکی(2000)،موت و همکاران(1995) مطابقت ندارد. و این امر نشانگرعدم تأیید ونا همخوانی نتایج مربوط به این فرضیه با نتایج دیگر پژوهش هاست.

آموزش مهارتهای زندگی برافزایش عزت نفس تحصیلی (آموزشگاهی)دانش آموزان تاثیر دارد.پژوهش هاي مختلفي كه پس از اجراي برنامه آموزش مهارت هاي زندگي در مدارس صورت گرفت ، تاثير اين آموزش ها را بر ابعاد مختلف عزت نفس نشان مي دهد . نتایج حاصل از آزمون این فرضیه ، با نتایج پژوهش های انجام شده توسط یاد آوری (1383)،اسماعیلی(1380)، وردی(1383)،ثمری و لعلی فاز(1384)،ویچروسکی(2000)،موت و همکاران(1995)، آلن گری(1999) مطابقت دارد. و این امر نشانگر تأیید و همخوانی نتایج مربوط به این فرضیه با نتایج دیگر پژوهش هاست.

آموزش مهارتهاي زندگي برنامه اي است كه سودمندي هاي آن در پژوهشهاي متعدد به اثبات رسيده است. به طور كلي، يافته هاي پژوهش حاضر و پژوهشهاي مشابه حاكي از آنند كه از رهگذر آموزش مهارتهاي زندگي مي توان به ارتقاء سطح سلامت رواني و سازگاري و افزایش عزت نفس كودكان و نوجوانان همت گماشت .

از آنجائیكه مدارس نقش مهمی در پیشگیری از آسیبهای روانی ـ اجتماعی و ارتقاء سطح بهداشت روان دانش آموزان دارند، به همین جهت در سالهای اخیر، برنامه های پیشگیرانه مبتنی بر مدرسه گسترش یافته اند. شواهد نشان می دهند كه اینگونه برنامه ها نتایج و پیامدهای مطلوبی را در افزایش عملكرد تحصیلی و كاهش رفتارهای خطرآفرین بین دانش آموزان به دنبال دارند. بدین ترتیب نقش و اهمیت برنامه مهارت های زندگی با توجه به اهداف سازنده آنها در ابعاد گوناگون زندگی نسل نوجوان و جوان انکارناپذیر می باشد (آقاجانی، ۱۳۸۱).

به دلیل این كه اكثریت جمعیت كشور ما را كودكان و نوجوانان مدرسه رو تشكیل می دهند، ضروری است با ایجاد زمینه های مناسب به امر ارتقای بهداشت روانی و سطح سلامت در مدارس پرداخته شود و شرایطی فراهم شود تا مسئولان مدارس، برنامه ریزان، مشاوران، روان شناسان و سایر دست اندر كاران آموزش و پرورش كشور از طریق آشنایی با موضوعات بهداشت روانی، كودكان و نوجوانان را برای دست یابی به روان سالم یاری دهند.

با توجه به یافته های تحقیق پیشنهاداتی بدین شرح ارایه می شوند که عبارتند از:

1- تشكيل كميته تخصصي آموزش مهارتهاي زندگي در آموزش و پرورش به منظور برنامه‌ريزي و اقدام منسجم درخصوص آموزش مهارتهاي زندگي در محيط‌هاي دانش آموزی

2- به منظور آگاهي از نيازها و مشكلات مهم رواني - اجتماعي دانش آموزان و شناسايي ضرورت‌ها و محورهاي اصلي آموزش مهارتهاي زندگي ، دفاتر مركزي مشاوره درصدد جمع‌آوري اطلاعات لازم با استفاده از تحقيقات و پژوهش‌هاي انجام گرفته ونيازسنجي و نظرسنجي از دانش آموزان برآمده و در اين رابطه اقدامات لازم توسط سازمانهای مربوطه(آموزش و پرورش) را انجام دهند .

3- برگزاری جلسات آموزشي مهارتهاي مختلف زندگي جهت والدین توسط سازمانهای مردم نهاد.

4-وزارتخانه ها، سازمان ها و مؤسساتی که به نوعی با تعلیم و تربیت ، آموزش، گسترش بهداشت روانی و اصلاح و تربیت قشر نوجوان سروکار دارند، می توانند از طریق برگزاری کارگاه های آموزش مهارت های زندگی به سلامت روان و افزایش مهارت های آنان کمک نمایند.

