اصول طراحی فضای سبز در محیط های مسکونی

اصول طراحی فضای سبز در محیط های مسکونی

تحولات انقلاب صنعتی در جهان باعث گردید که شهرها از نظر فضای سبز خارج از الگوی ارگانیک قبلی که پاسخگوی نیازهای اکولوژیک بود، تکوین یابد. در تعریف کنونی فضای سبز شامل آن بخش از مناطقی می شود که دارای گیاهان و یا هر گونه سبزینگی اعم از درختان، گلها و چمن ها را در بر داشته باشد.

تاثیرات گیاهان در بهسازی شرایط زیست:

یک هکتار فضای سبز در سال 2500 تا 3000 کیلوگرم اکسیژن تولید می کند که این مقدار به طور متوسط اکسیژن مورد نیاز 10 نفر را طی یک سال تامین می نماید. برخی گیاهان مانند گردو، کاج، اکالیپتوس، افرا و زبان گنجشک موادی را در فضا منتشر می کنند که موجب عدم رشد و مرگ و میر برخی از باکتری ها، قارچ ها و تک سلولی ها می شود. گیاهان از طریق اکسیژنه کردن و رقیق کردن هوا، آلودگی های آن را کنترل می نمایند و همچنین ذرات گرد و غبار را کاهش می دهند و به این خاطر است که می توان آن را ریه های تنفسی شهر نامید، همچنین درختان نقش موثری در جذب سرب هوای آلوده شهرها دارند و می توانند مناطق مسکونی و کانونهای تمرکز انسانی را در برابر آن حفظ کنند.

کاهش ردیفهایی از برخی درختان می تواند جلو صداهای آزاردهنده و گوش خراش را تا حدی گرفته و خطر آن را پایین بیاورد، همچنین ترکیبی از درختچه ها و پوشش زمین وقتی که به صورت مجموعه ایی مناسب از گیاهان جاذب صدا در آیند موجب کاهش صدا می شوند. انبوهی از درختان، چرمی بودن برگها و خمش پذیری شاخه ها اجازه می دهد که صداهای ناهنجار جذب درختان شوند. «پوشش گیاهی خیلی بهتر و ارزان تر از موانع انسان ساخت، مانند دیوار در کاهش صدا نقش دارند.» (هاریسون، 1974)

پیشنهادات برای کاهش صدا:

1.      بهترین گونه های درختان: افرا، اقاقیا، چنار و سرو شیراز، کاج ترا و کاج تهران

2.      بهترین ترکیب گونه ها: افرا، اقاقیا و چنار یا ترکیب بیشتری از گونه های با برگ پهن تر و یا میزان صمغ بیشتر

3.      فاصله فضای سبز به عنوان حایل بین فرستنده صدا و خانه های مسکونی، هر قدر عرض پیاده رو بعد از خط میانی سبز بیشتر باشد اثر کاهش صدا بیشتر است.( بیش از 15 متر)

4.      بهترین شکل زمین: زمین شیب دار

5.      ارتفاع و تراکم درختان: ارتفاع بیشتر

گیاهان و به ویژه درختان به صورت دیواره های سبز می توانند باعث تقلیل نور خیره کننده و انعکاس نوری گردند. یکی از این راهها به وسیله جایگزینی و ارتفاع های متفاوت گیاهان می توان تشعشع نور را به هنگام روز و شب کنترل نمود.

چهار بخش از گیاهان مانع فرسایش خاک می شوند که شامل موارد زیر می گردد :

1.      برگ های متراکم

2.      شاخه های متراکم

3.      چند تنه بودن درخچه ها

4.      ریشه های افشان

تاثیر گیاهان برای کنترل شرایط اقلیمی خرد :

در تمام مناطق گرم و خشک زمین، منافع تاثیر اقلیمی حتی کمترین پوشش گیاهی ، کاملا قابل توجه است. تجربه نشان داده است که سه درخت سایبان دارد در بخش های شمالی، جنوبی و غربی خانه های مسکونی به خنک هوا کمک می کند به نحوی که هزینه استفاده از وسایل خنک کننده را به نصف کاهش می دهند.

درخت باید در جایی کاشته شود که سایه آن، در گرم ترین روز سال روی قسمت بیشتری از ساختمان و خانه قرار گیرد. پوشش گیاهی وقتی نزدیک یا مجاور اتاق قرار داشته باشد، اولا گرمای تابشی را جذب می کند و از انعکاس آن به داخل اتاق جلوگیری می کند و ثانیا جریان خفیف هوایی که از میان شاخ و برگ درخت می گذرد خنک شده و به داخل اتاق می رود.درختان می توانند در مقابل باد در محیط های شهری همچون مانع و سپر عمل کرده و جهت محافظت از بادهای زمستانی در محیط های مسکونی کاشته شوند و به این خاطر هر چه مانع بلند تر و بهتر باشد، باد پناه آن بیشتر است.

