مالیات بر ارزش افزوده رشته حسابداری

نمونه معروف چرخش : تاجر يا كشاورز جنگلدار يك كيلوگرم چوب درخت را به بهاي 10 ريال به كارخانه كاغذسازي ميفروشد و 1 ريال ماليات بر ارزش افزوده كسب ميكند. كاغذ توليد شده از دست دهها توليد كننده و بازرگان عبور ميكند تا در انتها به شكل يك كتاب با قيمت فروش 50000 ريال (با ماليات نهفته 10 درصدي = 4545 ريال) به سمت مصرف كننده برسد. در اين بين خزانه دولت شايد ده ها يا صدها بار ماليات بر ارزش افـزوده كسـب كـرده و بـايد كل مبـالغ تفـاوت ارزش هـاي افـزوده دريافتي را به پرداخت كننده ها يعني همه « ارزش افزاها » كه در تبديل چوب به كتاب سهيم بوده اند ، از جمـله : جنگل دار تا كاغذساز ، شركت هاي باربري و ترابري ، شركت برق ، شركت آب ، شركت دفع زباله ، رنگ كاغذساز ، رنگ چاپ ساز ، رنگ كاغذ فروش ، رنگ چاپ فروش ، عمده فروش ها ، چاپخانه كتاب ، شركت هاي تبليغات و تك فروش كتاب بازگرداند ، زيرا ماليات بر ارزش افزوده حقيقي را فقط بايد مصرف كننده انتهايي بپردازد. اين امر كار اداره هاي ماليات را بسيار سنگين ميكند . به همين خاطر گهگاهي بحث آن شروع ميشود كه بهتر است اين ماليات را از داد و ستدهاي بين توليد كننده گان حذف كنند.

(نمونه تسويه حساب با ماليات 10 درصدي : 100 ريال خريد جنس + 10 ريال ماليات و افزودن ارزش جنس ... و در انتها 300 ريال فروش با 27/27 ريال ماليات نهفته در بهاي فروش . مابه تفاوت قابل پرداخت به خزانه دولت = 27/17 ريال).

100 ريال + % 10 = 110 ريال ! افزودن ارزش (دلالي يا توليد فرق نميكند)

! فروش به قيمت 73/272 ريال + % 10 ماليات (= 27/27) = 300 ريال

ماليات بر ارزش افزوده به تمامي خدمات و كالاهايي تعلق ميگيرد كه در برابر پول ، در داخل كشور داد و ستد ميشوند (اقلام صادراتي از اين ماليات معاف هستند : ر. ك . Duty - free). مگر آنكه در قانون براي آن شرايط ويژه ، از جمله تخفيف در نظر گرفته باشند. در بسياري كشورها داروها ، خدمات پزشكي ، مواد غذايي ، كالاهاي رسانه اي چاپي غيرتبليغاتي ( يا با تبليغات نسبتا كم ) و خدمات دولتي شامل استثناء ميشوند.

اداره ماليات هرگز « تك پست » هاي دريافتي و پرداختي كسبه را در نظر نميگيرد ، بلكه جمع كل را در انتهاي سال مورد محاسبه قرار ميدهد. يك بازرگان يا توليد كننده در انتهاي سال حجم تمامي ماليات هاي دريافتي از مشتريان را از كل ماليات هاي پرداختي (براي آب ، برق ، بخاري ، خريدهاي شركت ، بنزين خودروها ، تعمير خودروها و صدها پست ديگر) كسر و وجه تفاوت را به دولت ميپردازد.

نرخ ماليات بر ارزش افزوده

در بسياري كشورها چند نوع و درصد مختلف وجود دارد. مثلا آلمان : ماليات استاندارد %19 و براي مواد غذايي ، مطبوعات و كتاب %7 و اجرت پزشك صفر % ولي دارو %19 است . كمترين سطح ماليات بر ارزش افزوده را در اروپا قبرس با %15 و بالاترين را دانمارك با %25 داراست . در كشورهاي ديگر جهان نيز بين 4 تا %25 رايج است (تركيه 8 تا % 18 ، سوئيس صفر تا %8 ، ايالات متحده آمريكا صفر تا %10)

روش محاسبه نرخ هاي متفاوت ماليات بر ارزش افزوده در برخي كشورها بسيار پيچيده است و در نهايت اشكال هايي را ببار مياورد كه پس از چندين سال كار و كسب ممكن است براي بدهكار مالياتي (بازرگان) مشكلات جريمه اي كلاني را بوجود بياورد (حتي ورشكستگي).

چند نمونه از آلمان و برخي كشورهاي چند نرخي :

- ماليات بر فروش گل و گياه %7 است ولي به همان گل و گياه در داخل گلدان %19 تعلق ميگيرد.

- ماليات بر فروش غذا در داخل رستوران %19 است ولي اگر مشتري غذا را با خود به بيرون از رستوران ببرد %7 تعلق ميگيرد.

- ماليات بر فروش چندين برگ كاغذ چاپ شده 19% است ولي اگر آنها را به نحوي صحافي كنند (شبيه كتاب يا مجله با حجم محتواي تبليغاتي كمتر از %50) %7 تعلق ميگيرد.

مصرف ماليات بر ارزش افزوده

دولت ها مصارف خاصي را براي اين ماليات در نظر ميگيرند. اين ماليات از مهم ترين درآمدهاي خزانه استانداردي ها ، شهرداري ها و دولت هاي مركزي محسوب ميشود. ماليات ها اصولا و اين نوع ماليات هاي « همه گير » خصوصا ، براي دولت ها افزار كنترل و هدايت اقتصاد و جامعه محسوب ميشوند. به عنوان مثال : آلماني ها براي "زنده" نگاه داشتن شهر تجزيه شده برلين در دوران جنگ سرد قانوني به اجرا گذاشتند كه اجازه ميداد تا كسبه برلين غربي در تجارت با آلمان غربي « ماليات بر ارزش افزوده » را حذف كنند. با اين ترفند مالياتي هدفمند ، صدها شركت و كارخانه در برلين غربي شعبه داير كرده بودند .

