بررسی کتابخانه های آموزشگاهی کشور
دانشگاه تهران
دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی
گروه کتابداری و اطلاع رسانی
بررسی کتابخانه های آموزشگاهی کشور
مربوط به درس: تاریخ اجتماعی کتابخانه ها
استاد مربوطه:آقای دکتر نقشینه
تهیه کنندگان:سمیرا گودرزی،نرگس فصیحی
نیمسال تحصیلی اول88-1387
مقدمه :
درعصرحاضرودردنياي امروزدرحال توسعه وپيشرفت ،اطلاعات وعلم ازاهميت فراواني برخورداراست وبركسي پوشيده نيست كه امروزرا زمان رسانه ها وزمان ارتباطات مي نامند. كتاب به عنوان يك رسانه البته با وجود رسانه هاي نوين فراگير،هيچگاه اهميت خود را ازدست نداده است .
ايران كه سابقه فرهنگ مكتوبش بسيارزياد است به كتابخانه‌ها توجه ديگرگونه‌اي تا كنون كرده است اگرچه نيازدارد اين توجهات درعصررسانه فراوان ترشود. آموزش وپرورش به عنوان متولي تعليم و تربيت رسمي كشورنيازمند به يك تحول جدّي درحوزه كتاب وكتابخواني است چرا كه درعصرحاضركتابخانه‌ها به عنوان معلم دوم دردانش افزايي دانش آموزان نقشي انكارناپذيردارند ودردنياي مدرن كه تمامي آموزش‌ها برپايه‌ي پژوهش‌ها قراردارد كتابخانه به عنوان يك مركزآموزش وپژوهش مي تواند راهگشاي همه‌ي فراگيران باشد .
دراين جستارتلاش برآن است كه اهميت كتابخانه آموزشگاهي برشمرده شود وپس ازآن ارتباط كتابخانه‌هاي آموزشگاهي با دانش اندوزي فراگيران ودانش آموزان تبيين گردد .
1. واژه كتابخانه :
واژه كتابخانه ازدو جزء كتاب + خانه تشكيل شده است ودرحقيقت خانه‌ي كتاب مي باشد. در لغت نامه دهخدا آمده است:« جاي نگهداري كتاب اعم ازآن كه اطاق مانند وجاي مسقفي باشد يامحلي كه درآن كتاب ها را فراهم آورند وبا نظم وترتيب خاصي درقفسه ها بچينند » ( دهخدا ، ذيل واژه كتابخانه )
اما درباره‌ي مفهوم كتابخانه درعلوم كتابداري تعابيرمتعددي آمده است كه اين تعريف به نظرمي‌رسد جامع‌ترباشد:« كتابخانه نهادي است كه دانش مدون را گرد مي‌آورد وبراي بهره‌وري بيشتربدان نظم مي بخشد.ازاينروكتابخانه با توجه به وظيفه‌اي كه درنگهداري ونظم دانايي هاي ضبط شده دارد حياتي‌ترين عامل تبادل فكري است»(ابرامی،31، 1376). بنابراين باتوجه به تعاريف ذكرشده به نظرمي رسد كتابخانه مركزآموزش وياددهي وهم چنين مركزاسناد مي تواند باشد كه با توجه شرايط زماني ومكاني همواره درحال تغييروتوسعه است ووظيفه‌اش آگاهي دادن است كه بي گمان رسالتي بسيارارجمند است .
ناگفته نماند كه واژه‌ي كتابخانه نخست بارتوسط يوناني‌ها به كاربرده شده است ومقصود ازآن جعبه‌ي كتاب بود ودرمعناي گسترده‌اش به محل ذخيره ونگهداري كتاب‌ها گفته مي شد( سلطاني ،17،1377).
كتابخانه‌هاي آموزشگاهي
كتابخانه آموزشگاهي واحدي خدماتي در مدارس ابتدايي،راهنمایی، و متوسطه است كه به‌منظور حمايت از برنامه‌هاي آموزشي ايجاد مي‌شود و بايد بتواند ازراه تأمين مواد، تسهيلات، وخدمات پاسخگوي نيازهاي آموزشي، اطلاعاتي، تحقيقاتي، فردي، واوقات فراغت دانش‌آموزان ومعلمان باشد. اين كتابخانه‌ها را با نام‌هايي نظير"مركزمنابع كتابخانه مدرسه"[1] "مركز رسانه‌ها" [2]، "مركز مواد آموزشي"، يا "آزمايشگاه يادگيري" نيزمي‌خوانند.
تاريخچه
پيشينه كتابخانه‌هاي آموزشگاهي درغرب، به اواسط قرن نوزدهم يا اوايل قرن بيستم بازمي‌گردد و كشورهايي مانند كانادا،ژاپن،كشورهاي شمال اروپا،انگلستان، وايالات متحده پيشقدم بودند. گفته مي‌شود قديمي‌ترين كتابخانه آموزشگاهي در1578 درشروزبري انگلستان ايجاد شد. نخستين كتابخانه‌هاي آموزشگاهي با هدف فراهم كردن مواد كمك آموزشي براي پشتيباني ازآموزش رسمي، ترغيب كتابخواني، وكسب لذت ازمتون ادبي به‌وجود آمدند. اين كتابخانه‌ها اغلب به‌صورت منفرد به دانش‌آموزان علاقه‌مند خدمت مي‌كردند. درواقع، گسترش سازمان يافته كتابخانه‌هاي آموزشگاهي ازنيمه دوم قرن بيستم آغازشد. توسعه كتابخانه‌هاي آموزشگاهي درايالات متحده از اواخر قرن نوزدهم آغاز شد. در1895، كتابخانه‌هاي دبيرستاني رشد قابل توجهي داشتند.اما كتابخانه‌هاي دوره ابتدايي خيلي ديرترپديد آمدند و پس ازجنگ جهاني دوم توسعه يافتند. گسترش همه جانبه ونظام‌مند كتابخانه‌هاي آموزشگاهي دربسياري ازكشورها پس ازجنگ جهاني دوم رخ داد. در آسياوافريقا نيزكسب استقلال بسياري ازكشورها سبب گسترش آموزش شد وتوسعه كتابخانه‌هاي آموزشگاهي (در كشورهايي چون اردن، مالزي، نيجريه، و تانزانيا) يكي ازابعاد آن است.
اهداف
مأموريت اصلي كتابخانه آموزشگاهي پيشبرد اهداف آموزشي و پرورشي مدرسه است، بنابراين، حمايت ازبرنامه رسمي تحصيلي ورشد فردي واجتماعي دانش‌آموزان براي كتابخانه آموزشگاهي اهميت دارد. كتابخانه آموزشگاهي مواد يادگيري را دراشكال مختلف فراهم و دانش‌آموزان و كاركنان را به استفاده ازآن تشويق مي‌كند. نگهداري مواد، گسترش مهارت‌هاي اطلاعاتي، وتشويق به خواندن به قصد لذت بردن ازديگروظايف كتابخانه‌هاي آموزشگاهي است. آموزش استفاده‌كنندگان وتوسعه مهارت‌هاي اطلاع‌يابي درآنها ازعرصه‌هاي نوين مورد علاقه كتابخانه‌هاي آموزشگاهي است.
انواع
انواع كتابخانه‌هاي آموزشگاهي را ازلحاظ نوع مخاطب وبرنامه‌هاي تحصيلي مي‌توان به دو گروه تقسيم كرد:
گروه اول كتابخانه‌هاي پيش‌دبستاني و دبستاني هستند كه به‌جزمجموعه اصلي، درهركلاس نيز مجموعه فرعي كوچكي مستقر است.