چون جهت وزش باد در فصول مختلف سال تغییر می کند، موانع گیاهی را می توان طوری برگزید که به عنوان باد شکن و در تابستان، هادی جریان هوا به محطه مورد نظر باشد. درختان همیشه سبز که تا زمین شاخه دارند، معمولا در طول سال بیشترین تاثیر را در کنترل باد دارند. اساسا گیاهان، باد را با انسداد مسیر و منعکس کردن و بالاخره تصفیه کردن کنترل می کنند. ذکر این نکته ضروریست که جریان هوای سرد از سوزنی برگان عبور نمی کنند و پهن برگان جریان هوا را از خود عبور داده و آن را تصفیه می کنند. اگر مانع از درختانی تشکیل شده باشد که دارای ارتفاع زیاد و تاج فاصله دار از زمین باشد، باد در یک جا تجمع کرده و گرد باد ایجاد می کنند به این خاطر ترکیبی از گونه ها و اندازه های مختلف گیاهان در قلمرو باد شکن، سطح رویین ناصافی ایجاد می کند که در کنترل باد موثر تر است. هر چه عمق باد شکن بیشتر باشد از طول منطقه محافظت شده می کاهد. در این حالت لابلای شاخ و برگ درختان کمترین سرعت باد جریان خواهد داشت.

یکی از طرق تامین کمبود رطوبت برای کاهش دمای هوا در مواقع گرم، استفاده از تعرق پوشش های گیاهی نظیر سطوح چمن یا درختان است. گیاهان پناهگاهی ضد باران نیستند، ولی در بارندگی خفیف کمی محافظت ایجاد می کنند. می توان در معابر و قسمتهایی که سطوح همیشه سایه یا گرمای کمی دارند قسمتهای پر سایه را به باغچه و فضای سبز اختصاص داد که به این ترتیب از عمر یخ ها کاسته می شود.

تاثیر و کاربرد گیاهان در معماری:

با توجه به شکل و حجم انفرادی و انبوه هر گونه و ترکیب حجم ها و شکل های گونه ها، گیاه می تواند به عنوان یک فرم معماری موثر فضا را بسازد. درختان گسترده و سایه دار می توانند حالت سقف و سایه بان داشته باشند، برای ایجاد فضای مسقف سبز می توان از گیاهان رونده به کمک نگاه دارنده ها و داربستها استفاده کرد. بوته ها و درخچه ها حصاری، سطح را مانند دیوارهای یک فضای مشخص تعریف و فضا را محدود می کنند. از پوشش گیاهی می توان به عنوان یک مانع استفاده کرد و جدایی فضاهای عملکردی با حفظ ارتباط بصری را ایجاد نمود و این مسئله با ایجاد پرچین ها امکان پذیر است. کاشتن جهت ایجاد حفاظ، پنهان کردن مناظر نازیباست طوری که باقی چشم انداز به مناظر مقبول انسان، باز است. کاشتن جهت ایجاد محوطه خصوصی، جدا کردن یک بخش از محیط برای استفاده ویژه است. به طور کلی برای ایجاد محیطی محفوظ و برای پوشاندن مناظر، ارتفاع گیاه باید حداقل 2 متر باشد. ارتفاع نهایی گیاهان یکی از ملاحظات مهمی است که در تعیین کارایی آنها در معماری باید در نظر گرفته شود.

1.      ارتفاع قوزک پا برای پوشاندن زمین

2.      ارتفاع زانو برای جهت دادن و راهنمای مسیر

3.      ارتفاع کمر برای کنترل عبور و مرور و حصارهای جزئی

4.      ارتفاع سینه برای تقسیم فضا

5.      ارتفاع بالاتر از دید برای محصور کردن محوطه های خصوصی

ترکیب گیاهان در یک محیط یک ساختار فضایی را به وجود می آورد که این ساختار فضایی نتیجه خصوصیات توپوگرافی، مجموعه گیاهی بوده که در کنار یکدیگر ویژگی های فضایی یک محیط سبز را به وجود می آورند. ویژگی های گیاهان در ایجاد ساختار فضایی مطلوب به خصوص در محیطهای مسکونی بسیار زیاد است در واقع گیاهان در یک محیط مسکونی ایجاد جذابیت نموده و کیفیت آن را در کنار افزایش امکان جذب بالا می برند.

گیاهان را برای کمک به کنترل ترافیک می توان به کار برد تا هم به زیبایی طبیعت افزوده و هم عبور و مرور دوچرخه و موتورسیکلت و عابران را کنترل نماید. درختان به عنوان تعیین کننده مسیر در امر کنترل ترافیک بیش از حصار یا سیم کشی در هدایت راهها موثرند.

ضوابط کلی در مورد استقرار درخت در خیابان:

1.      درختان باید به صورت یک در میان و در طرفین قرار گیرد (بدین صورت که درختان دو طرف دقیقا مقابل هم قرار نگیرند بلکه به صورت یکی در مقابل دو درخت قرار گیرند.)