5-درس آموزش مهارت های زندگی از سال تحصیلی 78-77 به عنوان یک درس اختیاری در مدارس ارائه می گردد . با تبدیل این درس به عنوان واحد اصلی و آموزش صحیح و عملی آن برای تمامی دانش آموزان مقاطع تحصیلی

می توان موجبات ارتقاء هر چه بیشتر آنان را در ابعاد گوناگون سلامت روان و عزت نفس فراهم نمود و همچنین از نتایج آن در پیش گیری از مشکلات و نابهنجاری های شایع کودکان و نوجوانان استفاده بهینه نمود.

6-از طریق رسانه های گروهی و با بهره گیری از کارشناسان مجرب ، به آموزش مهارت های زندگی به عنوان یک برنامه همگانی پرداخته شود، تا ضمن اطلاع رسانی در خصوص تأثیر مثبت آموزش مهارت های زندگی، همه سطوح جامعه به ویژه کودکان و نوجوانان با اهمیت این برنامه و تأثیر مثبت آن بر ابعاد گوناگون سلامت روان و عزت نفس آشنا شوند.

منابع فارسي:

- اسماعیلی، محمد. (1380). بررسی اثر آموزش درس مهارت های زندگی در تعامل با شیوه های فرزند پروری بر عزت نفس دانش آموزان استان اردبیل. فصلنامه پیام مشاوره، سال سوم، شماره 6.

- آقاجانی، مریم. (1381). بررسی تأثیر آموزش مهارت های زندگی بر سلامت روان و منبع کنترل نوجوانان. پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی عمومی، دانشگاه الزهرا.

.- باپیری، امید علی. (1376). بررسی اثر بخشی روش آموزش مهارت های گروهی حل مسأله در درمان نوجوانان اقدام کننده به خودکشی در ایلام. پایان نامه کارشناسی روان شناسی بالینی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران، انستیتو روان پزشکی تهران.

- بیگلو،حسن. ( 1374 ). بررسیمیزانموفقیتوتاثیرکلاسهایآموزشخانوادهدرافزایشاطلاعاتوآگاهی هایشرکتکنندگان. پایان نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحدتهران مرکز .

- ثمری ،علی اکبر و لعلی فاز،احمد. ( 1384 ) . مطالعهاثربخشیآموزشمهارتهایزندگیبر استرسخانوادگی وپذیرشاجتماعی. فصلنامه اصول بهداشت روانی سال هفتم، بهار و تابستان، شماره بیست و پنج و بیست و شش، صفحه 55-47.

-حسینی، سید ابوالقاسم .(1378). مفاهیم و اهداف بهداشت روانی. فصلنامه علمی- پژوهشی اصول بهداشت روانی، سال اول، شماره اول.

- حقیقی ، جمال وموسوي ،محمد، مهراب زاده هنرمند ،مهناز و بشليده،کیومرث. ( 1385 ) . بررسيتأثيرآموزشمهارتهايزندگيبرسلامترواني<

مطالب مشابه :

نکات فیزیک خاک 2
کتاب شیمی و حاصلخیزی بافت خاک یکی از مشخصات پایای خاک است و معمولا تغییر پذیر نیست.

تحلیل ناپایداری احتراق در موتورهای رم‌جت سوخت مایع
نوسانات به طور مستقیم بر تراست پایای سیستم تأثیر نمی مهندسی شیمی Chemical کافه کتاب Book's

بررسی تاثیر آموزش مهارت های زندگی بر سلامت روان وعزت نفس دانش آموزان
دانلود رایگان کتاب‌های پایای تنصیف 95% وجان وبلاک های شیمی.

خورشید
و با تجزیه به یک عده از ذرات هسته های دیگر به حالت پایای دانلود کتاب آزمایشهای جالب شیمی .

فیزیک خاک
بافت خاک یکی از مشخصات پایای خاک است و دانلود کتاب دانلود نکته هایی از شیمی و

امواج صوتی . فراصوت فروصوت
اگر کتابی را از ارتفاع معینی به طرف زمین رها کنیم بر اثر سقوط کتاب پایای بگونه dB/cm شیمی

برچسب :
کتاب پایای شیمی