جغرافیای شهری چیست؟
موضوع: جغرافیای شهری چیست؟
جغرافياي شهري چيست؟
در منابع علمی تعاريف مختلفی در رابطه با جغرافياي شهري بيان شده است كه به ذكر چند مورد از آنها مي‌پردازيم:
1- جغرافياي شهري روي «نظام فضايي» و «موقع شهر» تأكيد دارد و نظير ساير شاخه‌هاي علم جغرافيا، علل پراكندگي مكان‌هاي شهري، تشابهات و تناقضات اجتماعي- اقتصادي ميان آنها را در ارتباط با شرايط مكاني مطالعه مي‌كند.
بر اساس تعريف فوق، جغرافياي شهري موارد زير را تأكيد مي‌نمايد:
- نظام داخلي شهرها و ماهيت الگوها به ويژه كاربري زمين و حوزه‌هاي اجتماعي در شهرها.
- بررسي روند اين الگوها و شكل‌گيري آنها در طول زمان.
2- جغرافياي شهري درباره الگوهاي فضايي پديده‌هاي شهري، از نظر پراكندگي فضايي و نيز تأثير متقابل فضايي آنها را مطالعه كرده و همچنين روندها را در داخل شهرها بررسي مي‌كند.
3- جغرافياي شهري، مطالعه جغرافيايي از شهرنشيني و حوزه‌هاي شهري است. در واقع، در جغرافياي شهري، در يك طرف جغرافياي سيستماتيك (نظام يافته) و در سمت ديگر جغرافياي ناحيه‌اي قرار مي‌گيرد. پايگاه جغرافياي شهري ميان اين دو شاخه اصلي جغرافيا قرار دارد.
جنبه‌هاي فضايي توسعه شهري از دو ديدگاه بررسي مي‌شود:
الف) درون شهري:
در اين قسمت، شهر به عنوان يك پديده مجزا و منفك در سيستم سكونتگاهي مطالعه مي‌شود كه مباحثي مثل:كيفيت كاربري زمين، مورفولوژي شهري و كاركرد شهر از آن جمله است.
ب) برون شهري يا تأثيرات متقابل فضايي يك حوزه شهري در حوزه شهري ديگر:
در اينجا تأثيرات مادر شهرهاي جهاني در مادرشهرهاي ملي، ناحيه‌اي و تأثيرات شهر مسلط به ساير شهرها و نواحي كشور و وابستگي فضايي شهر و ناحيه مورد بررسي قرار مي‌گيرد.
مفهوم پراكندگي فضايي در جغرافياي شهري:
پراکندگی فضایی یعنی شكل‌گيري پديده‌هاي شهري در سطوح خطي، شبكه‌اي، سطحي و نظاير آن مي‌باشد و در آن تأثير متقابل فضايي، آمد و شد روزانه از محل كار به مركز خريد، جابجايي محله مسكوني و مسكن در داخل شهرها و موضوعاتي از اين قبيل بررسي مي‌شود.
قلمروهاي جغرافياي شهري:
شهرنشيني و شهرگرايي، سكونتگاه‌هاي انساني را شكل دوباره مي‌بخشد.شهرنشيني علت و محصول تغييرات مهمي است كه از پراكندگي جغرافيايي مردم و فعاليت‌هاي اجتماعي- اقتصادي آنها در مكان ويژه‌اي به وجود مي‌آيد. شايد بتوان پديده شهر و شهرنشيني را بدين شرح مورد بررسي قرار داد:
1- شهرنشيني به منزله تسلط امر تراكم در همه سازمان‌ها، مؤسسات، واحدهاي مسكوني و افزايش جمعيت مكان‌هاي ويژه.
2- شهر به عنوان كانون اصلي عرضه خدمات به جمعيت متراكم در شهر و منطقه نفوذ آن.
3- شهر به عنوان تمركز فعاليت‌هاي اقتصادي غير كشاورزي در سكونتگاه‌هاي انساني.
4- شهرنشيني به عنوان تسلط شيوه خاص زندگي و بيانگر سير مدنيت و تمدن جوامع انساني.
در دوره‌هاي گذشته به طور سنتي جغرافياي شهري از موقع، موضع، وسعت، شكل، كاركرد، مورفولوژي و سازمان‌هاي داخلي شهرها بحث مي‌كرد. اما به موازات توسعه شهرها، افزايش جمعيت شهرهاي بزرگ، ظهور مسائل گوناگون و پيچيده اجتماعي- اقتصادي در داخل شهرها، ورود شهرهاي بزرگ جهان سوم به سيستم اقتصادي جهاني ابعاد تازه‌اي در جغرافياي شهري به وجود آمد و تحليل دقيق سياسي و اجتماعي را در قلمرو جغرافياي شهري سبب گرديد.