2.      درختان باید در فاصله منظم بدون توجه به حد زمین قرار بگیرند، این امر به خیابان ظاهری متفاوت می دهد.

3.      فاصله درختان از یکدیگر بسته به گونه و خصوصیات رشد حداقل 750 سانتیمتر باشد.

4.      برای یکپارچگی و هماهنگی درختان در یک محل باید آنها را همزمان کاشت.

5.      تمامی درختان در یک خیابان باید از یک نوع باشد مگر موارد خاص در نظر باشد.

6.      فاصله بعضی درختان به طور نمونه نارون، بلوط سفید 1500 سانتیمتر، درخت سیاره ایی افرا 1350 سانتیمتر، افرای قرمز 1200 سانتیمتر.

7.      از شکل و ارتفاع درخت می توان برای تعیین و مشخص کردن انواع خیابانها استفاده نمود. اغلب مردم تفاوتهای جزئی در نوع درختان را تشخیص نمی دهند، برای موفقیت در مشخص کردن خیابانها باید تفاوت نوع درختان بارز باشد.

8.      در مواردی که حدود جغرافیایی مشخص برای محله وجود نداشته باشد، انواع مشخص درخت و الگوهای مشخص می تواند به ایجاد هویت کالبدی خاص کمک کند، که خود موجب شکل گیری ارگانهای محلی خواهد بود.

9.      یک مرکز خرید محلی را می توان با استفاده از تابلوهای خاص، استفاده هماهنگ از سایبان و یا کاشت متراکم گلهای رنگارنگ به صورت استثنایی در آورد.

10. ارزشهای زیبایی گیاهان از یک گیاه تنها به دست نمی آید، بلکه از هم آمیزی عوامل منظر مانند تپه ها و پستی و بلندی هاست که به محیط زیست زیبایی می بخشد.

11. استفاده مناسب از درختان به عنوان عوامل زنده و جایگزین مواد مصنوعی در شرایط فعلی امری کاملا ضروریست. علاوه بر آن گیاهان از نظر بسیاری از ویژگی ها و عملکردها بر مصالح و مواد مصنوعی برتری دارند. به ویژه از نظر زیبایی شناسی غیر قابل جانشین هستند.

12. کاشت درختان و درخچه ها در شهرها گروه خاصی از جانوران ، از جمله پرندگان مختلف را نیز وارد محیط نموده و آن را از حالت سکون و بیروح خود خارج می کند.

مبانی طراحی فضای سبز :

مبانی طراحی شامل اصول کلی طراحی فضای سبزاست که ویژگی های کاربردی عوامل و امکانات مورد نیاز برنامه و شرایط لازم را برای پاسخگویی به نیازهای روانی و اجتماعی قشرهای جامعه و نیز پاره ایی از عوامل فرعی دیگر را دیکته می کند. به طور کلی می توان مبانی طراحی فضای سبز را در محیط های مسکونی تابع عوامل زیر دانست :

1.      از گیاهان می توان برای هدایت دید ناظر به صحنه های مختلف طیعت استفاده شود.

2.      در مواقعی که بخواهند به گل و گیاه خاص، تشخص متمایز از بقیه بدهند از گلدان استفاده می کنند.

3.      در جایی که مقیاس کوچک است (مثل حیاط منازل مسکونی کوچک) فاصله و دامنه دید کم است. ÷س قوه ادراک و بینش مقدار زیادی تغییر می کند. لذا در مقیاسهای کوچک جزئیات بیشتری از گیاهان تک تک دیده می شود و کوچکترین دگرگونی در رنگ گل و یا برگ، خیلی زود به چشم می خورد.

4.      یکی از اهداف مهم در طراحی فضای سبز، آفرینش کیفیتی است که بین تجربه و احساس انسان و المان های بزرگ اطراف ما، پلی تعبیه نماید.

5.      یکی از اصلی ترین ارزشهای درختان این است که برای ساختمان ایجاد مقیاس می کنند.

6.      مناظر زیبای طبیعت هرگز متقارن نیستند، ولی توازنی بین دو سوی محور برقرا است، این تقارن را تقارن نظری می نامند. برای ایجاد فضای طبیعی و زیبا همیشه باید توازن را در نظر داشت و تقارن نظری کامل به وجود آورد.

7.      امروزه بیشتر معماران منظر، راه حل ناتقارن را در ایجاد توازن و تعادل توصیه می کنند.

منبع

اصول طراحی فضای سبز در محیط های مسکونی

مطالب مشابه :

پارک جمشیدیه

بام جمشیدیه (تهران)

پارک لاویلت پاریس فرانسه (تراکم بدون ماده)

گزارش تصویری: عجایب معماری جهان باستان!

باغ موزه هنر ایرانی

کامران ديبا

منظره سازي کوهستان با استفاده از گياهان بومي (نمونه موردي: دره جمشيديه)

54- تاریخ معماری جهان _ 17 : ارگانیک

اصول طراحی فضای سبز در محیط های مسکونی

پارک لاویلت پاریس فرانسه(تراکم بدون ماده)