آرایه ادبی

-حشو ملیح : یا لوزینه که عبارت است از کنایات یا جملات دعایی و خطابی که موجب رونق و حسن کلام می شود .

مانند:دی که ـ پایش شکسته باد ـ برفت

گل که ـ عمرش دراز باد ـ آمد

2- حشو متوسط : که نه بر رونق و زیبایی کلام می افزاید نه از آن می کاهد .

مانند : زهی زلعل لبت پسته بر شکر خندان

فروغ عارضت ای دوست شمع حجره جان

3- حشو قبیح : آن است که لفظی زاید و نا به جا بیاورند که موجب سستی کلام و اخلال در معنی شود .

مانند : از بس که بار منت تو بر سر من است

در زیر نعمت تو نهان و مسترم

حل : در مقابل عقد است و آن ترجمه و بازگردانی Restoration))عبارات منظوم به نثر است . این اصطلاح از آرایه های ادبی محسوب نمی شود .

خمریات : اشعاری است مشتمل بر اوصاف و احوال شراب و ذکر جمال ساقی و نوع مجلس گردانی او . از شعرا حکیم سعد الدین نزاری بیرجندی قهستانی ( قرن هفتم -هشتم ) به خمریه سرا معروف است که خود می گوید :

چهل سال مداح می بود ه ام هنوزش به واجب نه بستوده ام

( ر ،ک، بدایع الافکار فی ... ،صص 224-223)

دعای تابید : شاعر در ابیات پایانی قصیده به دعای ممدوح می پردازد و برای او عمر جاویدان و ابدی از خدا می خواهد و معمولا این دعا را با ظرافت خاص هنری یا همراه شرط یا خواسته ی شخصی بیان می کند به خاطر آن به دعای تابید شریطه نیز می گویند .

مانند : تا عیان است مهر را تابش

تا نهان است چرخ را اســرار

روز و شب جز سخا مبادت شغل

سال و مه جز طرب مبادت کار

دو بیتی یا ترانه یا فهلویات: Quatrain)) به قالب شعری اطلاق می شود که از چهار مصرع تشکیل می شود و شاعر در آوردن قافیه مصرع سو م آزاد است . این قالب معمولا با لهجه محلی سروده می شود و هجا های اول مصر ع ها کوتاه است . دو بیتی های بابا طاهر همدانی و فایز دشتستانی معروف است .

مثال از بابا طاهر : به صحرا بنگرم صحرا ته وینم

به دریا بنگرم دریا ته وینم

چه در شهر و چه در کوه و چه در دشت

به هر جا بنگرم آنجا ته وینم

ذات مطالع یا تجدید مطلع : آن است که شاعر سخن خود را به طوری طو لانی و مفصل بیان کند که دوباره با همان وزن و رعایت قافیه مطلع دیگر بیاورد و سخن را ادامه دهد . تجدید مطلع در قالب قصیده رخ می دهد و خاقانی به تکرار مطلع در قصیده معروف است از جمله قصیده ای را با ابیات زیر چهار بار تجدید مطلع کرده است :

-عشق بیفشرد پا بر نمط کبریا

برد به دست نخست هستی ما را ز ما

- ای صفت زلف تو غارت ایمان ما

عشق جهان سوز تو بر دل ما پادشا

- نافه آهو شده است ناف زمین از صبا

عقد دو پیکر شده است پیکر باغ از هوا

- داد مرا روزگار مالش دست جفا

با که توانم نمود نالش از این بی وفا

ذم شبیه به مدح : آن است که شاعر سیاق سخن را نوعی بیاورد که شنونده در اول احساس کند که شاعر قصد مدح دارد اما چون دقت بیشتر به معنی کند متوجه می شود که قصد شاعر ذم بوده است نه مدح، در این نوع سخن شاعراز ادات شرط و استثنا استفاده می کند .

مانند : ای طایر عیسی آفرینش وی طایر عیسوی به بینش

طایر عیسوی به معنی کور است .