حجم ماليات بر ارزش افزوده در چند كشور اروپايي

دولت انگلستان در سال 2010 ميلادي 110 ميليارد يورو ماليات بر ارزش افزوده كسب كرده ، دولت اتريش 23 ميليارد يورو و دولت آلمان 180 ميليارد يورو. اين رقم برابر %30 تحصيل كل ماليات ها در آلمان است كه نمايانگر اهميت حياتي آن مي باشد.

پيشينه و حال در ايران

به منظور اجراي اين ماليات در ايران ، لايحه آن براي اولين بار در دي ماه 1366 تقديم مجلس شوراي اسلامي گرديد. لايحه مزبور در كميسيون اقتصادي مجلس مورد بررسي قرار گرفت و پس از اعمال نظرات موافق و مخالف به صحن علني مجلس ارائه گرديد كه پس از تصويب 6 ماده از آن بنا به تقاضاي دولت و به دليل اجراي سياست تثبيت قيمتها به دولت مسترد گرديد.

در سال 1370 بخش امور مالي صندوق بين المللي پول ، در راستاي اصلاح نظام مالياتي جمهوري اسلامي ايران ، اجراي سياست ماليات بر ارزش افزوده را بعنوان يكي از عوامل اصلي افزايش كارايي و اصلاح نظام مالياتي پيشنهاد نمود. با توجه به نظرات كارشناسان صندوق بين المللي پول ، مطالعات و بررسيهاي متعددي در اين زمينه در وزارت امور اقتصادي و دارايي صورت پذيرفت و اجراي ماليات بر ارزش افزوده در سمينارها و كميته هاي مختلف علمي با حضور كارشناسان داخلي و خارجي مورد تاكيد قرار گرفت ، اما در عمل به مرحله اجرا در نيامد. وزارت امور اقتصادي و دارايي در راستاي طرح ساماندهي اقتصادي كشور ، انجام اصلاحات اساسي د سيستم مالياتي از جمله حذف انواع معافيتها ، حذف انواع عوارض و گسترش پايه مالياتي را با تاكيد خاص بر كارايي نظام مـاليـاتي ، شـروع نمود و مطالعات جديد امكان سنجي در اين زمينه به عمل آورد. با توجه به اهميت بسط پايه مالياتي بعنوان يكي از اصول اساسي سياستهاي مالي طرح ساماندهي اقتصاد كشور ، معاونت درآمدهاي مالياتي وزارت امور اقتصادي و دارايي مطالعات علمي متعددي را با در نظر گرفتن خصوصيات فرهنگي ، اجتماعي و اقتصادي كشور در زمينه اجراي ماليات بر ارزش افزوده ، از دي ماه 1376 آغاز كرد. لايحه ماليات بر ارزش افزوده ، اكنون با در نظر گرفتن اثر اقتصادي ناشي از اجراي اين ماليات با اصلاحات و بازنگري هاي متعدد ، به مجلس شوراي اسلامي ارائه شده است .

قانون ماليات بر ارزش افزوده با اختيارات ناشي از ماده 85 قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران در 53 ماده و 47 تبصره در تاريخ 17/2/1387 در كميسيون اقتصادي مجلس شوراي اسلامي تصويب شده است تا در مدت آزمايشي 5 سال از تاريخ اول مهرماه 1387 به اجرا گذاشته شود. ( اين قانون جايگزين قانون تجميع عوارض شده است)

پيشينه تاريخي

« ماليات بر فروش » كه در قرن هاي اخير اروپايي ها آنرا ماليات بر ارزش افزوده ناميدند ، ريشه تاريخي در سيستم كشورداري هخامنشيان دارد ، زيرا (بنا بر كتيبه هاي گلي يافت شده) خزانه دار دولت در آن زمان به نسبت درآمد هر كاسبي كه از راه فروش اجناس انباشته بود از ماليات ميخواست . اصولا ميتوان گفت كه سيستم مدرن مالياتي را هخامنشيان به دنيا نشان دادند.

در اروپا آلمان ها به عنوان اولين قوم در قرن پانزدهم ميلادي شروع به كسب نوعي ماليات بر فروش كردند. در سال 1754 « گراف برول » از اهالي ساكسون رسما و با كتاب قانون ، عبارت « ماليات بر فروش » را رايج كرد و به كار گرفت. در سال 1916 طي جنگ جهاني اول اين قانون در سرتاسر آلمان به صورت واحد رسمي شد. رقم سقفي اين ماليات از %2/0 ، در سال 1935 به %2 و در سال 1946 به %5 افزوده شد. اين نوع ماليات در سال 1968 ميلادي در راستاي هماهنگي ماليات هاي اروپا « ماليات بر ارزش افزوده » ناميده شد و تقريبا در سراسر اروپا به همين نام رايج گشت. امروزه اين ماليات "شاهرگ" خزانه دولت ها را تشكيل ميدهد و بدون آن موجوديت سيستم به زير سئوال ميرود. «ماليات بر ارزش افزوده » تنها مالياتي است كه هرگز در تاريخ روال نزولي نداشته و پيوسته افزايش يافته.

اكنون در اغلب كشورهاي اروپا به نام «ماليات بر ارزش افزوده » عبارت تحت اللفظي محسوب ميشود و بيش از چهل سال است كه دولت ها از اين عبارت قديمي استفاده نميكنند.