گروه دوم مدارس دوره راهنمايي تحصيلي ودبيرستان‌ها هستند. دراين نوع مدارس،عمومآ مجموعه دريك كتابخانه مركزي متمركز است وبه‌خاطرتنوع مواد،سازماندهي درآنها بهترصورت مي‌گيرد..
مجموعه
يكي ازمعيارهاي مهم درانتخاب مجموعه براي كتابخانه‌هاي آموزشگاهي اهداف و برنامه‌هاي آموزشي است. تازه بودن مجموعه وبرآوردن نيازهاي آموزشي، روحي،عاطفي، و اطلاعاتي دانش‌آموزان جاي مهمي درمجموعه‌سازي اين كتابخانه‌ها دارد.براساس رسالت آموزشگاه‌ها، منابع آنها را مي‌توان به سه دسته تقسيم كرد: 1) منابع مرتبط با دروس، 2) منابع مرتبط با مطالعه آزاد، و 3) منابع مرجع .
درگروه منابعي كه برنامه‌هاي درسي راحمايت مي‌كنند انواع منابع علمي، آموزشي، و كمك درسي مي‌گنجد،مانند تاريخ ،جغرافيا،علوم، رياضي، تاريخ طبيعي، و فناوري. درگروه دوم، انواع كتابهاي داستان،كاردستي، بازي، سرگرمي، وزرش، و بهداشت قرار دارد. حفظ تعادل ميان دو گروه منابع درمجموعه‌سازي به مقطع تحصيلي ورشته‌هاي موجود در دبيرستان‌ها بستگي دارد. دردبستان‌ها كتابهاي داستان بيشترموردنيازاست وحدود يك چهارم وحتي نصف مجموعه را به خوداختصاص مي‌دهند.
در كتابخانه‌هاي دبستاني و به‌خصوص پيش‌دبستاني، كتاب‌ها مصورورنگي هستند وبيشتربرگسترش دامنه لغات وتقويت زبان تكيه دارند. منابع ديگرمانند معماها،مطالب فكاهي،اسباب‌بازي،جعبه سنگ،مجموعه برگ‌هاي خشك شده،ونظيراينها نيزمي‌تواند درمجموعه قرار گيرد. كتابخانه‌هاي راهنمايي ودبيرستان علاوه برپاسخگويي به نيازهاي آموزشي بايد بتوانند نيازهاي ناشي ازتغييرات شخصيتي، رواني، واجتماعي ناشي ازبلوغ را نيزپاسخگو باشند.
تدوين خط مشي مكتوب براي انتخاب ومجموعه‌سازي مهم است. تأمين بودجه وچگونگي مصرف آن، تعيين كساني كه صلاحيت انتخاب مواد را دارند (معلمان، دانش‌آموزان،اوليا، وكتابداران)، موادي كه بايد تهيه شوند، تعادل مجموعه، معيارهاي ارزيابي مواد كتابخانه، وچگونگي قبول هدايا ازجمله موضوعاتي هستند كه بايد درآن مشخص شود.
سازماندهي وآماده‌سازي
استفاده ازنظام طبقه‌بندي علمي، آموزش وآشنايي دانش‌آموزان با آن را به‌همراه دارد ومقدمه‌اي برسوادآموزي اطلاعات است. درعين حال،سطح سازماندهي مواد بايد متناسب با آموزشگاه باشد ورده‌بندي را بايد درخلاصه‌ترين سطح نگهداشت.خلاصه رده‌بندي ديويي براي موادغيرداستاني كتابخانه‌هاي آموزشگاهي كفايت مي‌كند.
خدمات عمومي
فعاليت‌هاي ذيل درخدمات عمومي كتابخانه‌هاي آموزشگاهي داراي اهميت است: 1) امانت كتاب، 2) خدمات مرجع، 3) تهيه راهنماها، 4) آموزش بهره‌گيري ازكتابخانه واستفاده از منابع پژوهشي،5) آموزش مهارت‌هاي مطالعه، 6) معرفي كتاب، 7) برگزاري نشست با پديدآورندگان، 8) تشويق به مشاركت دركار گروهي، 9) بازديدها، 10) برپايي همايش‌ها ونمايشگاه‌ها، 11) برگزاري دوره‌ها وكارگاه‌هاي آموزشي، و 12) ارتباط با كتابخانه‌هاي ديگر.
فضا و امكانات
طراحي ساختمان كتابخانه بايد با نوع آموزشگاه، مقطع تحصيلي، تعداد دانش‌آموزان، معلمان، و كاركنان مدرسه هماهنگ باشد. براي امانت،مخزن، مرجع، ونشريات بايد فضاي لازم درنظرگرفته شود. تأمين فضا براي گروه‌هاي مطالعاتي ومطالعه انفرادي نيزمهم است.
درباره تخصيص فضا پيشنهاد شده است كه 60 درصد از فضا به ميزها وصندلي‌ها، 15درصد به مطالعات گروهي (كنفرانس‌ها، كلاس‌هاي آموزشي دركتابخانه،وجلسات نقد وبررسي، وجزآن)، و بقيه به سايرتجهيزات اختصاص داده شود.
بلندي ميزها وصندلي‌ها بايد متناسب با قدواندازه مطالعه‌كنندگان باشد. ميزها مي‌توانند به‌صورت انفرادي يا دسته‌جمعي باشند. سهولت دسترسي عادي به بخش‌هاي عمومي كتابخانه براي كودكان و نوجوانان، و به‌ويژه دانش‌آموزان داراي ناتواني‌هاي جسمي موضوع بسيارمهمي در معماري وتجهيزكتابخانه‌هاي آموزشگاهي است.هرگونه عامل خطرزا بايد ازمحيط كتابخانه حذف شود. ورودي‌هاي نامناسب، شيب‌هاي خطرناك، مسيرهاي بدون ديد، وموانع به ظاهركوچك درمسيرعبوركودكان بايد رفع شوند.
نور كافي وزيبايي ظاهري كتابخانه به جذابيت آن درذهن دانش‌آموزان مي‌افزايد وشأن وجايگاه كتابخانه را در محيط آموزشگاه ارتقا مي‌بخشد.
استانداردها
دردهه 1970 دركشورهاي استراليا، كانادا،بريتانيا، وايالات متحده امريكا به ايجاد استانداردهايي براي كتابخانه‌هاي آموزشگاهي توجه شد. بايد اذعان داشت براي كتابخانه‌هاي آموزشگاهي استاندارد ملي به‌ندرت وجود دارد واستانداردي جهاني كه بتواند كليه كشورها وجوامع را ازلحاظ نسبت‌هاي سرانه دربرگيرد، وجود ندارد .استانداردهاي ايفلا و "انجمن كتابداران آموزشگاهي امريكا" اصطلاح "مركزرسانه‌ها" را براي كتابخانه‌هاي آموزشگاهي برگزيده‌اند.
