مدیریت آموزشی
تعریف مدیریت
مدیریت در مفهوم کلی و عام، از دیدگاه‌های متفاوتی تعریف شده است. ماری
پارکر فالت می‌گوید: مدیریت، هنر انجام دادن کارها به وسیله‌ی دیگران است. در این
معنی هر کس بتواند کارها را با استفاده از نیروی دیگران به انجام برساند، مدیر است.
به عبارت دیگر، مدیر هماهنگ‌کننده و کنترل‌کننده فعالیت‌های دسته‌جمعی برای رسیدن
به هدف مطلوب سازمان با حداکثر کارآیی است.[2]
در تعریف جامع‌تر، مدیریت را هماهنگی منابع انسانی و مادی در جهت تحقق
هدف‌های سازمانی گفته‌اند.[3]
می‌توان گفت: مدیریت، فعالیتی است منظم، در جهت تحقق هدف‌های معین که از
طریق ایجاد روابط میان منابع موجود، انجام دادن کار با مشارکت افراد دیگر و شرکت
فعال در تصمیم‌گیری صورت می‌گیرد. به بیان دیگر، منظور اصلی مدیریت در هر سازمانی
عبارت است از هماهنگ‌سازی کوشش‌های افراد انسان و استفاده از منابع دیگر برای تحقق
هدف‌های سازمان. در مؤسسات آموزشی این هدف‌ها مربوط به امور آموزش و پرورش و پیشبرد
یادگیری است.[4]
فراگرد مدیریت
تلقی مدیریت به عنوان "فراگرد" یا "فرایند" نسبتا تازگی دارد. مفهوم
فراگرد، بر شیوه منظم انجام دادن کارها دلالت دارد و به توالی گام‌ها یا عناصری که
به هدف خاصی منجر می‌شود، اشاره می‌کند. زیرا که همه مدیران، صرفنظر از قابلیت‌ها
یا مهارت‌های خاص خود، به فعالیت‌های پیوسته و منظمی می‌پردازند تا به هدف‌های معین
نایل گردند. نخستین بار سقراط از مدیریت به عنوان فراگرد اجتماعی یاد کرد؛ فراگردی
که متضمن یک سلسله وظایف، فعالیت‌ها و روابط متقابل بوده و مناسبات و روابط متقابل
افراد در آن نقشی اساسی دارد.[5]
تعریف مدیریت آموزشی
مدیریت آموزشی به معنی عام، برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی، هدایت، هماهنگی و
نظارت و ارزشیابی فرایند آموزش تعریف شده است. اما مدیریت به معنی خاص، به صورت‌های
زیر تعریف می‌شود:
· مدیریت آموزشی، راهنمایی، مددکاری و
ایجاد محیط مناسب برای فعالیت آموزشی است.
· مدیریت آموزشی، فراگردی اجتماعی است
که مستلزم ایجاد، نگهداشتن، برانگیختن، کنترل کردن و وحدت بخشیدن نیروهای انسانی و
مادی می‌باشد که به‌طور رسمی و غیررسمی در درون یک نظام واحد شکل و سازمان
می‌یابند، تا هدف‌ها و مقاصد آموزشی را تحقق بخشند.