تعريف جهاني ماليات

ماليات بر حسب تعريف سازمان همكاري و توسعه اقتصادي (OECD) پرداختي است الزامي و بلاعوض. ماليات ممكن است به شخص ، موسسه ، دارايي و غيره تعلق گيرد. چنين تعريفي پرداخت هاي تامين اجتماعي را هم در بر مي گيرد ، حال آن كه بر حسب مقررات و عرف مالياتي ايران اصطلاح ماليات پرداخت هاي اخير را شامل نمي گردد.

بيان هاي گوناگوني از تعريف ماليات بر ارزش افزوده وجود دارد ، مطابق مفاد عمليات مقرر در قانون ، دو تعريف قابل توجه "عملياتي " و " نظري " وجود دارد :

تعريف نظري ماليات بر ارزش افزوده

ماليات بر ارزش افزوده نوعي ماليات چند مرحله اي است ، كه در مراحل مختلف زنجيره واردات / توليد / توزيع بر اساس درصدي از ارزش افزوده كالاهاي فروخته شده يا خدمات ارائه شده در هر مرحله اخذ مي گردد ، ولي ماليات پرداختي در هر مرحله از زنجيره واردات – توليد – توزيع به عنصر مرحله بعدي زنجيره انتقال مي يابد ، تا نهايتاً توسط مصرف كننده نهايي پرداخت گردد.

تعريف عملياتي ماليات بر ارزش افزوده

(مطابق مفاد عمليات مقرر در قانون)

ماليات بر ارزش افزوده ، مالياتي است كه كليه عرضه كنندگان كالاها و خدمات (موديان اين نظام مالياتي) بايستي علاوه بر بهاي كالا يا خدمت عرضه شده ، به صورت درصدي از بهاي فروش كالاها يا خدمات ، در زمان فروش از خريداران اخذ و به صورت دوره اي (فصلي) به سازمان امور مالياتي كشور واريز نمايند.

توضيحات مهم :

1 – هرگونه ماليات بر ارزش افزوده پرداخت شده در زمان خريد توسط موديان اعم از واردكنندگان/توليدكنندگان/توزيع كنندگان/صادركنندگان ، كه در اين نظام مالياتي به عنوان عامل وصول و نه پرداخت كننده ماليات محسوب مي گردند ، طلب ايشان از دولت محسوب به صورت فصلي با سازمان امور مالياتي كشور تسويه مي گردد.

2 – تسويه ماليات موديان بابت مالياتهاي پرداختي ايشان در زمان خريد ، يا از طريق كسر از مطالبات دريافتي از خريداران و يا از طريق استرداد توسط سازمان امور مالياتي كشور به ايشان ، صورت مي پذيرد.

انواع ماليات

معمولاً ماليات ها را به دو نوع تقسيم مي كنند : ماليات هاي مستقيم و ماليات هاي غيرمستقيم

گرچه تعريف جامع از ماليات هاي مستقيم و ماليات هاي غيرمستقيم در دستنيست ، با اين وجود مي توان گفت كه از ماليات هاي مستقيم با توجه به اوضاع و احوال شخص (ميزانداراني و درآمد) وضع مي شود ، در حالي كه از ماليات هاي غير مستقيم اغلب روي قيمت كالاهاي مورد مصرف عمومي كشيده مي شود و در هنگام توزيع يا فروش به روش هاي مختلف وصول مي گردد. ماليات هاي مستقيم به انواع مختلفي تقسيم مي شوند كه مهم ترين آن ها ماليات بر دارايي و ماليات بر درآمد است.

البته امروز هم بناي متداول مالياتي در جهان بر سه اصل «دارايي» ، «هزينه» و «مصرف» استوار است. درآمد عوايد به طور مستمر در فواصل معين عايد شخص مي گردد در حالي كه دارايي از اموال منقول و غيرمنقولي تشكيل مي شود كه قبلاً جمع آوري شده و در يك زمان ثابت است.

پايه هاي اخذ ماليات

ثروت

درآمد

مصرف

ماليات بر ارزش افزوده

غيرمستقيم

مستقيم

روش هاي اخذ ماليات

ماليات بر ارزش افزوده شامل چه كالاهايي مي شود ؟

قانون ماليات بر ارزش افزوده شامل همه كالاها و خدمات كه در بازار ايران به فروش مي رسند به استثناي 17 قلم كالاي كالاي ذكر شده در ماده 12 اين قانون مي شود. درباره دو كالاي خاص سيگار و سوخت هواپيما هم اين قانون استثنا دارد كه از سيگار 12درصد و از سوخت هواپيما 20 درصد ماليات بر ارزش افزوده اخذ خواهد شد .

درباره شمول قانون ماليات بر ارزش افزوده لازم به يادآوري است كه قانون ، اختيارتري اين ماليات به اصناف و فروشندگان را به عهده سازمان امور مالياتي واگذار كرده است . بر اساس توافق اوليه مجلس و دولت مقرر شده است در گام اول ، صرفاً واردكنندگان و توزيع كنندگاني كه حجم گردش مالي آنها سالانه از يك ميليارد تومان تجاوز مي كند ، مشمول اين ماليات باشند به اين ترتيب بسياري از اصناف خرده پا و ارايه كنندگان خدمات از پرداخت ماليات بر ارزش افزوده معاف هستند.

آيا ماليات بر ارزش افزوده باعث گران شدن كالاها مي شود ؟

پاسخ سئوال فوق كاملاً منفي است چرا كه بر اساس اين قانون ، 1.5 درصدي كه توليدكنندگان در مراحل مختلف براي توليد يك كالا به دولت مي پرداختند ، حذف و در نهايت توسط فروشنده اخذ مي شود.