كتابخانه‌هاي آموزشگاهي در ايران
ظاهرًا كهن‌ترين كتابخانه مدرسه‌اي درايران، متعلق به مدرسه ابوحفص فقيه( -264ق.) بوده كه درنيمه قرن سوم قمري دربخارا تأسيس شده است. درحدود 330ق. مدرسه دارالسنه درنيشابوركتابخانه معروف ومعتبري داشت. نخستين كتابخانه آموزشگاهي ايران به معناي جديد در1278ش. درمدرسه لقمانيه (ظاهراً درتهران) تأسيس شد. "قانون اداري وزارت معارف و اوقاف وصنايع مستظرفه" مصوب 28 شعبان 1328ق. درماده پنجم،تشكيل كتابخانه ومجموعه‌هاي علمي وتاريخي درمدارس را ازجمله وظايف اداره معارف مي‌داند. درفاصله سال‌هاي 1300تا 1320ش. با عمومي شدن آموزش و پرورش، نخستين مدارس دولتي درايران تأسيس گرديد، ولي درآنها اثري ازكتابخانه‌هاي آموزشگاهي ديده نمي‌شود. درفاصله سال‌هاي 1320 تا 1357 با اجباري شدن سوادآموزي وافزايش تعداد مدارس، كتابخانه‌هاي آموزشگاهي دربرخي مدارس به وجود آمد، ولي اغلب فعال نبودند وتنها برخي ازآنها نظير كتابخانه‌هاي دبستان فرهاد ودبيرستان‌هاي البرز وايران زمين با معيارهاي امروزي انطباق داشتند.
قانون مصوب 1357، وجود كتابخانه‌هاي آموزشگاهي درمدارس را ضروري اعلام كرد و راه‌هاي تأمين هزينه،مكان، وكتابداردرآن پيش‌بيني شد.
پس ازانقلاب اسلامي كتابخانه‌هاي مدارس زيرنظرواحد "ادبيات و كتابخانه"،اداره‌كل فرهنگي هنريِ معاونت پرورشي وزارت آموزش و پرورش قرار گرفت و اداره آنها به مربيان پرورشي سپرده شد. در1371، وزارت آموزش و پرورش ملزم شد درنقشه ساختمان، محلي را براي كتابخانه درنظر بگيرد وسازمان اموراداري واستخداميِ وقت نيزموافقت كرد درمدارسي كه حداقل 2000 جلد كتاب دارند پست سازماني كتابدارايجاد شود. همچنين براي نخستين‌بار، در1374 رديف بودجه‌اي به مبلغ 5 ميلياردريال براي خريد كتاب براي كتابخانه‌هاي آموزشگاهي درنظرگرفته شد. تشكيل شوراي ترويج كتابخانه‌هاي آموزشگاهي نيزازاقدامات مربوط به ده سال اخيراست. پس ازانحلال معاونت پرورشي دروزارت آموزش و پرورش، كتابخانه‌هاي آموزشگاهي زيرنظرمعاونت ديگري قرار گرفت.
درحال حاضر(نيمه اول1382)،دركشوربراي16920761دانش‌آموزتنها 5053كتابدار آموزشگاهي وجود دارد.
طبق آمار،85 درصد مدارس دوره ابتدايي،60 درصد مدارس راهنمايي، و30 درصد مدارس دوره متوسطه كشورمان، فاقد كتابخانه‌اند. سهم هر كتابخانه دردوره ابتدايي 5/658 كتاب، دردوره راهنمايي 1102 كتاب، ودردوره متوسطه 1543 كتاب است. دردوره ابتدايي به ازاي هردانش‌آموز كمترازيك كتاب، دردوره راهنمايي 8/2، ودردوره دبيرستان 6/5 است. يافته‌هاي بالا نشان مي‌دهد وضع كتابخانه‌هاي آموزشگاهي خصوصاً درمقاطع پايين‌ترتحصيلي (كه بايد بپذيريم عادت به مطالعه درسنين پايين‌تراثرگذارترند)، بسيارناخوشايند،وبه ويژه درقياس با وضع امروزي كتابخانه‌هاي آموزشگاهي جهان بسيارتأسف برانگيزتر است.
و آيا كتابخانه هاي آموزشگاهي به تنهايي مي تواند موجب دانش افزايي دانش آموزان شود ؟! پس لازم است گذرا واجمالي به اين پرسش ها نيز پاسخ گوئيم .(دائره‌المعارف كتابداري،1443-1445، 1385)
براي اين كه يك كتابخانه استاندارد آموزشگاهي داشته باشيم بايد بدانيم كه موارد ذيل مستقيماً در شكل گيري ، تأثيرگذاري وپويايي كتابخانه نقش بسزايي دارند :
الف ) وسايل و لوازم مورد نياز :
1. فضاي استاندارد
2.كتاب
3. نشريات و روزنامه ها
4. وسايل ديداري و شنيداري
5. تجهيزات كتابخانه اي ( ميز – قفسه و ... )
ب ) منابع انساني
1. نيروي انساني متخصص ( كتابدار– معلم )
2. اولياي مدرسه ( مدير– معلمان )
3. دانش آموز
ج ) زمان مناسب استفاده ازكتابخانه ( زنگ مطالعه ).
بنابراين هرگاه گروه الف وب وج درشرايط يكسان دركنارهمديگر قرار بگيرند موجب خواهند شد كتابخانه‌اي استاندارد تشكيل گردد واين كتابخانه درترويج فرهنگ كتابخواني و دانش‌افزايي فراگيران نقش فراوني قطعاً خواهد داشت كه طبيعتا ًنقش منابع انساني(كتابدار+معلم+دانش‌آموز) بسيارتاثيرگذارخواهد بود.
كتابداركتابخانه‌هاي آموزشي
دريك كتابخانه كوچك با تعداد دانش‌آموزان كم وامكانات محدود (مانند آموزشگاه‌هاي چندپايه را اغلب روستاهاي كوچك ودورافتاده سرزمين خودمان) يك نفرممكن است درعين حال مدير ومعلم وهمه كاره آموزشگاه باشد طبيعي است كه باني وبه وجود آورنده كتابخانه نيزاوخواهد بود.هرکس كه به امرگردآوري وايجاد كتابخانه درهرسطحي دست مي‌زند ضروري است كه كوشش كند دراين زمينه آگاهي‌هايي كسب كند ومطالبي اززمينه روش بهترنگهداري و بهره‌گيري ازكتاب را بياموزد ودرعين حال دانستني‌هاي خود را به ديگرهمكاران وحتي دانش‌آموزان مستعد منتقل كند.
درآموزشگاه‌هاي كوچك با كاركنان كم وكمبود امكانات لازم مسوول آموزشگاه نيازدارد كه حتماَ ازوجود دانش‌آموزان مستعد براي ثبت وضبط و نگهداري وگردش كتاب درمجموع براي اداره كتابخانه بهره گيرد.هراندازه كه شماردانش‌آموزان شركت‌كننده دراداره كتابخانه بيشترباشد وروشي اتخاذ شود كه اكثريت دانش‌آموزان خود به طورمستقيم وغيرمستقيم دراداره، گسترش و بهبودوضع كتابخانه شركت داشته باشند واحساس مسوليت كنند وضع مطلوبتر خواهد بود. شركت دانش‌آموزان درامر «كتاب و كتابخانه» دو مزيت فوق‌العاده مهم دارد:
• جاي خالي كتابداروكادرآموزشگاه پر مي‌شود
• دانش‌آموزان با شركت خود در كار كتاب وكتابخانه،احساس مسوليت،تعهد،شخصيت سرفرازي، واعتماد به نفس مي‌كنند وروزبه روزبه امرهمكاري با ديگران وهمگامي درامور دلگرم مي‌شوند.
درآموزشگاه‌هايي كه معلم وكارمند تا حدرفع نيازوجود دارد ضروري است كه يك ياچند نفربه نسبت نيازمسووليت اداره كتابخانه را به عهده گيرند ودرعين حال ازشركت دادن گسترده دانش‌آموزان مستعد وخوش‌ذوق درامركتابخانه غافل نباشند.