· مدیریت آموزشی، فرایند هماهنگ کردن
استعدادهای آدمی و بهره‌گیری از شرایط محیطی برای اهداف آموزشی است.[6]
با توجه به آنچه گفته شد، مدیریت آموزشی غالبا به معنی خاص، مورد نظر
است. یعنی مدیریت آن بخشی از فعالیت‌های سازمان‌های آموزشی است که مستقیما با امر
آموزش و پرورش و یادگیری مرتبط است. از جمله، فعالیت‌های مربوط به برنامه‌های
آموزشی، مواد و محتوای دروس، روش‌ها و وسایل آموزشی، مشاوره و راهنمایی تحصیلی،
اقدامات آموزشی مکمل، امور معلمان و دانش‌آموزان.[7]
ضرورت مدیریت آموزشی
امروزه، عصر مدیریت و رهبری است و موفقیت نهادها و سازمان‌ها تا حد زیادی
به کارآیی و اثربخشی مدیریت بستگی دارد.[8] ساخت نظام آموزشی هر کشوری دربرگیرنده‌ی مجموعه‌ای از
نیازهای سازمان‌های رسمی آن کشور بوده و عملکرد نظام آموزش و پرورش که مدیران
آموزشی اداره آن را بر عهده دارند، نه تنها از نظر پیشرفت اقتصادی و اجتماعی مهم
است، بلکه از نظر تأثیری که بر تحرک شغلی و انتظارات دارد، از اهمیت تعیین‌کننده‌ای
برخوردار است. همچنین آموزش و پرورش، بهترین وسیله، برای ایجاد تغییر ارزش‌ها و
رفتارها به‌شمار رفته و باعث می‌شود که افراد، به تناسب استعداد و رغبتی که دارند
برای انجام خدمت‌های اجتماعی و اقتصادی و کسب مشاغل و در نتیجه آسایش فردی مهیا
شوند. از اینرو، از آغاز قرن اخیر، هیچ کشوری بدون توسعه در مؤسسات آموزشی و مدیران
آموزشی تحصیل کرده و مجرب، مراحل توسعه و پیشرفت را طی نکرده است.[9]
بنابراین، با افزایش تعداد دانش‌آموزان در سطوح مختلف آموزشی، تأسیس
مدارس و مراکز آموزشی جدید، استخدام معلمان بیشتر و سرمایه‌گذاری بیشتر، ضرورت
یافته است. از سوی دیگر، ضرورت در تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری، بهبود کیفی و ایجاد
فرصت‌های برابر آموزشی برای همگان، نقش خطیر مدیریت نظام آموزشی را بارزتر ساخته
است.[10]
اهداف مدیریت آموزشی
هدف کلی آموزش و پرورش در هر جامعه‌ای این است که هر فرد را طبق الگوی
ارزش‌های فرهنگی، سیاسی، دینی و اجتماعی خود تربیت کرده و انسانی متناسب تحویل
جامعه دهد. اهداف آموزش و پرورش سه نقش مهم در مدیریت آموزشی ایفا می‌کنند: اولا به
فراگرد آموزش و پرورش جهت می‌دهند، ثانیا انگیزه‌ی حرکت و فعالیت را به وجود
می‌آورند و ثالثا ملاک‌های کنترل و ارزشیابی فعالیت‌های آموزشی را ایجاد
می‌نمایند.[11]
مدیریت آموزشی، باید قبل از هر چیز اهداف آموزش و پرورش را به خوبی
شناخته و آنها را مورد بررسی قرار دهد و به‌کار بندد که برخی از آنها عبارتند
از:
· کمک به افراد سازمان آموزشی برای
رسیدن به اهداف آموزش و پرورش
· راهنمایی اعضای سازمان برای تشخیص و
درک بهتر هدف‌ها
· راهنمایی، همکاری، کمک، تقویت و حمایت
از اعضای سازمان آموزشی
· مشارکت افراد در تصمیم‌گیری و تبادل
نظر آنها و ایجاد مسئولیت‌های مشترک در سازمان آموزشی
· ایجاد روابط انسانی مطلوب و احترام
متقابل بین مدیر و اعضای سازمان آموزشی
· شناخت نیازها و حل مشکلات دانش‌آموزان
به منظور دستیابی به اهداف آموزشی
· توجه به تفاوت‌های فردی و کمک به کشف
و بروز استعدادهای دانش‌آموزان
· کمک و یاری به بهبود و اصلاح فرآیند
آموزش و پرورش
· فراهم نمودن امکانات و زمینه مساعد
برای بروز خلاقیت و ابتکار، به منظور رشد و بلوغ فکری اعضای سازمان
· ایجاد هماهنگی بین منابع و
فعالیت‌های سازمان آموزشی.[12]
مهارت‌های سه‌گانه مدیریت
رابرت کاتز، مهارت‌های مورد نیاز مدیران را به صورت فنی، انسانی و ادراکی
طبقه‌بندی کرده است. مهارت، به توانایی‌های قابل پرورش شخص که در عملکرد و ایفای
وظایف منعکس می‌شود، اشاره می‌کند. منظور از مهارت، توانایی به‌کار بردن مؤثر دانش
و تجربه‌ی شخصی است.