در واقع ماليات پرداختي براي عرضه يك كالا نه تنها زياد نشده ، بلكه به دليل حذف مراحل مختلف اخذ تجميع عوارض از توليد يك كالا ، چه بسا براي هر كالاي ايراني ، ماليات كمتري نيز پرداخته مي شود. البته در وضعيت غيرشفاف موجود در بازار ايران سوء استفاده چي ها و كساني كه از آب گل آلود ماهي مي گيرند مي توانند با جوسازي و شايعه پراكني ، ماليات بر ارزش افزوده را بهانه اي براي ايجاد كمبود مصنوعي و افزايش قيمت محصولاتشان قرار دهند. بي تفاوتي و ضعف دولت در اطلاع رساني و توجيه تجار درستكار و محترم نيز مزيد بر علت شده است.

ماليات بر ارزش افزوده به نفع كيست ؟

اجراي قانون ماليات بر ارزش افزودهدر درجه اول به نفع توليد كننده داخلي است . دكتر الياس نادران استاد اقتصاد در دانشگاه تهران و نماينده مجلس شوراي اسلامي با اعلام اين نكته به خبرنگار « گزارش بازار » چنين توضيح مي دهد :

در زمان اجراي قـانون تجميـع عـوارض ، توليـد كنندگان ايراني ناچار بودند بطور سلسله وار براي يك كالا مكرراً ماليات بپردازند يعني مثلاً براي يك خودرو هم توليد كننده مواد اوليه هم قطعه ساز و هم كارخانه توليد كننده به طور جداگانه و هر كدام سه درصد ماليات تجميع عوارض مي پرداختند اما در عين حال بنگاه هاي فروش خودرو ، دلالان خودرو و شركت هاي وارد كننده خودرو ، از پرداخت اين ماليات معاف بودند. با اجراي ماليات بر ارزش افزوده ، سلسله مراتب توليد از پرداخت ماليات بر تجميع عوارض معاف مي شوند و در عوض اين توزيع كننده نهايي است كه بايد ماليات را محاسبه و از خريدار نهايي دريافت كند.

ماليات بر ارزش افزوده به ضرر كيست ؟

با اجراي ماليات بر ارزش افزوده ، منافع دو گروه از فعالان بازار به طور جدي به خطر خواهد افتاد . در درجه اول كساني كه پشت پرده به دلالي و و اسطه گري مشغولند. كسـاني كه بـدون اينـكه در زحمـت توليد شريك بـاشـند و بدون اينـكه در مقـابل مصرف كنندگان تعهدي به عهده بگيرند ، با قرار گرفتن در مسير توليد تا مصرف ، با خريد و فروش هاي مكرر باعث عدم شفافيت و التهاب در بازار مي شوند. ضرر اين عده بيشتر از اين بابت است كه بر اساس قانون ماليات بر ارزش افزوده ، مسير تهيه و توزيع كالاها شفاف مي شود. با اجراي اين قانون ، كساني كه بي جهت در مسير توليد تا مصرف قرار گرفته اند شناسايي شده و به تدريج حذف مي شوند.

گروه ديگر ضرر كننده ها از قانون ماليات بر ارزش افزوده ، قاچاقچيان هستند. كساني كه خارج از مسير قانوني و رسمي واردات ، كالاهاي خارجي را از بازارهاي امارات ، عمان ، كردستان ، آسياي ميانه و حتي افغانستان و پاكستان دور از چشم قانون به داخل ايران منتقل كرده و بازار ايران را مملو از كالاهاي بي كيفيت خارجي كرده اند . ويژگي اصلي اين عده ، عدم تعهد آنها در برابر مصرف كنندگان است چرا كه نه گارانتي معتبري ارايه مي كنند و نه حتي در قبال صحت و سلامت كالايي كه ارايه مي كنند ، مسؤوليتي مي پذيرند. با اجراي قانون ماليات بر ارزش افزوده ، منافع اين دسته از خرابكاران بازار ، به شدت به خطر مي افتد.

به طور خلاصه ، قانون ماليات بر ارزش افزوده به ضرر كساني است كه از شفافيت بازار گريزانند و منافعشان در بهره برداري از شايعات ، رانت هاي اطلاعاتي و قاچاق است.

تأثير ماليات بر ارزش افزوده بر صادرات

قانون ماليات بر ارزش افزوده به شدت به نفع صادرات و صادر كننده است . ماده 13 اين قانون صادرات كالا و خدمات را از اين ماليات معاف كرده و مقرر داشته ماليات كالاهايي كه قبلاً به هنگام فروش آنها ماليات بر ارزش افزوده دريافت شده ، هنگام خروج از كشور ، مسترد مي شود. در واقع صادر كنندگان محصولات ايراني با خريد كالا از بازار ايران و خروج آن از كشور ، 1.5 درصد از ارزش كالاي صادراتي را كه قبلاً به عنوان ماليات بر ارزش افزوده پرداخته بودند ، از دولت بازپس مي گيرند.

چرا بازاريان از ماليات بر ارزش افزوده نگران شده اند ؟

در روزهاي اخير ، تعدادي از باريان در اصناف مختلف نسبت به ماليات بر ارزش افزوده اعتراضاتي ابراز كرده اند حتي شنيده شده برخي مغازه هاي بازار اصفهان چند روز در اعتراض به اين ماليات تعطيل بوده است . در تهران نيز برخي نمايندگان برندهاي مشهور خارجي در روزهاي اوليه مهرماه از عرضه محصول خود به بازار جلوگيري كرده اند. حقيقت اين است كه بازاريان معترض به ماليات بر ارزش افزوده دچار سوء تفاهمي بزرگ شده اند چرا كه اين ماليات به نفع كساني است كه قصد دارند در بازاري شفاف به فعاليت بپردازند و معتقدند فقط « كار و ابتكار » بايد تعيين كننده سود و منفعت باشد نه رانت و قاچاق و قانون شكني .

سوء تفاهم موجود براي بازاريان به چند دليل ايجاد شده است . به دليل اول ضعف شديد دولت به ويژه سازمان امور مالياتي در اطلاع رساني و توجيه بازار بوده است.