كتابداركتابخانه آموزشگاهي بهتراست ازمعلمي و ازدانش وفنون آن وازروان‌شناسي تدريس ويادگيري وبرنامه‌ريزي درسي و آموزشي كم وبيش آگاهي داشته باشد ودانش وآگاهي خود را دراين زمينه پيوسته گسترش دهد.افزون برداشتن تخصص كتابداري با گذراندن دوره‌هاي جديد كتابداري وانجام مطالعات لازم وعمل كتابداري پيوسته تجربه وتخصص لازم را كسب كند(مجيدي،60، 1378).
وظايف كلي
تغييرات وظايف كتابداران به دليل درگيري كتابخانه آموزشگاهي دربرنامه آموزشي است .نقش كتابدارمدرسه فراترازسازماندهي و نگهداري مجموعه مواد است ومسوليت او شامل سه وظيفه كلي است:
1.وظايف اداري
2.وظايف آموزشي
3.وظايف فني.
1.وظايف اداري
برنامه‌ريزي كلي براي برنامه‌هاي كتابخانه و تكميل برنامه؛
طراحي و برنامه‌ريزي براي مكان كتابخانه و تجهيزات و نيزمرتب كردن اثاثيه و تجهيزات كتابخانه؛
برنامه‌ريزي براي آموزش كمك كتابداران (معلمان يا دانش‌آموزان)
تهيه جدول زماني براي استفاده كلاس‌ها ويا گروه‌ها ازكتابخانه؛
فعاليت جهت جذب كمك‌هاي مالي وسازماندهي بودجه كتابخانه ؛
سازماندهي و تقسيم كاركاركنان كتابخانه؛
آماده كردن گزارش‌هاي آماري ،مالي وپيشرفت كاركتابخانه؛
شركت درارزيابي و تكميل برنامه كتابخانه كه به صورت جداگانه توسط مديرمدرسه تدوين مي‌شود؛
ارزيابي ازخدمات ،برنامه ،مواد،نيازهاي دانش‌آموزان ،نيازدهي معلمان ونيازهاي نظام آموزشي
2. وظايف آموزشي
آشنا شدن با تمام جنبه‌هاي برنامه‌هاي آموزشي نظيررشته‌هاي درسي،كتابهاي درسي،راهنماها ،منابع اصلي ،طرح‌هاي آموزشي وغيره؛
برنامه‌ريزي فعالانه با فرد فرد معلمان و گروه‌هاي درسي؛
آشناشدن با نيازهاي فردي،تمايلات وعلايق و توانايي‌هاي دانش‌آموزان و معلمين؛
شركت دربرنامه‌هاي كلاسي به منظوراطلاع يافتن ازنيازها ،علايق وتوانايي‌هاي كلاس‌ها؛
شركت درگروه‌هاي آموزشي و گردهم‌آيي‌ها؛
3.وظايف فني
انتخاب ،سفارش،آماده‌سازي،سازماندهي ورده‌بندي كتب‌ها وگردش موادكتابخانه؛
ثبت دقيق مواد كتابخانه به صورت آمار؛
وجين كتابهاي كتابخانه؛
رفتاركتابدارمدرسه باعث مي‌شود تا دانش‌آموزان دنياي جذاب كتاب‌ها را جستجو كرده و لذت خواندن را درك كنند.
فعاليت‌هاي زير مي‌تواندكتابداررا درايفاي چنين نقشي موفق كند.
1.تشويق دانش‌آموزان به خواندن يك كتاب در كلاس درس؛
2.تشويق دانش‌آموزان به دانستن اينكه چرا نويسنده‌اي يك اثر ادبي را خلق مي‌كند؛
.تشويق دانش‌آموزان به ساختن تصويري ذهني از نويسنده يك اثر به عنوان شخصيتي ويژه؛
4.تشويق دانش‌آموزان به توجه و درك عميق يك اثر ادبي با نظردادن ،گوش كردن وخواندن؛
5.تشويق دانش‌آموزان به گسترش دانش و آگاهي خود با جستجو درزمينه‌هاي گوناگون؛
6. تشويق دانش‌آموزان.به خواندن ديگر آثار نويسنده‌هايي كه يكي ازكتب‌هايش دركلاس خوانده شده‌است؛
7.تشويق دانش‌آموزان به خواندن اثري هم مفهوم با كتابي كه در كلاس درس خوانده شده‌است؛
8. تشويق دانش‌آموزان به خواندن آثار گوناگون ادبي در سبك‌هاي مختلف؛
9. آشنا كردن دانش‌آموزان با بخش‌هاي گوناگون كتاب مانند صفحه عنوان،فهرست مندرجات،تصاوير، نمايه،جداول،كتابنامه و...
گذشته ازكتابدارمتخصص افراد ديگري نيزمي‌توانند دركا‌رهاي كتابخانه كمك كنند مانند معاونان مدرسه،معلمان علاقه‌مندي كه تمايل به افزايش ساعت كارخود دارند،دانش‌آموزان علاقه‌مند و اولياي داوطلب(باب‌الحوائجي،28-25، 1379)
شرايط كتابدار كودكان:
علاوه برشرايط لازم كتابداري ، داشتن معلومات لازم درزمينه روانشناسي كودك وعشق و علاقه به بچه‌ها ودارا بودن شخصيتي كه بتواند انضباط را درآنان برقراركند ضرورت دارد. اصولابادارابودن همه اين خصوصيات زن‌ها بهترازمردان مي‌توانندازعهده انجام اين وظايف برآيند. كتابداران اين قسمت بايد متوجه باشند كه كودكان را بتدريج آماده استفاده ازقسمت‌هاي ديگركتابخانه نمايند بطوريكه پس ازرسيدن به سن مقرربتوانند بدون هيچ‌گونه ناراحتي ازمنابع موجود درقسمت‌هاي ديگركتابخانه استفاده كنند (مظاهري تهراني،25، 1348)
نقش آموزش وپرورش
امروزه نقش كتابخانه هاي آموزشگاهي ، گسترش مفهوم آموزش و ايجاد انگيزه در دانش آموزان براي مطالعه و تحقيق است .. و از آنجا كه ذهن فعال دانش آموز سوالاتي مطرح مي كند كه كتابهاي درسي قادر به پاسخگويي به آنها نيستند ، بنابراين نياز به كتابخانه هاي آموزشگاهي غني و استاندارد يك ضرورت اساسي است.
تفكر خلاق زاييده و محصول آموزش و پرورش خلاق و پويا است و براي رسيدن به اين مهم وجود يك كتابخانه آموزشگاهي استاندارد و پويا در هر واحد آموزشي ضروري است .