1. مهارت فنی[13]
یعنی دانایی و توانایی در انجام وظایف خاص که لازمه آن ورزیدگی در کاربرد
فنون و ابزار ویژه و شایستگی عملی در رفتار و فعالیت است. مهارت فنی از طریق تحصیل،
کارورزی و تجربه حاصل می‌شود. مدیران، معمولا این مهارت‌ها را طی دوره‌های کارآموزی
فرامی‌گیرند، نظیر دانش، روش‌های برنامه‌ریزی، بودجه‌بندی، کنترل، حسابداری، امور
مالی، کارگزینی و غیره. ویژگی بارز این مهارت این است که به بالاترین درجه شایستگی
و خبرگی در آن می‌توان دست یافت.[14]
2. مهارت انسانی[15]
منظور دارا بودن توانایی و قدرت کار کردن با مردم، در انجام کار به
وسیله‌ی آنان است. در این نوع از مهارت، مدیران قادرند، انگیزه‌های کارکنان را
دریابند و از محرک‌ها و نیازهای آنان در رهبری مؤثر بهره گیرند.[16] مهارت انسانی به آسانی قابل حصول نیست و
روش‌های مشخصی ندارد اما امروزه روان‌شناسی اجتماعی و مردم‌شناسی، زمینه دستیابی به
این مهارت را فراهم می‌نمایند.[17]
3. مهارت ادراکی[18]
یعنی توانایی درک پیچیدگی‌های کل سازمان و تصور همه عناصر و اجزای
تشکیل‌دهنده کار و فعالیت سازمانی به صورت یک کل واحد در سیستم. به عبارت دیگر،
توانایی درک و تشخیص اینکه کارکردهای گوناگون سازمان به یکدیگر وابسته هستند و
تغییر در هر یک از بخش‌ها، الزاما بخش‌های دیگر را تحت تأثیر قرار می‌دهد.[19] مدیران واجد این مهارت قادرند به
دریافت اطلاعات و تحلیل مسایل سازمان پرداخته و با توجه به اهداف سازمان به تهیه
طرح‌ها و ارائه راه‌حل‌ها بپردازند.[20]
کارکردهای مدیریت آموزشی
فراگرد مدیریت را غالبا به کارکردها یا وظایف مدیریت تفکیک و تجزیه
می‌کنند. منظور از کارکرد، فعالیتی مهم و اساسی است که در نیل به هدف، ضرورت
دارد.[21] هنری فایول، اولین کسی که
وظایف مدیریت را تقسیم کرده، معتقد است وظایف اساسی مدیریت عبارتند از:
· برنامه‌ریزی[22]: یعنی تعیین هدف، یافتن و ساختن راه‌ها و
وسایلی که رسیدن به هدف را امکان‌پذیر می‌سازد و همچنین پیش‌بینی کارهایی که باید
در آینده انجام گیرد.
· سازمان‌دهی[23]: یعنی ترکیب و تخصیص افراد، منابع و امکانات میان افراد و
واحدهای مختلف سازمان و همچنین هماهنگی بین آنها به منظور رسیدن به اهداف سازمان.[24]
· فرماندهی[25]: یعنی هدایت و جهت‌دهی افراد در انجام دادن کارها.[26]
· هماهنگی[27]: یعنی به هم پیوستن و وحدت بخشیدن همه امکانات و منابع
مادی و انسانی و همچنین فعالیت‌ها، که برای رسیدن به هدف سازمان ضرورت دارد.
· کنترل کردن[28]: یعنی رسیدگی به اینکه آیا کلیه برنامه‌ها و عملیات انجام
شده طبق مقررات و دستورات صورت می‌گیرند یا خیر.[29]
ویژگی‌های مدیر آموزشی
مدیر خوب، کسی است که با استفاده صحیح، منطقی و عقلایی از منابع مادی و
انسانی، سازمان را برای رسیدن به هدف خود که برآورنده یکی از نیازهای جامعه است،
رهبری و هدایت کند. پس مدیران آموزش و پرورش علاوه بر آگاهی کامل از علم مدیریت،
اصول و تئوری‌های آن باید شرایط و ویژگی‌هایی را دارا باشند که برخی از مهمترین
آنها عبارتند از:
· در زمینه‌ی مدیریت، دارای مهارت‌های
فنی، انسانی و ادراکی باشد
· به کار خود به عنوان مدیر آموزشی،
نگرشی آگاهانه و علمی داشته باشد
· کلیات روش‌ها و فنون تدریس را به خوبی
بداند
· از سلامت جسمانی، روانی و شخصیتی کامل
برخوردار باشد[30]
· نظام آموزشی کشور خود را به خوبی
بشناسد و از سوابق و تحولات تاریخی آن آگاه باشد