امروزه جمعيت‌يابي شديد شهرها به همراه مسائل اجتماعي- اقتصادي آنها شكل كاملاً تازه‌اي از شهر، شهرنشيني و شهرگرايي به وجود آورده است، از اين رو امروزه، در بررسي‌هاي جغرافيايي شهرها، از ايدئولوژي حاكم بر شهرها، تحليل تصميمات حكومتي در ارتباط با خلق فضاي فيزيكي و اجتماعي شهرها وابستگي به اقتصاد جهاني براي بررسي مسائل مهم شهرهاي جهان سوم، عدالت اجتماعي، كيفيت دسترسي مردم شهرها به نيازهاي اساسي، مكان‌گزيني همه سازمان‌ها و تأسيسات شهري نظير كارخانه‌ها، پارك‌ها، بيمارستان‌ها، مناطق مسكوني، مناطق تجاري و صنعتي، مناطق فرهنگي، فرودگاه‌ها و ترمينال‌هاي مسافربري، مدارس، درمانگاه‌ها، منطقه گذران اوقات فراغت، حوزه‌هاي اجتماعي، علل دو قطبي شدن جهان سوم و دهها موضوع شهري در ارتباط با فضاي شهري سخن به ميان مي‌آيد.
از اين رو، جهت‌گيري جغرافياي شهري، براي ورود به قلمروهاي تازه، كاملاً با اقتصاد سياسي و نظام‌هاي حكومتي پيوند مي‌خورد.
بر خلاف سابق كه مكان‌هاي شهري در برابر مكان‌هاي روستايي مورد بررسی قرار می گرفت، امروزه سيستم‌هاي شهري به صورت حوزه‌هاي مادرشهري، منطقه شهرنشين، مجموعه‌هاي شهري و بالاخره به شكل مگالاپليس (Megalopolis) ظاهر مي‌شوند كه در تمام آنها مادرشهرها، شهرهاي بزرگ، شهرهاي مياني، شهركها و روستاها، در داخل مجموعه‌ها و سيستم‌هاي سلسله مراتبي قرار مي‌گيرند و يك واحد منسجم و به هم پيوسته شهري را تشكيل مي‌دهند كه از شرايط سيستمي تأثير مي‌پذيرند و برخوردي سيستمي مي‌طلبند.
اين سيستم شهري و سلسله مراتبي نه تنها به ناحيه جغرافيايي شهر سامان مي‌دهد بلكه در جهان سوم از سيستم‌هاي مادر شهرهاي جهاني شديداً نيرو مي‌گيرند؛ پس امروزه در جغرافياي شهري، درباره شهرها با توجه به ناحيه شهر و رابطه آن با ديگر نواحي جغرافيايي جهان مطالعه مي‌گردد و ابعاد جغرافياي شهري با سياستهاي جهاني و ناحيه‌اي پيوند داده مي‌شود.
در جغرافياي شهري سنتي، روي شرايط طبيعي، موقع و يا تنها به مورفولوژي شهرها تأكيد مي‌شد. امروزه در جغرافياي شهري، از شرايط فيزيكي حاكم بر شهرها دور مي‌شود و به جاي آن، همه پديده‌هاي شهري در ارتباط با ايدئولوژي اهداف نظام‌هاي حكومتي، شرايط اجتماعي و اقتصادي مورد مطالعه قرار مي‌گيرد، زيرا محيط ساخته شده شهري و ساخت فضايي از سياست نظام‌هاي حكومتي منشأ مي‌گيرد و گروه‌هاي انساني و فعاليت‌هاي اجتماعي- اقتصادي آنها را در نقاط معين شهري جاي مي‌دهد. به سخن روشن، در زمان ما، اين ساخت طبيعت شهر نيست كه ساخت داخلي شهرها و مورفولوژي آنها را شكل مي‌دهد بلكه اين شرايط داخلي داخلي شهرها متأثر از ارزش‌هاي اجتماعي- اقتصادي نظام حاكم بر كشورها است كه كيفيت كاربري زمين و سياستهاي برنامه‌ريزي شهري را تعين مي‌كند. از اين رو جغرافياي شهري جديد، با تحليل ارزش‌هاي اجتماعي- اقتصادي كشورها، ساخت فضايي شهرها را بررسي مي‌كند، و در نهايت ملاحظه مي‌شود كه ارزش‌هاي اجتماعي، متأثر از تفاوت‌هاي فرهنگي، مورفولوژي شهري و شرايط زندگي در شهرهاي بزرگ را به شكل‌هاي گوناگون سامان مي‌دهد.
در زمان حاضر تغييرات اجتماعي و اقتصادي سريع تر از تغييرات فيزيكي صورت مي‌گيرد و محيط زيست انساني نه از تغييرات فيزيكي بلكه از تغييرات اجتماعي تأثير فوري مي‌پذيرد. مطالعه و تحليل اين تغييرات اجتماعي- اقتصادي در ارتباط با ساخت فضايي شهر مورد تأكيد جغرافياي شهري مي‌باشد. از اين رو امروزه در جغرافياي شهري، مفاهيم رشد و توسعه شهر به عنوان فرآيند اجتماعي و سياسي بيش از ساير موضوعات بررسي و مطالعه مي‌شود.