درشرايط حاضر، وظيفه آموزش وپرورش صرفا به پايان رساندن محتواي درسي سالانه نيست وديگرنمي توان کودک ونوجوان را به چند کتاب درسي محدود کرد. ذهن جستجوگر دانش آموز، پاسخ به پرسشهاي بي شماري که پيشرفت حيرت انگيزدانش، اکتشافات، اختراعات وتحولات فرهنگي واجتماعي امروزبراي او به وجود مي آورد را ازمعلم و مدرسه مي خواهد. برآوردن اين نيازدسترسي به منابع، کتاب وخدمات کتابخانه آموزشگاهي را ايجاب مي کند. تنها به کمک کتابهاي آموزشي وتربيتي مناسب ومتنوع مي توان محدوديتهاي آموزش وپرورش را شکست. وابستگي شديد به کتابهاي درسي واستفاده صرف ازحافظه دانش آموزان دليلي برعدم اعتماد به نفس معلم است. معملي که ازبهره گيري منابع کتابخانه‌اي دوري مي جويد، بيم دارد که مطالعه کتابهاي غيردرسي پرسش‌هايي را درذهن دانش‌آموزپيش آورد که ازحيطه معلومات اوخارج است. اگرشيوه آموزش وپرورش يک بعدي باشد دانش‌آموزفقط مي آموزد ولي قدرت آن را ندارد که به تنهايي تحقيق کند.معلمي که دانش آموزرا براي پاسخ به پرسشها يا گسترش آگاهي‌هايش، مانند يک راهنما به کتابخانه هدايت مي کند،سبب مي شود که دانش آموزبه تحقيق، تنظيم مقاله يا تهيه مطالبي درزمينه‌اي خاص بپردازد وبه درون کتابهاي مختلف پرورشي و آموزشي راه يابد.
معلم نبايد سعي کند که درمطالعه به تمام دانش آموزان يک روش را تحميل کند يا درمراحل نخست فرا گرفتن آنان را دلسرد کند.هنگامي که روش تدريس منحصربه تعيين وظايف و شنيدن محفوظات نباشد راهنمايي دانش‌آموزبه مطالعه به صورت يکي ازمسئوليتهاي شخصي معلم درخواهد آمد. درواقع مطالعه بايد به عنوان قسمت اصلي تدريس درآيد. بدين ترتيب يک برنامه مطالعاتي، براي استفاده ازمواد آموزشي،تربيتي ازجمله کتاب،نشريات، نواروغيره جايگاه ونقش اساسي درآموزشگاه دارد. اگرمعلمان تکاليف درسي را با کار کتابخانه تطبيق دهند ودانش آموزان را تشويق به استفاده ازکتابخانه کنند کتابخانه ازشکل انبارکتاب بودن در مي آيد. روشهاي مختلف تدريس، درواقع شيوه‌ها وشگردهاي گوناگوني هستند که معلم براي رساندن اطلاعات به دانش آموزان به کارمي گيرد. درروش‌هاي مختلف فعال تدريس مانند پرسشي،مباحثه،علمي وتجربي،عمليات آزمايشگاهي وبازيابي فکري عمل اطلاع رساني انجام مي شود. اگرمعلم ازمنابع کتابخانه‌اي به عنوان منابع اطلاعاتي استفاده کند ودررساندن اطلاعات به دانش آموزان نقش رهبري را ايفا کند، مجموعه اطلاعات گردآوري شده درذهن دانش‌آموزبا يکديگرمرتبط مي شوند درنتيجه دانش‌آموز تحت تاثيرمجموعه‌اي وسيع از اطلاعات به دانايي ونگرش مثبت وبه تبع آن دست به کنش ودانش‌ورزي مي زند. اصولا ارتباط تدريس ويادگيري زماني مشخص مي شود که مفهوم يادگيري را به عنوان مجموعه اي ازاطلاعات وآگاهي‌ها درنظر آوريم. يکي ازمشکلات اساسي معلمان اين است که فرصت کافي براي پيدا کردن عناوين کتابهاي مناسب درزمينه‌هاي تدريس خود يا براي مطالعه آزاد ندارند. ازآنجايي که کم کردن ساعتهاي تدريس درشرايط فعلي براي نظام آموزش وپرورش مشکل آفرين است،علمي‌ترين راه ايجاد بانک اطلاعاتي، مشتمل برکتابهاي مناسب ومرتبط با برنامه درسي ويا همه زمينه‌هاي موضوعي مربوط به دروس ونيزعلايق دانش آموزان است. اين امرازطريق مشاوره با مراجع ونهادهاي رسمي که به بررسي، داوري وانتخاب کتابهاي آموزشي و تربيتي مي پردازند مي تواند انجام شود و با اين ديدگاه دبيرخانه سامان بخشي کتابهاي آموزشي مستقر دردفترانتشارات کمک آموزشي ازسال 1379 با برگزاري چندين دوره جشنواره هاي کتابهاي آموزشي رشد، کتابهاي آموزشي وتربيتي مناسب ومرتبط با برنامه‌هاي درسي را شناسايي وضمن تشويق پديد آورندگان آن ازطرق مختلف ازجمله لوح فشرده بانک اطلاعات توصيفي بيشتراز4000 کتاب آموزشي مفيد،کتابنامه‌هاي رشد، پايان كتابهاي درسي وياسايت سامان كتاب( معرفي آثاربرتردرهرحوزه آموزشي پرداخته است).(رون،1385)
بررسي وضعيت كمي و كيفي كتابخانه هاي مدارس
احتمالاً شايد هم شنيده ايد درمواردي خانم معلمي به خاطراين كه نزديك بازنشستگي است يا در چند ماه آينده مرخصي زايمان دارد مسئول كتابخانه شده است. آقا معلمي كه منع التدريس است، كهولت سن دارد، مريض است يا به هردليلي توان اداره كلاس را ندارد، مسئول كتابخانه آموزشگاه مي شود. درآموزش وپرورش روال براين است اگركتابدارمتخصصي استخدام شده باشد ودرزمينه‌هاي ديگرتوانايي تدريس داشته باشد،به خاطرحقوق ومزاياي پايين كتابدار(چون 36) ساعت موظف دارد ونيزارتقاء شغلي تعلق نمي گيرد) يا بي توجهي ساير همكاران يا نبود امكانات وتجهيزات كافي، ترجيح مي دهد كه تدريس كند.
درطول سال درمورد كتابخانه‌هاي آموزشگاهي وتلاش براي ايجاد عادت مطالعه مادام العمر دردانش آموزان، اخبارگوناگون ومقطعي ازمسئولين مي شنويم. عده‌اي ازسرانه پايين كتاب و تلاش براي افزايش آن خبرمي دهند،عده‌اي به برپايي نمايشگاه‌هاي كتاب درسراسركشور اشاره مي‌كنند،عده‌اي به افزايش سرانه پرورشي مدارس كه سرانه كتابخانه بخشي ازآن است تأكيد دارند،نهايتاً اين كه هركدام به زعم خويش نسخه‌اي براي كتابخانه‌هاي آموزشگاهي تجويز مي نمايند.
به نظرمي‌رسد كه اكثراً با اين عقيده موافق هستيد ومشاهده كرده‌ايد كه بخش كثيري ازدانش آموزان فارغ التحصيل ما امروزه به غيرازمطالعه كتابهاي تستي ومنابع كنكور(به ويژه در مقطع دبيرستان وپيش دانشگاهي) به تعداد انگشت شماربا كتابهاي ديگرآشنا هستند. يا شيوه استفاده ازكتابخانه،سازماندهي دانش درون كتابخانه ،سازماندهي كتابهاي مرجع،ابزارهاي كمكي استفاده ازمنابع دانش، بانك‌هاي اطلاعاتي،روش جستجوي موثر،روش تحقيق به شيوه علمي آشنايي ندارند. به طوري كه وقتي وارد دانشگاه مي شوند دراستفاده ازمنابع دانش جهت رفع نيازهاي علمي خود ناتوانند.