اطلاع رساني سازمان امور مالياتي در آشنا كردن تجار با قانون ماليات بر ارزش افزوده به حدي ضعيف بود با وجود ماه ها فرصت براي اجراي اين قانون ، تاآخرين روزهاي قبل از مهرماه و شروع رسمي اجراي اين قانون ، بسياري از اصناف و شركت هاي تجاري از وجود اين قانون بي اطلاع بوده اند.

دليل دوم سوء تفاهم ايجاد شده درباره ماليات بر ارزش افزوده ، فعاليت دست هاي پنهان عليه اين قانون بوده است . در شرايطي كه ماليات بر ارزش افزوده واسطه هاي اضافي و قاچاقچيان را از مسير توليد و واردات تا مصرف حذف مي كند ، بديهي است كه عده اي عليه اين قانون به جوسازي بپردازند و با ايجاد شايعات بي اساس ، ذهن مغـازه داران و تجـار شـريف را عليه اين قـانون مكـدر كنند . در ايـن ميـان ضعـف اطلاع رساني دولت به ويژه سازمان امور مالياتي زمينه جوسازي را براي شايعه سازان فراهم تر كرده است.

مزايا و معايب VAT:

ماليات بر ارزش افزوده ، همچون اغلب پديده ها و ابزارهاي اقتصادي ديگر ، مي بايست به جنبه هاي مثبت (مزايا) و منفي (معايب) آن توجه كرد. در خصوص مزاياي استفاده از اين روش ميتوان به موارد ذيل اشاره كرد :

گسترش پايه مالياتي : VAT مي تواند بخشي از فعاليت هاي اقتصادي را كه تحت پوشش قرار دادن آنها با استفاده از ساير روش ها ، مثل ماليات بر فروش دشوار است را پوشش دهد.

افزايدش در آمدهاي مالياتي : استفاده از VAT به دليل گسترش پايه مالياتي مي تواند ، درآمدهاي مالياتي را به نحو چشمگيري افزايش دهد.

كاهش هزينه اخذ ماليات : ماليات بر ارزش افزوده ، مكانيزمي خود اجرايي دارد. لذا احتمالا هزينه هاي جمع آوري در مقايسه با ساير روش هاي اخذ ماليات ، پايين تر است. همچنين استفاده از اين روش ، موجب كاهش ماليات مضاعف ، كاهش فرارهاي مالياتي و كاهش وقفه زماني پرداخت نيز مي شود و به طور كلي با ساده سازي و كارايي خود ، كمك شاياني به اصلاح ساختار كلي نظام مالياتي كشور خواهد كرد . به عبارت ديگر استفاده از اين روش ، نظام مالياتي كشور را هر چه بيشتر به يك نظام مالياتي كارآمد كه در آن اخذ ماليات با " دقت " ، "سرعت " و حداقل هزينه انجام مي شود ، نزديك خواهد كرد. اما همانگونه كه گفتيم استفاده از اين روش مي تواند معايبي را نيز به دنبال داشته باشد بعنوان مثال با اجراي اين روش بيم آن مي رود كه تورم در كشور افزايش يابد. (به دليل افزايش تمام شده فروش در مراحل مختلف اخذ ماليات) البته چنانچه همراه با گسترش پايه مالياتي نرخهاي ماليات كاهش يابد ، چندان با صراحت نمي توان در اين خصوص اظهارنظر كرد. همچنين اجراي اين روش مستلزم انجام مطالعات كارشناس و علمي دقيق و پي ريزي ساختار سازماني مورد نياز است كه ناديده گرفتن آن مي تواند اقتصاد ملي را با مشكل مواجه كند. مقايسه مزايا و معايب روش VAT گوياي اين واقعيت است كه مزايا بر معايب فزوني داشته و به همين خاطر نيز كشورهاي زيادي آن را بكار گرفته اند كه در قسمت بعدي به دو مورد بعنوان مثال اشاره ميشود.

استفاده از اين روش ، نظام مالياتي كشور را هر چه بيشتر به يك نظام مالياتي كارآمد كه در آن اخذ ماليات با "دقت" ، " سرعت " و حداقل هزينه انجام مي شود ، نزديك خواهد كرد.

استفاده از اين روش مي تواند معايبي را نيز به دنبال داشته باشد با اجراي اين روش بيم آن مي رود كه تورم در كشور افزايش يابد.

دو تجربه

كره جنوبي : در كره قبل از تصويب انجام اصلاحات در نظام مالياتي و بكارگيري VAT در سال 1977 و 1978 ، 11 نوع ماليات غيرمستقيم وجود داشت كه VAT جايگزين ؟ مورد از آنها (مثل ماليات بر مشاغل ، ماليات بر كالا ، ماليات بر توليدات و ... ) شد. با بكارگيري اين روش ، پايه مالياتي از 44495 ميليارد ون (WON) به قيمت جاري در سال 1987 به 143421 ميليارد ون در سال 1983 افزايش يافت يعني اينكه در عرض 5 سال 3/2 برابر شد در حاليكه در طي اين مدت توليد ناخالص داخلي به قيمت هاي جاري 2/4 برابر گرديده بود. قانون مالياتي اين كشور يك نرخ پايه 13 درصدي را معين كرده است كه 3 درصد مي تواند بالا و پايين داشته باشد. و دليل آن انعطاف پذيري سيسم مالياتي در مقابل تغييرات اقتصاد ملي مي باشد.

