پاسخ نامه تمرینات کتاب منطق سال سوم سال 90-91

پاسخ نامه تمرینات کتاب منطق سال سوم

پاسخ نامه تمرینات کتاب منطق جدید التالیف سال سوم متوسطه به شرح ذیل می باشد:

صفحه 4

سوال:

1- قدرت تفکر و اندیشه بشر است.

٢- مقصود از نطق، تفکر و تعقل است که در سخن گفتن تجلی می کند.

3- ارسطو

4- منطق دانشی است که طرز کار ذهن را در عمل تفکر تشریح میکند تا انسان با آگاهی از طرز کار ذهن، بهتر از آن استفاده نماید.

تکمیل:

الف) قواعد حاکم ب) علم منطق

صفحه 9

بررسی و نقد1

1- رسم تام

2- حد تام (ترجمه عبارت حیوان ناطق است)

3- رسم تام (ضاحک عرض خاص انسان است)

4- تعریف به اعم

صفحه 11

1- به عهده دانش آموز است. دبیر محترم بر اساس 5 قاعده تعریف مورد ارزیابی قرار دهد.

2- الف- غلط، زیرا تعریف به اعم است، لوزی را نیز در بر می گیرد.

ب- غلط، زیرا تعریف به اعم است، سیارات دیگر نیز به دور خورشید می گردند.

ج- غلط، زیرا کوچکترین عدد زوجی که بر دو قابل قسمت است عدد 2 می باشد نه عدد 4.

3- به عهده دانش آموز است. توسط دبیر بر اساس 5 قاعده تعریف مورد ارزیابی قرار گیرد.

1- با توجه به اینکه در درس دوم دانش آموزان هنوز با اقسام تعریف آشنا نشده اند لذا ذکر آن اقسام برای دانش آموزان ضروری نیست. فقط برای اطلاع دبیران محترم نوشته شده است.

صفحه 13

تفکیک:

1- مفاهیم کلی: معلم، انسان، عدالت، شکل سه ضلعی، شعر، تضاد، دیو، مثلث، عبرت، وحی، کتاب درسی، سینما، مسجد، دایره، کره، لباس سفید، حیوان، آب، گربه، مسلمان، حیوان ناطق، کتاب،

2- مفاهیم جزئی: حافظ (شاعر معروف)، قله دماوند، خلیج فارس، سلمان فارسی، مشهد ( از شهرهای ایران، محل شهادت امام هشتم (ع))

صفحه 14

تطبیق:

به ترتیب: عموم و خصوص مطلق، تباین، عموم و خصوص من وجه، تساوی

الف) تساوی: مثلث= شکل سه ضلعی، انسان= حیوان ناطق،

ب) تباین: دایره و مثلث، حیوان و کتاب و ......

ج) عموم و خصوص مطلق: کتاب> کتاب درسی، حیوان > انسان، حیوان> گربه، انسان> مسلمان، انسان> معلم، حیوان> معلم،

د) عموم و خصوص من وجه: لباس وسفید، مسلمان و معلم،

صفحه 16

تمرین:

1- انسان: حیوان) جسم نامی) جسم) جوهر ( فصل های اجناس بالاتر نیز ذاتی انسان هستند.)

2- گربه: حیوان) جسم نامی) جسم) جوهر) ( فصل های اجناس بعید نیز ذاتی گربه هستند.)

3- مربع: شکل) کم متصل ثابت)* کم متصل) کم ( فصل های اجناس بعید نیز ذاتی مربع هستند.)

4- آب: مایع) جسم غیر نامی (جماد) جسم) جوهر ( فصل های اجناس بعید نیز ذاتی آب هستند.)

مفاهیم عرضی هریک از موارد فوق بسیار است.

* کم متصل ثابت (= کم متصل قار) به معنای اندازه پیوسته ثابت است که در مقابل کم متصل غیر ثابت مانند زمان قرار دارد.

صفحه 19

تمرین 1-

مفاهیم جزئی نه کاسب است ( منشا حصول علم دیگر نیست) و نه مکتسب ( از علوم دیگر حاصل نمی آید)، یعنی یک ادراک جزئی از آن جهت که جزئی است موجب تولید و حصول هیچ گونه ادراک دیگری نیست. لذا مفاهیم جزئی در تعریف به کار نمی آیند و قابل تعریف نیز نیستند.

صفحه 22

تفکیک و تقسیم

1- حیوان ( گنجشک، سگ، انسان، طوطی)

2- گیاه ( خرما، گندم، کرفس، سیب)

3- خط ( خط منحنی، خط مستقیم)

4- شکل ( ذوزنقه، دایره)

صفحه 23

تفکیک و تقسیم:

صفحه25

تمرین 2و1:

3- مربع: شکل) کم متصل ثابت) کم متصل) کم

دایره: شکل) کم متصل ثابت) کم متصل) کم

سفیدی: رنگ) کیف مبصر) کیف محسوس) کیف

* در این کتاب سفیدی و سفید و نیز سیاهی و سیاه به یک معنا هستند و دقتی که منطق دانان اسلامی در تفکیک آنها در بحث مشتق داشته اند مورد نظر نیست.

چهار: کم منفصل) کم

شادی: کیف نفسانی) کیف

4- نمی توان از تعریف دست کشید ولی همیشه نمی توان برای مفاهیم تعریف منطقی ارائه کرد و از ملاک های تعریف استفاده کرد. مثلا برای مفاهیمی مثل مدرسه و معلم و .... فقط می توان تعریف اعتباری ارائه کرد.