· از فلسفه، ارزش‌ها، هدف‌ها و مقاصد
کلی آموزشی مطلع باشد
· با اندیشه‌ها و نظریه‌های مدیریت و
رهبری آشنا باشد و به اقتضای محیط کار خود، آنها را به‌کار بندد
· بر مسئولیت‌ها و وظایف چندبعدی
آموزشی، ارشادی، فرهنگی و اجتماعی خود واقف باشد
· سابقه آموزشی و معلمی حداقل پنج سال
داشته باشد
· در زمینه‌ی علوم تربیتی و روان‌شناسی
دانش کافی داشته و بتواند معلمان را راهنمایی نماید
· روابط و مناسبات متقابل میان مدرسه،
خانواده و جامعه را درک کرده و در انجام وظایف محوله آنها را نادیده نگیرد.[31]
[1]. شیرازی، علی؛ مدیریت آموزشی، مشهد، جهاد دانشگاهی، 1373، چاپ اول، ص 15. [2]. قرائی‌مقدم، امان‌الله؛ مدیریت آموزشی، تهران، ابجد، 1375، چاپ اول، ص 33. [3]. صافی، احمد؛ مدیریت و برنامه‌ریزی در آموزش و پرورش، تهران، اداره کل آموزش‌های ضمن خدمت، 1373، چاپ سوم، ص 13. [4]. علاقه‌بند، علی؛ مقدمات مدیریت آموزشی، تهران، بعثت، 1374، چاپ هشتم، ص 15. [5]. همان، صص 16 – 15. [6]. مدیریت و برنامه‌ریزی در آموزش و پرورش، پیشین، صص 70 – 69. [7]. مقدمات مدیریت آموزشی، پیشین، ص 136. [8]. میرکمالی، سیدمحمد؛ رهبری و مدیریت آموزشی، تهران، یسطرون، 1378، چاپ ششم، ص 15. [9]. قرائی‌مقدم، امان‌الله؛ مدیریت آموزشی، پیشین، ص 13. [10]. جهانیان، رمضان؛ مدیریت آموزشی و آموزشگاهی، کرج، سرفراز، 1387، چاپ اول، ص 27. [11]. مقدمات مدیریت آموزشی، پیشین، صص 141 – 140. [12]. قرائی‌مقدم، امان‌الله؛ مدیریت آموزشی، پیشین، صص 48 – 42. [13]. technical skill [14]. مقدمات مدیریت آموزشی، پیشین، ص 183. [15]. human skill [16]. مدیریت و برنامه‌ریزی در آموزش و پرورش، پیشین، ص 153. [17]. مقدمات مدیریت آموزشی، پیشین، صص 185 – 184. [18]. conceptual skill [19]. همان. [20]. مدیریت و برنامه‌ریزی در آموزش و پرورش، پیشین، ص 154. [21]. مقدمات مدیریت آموزشی، پیشین، ص 18. [22]. planing [23].organizing [24]. قرائی‌مقدم، امان‌الله؛ مدیریت آموزشی، پیشین، ص 49 . [25]. directing [26]. مقدمات مدیریت آموزشی، پیشین، ص 18. [27]. acording [28].controling [29]. قرائی‌مقدم، امان‌الله؛ مدیریت آموزشی، پیشین، ص 50. [30]. همان، صص 36 – 33. [31]. مدیریت و برنامه‌ریزی در آموزش و پرورش، پیشین، صص 144 – 143.
مطالب مشابه :
اطلاعیه سازمان سنجش در مورد پذیرش بدون آزمون استعدادهای درخشان در مقطع دکتری و کارشناسی ارشد
دانش حقوقی - اطلاعیه سازمان سنجش در مورد پذیرش بدون آزمون استعدادهای درخشان در مقطع دکتری و
سمپاد
سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان سازمانی است که بر امور تحصیلی دانش‌آموزان مستعد و با
جدول منابع آزمون استعدادهای درخشان
استعدادهای درخشان شهیدبهشتی گناوه - جدول منابع آزمون استعدادهای درخشان - سازمان سنجش
مدیریت آموزشی
معاونت دبیرستان استعدادهای درخشان جمعی برای رسیدن به هدف مطلوب سازمان با حداکثر
سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان(سمپاد)
جهاد تربیتی - سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان(سمپاد) - آموزش و پرورش هوشمند - جهاد تربیتی
زمان و نحوه ی ثبت نام آزمون استعدادهای درخشان ونمونه دولتی ششم
پایگاه اینترنتی ششم - زمان و نحوه ی ثبت نام آزمون استعدادهای درخشان ونمونه دولتی ششم -
برچسب :
سازمان استعدادهای درخشان