اندونزي : در اين كشور VAT از سال 1985 با يك نرخ پايين ده درصدي بدون هيچگونه معافيتي وضع گرديده است . اين كشور در استفاده از اين روش ابتدا كالاهاي توليدي را در نظر گرفت و سپس خدمات را نيز تحت پوشش قرار داد. در اين كشور از آنجايي كه مدارك و دفاتري جهت اجراي اين روش وجود نداشت . مؤسسات و نهادهايي براي دريافت VAT تعيين شدند . اين نهادها وجوه را دريافت و مستقيماً به صندوق دولت واريز مي كنند. باز هم قابل ذكر است كه

از اين روش امروزه بيش از 120 كشور جهان استفاده مي كنند و تعداد زيادي از كشورها درصد پياده كردن آن در نظام اقتصادي خود هستند.

دو مثال ديگر را بيان مي كنيم :

در اين نوع ماليات در هر مرحله از توليد يا توزيع كالا به هر ميزان كه ارزش محصول توليدي افزايش مي يابد به همان ميزان خريدار هزينه اي را پرداخت مي كند. به طور مثال اگر توليد كننده گندم ، گندم خود را تحويل كارخانه آرد دهد و كارخانه آرد علاوه بر گندم مواد ديگري را خريداري كرده و با تركيب آنها محصولي به نام آرد را تحويل فرايند بعدي توليد دهد ، در اين مرحله ارزش ورودي و خروجي كالا به اين واحد توليدي اندازه گيري شده و تفاضل آن به عنوان ارزش افزوده محسوب مي شود.

تا پيش از اين در هر مرحله توليد كل ارزش محصول مشمول ماليات مي شد ولي با تصويب اين قانون تنها مابه التفاوت ارزشي كه در آن مرحله ايجاد شده است ، ملاك عمل براي اخذ ماليات بر ارزش افزوده قرار مي گيرد ، به طور مثال يك كيلو گندم كه 300 تومان ارزش دارد تبديل به يك كيلو آرد شده كه ممكن است 400 تومان ارزش داشته است . بنابراين ماليات بر ارزش افزوده نسبت به آن 100 تومان ارزش ايجاد شده اخذ مي شود نه نسبت به كل 400 تومان.

در هر مرحله اي از اين نظام مالياتي كسي كه ماليات را پرداخت كرده اگر در چرخه توليد و توزيع باشد و مودي مالياتي محسوب شود ، بعد از فروش كالا ماليات پرداختي خود را از اداره ماليـاتي پـس خـواهـد گرفت . چون در فرايند توليد و توزيع ، توليد كننده و توزيع كننده مالياتي پرداخت نمي كند. بلكه اين مبلغ توسط مصرف كننده نهايي پرداخت مي شود و به همين دلل اين ماليات بر مصرف است نه توليد.

پرداخت ماليات بر اساس روش فاكتور نويسي است و فروشنده هنگام فروش محصول خود به مشتري بايد اطلاعاتي را در فاكتور ثبت كند كه شامل مقدار محصول ، ارزش واحد محصول ، زمان مبادله ، واحد فروشنده كالا و نيز رقم ماليات بر ارزش افزوده باشد.

ميزان ماليات بر ارزش افزوده در ايران تنها 5 درصد است در حالي كه در 70 درصد كشورهايي كه از اين نوع ماليات استفاده مي كنند ، نرخ ماليات بر ارزش افزوده بيش از 15 درصد است.

مثال دوم :

به فرض يك چرم خام به منظور دباغي شدن به كارگاه مربوطه داده مي شود . اين چرم يك ارزش اوليه اي دارد و بعد از تبديل شدن به چرم فراوري شده ارزش بالاتري پيدا خواهد كرد.

در اين مرحله فروشنده چرم خام كه كالا را به واحد دباغي مي فروشد ، علاوه بر قيمتي كه از وي مي گيرد مبلغي نيز بابت ماليات بر ارزش افزوده از خريدار (صاحب كارگاه دباغي) اخذ مي كند و آن را به حساب دولت واريز مي كند. بنابراين توليدكننده چرم خام عملا نه مالياتي گرفته و نه مالياتي پرداخت كرده است.

پس از اين مرحله نيز چرم فراوري شده براي توليدات خاصي به كارگاههاي ديگري فروخته خواهد شد. اين كارخانه نيز از مشتري خود ماليات بر ارزش افزوده نسبت به كل ارزش چرم دباغي را اخذ مي كند. ولي فروشنده چرم دباغي شده كه قبلا بابت خريد چرم خام مالياتي پرداخت كرده است ، ماليات بر ارزش افزوده دريافتي را به حساب دولت واريز و ماليات پرداختي را استرداد مي كند.

بعد از اين مرحله نيز در صورتيكه كالا به يك واحد توليدي ديگر فروخته شود ، خريدار ماليات بر ارزش افزوده كل قيمت كالاي خريداري شده را مي پردازد و واحد فروشنده پس از واريز اين مبلغ به حساب دولت ماليات پرداختي توسط خودش را استرداد مي كند. در نتيجه به تبع افزايش ارزش اين محصول در مراحل مختلف توليد ميزان مالياتي هم كه به آن تعلق مي گيرد افزايش خواهد يافت.

ماليات بر ارزش افزوده در ايران

ماليات بر ارزش افزوده كه از اول مهر اجرايي شده بود با توجه به برخي ابهام ها از سوي مردم و فعالان اقتصادي از سوي رييس جمهو به مدت دو ماه به حال تعليق درآمد. ميزان ماليات بر ارزش افزوده در ايران تنها 3 درصد است در حالي كه در 70 درصد كشورهايي كه از اين نوع ماليات استفاده مي كنند ، نرخ ماليات بر ارزش افزوده بيش از 15 درصد است.

برخي كالاها مانند كالاهاي اساسي ، پروتئيني ، محصولات كشاورزي و نشريات و مطبوعات از پرداخت ماليات معاف هستند.

برخي ابهامات و اشتباهات از موديان ماليات بر ارزش افزوده ايجاد شده ، دراين قسمت اين ابهامات را همراه با پرسش و پاسخ هايي آورده ام كه خود سازمان امور مالياتي كشور ، مطالعه ي اين پرسش و پاسخ ها را جهت جلوگيري ازتعلق جرائم قانوني به موديان توصيه كرده است.