یا : تو به هنگام وفا گر چه ثباتیت نبود

می کنم شکر که بر جور دوامی داری

ذو الغتین : بیتی است که به دو زبان خوانده می شود . مانند :

باد جنانی جان بهاری آب روانی سد قراری

که معنی فارسی آن معلوم است و باد در عربی فعل ماضی و جنان به معنی دل و جان و آب و سد فعل ماضی است ومعنی بیت این است :

دل من هلاک شد شکوفه من سیاه شد ، برگشت و مرا روا یت کرد و قرار و آرام مرا بست . ( دره نجفی ، ص 140)

ذو القوافی یا ذو قافیتین : شعری را گویند که دو قافیه داشته باشد . مانند :

خداوندا در توفیق بگشای نظامی را ره تحقیق بنمای

یا : بتی نار پستان به دست آورد

که در نار بستان شکست آورد

ذو بحرین : بیتی است دارای دو وزن عروضی باشد به عبارت دیگر بتوان آن را دو گونه تقطیع عروضی کرد به این نوع اشعار ملون نیز گویند .

مانند : ای مه شکر لب شیرین دهن

ای بت سنگین دل سیمین بدن

ای همه عالم بر تو بی شکوه شوکت خاک در تو بیش کوه

ذووجهین : دکتر شمیسا این آرایه را با محتمل الضدین یکی می داند و می نویسد :" وضع و ترکیب و ترتیب لغات به نحوی باشد که کلام هم معنی مدح داشته باشد و هم معنی ذم .یعنی به یک احتمال بتوان از آن معنی مدحی فهمید و به احتمال دیگر معنی ذمی . مانند بیت زیر :

ای خواجه ضیا شود زروی تو ظلم

با طلعت تو سور نماید ماتم "

( نگاهی تازه به بدیع، ص 109)

نویسنده بدایع الافکار فی صنایع الاشعار تفاوت این دو آرایه را چنین بیان می کند : " این صنعت چنان باشد که شاعر سخن را به طرزی ادا کند که از وی معنیی دیگر به وجهی غیر مقصود و به وجهی عین آن باشد فهم توان کرد و از اینجا معلوم می گردد که میان محتمل الضدین و این صنعت فرقی لطیف هست و آن چنان است که محتمل الضدین محتمل مدح و ذم باشد و در ذو وجهین محتمل هردو نبود بلکه نکته ای در او مضمر باشد به وجهی مخالف معنی مقصود و به وجهی موافق آن و ادراک آن به ذهن ممیز متعلق است .

مانند : گفتم : که یکی بوسه زنم بر دهنت

اندر دهنم بود که زد بر دهنم

یا : گفتم : بنشینم به درت تا بدر آیی

چندان بنشین گفت که جانت بدر آید "

( بدایع الافکار فی ...، ص 126)

به آرایه ذووجهین ادماج نیز گویند .

رباعی یا چهار گانه : Quatrain) ) قالب شعری است متشکل از چهار مصرع که شاعر در آوردن قافیه مصرع سوم آزاد است . در رباعی هجای اول مصراع ها بلند است . شاعر اصل مطلب را در مصرع چهارم رباعی می آورد و مصرع های قبلی به منزله ی مقدمه و فضا سازی است .

مثال از خیام نیشابوری :

جامی است که عقل آفرین می زندش

صد بوسه ی مهر بر جبین می زندش

این کوزه گر دهر چنین جام لطیف

می سازد و باز بر زمین می زندش

آرایه ادبی

مطالب مشابه :

تحقیق در مورد انواع آرایه های ادبی

آرایه های ادبی و دانش های زبانی و ادبی

درباره‌ی ارثیه‌ی ادبی ما

آموزش ارایه های ادبی

آرایه های ادبی در ادبیّات فارسی

تحقیق قالب های شعری و آرایه های ادبی

آرایه ادبی

مصاحبه درباره‌ی ادبیات معاصر فارسی و نقد ادبی

آرایه های ادبی

دانلود جزوه آرایه های ادبی(استعاره-تشبیه همراه با مثال وتست های کنکور)