كمترآموزشگاهي را پيدا مي كنيد كه درهنگام طراحي وساخت فضايي به عنوان كتابخانه براي آن درنظرگرفته شده باشد.اكثراً فضاي كتابخانه به صورت مشترك براي امورديگرنيزاستفاده مي شود. درآموزش وپرورش كوچكترين امور،حتي امورخدماتي، داراي پست ومعيار مشخص ومتولي وكارشناس است، اما كتابخانه...
همان طوركه ذكرشد كتابخانه‌هاي آموزشگاهي درگيرمشكلات متعددي هستند كه موجب شده است نقش آنها كمرنگ شود ودرعمل بدون كارآيي باشند.راستي اين مشكلات ازكجا ناشي مي شود؟براي رفع اين مشكلات چه راه حلي مناسب است؟ ازكجا شروع كنيم؟ مسئولان، مدير، معلم، دانش آموزهركدام چه نقش ووظيفه‌اي دراين زمينه دارند؟
دراين مقاله سعي شده است ضمن معرفي اركان كتابخانه و بيان مختصر برخي فعاليت هاي تخصصي كه در هر كدام صورت مي گيرد و مقايسه وضعيت موجود كتابخانه هاي آموزشگاهي با آن، راه حل هاي پيشنهادي براي رفع مشكلات نيزارائه گردد. اميد كه مسئولين دلسوزبه اين مهم توجه نموده وبه صورت ريشه‌اي درجهت توسعه كتابخانه‌هاي آموزشگاهي كه يكي اززيرساخت‌هاي مهم علمي كشوراست، گام بردارند.
كتابخانه داراي چهارركن زيراست كه فراهم نبودن هركدام ازآنها موجب مي شود كه اين نهاد اجتماعي عملكرد ناقص داشته باشد.
هرساله نمايشگاه‌هايي درزمينه كتابخانه‌هاي آموزشگاهي برگزارمي شود، اما دراختياريكي دو ناشرقراردارد،معلمان ودانش آموزان به رغم درصد بالاي تخفيف (30درصد) قدرت خريد آن را ندارند و يا اين كه محتواي كتب را متناسب با نيازخود نمي دانند. مي توان گفت كه قسمت عمده‌اي ازعناوين تكراري هستند واگربراي مدارس خريداري شوند ويا با تخفيف (70درصدي) كه آموزش و پرورش به عنوان سوبسيد درنظرمي گرفت، به كتابخانه‌هاي آموزشگاهي تزريق شوند. درواقع كارچندان مفيد صورت نگرفته است، چون ميزان توجه به معيارهاي كيفي بسياركم است وهزينه كارآيي وهزينه- سودمندي يا اثربخشي مدنظرقرارنمي گيرد.
پيشنهادات:
1- با توجه به اين كه قانون جامعي درمورد كتابخانه‌هاي آموزشگاهي وجود ندارد، تدوين قانون متناسب با معيارها وانتظارات ازكتابخانه‌هاي آموزشگاهي ضروري به نظرمي رسد.
2- هم مجلس محترم شوراي اسلامي وهم وزارت محترم آموزش وپرورش بهتراست از متخصصان رشته كتابداري واطلاع رساني درتدوين قانون، آيين نامه‌ها ومقررات مربوط به اموركتابخانه‌هاي آموزشگاهي استفاده نمايند تا موفقيت‌هاي بهتري حاصل شود. بايد بپذيريم كه امروزه كوچكترين كارها نيزنيازمند متخصص است چه برسد به كنترل دانش بشري.
3- علاوه بربهره گيري ازمشاوران كتابداري واطلاع رساني براي تصويب قانون مربوط به كتابخانه‌ها،ايجاد واحد مستقلي كه صرفا به اموركتابخانه‌ها بپردازد دروزارت آموزش و پرورش ضروري به نظرمي رسد.
4- جهت اداره دفتراموركتابخانه‌هاي آموزشگاهي درسطح وزارتخانه ازافراد داراي مدرك دكتري كتابداري ونيزدرسطح سازمان‌ها ازفوق ليسانس ودرسطح ادارات ازليسانس رشته مذكوراستفاده گردد.
5- به ضرورت كتابخانه‌هاي آموزشگاهي همانند سايرامورومتناسب با قانون مصوب شده نگريسته شود ودرسطح فوق ديپلم كتابدارلازم استخدام گردد. درضمن افرادي نيزكه درحال حاضرداراي مدرك كتابداري نيستند،اما علاقه‌مند هستند (مثل مربيان پرورشي) طي آموزش هاي ضمن خدمت پيوسته آموزش‌هاي لازم داده شوند.
6- وضعيت حقوق ومزاياي كتابداران مدارس همانند سايرمشاغل درنظرگرفته شود وجزو گروه آموزشي قرارگيرند، نه اداري. بايد باوركرد كه كتابدارمي تواند درزمينه آموزش به دانش آموزان،ازطريق فراهم نمودن منابع ونيزآموزش روش تحقيق ومهارت‌هاي اطلاع يابي تأثيربسزايي دريادگيري دانش آموزان وايجاد عادت به مطالعه داشته باشد.
7- ارزيابي كيفي كتابخانه‌هاي آموزشگاهي به صورت مداوم وعلمي وتحت نظارت واحد مشخص دروزارت آموزش وپرورش انجام شود.
8- نتايج سرمايه گذاري درزمينه كتاب وكتابخانه‌هاي آموزشگاهي به صورت بلندمدت بروز خواهد كرد. ازاين رواختصاص بودجه دراين مورد جاي نگراني نيست،چون دربلندمدت مي توان به موفقيت آينده سازان كشوراميدوار شد.
9- مطالعه درجامعه امري است كه ازنهاد خانواده بايد شروع شود، درمدارس استمراريابد و با استمرارسبب نهادينه شدن فرهنگ مطالعه دربطن جامعه شود.اين عوامل سبب توسعه پايدار درجامعه مي گردد. ازاين رونگاه به كتابخانه‌ها بايد جدي وعميق دنبال شود.
الف) 1- هر كتابخانه به گروه خاصي ازجامعه خدمات ارائه مي كند. 2-حجم انتشارات به صورت تصاعدي افزايش مي يابد. 3-تنوع مواد حاوي اطلاعات ازنظرشكل ظاهري ونحوه استفاده زياد شده است. 4-هر كتابخانه ازنظرمكان و فضا داراي محدوديت‌هايي است. 5-بودجه‌اي كه هركتابخانه دراختياردارد محدود است وبايد با توجه به نيازهاي اساسي استفاده كنندگان تخصيص يابد، به دلايل فوق گزينش صورت مي گيرد. فرد يا افرادي كه مسئوليت گزينش مواد كتابخانه را به عهده مي گيرند، لازم است از توانايي‌هاي لازم برخوردارباشند. اصول گزينش را به كار گيرند، توانايي ارزيابي منابع مختلف را داشته باشند وقادربه ارزيابي مجموعه كتابخانه خود باشند ونيازهاي اطلاعاتي ونيزرفتاراطلاع يابي جامعه‌اي كه كتابخانه به آن خدمات ارائه مي كند،را شناسايي كنند.
ب) گردآوري منابع كتابخانه پس ازگزينش صورت مي گيرد. به اين معني كه كتابدارپس از انتخاب منابعي كه لازم است براي كتابخانه تهيه شود، مي تواند ازراه خريد،مبادله،اهداء اقدام به دسترس پذيري آنها براي جامعه كتابخانه خود نمايد. بديهي است كه اين كارداراي مراحل اداري مختلفي است ولازم است يك فرايند منطقي براي آن درنظرگرفته شود. فرآيندي كه حداقل هزينه، وقت وانرژي را دربرگيرد ودرعين حال اهداف گردآوري نيزتحقق يابد. دراين راستا كتابداران علاوه برروش‌هاي سنتي تهيه كتاب بايد متناسب با پيشرفت فناوري وتنوع مواد كتابخانه استفاده ازامكانات روز آمد را نيزمدنظر داشته باشند.