1. ماليات بر ارزش افزوده و عوارض ، مربوط به خريد كالاها و خدمات توسط موديان ثبت نام شده ، چه موقع به عنوان "اعتبار " قابل كسر از ماليات ها و عوارض دريافتي و يا استرداد (حسب مورد) مي باشد ؟

ماليات بر ارزش افزوده و عوارض خريد تنها هنگامي به عنوان "اعتبار " قابل احتساب بوده و قابل كسر از ماليات و عوارض دريافتي و يا استرداد مي باشند كه :

ا. فروشنده مشمول و ثبت نام شده در نظام ماليات بر ارزش افزوده باشد ؛

ب. فروشنده در صدور صورتحساب ضوابط دستورالعمل صدور صورتحساب را رعايت نموده باشد ؛

ج. مودي (خريدار)ماليات و عوارض مربوطه را در حساب ها درج و پرداخت نموده باشد؛

د. مودي (خريدار) كالاها و خدمات خريداري شده را براي فعاليت هاي اقتصادي خود بكار گرفته باشد ؛

ه. كالا يا خدمات خريداري شده در توليد و يا عرضه كالاها و خدمات معاف (موضوع ماده 12 قانون) بكارگيري نشده باشد؛

و. ماليات ها و عوارض پرداختي بابت كالاهاي خاص موضوع تبصره ماده (16) و بندهاي (ب) ، (ج) و (د) ماده (38) ( شامل انواع سوخت و سيگار ) صرفاً در مراحل واردات ، توليد و توزيع مجدد آنها به عنوان اعتبار مالياتي قابل محاسبه مي باشد و در مرحله مصرف نهايي توسط موديان حتي در صورت رعايت بندهاي (الف) تا (هـ) فوق قابل محاسبه به عنوان اعتبار مالياتي براي موديان نمي باشد.

2. كدام خريداران درزمان خريد كالاها و خدمات از موديان مشمول ثبت نام و اجراي نظام ماليات بر ارزش افزوده ، مكلف به پرداخت ماليات بر ارزش افزوده و عوارض مربوطه مي باشد ؟

مديان مشمول ثبت نام و اجراي ماليات بر ارزش افزوده ، در زمان عرضه كليه كالاها و خدمات (مگر كالاها و خدمات معاف مصرح در ماده 12 قانون ماليات بر ارزش افزوده) به كليه خريداران اعم از :

· حقيقي يا حقوقي ؛

· دولتي ، عمومي ، تعاوني و يا خصوصي ؛

· مشمول و يا غيرمشمول ثبت نام و اجراي نظام ماليات بر ارزش افزوده ؛

· مصرف كننده نهايي يا فعال اقتصادي .

مكلف به محاسبه ، درج در صورتحساب و وصول ماليات و عوارض موضوع قانون ماليات بر ارزش افزوده مي باشند.

شايان ذكر است وصول ماليات و عوارض متعلقه توسط موديان مشمول ثبت نام در چارچوب اين قانون به صورت تكليفي بوده و برابر قانون عدم پرداخت ماليات و عوارض مربوطه توسط خريداران به موديان ، به هيچ وجه رافع مسئوليت موديان در وصول و پرداخت ماليات و عوارض متعلقه محسوب نمي گردد.

3. تسليم اظهارنامه ماليات بر ارزش افزوده چگونه صورت مي پذيرد ؟

موديان مشمول ثبت نام و اجراي نظام ماليات بر ارزش افزوده مكلفند ظرف مدت 15 روز از پايان هر دوره مالياتي سه ماهه (مثلاً تا روز 15 تيرماه در مورد دوره مالياتي بهار) نسبت به تسليم اظهارنامه مالياتي خود اقدام نمايند.

فرآيند اصلي تنظيم و تسليم اظهارنامه در اين نظام مالياتي به قرار زير مي باشد :

الف) درج اطلاعات عمليات خريد و فروش در نسخه پيش نويس اظهارنامه ، كه از طريق پست براي موديان محترم ارسال گرديده و يا از طريق پايگاه اطلاع رساني اين نظام مالياتي به نشاني www.VAT.ir در دسترس مي باشد ؛

ب) ثبت اطلاعات اظهارنامه از طريق بخش "تسليم اظهارنامه " در سامانه اينترنتي عمليات الكترونيكي نظام ماليات بر ارزش افزوده به نشاني www.eVAT.ir و " ثبت نهايي " اظهارنامه در اين بخش . (اين امر با استفاده از نام كاربري و رمز عبور مودي كه در مرحله ثبت نام در اين نظام مالياتي دراختيار موديان گرامي قرار داده شده است صورت مي پذيرد ) ؛

ج) اخذ نسخه چاپي اظهارنامه ، كه پس از ثبت نهايي اظهارنامه توسط سامانه اينترنتي ارائه مي گردد ، و مهر و امضاي مجاز كليه صفحات آن ؛

د) تسليم حضوري يا ارسال پستي (از طريق پست سفارشي پيشتاز دو قبضه) به نشاني واحد خدمات موديان ذيربط كه از طريق نشاني اينترنتي www.VAT.ir/VATOffices قابل دسترسي مي باشد.

شايان ذكر است واحدهاي خدمات موديان ماليات بر ارزش افزوده به شرح فوق الذكر آماده ارائه خدمات مورد نياز موديان در اين ارتباط مي باشند.