ابعاد اجتماعي و اقتصادي جغرافياي شهري:
در زمان حاضر، جغرافياي شهري، ابعاد اقتصادي، سياسي و اجتماعي عميقي به خود گرفته است و در اين راستا، حتي برخي از جغرافيدانان به ابعاد فضاي شهري اهميت كمتري مي‌دهند. بدين سان كه جغرافيدانان شهري به تحليل رويدادهاي شهري و كيفيت زندگي مردم بيش از ماهيت فضايي شهر اهميت مي‌دهند؛ زيرا اين روند سياسي و اقتصادي است كه پيكربندي‌هاي فضايي شهر را سامان مي‌بخشند و شهرهاي متفاوتي را به وجود مي‌آورند.
از طرفي عده‌اي از جغرافيدانان نيز علاوه بر به كارگيري نظريه‌هاي اجتماعي، مكتب‌هاي فلسفي و جامعه‌شناسي را نيز وارد مطالعات جغرافياي شهري مي‌كنند. پس لازم است كه در تحليل روابط ميان فعاليت‌هاي انساني و ساخت فضايي شهر از طريق مكتب‌هاي سياسي و تحليل نيروهاي جهاني به بررسي پرداخت تا تفاوت‌ها و قطب‌بندي‌هاي فضايي- مكاني كاملاً شناخته شود.
بين‌المللي شدن سرمايه، تنها يكي از ابعاد جديد ساخت جهاني است كه قادر است در تجديد سازمان فضايي توليد به همراه تكنولوژي پيشرفته حمل و نقل و ارتباطات مكانيابي مجدد توليد را از طريق اقتصاد جهاني عملي سازد. بدينسان ملاحظه مي‌شود كه رقابتهاي مادرشهرهاي جهاني به آينده اقتصاد سياسي ملي و اقتصاد سياسي بين‌المللي وابسته مي‌گردد.
نتيجه آنكه عامل اصلي در ساخت شهرها با تصميمات سياسي در سطح محلي و جهاني ارتباط پيدا مي‌كند. به سخن ديگر هر فضاي جغرافيايي، هر چشم‌انداز جغرافيايي و هرمحيط ساخته شده، از شرايط سياسي، اجتماعي و اقتصادي در سطوح محلي، ناحيه‌اي و جهاني تأثير مي‌پذيرد و شكوفايي، ركود و توقف اقتصادي، توسعه اجتماعي و كيفيت زندگي مردم در شهرها با شرايط فوق ارتباط پيدا مي‌كند. اين شرايط مي‌تواند شهرها را به صورت دو قطبي در آورد كه در يك سمت آن، منطقه پر رفاه قرار مي‌گيرد و در طرف ديگر شهر، سالمندان كم درآمد، بي‌خانمانان شهري، اقليتهاي قومي – نژادي و منحرفين اخلاقي، در دنيايي جدا از منطقه پر رفاه شهر به زندگي خود ادامه مي‌دهند.
سایت جغرافیای آفرینش - علی برآبادی
مطالب مشابه :
مقاله: تحليل مكانيابي در آمايش دفاعي و پدافند غير عامل
پايگاه تخصصي پدافند غیر عامل - مقاله: تحليل مكانيابي در آمايش دفاعي و پدافند غير عامل -
مکان و فضا در جغرافیا
عناصر اصلي تحليل فضايي . اوقات فراغت و غيره تعريف مي شود. در تحليل هاي فضايي لازم است
جغرافیای شهری چیست؟
1- جغرافياي شهري روي «نظام فضايي» و بر اساس تعريف فوق پس لازم است كه در تحليل روابط
جلسه سیر اندیشه در معماری - جلسه چهارم
تعريف هويت اسلامي و بررسي 1- آثار بر جسته تمدن اسلامي و تحليل كالبدي فضايي و مفهومي
تازه های مقاله
تاثير فناوري هاي علمي بر توسعه و تحول حقوق بين الملل فضايي به تعريف و تحليل حقوق
سامانه هاي حمل و نقل فضايي؛(1)
شباهنگ - سامانه هاي حمل و نقل فضايي؛(1) - جهان از آن تو برای کشف , بر شما باد کشف جهان
توسعه روستايي چيست؟
بنا بر تعريف, تحليل ارتباطات فضايي, تحليل دسترسي‌ها (ارتباطات), تحليل شكاف عملكردي,
مرور مفاهيم و نظريات توسعه منطقه اي 1
بر اساس مباحث ارائه شده در تعريف و مفهوم به عبارت ديگر براي تجزيه و تحليل فضايي پديده
ساختمان اپرای سیدنی 1
تحليل فضايي ساختمان تعريف مسير مارپيچ : مسير حلقه ای راه رسيدن را طولانی تر می کند و
ماهيت و قلمرو علم جغرافيا
در تحليل فضايي تاكيد روي مكانها جغرافيا به عنوان علم فضايي تعريف جديدي را به
برچسب :
تعريف تحليل فضايي