نظم و سازمان دانش:
دو فعاليت عمده كه به منظورسازماندهي دانش ومنظم كردن منابع ومواد كتابخانه‌اي صورت مي گيرد،عبارتند از: الف) فهرست نويسي ب)رده بندي. اين دوفعاليت حاصل تكامل تلاش‌اي بسياري است كه درطول تاريخ كتابداران براي كنترل ونظم دانش انجام داده‌اند وامروزه كه ما درهزاره سوم قرارگرفته‌ايم اين دو فعاليت به شكل استاندارد ومورد قبول تقريبا در تمام دنيا انجام مي شود.
كتابداران متخصص علاوه برگذراندن واحدهاي متعدد علمي درزمينه فهرست نويسي ورده بندي و كارورزي دركتابخانه‌هاومراكزاطلاع رساني درزمان تحصيلات دانشگاهي، لازم است درزمان فعاليت رسمي خود در كتابخانه،دستنامه‌ها ومنابع مرجع لازم براي فهرست نويسي ورده بندي مانند فهرست مستند مشاهير، سرعنوان‌هاي موضوعي و گسترش‌هاي آن، راهنماي رده بندي، كتابشناسي ملي و... ونيزنرم افزارهاي كتابخانه‌اي را دراختيارداشته باشند تا بتوانند به شيوه علمي كتابخانه را منظم نمايند.
دانش گستري:
توجه به دانش گستري موجب مي شود كه اهداف كتابخانه تحقق يابد. در واقع اگركتابخانه داراي مجموعه غني ازمنابع باشد ونظم وترتيب آن هم بي عيب ونقص باشد،اما براي استفاده به كارگرفته نشود، سودي نخواهد داشت.
وضعيت موجود
وضعيت كنوني كتابخانه‌هاي آموزشگاهي براساس بررسي‌هاي سطحي و اندكي كه صورت گرفته است،نيز شواهد موجود مدارس ازنزديك به هيچ وجه درحد استانداردهاي اين حرفه نيست.به عبارت ديگراگرچه نتيجه برخي پژوهش‌ها با خوش بيني آمارهايي اعلام كرده‌اند،اما واقعيت چيز ديگري را بيان مي كند.
همان‌طوركه قبلا درمقدمه اشاره شد، كتابخانه‌هاي آموزشگاهي ازنظر ركن سازمان ومديريت تقريبا درحد صفرهستند. دركدام مجوزوآگهي استخدامي شما مشاهده كرده‌ايد كه اقدام به استخدام كتابدارآموزش ديده ومتخصص شده باشد؟ افرادي هم كه قبلا معلم بوده ووارد رشته كتابداري واطلاع رساني شده‌اند با توجه به شرايطي كه درمقدمه اشاره شد، ازتصدي اين پست خودداري مي كنند.
دركدام نقشه وپلان ساختمان آموزشي شما مكان ازپيش تعيين شده براي كتابخانه آموزشگاهي مشاهده مي كنيد؟ ادعا نداريم كه اصلا وجود ندارد، اما يقين داريم كه درصد آن، آن قدراندك است كه مي توان ازآن چشم پوشيد.
با كدام سهم ازسرانه پرورشي (حداكثر10درصد مجاز است) مي توان هم براي كتابخانه آموزشگاهي ميزوقفسه وصندلي استاندارد خريداري كرد و هم به فكرتهيه كتاب بود؟ اگرخوشبين باشيم كه بودجه به اندازه كافي هم وجود داشته باشد، كدام كتابدارمتخصص طبق اصول فني نيازها را شناسايي واقدام به گزينش وگردآوري، سازماندهي ودانش گستري نمايد؟(روزنامه کیهان،1386)
وضعیت کتابخانه های آموزشگاهی کشور:
آنچه دربدوامربه ذهن متبادرمی شود آن است که گفته شود کتابخانه‌های آموزشگاهی ما در وضعیت نامطلوبی به سرمی برند چرا که نتایج حاصل ازتحقیقات وپژوهشهای پژوهشگران و محققین پیرامون این مسئله کاملا آشکار است.
وجود مشکلات کتابخانه‌های آموزشگاهی را می توان اینگونه دسته بندی كرد:
1- امکانات وتجهیزات موجود درکتابخانه‌های آموزشگاهی کشوربا استانداردهای جهانی فاصله زیاد دارد.
2- اکثرمدارس و آموزشگاههای کشورفاقد کتابخانه به معنای واقعی آن می باشند.
3- مجموعه کتابخانه های موجود در کشورروزآمد نبوده ومتناسب با نیازهای دانش آموزان نیست.
4- کمبود نیروی متخصص کتابداری ازجمله مسائلی است که کتابخانه‌های آموزشگاهی کشور ازآن رنج می برند.
5- بین فضای مطالعاتی ، مجموعه کتابخانه وتعداد دانش آموزان تناسبی وجود ندارد.
6- سرانه خرید منابع اطلاعاتی برای کتابخانه‌های آموزشگاهی چندان رضایت بخش نمی باشد.
7- خرید کتاب براساس اصول مجموعه سازی حرفه کتابداری صورت نمی گیرد.
دراین میان باید به مسایلی همچون عدم شناخت جایگاه کتابخانه‌های آموزشگاهی ازسوی اولیاء ومربیان،عدم تشویق دراستفاده ازکتابخانه و ... نیزمزید برعلت می شوند تا چنین کتابخانه‌هایی نتوانند به معنای واقعی ابراز هویت کنند.
با توجه به موارد یاد شده ضرورت وجودی سه عامل اساسی کاملا مشهود است که دراینجا به اختصاربه آنها اشاره می شود:
الف: نبود منابع اطلاعاتی روزآمد
وجود منابع اطلاعاتی مفید ومناسب ازجمله مسایلی است که باید هنگام مجموعه سازی کتابخانه‌های آموزشگاهی بدان توجه داشت. متاسفانه درحال حاضرمجموعه بسیاری از کتابخانه‌ها نه تنها به روزنمی باشد بلکه به دلیل گذشت زمان روبه فرسودگی گذاشته‌اند. از سوی دیگربه دلیل عدم رعایت اصول فراهم آوری منابع مورد نیاز،سو گیری وگرایش به تهیه منابع یک یا چند موضوع کاملا مشهود بوده واین درحالی است که تهیه وتامین منابع کتابخانه باید متناسب با شرائط گروه‌های سنی و پایه‌های مختلف تحصیلی صورت گیرد. در این خصوص باید به نکات ذیل توجه شود:
1- تهیه وتامین منابع کتابخانه‌ها باید براساس یک خط مشی مدون وبا توجه به نیازهای اطلاعاتی دانش آموزان صورت پذیرد.
2- هنگام تهیه وتامین منابع کتابخانه‌ای ، قوت و ضعف موضوعات موجود شناسایی و از سوگیری وگرایش به سمت یک یا چند موضوع خاص جلوگیری شود.
3- کیفیت منابع اطلاعاتی از لحاظ محتوایی بر کمیت آنها ارجحیت داشته و نباید صرف داشتن تعداد زیاد مجموعه مورد توجه باشد.