4. آيا در قانون ماليات بر ارزش افزوده امكان تسليم اصلاحيه اظهارنامه (يا اظهارنامه اصلاحي) توسط موديان به سازمان امور مالياتي كشور وجود دارد ؟

در قانون ماليات بر ارزش افزوده امكان تسليم اصلاحيه اظهارنامه (يا اظهارنامه اصلاحي) پس از مهلت قانوني تسليم اظهارنامه پيش بيني نگرديده است . بنابراين ضروري است موديان گرامي براي برخورداري از تسهيلات و جلوگيري از تعلق جرائم قانوني ، حداكثر دقت را در تسليم اظهارنامه خود بويژه در درج صحيح اطلاعات زير بنمايند :

· مشخصات كامل مودي ،

· اداره كل امور مالياتي ذيربط ،

· استان ، شهرستان ، شهر و داخل يا خارج حريم بودن فعاليت ،

· و نهايتاً و از همه مهمتر درج صحيح و كامل اطلاعات خريد و فروش و ماليات و عوارض قابل پرداخت .

5. اداره كل امور مالياتي / ماليات بر ارزش افزوده ذيربط در رابطه با تسليمِ اظهارنامه ماليات بر ارزش افزوده كدام است ؟

برابر ماده (21) قانون ماليات بر ارزش افزوده موديان بر حسب محل فعاليت خود اقدام به تسليم اظهارنامه مي نمايند . در اين چارچوب اگر محل فعاليت مودي در استان تهران قرار داشته باشد ، مودي حسب مورد مكلف به تسليم اظهارنامه به يكي از ادارات كل ذيربط زير خواهد بود :

- مودياني كه پرونده مالياتي ايشان در اداره كل امور مالياتي موديان بزرگ نگهداري و رسيدگي مي گردد : اداره كل امور مالياتي موديان بزرگ ؛

- موديان فعال در شهر تهران كه پرونده مالياتي ، مالياتهاي مستقيم ايشان با توجه به محل فعاليت در يكي از ادارات كل امور مالياتي شمال ،جنوب ، مركز ، شرق يا غرب تهران نگهداري و رسيدگي مي گردد :اداره كل امور ماليات بر ارزش افزوده شهر تهران ؛

- موديان فعال در شهرستانهاي استان تهران (بجز شهر تهران) ، شهر ري و شميرانات كه پرونده مالياتي مالياتهاي مستقيم ايشان در ادارات كل امور مالياتي استان تهران ، شهر ري ، كرج و يا مديريت هاي شرق استان تهران ، شميرانات و يا شهريار نگهداري و رسيدگي مي گردد : اداره كل ماليات بر ارزش افزوده استان تهران .

ضمناً مودياني كه محل فعاليت آنها در ساير استان هاي كشور قرار دارد مكلف به تشكيل پرونده و تسليم اظهارنامه به اداره كل امور مالياتي همان استان مي باشند.

6. ماليـات بر ارزش افزوده و عوارض مربوطه چگونه و به چه حساب هايي پرداخت مي گردد ؟

شماره حساب واريز ماليات بر ارزش افزوده و عوارض مربوطه با توجه به فعاليت مودي و در نتيجه اداره كل امور مالياتي ذيربط ، كه پرونده مودي در آن اداره كل نگهداري ، رسيدگي و پرداخت مي گردد ، تعيين مي شود . موديان براي آگاهي از شماره حساب هاي بانك ملي ايران كه ماليات و عوارض متعلقه بايد به اين حساب ها پرداخت گردد ، مي تواند با توجه به اداره كل ذيربط و يا مراجعه به بخش " حساب هاي واريز ماليات و عوارض " سامانه اينترنتي عمليات الكترونيكي ماليات بر ارزش افزوده ، به نشاني www.eVAT.ir ، مراجعه نمايند.

موديان گرامي سپس با مراجعه به بخش حساب هاي " سيبا " هر يك از شعب بانك ملي ايران با درج دقيق شماره اقتصادي خود در قبوض پرداخت ماليات و عوارض و تكميل قبوض جداگانه براي پرداخت ماليات و عوارض (كه هر يك بايد به حساب مربوطه واريز گردد) نسبت به پرداخت ماليات و عوارض متعلقه به حساب هاي مربوطه اقدام نمايند . ضروري است پس از پرداخت ماليات و عوارض ، نسبت به واريز آن در بخش "ثبت واريز بانكي ماليات و عوارض " سامانه اينترنتي مذكور اقدام و تصوير قبوض پرداخت ماليات و عوارض ، به همراه اظهارنامه و يا جداگانه ، از طريق مراجعه حضوري و يا از طريق پست ، به اداره كل امور مالياتي ذيربط تسليم گردد.

7. با توجه به اجراي مرحله اي نظام ماليات بر ارزش افزوده تكليف مودياني كه در مرحله اول مشمول بوده اند و عملاً شرايط مرحله دوم ثبت نام را نيز دارا مي باشند چيست ؟

موديان گرامي مشمول مرحله اول ثبت نام از تاريخ 1/7/1387 مكلف به ثبت نام و اجراي نظام ماليات بر ارزش افزوده مي باشند. اين دسته از موديان مشمول مرحله اول ، حتي در صورت دارا بودن شرايط مرحله دوم ثبت نام ، در مرحله اول مكلف به ثبت نام گرديده اند و بنابراين مكلف به اجراي ماليات بر ارزش افزوده به همراه موديان مشمول مرحله اول ثبت نام و از تاريخ 1/7/87 مي باشند.

مالیات بر ارزش افزوده رشته حسابداری

مطالب مشابه :

اطلاعيه امور مالي

آيين نامه مستند سازي و تعيين بهره برداري اموال غير منقول دستگاههاي اجرائي

مديريت مالي در مدارس

پرداخت الكترونيكي شهريه

مجتمع سما

مديريت سازمان هاي ورزشي

لايحه قانوني راجع به منع مداخله

مالیات بر ارزش افزوده رشته حسابداری

ترکیب و شرح وظايف كميسيون هاي 6گانه شورای اسلامی شهر خوی