4- سرانه خرید کتاب درآغازهرسال تحصیلی به صورت جداگانه تعریف ودراختیار مدارس وآموزشگاهها قرارگیرد تا آنان خود بتوانند نیازهای اطلاعاتی دانش آموزان را فراهم سازند.
5- برای خرید منابع مورد نیاز کمیته خرید تشکیل شود اما تصمیم گیری نهایی به عهده کتابدارگذاشته شود.
ب: کمبود نیروی متخصص کتابداری
کمبود نیروی انسانی متخصص نیزازجمله مشکلاتی است که وجود آن درکتابخانه‌های آموزشگاهی کاملا" محسوس می باشد. درموارد متعدد مشاهده شده است که درکتابخانه‌های مدارس ازافرادی به عنوان کتابداراستفاده می شود که درمرزبازنشستگی بوده ویا بنا به دلائلی به غیرازعلاقه وتخصص به این سمت گمارده شده‌اند که بدون تردید نه تنها پویایی فعالیتهای کتابخانه‌ای را به همراه ندارد بلکه ممکن است نتیجه معکوس نیزداشته باشد. باید درخاطرداشت یک کتابدارعلاوه برتخصص باید فردی دلسوزوعلاقمند ودرعین حال با شور و نشاط باشد تا بتواند در انجام وظیفه خود که همانا ایجاد شوق وانگیزه دردانش آموزان به منظوربهره گیری ازمنابع کتابخانه است موفق باشد.
کتابدارکتابخانه آموزشگاهی باید کسی باشد که علاوه برتخصص ویا حداقل گذراندن دوره‌های کتابداری با عشق وعلاقه به کارپرداخته وبا صعه صدروصبروحوصله نسبت به گرایش مطالعاتی دانش آموزان آگاهی یافته،با معلمان ومربیان درارتباط بوده و با انتخاب صحیح انواع منابع اطلاعاتی مفید ومناسب راه را برای کمک به رشد وتعالی فکری دانش آموزان را فراهم سازد.
ج: نبود فضای کتابخانه ای
سومین مسئله دررابطه با کتابخانه‌های آموزشگاهی فضاهای کتابخانه‌ای است که آموزشگاههای کشورما ازاین بابت نیزدرفقربه سر می برند. شواهد حاکی ازآن است که دربرخی ازمدارس وجود یک یا چند قفسه کتاب دراتاق مدیریا نمازخانه آموزشگاه به عنوان کتابخانه تلقی شده واین درحالی است که یک کتابخانه باید ازجهات مختلف برای انجام فعالیتهای مختلف کتابخانه‌ای مناسب باشد وشوق و انگیزه لازم را دردانش آموزان برانگیزاند.آنچه باید درطراحی فضای کتابخانه‌ای مورد توجه قرار گیرد آن است که دانش آموزان آن فضا را تحت عنوان کتابخانه بشناسند ودرطول روزبا مانعی برای استفاده مواجه نشوند.
نتیجه گیری :
یک نظام آموزشی درعصرحاضرنیازمند داشتن کتابخانه‌هایی پویاست تا با فراهم آوردن انواع منابع اطلاعاتی مناسب معلمین ودانش آموزان را درفرایند یاددهی ویادگیری همراهی کنند. ازآنجا که درتعلیم وتربیت نوین کتابخانه‌های آموزشگاهی به عنوان یکی ازسه ضلع مثلث آموزش ویا به عبارت دیگرپل ارتباطی بین معلم ودانش‌آموزمی باشند بنابراین شناخت ضرورت وجودی آنان امری حیاتی بوده ونادیده گرفتن نقش مفید وسازنده آنها اثرات سویی برنظام آموزشی خواهد داشت.
عدم تعریف فضای کتابخانه‌ای، روزآمد نبودن منابع و کمبود نیروی انسانی متخصص از جمله مشکلاتی است که درحال حاضرکتابخانه‌های آموزشگاهی با آن مواجه‌اند که لازم است دراین باره تمهیدات لازم ازسوی دست اندرکاران تعلیم وتربیت کشوراندیشیده شود تا شاهد پویایی وشکوفایی هرچه بیشترنظام آموزشی کشورباشیم.
منابع
1)ابرامي،هوشنگ. شناختي ازدانش شناسي ،( علوم كتابداري ودانش‌رساني ). تهران : انجمن كتابداران ايران ، 1356 .
2)باب‌الحوائجي،فهيمه.نقش و اهميت كتابخانه‌هاي آموزشگاهي و رهنمودهايي براي كتابخانه‌هاي كودكان .تهران:پژوهشكده تعليم و تربيت ،1379.
3)دائرة المعارف کتابداری واطلاع رسانی.ج2.تهران:سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران،1385.
4)سلطاني،شيفته. خودآموزكتابداري چگونه كتابخانه‌اي كوچك بسازيم ؟. تهران : دبيرخانه هيأت امناي كتابخانه هاي عمومي كشور،1377 .
5)مجيدي،موسي.راهنماي ايجاد و گسترش كتابخانه‌هاي آموزشگاهي .تهران:سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي ،دفتر انتشارات كمك آموزشي ،انتشارات مدرسه ،1378.
6)مظاهري تهراني،ناصر؛ فقيهي،محمدهادي.دانستني‌هاي كتابداري . تهران،1348.
7)رون،سید امیر.(1385)." نقش معلم در بهره گيري دانش آموزان از کتابهاي آموزشي مفيد و مناسب "
[http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1261777online,available:]
8)روزنامه کیهان.(1387)"بررسي وضعيت كمي و كيفي كتابخانه هاي مدارس قلب اطلاعات و مركز تقويت دانش در مدرسه"[online,available: http://www.kayhannews.ir/860905/10.htm#other1001]
مطالب مشابه :
بخش هاي مختلف يك كتابخانه:
بخش هاي مختلف يك كتابخانه: - اداري : دسترسي هاي همه اطلاعات لازم در مورد انواع پله شامل
انواع كتابخانه‌ها و اصول طراحی کتابخانه
معماران نوین - انواع كتابخانه‌ها و اصول طراحی کتابخانه - طراحی نما و طراحی داخلی ساختمان
بررسی کتابخانه های آموزشگاهی کشور
انواع. انواع كتابخانه‌هاي آموزشگاهي را ازلحاظ نوع "قانون اداري وزارت معارف و اوقاف
دانلود طرح توجیهی تولید ام دی اف MDF
تولید انواع كتابخانه در مصارف خانگي و ميزاداري ، كتابخانه و فايل در بخش اداري به
برنامه‌ریزی و مدیریت توسعه خدمات برون‌کتابخانه‌ای در مراکز اطلاع‌رسانی تخصصی
در مقايسه با ساير انواع كتابخانه ها، امکان به موازات تحول در نظامهاي اداري و تجاري در
انواع اراضی
دانستنیهای املاک و مستغلات دریا - خمام - انواع اراضی - اطلاعات، راهنماییها و معرفی املاک و
انواع اراضی
انواع اراضی (تجاري اداري، تجاري مسكوني ، مسكوني شامل كتابخانه كودكان و كتابخانه
آيين نامه مربوط به شرايط و طرز انتخاب و حدود وظايف و مسئوليت هاي امين اموال
دائم از واحد اداري ذيربط خارج شود موزه ها ، كتب كتابخانه ها و انواع كالاي انبارها
آيين نگارش مكاتبات اداري
كتابخانه الكترونيكي انواع نامه هاى ادارى . در اداره ها و سازمان ها گونه هاى متفاوتى
برچسب :
انواع كتابخانه اداري