صفحه 26

انجام نمونه:

1- دو خط موازی: دو خطی هستند که هر قدر امتداد یابند همدیگر را قطع نمی کنند. ( تعریف اعتباری است نه حقیقی منطقی)

2- جسم: جوهر قابل ابعاد ثلاث ( حد تام)

3- گیاه: جسم نامی ( حد تام)

4- قلم: جسمی که با آن می توان روی شی ء متناسب با آن ( مثل کاغذ یا پارچه) نوشت.

5- مربع: شکل دارای چهار ضلع مساوی عمود بر یکدیگر. ( حد تام)

صفحه 29

1-

- درست ( رسم ناقص) ( جنس بعید + عرض خاص)

- غلط ( راه رونده بودن عرض عام است ولذا تعریف عمومیت دارد و غیر انسان را نیز در برمیگیرد.)

- غلط ( تعریف دوری است، به لحاظ اعتباری قابل قبول است)

- غلط ( وفادار بودن و داشتن قدرت پویایی قوی عرض عام است)

2-

- کتاب: چیزی است متشکل از صفحات که روی آنها به انحاء مختلف مطالبی نوشته شده یا نقش بسته است.

- مربع: شکل دارای چهار ضلع مساوی عمود بر هم ( حد تام)

- انسان: حیوان ناطق ( حد تام)

- خورشید: سیاره نورانی که سیاره مرکزی هر منظومه به شمار می رود.

- آب: مایع بی رنگ بی بوی بی مزه

- معلم: کسی که به شکلی آموزش مخاطب خود را بر عهده دارد.

3-

- مثلث: حد تام

- چهار: رسم تام

- حیوان: حد ناقص

- انسان: رسم ناقص

4- این تمرین بر عهده دانش آموز است.

صفحه 32

دسته بندی:

قدم دوم:

1- ب، ج

2- د

3- الف، ه، و

4- ه، و

5- الف

قدم سوم:

1)

- آیا سر وقت نماز می خوانید؟

- چه هوای خوبی!

2)

- هوا گرد است.

- آب بسیار مرتفع و سر سبز است.

3)

- اضلاع مستطیل دو به دو با هم برابرند.

- لوزی پهار ضلع مساوی ندارد.

4)

- زمین کروی است.

- کره ی ماه دارای جو نیست.

5)

- مربع سه ضلع دارد.

- زوایای مثلث 360 درجه است.

صفحه 34

تشخیص:

1- عدد زوج/ قابل قسمت بر دو

2- انسان ها/ سپاسگزار نعمت ها

3- دانا باشید/ توانا هستید ( قضیه ی شرطی)

4- کسی که خدا را فراموش کرده/ فراموش کننده ی خود

5- تهران/ پایتخت ایران

6- کسی که آبادانی ایران را می خواهد/ باید محیط زیست را سالم نگه دارد ( قضیه شرطی)

7- مومن/ کاهلی کننده در نماز

8- خوب درس بخوانم/ در امتحان نگرانی نخواهم داشت ( قضیه شرطی)

صفحه 38

تطبیق:

1- شخصیه: ابن سینا

2- شخصیه: این بیمار

3- شخصیه: او

4- موجبه ی کلیه: انسان

5- موجبه ی کلیه: (چون یک قانون است)، انسان عاقل

6- سالبه ی کلیه: انسان

7- موجبه ی کلیه: شیوه ی کافران

8- سالبه ی کلیه: ظلم

صفحه 40

تفکر:

هرگاه انسان از کلماتی مثل (( اگر)) و (( آنگاه)) استفاده کند، به هر حال یک نوع رابطه میان مقدم و تالی فرض کرده است. حتی اگر این رابطه واقعی نباشد. بنابراین ادات شرط آنجایی استفاده می شوند که نوعی از رابطه مورد توجه باشد مثل:

· - اگر آب را حرارت بدهی تبخیر می شود ( رابطه حقیقی و واقعی)

· - اگر خدا را اطاعت کنی رستگار می شوی ( رابطه حقیقی و واقعی)

· - اگر به جادوگران مراجعه کنی هدایت می شوی ( رایطه غیر حقیقی که حقیقی پنداشته شده و لذا غلط است.)

صفحه 42

تطبیق:

1- عدد زوج است فرد نیست

2- عدد زوج نیست فرد است.

3- فرد نیست عدد زوج است.

4- فرد است عدد زوج نیست.

صفحه 43

تطبیق:

1- در لحظه تحویل سال اگر در شیراز باشیم در اصفهان نخواهیم بود.

2- در لحظه تحویل سال اگر در شیراز نباشیم معلوم نیست کجا هستیم.

3- در لحظه تحویل سال اگر در اصفهان باشیم در شیراز نخواهیم بود.

4- در لحظه تحویل سال اگر در اصفهان نباشیم معلوم نیست کجا هستیم.

تطبیق:

1- نتیجه اعمال ما اگر در دنیا به ما برسد ممکن است در آخرت هم به ما برسد.

2- نتیجه اعمال ما اگر در دنیا به ما نرسد آنگاه در آخرت به ما خواهد رسید.

3- نتیجه اعمال ما اگر در آخرت به ما برسد ممکن است در دنیا هم به ما رسیده باشد.

4- نتیجه اعمال ما اگر در آخرت به ما نرسد آنگاه در دنیا به ما می رسد.

صفحه 44

تمرین:

1- سه زاویه مثلث مساوی باشند ( شرطی متصل)

2- خدا را یاری کنید ( شرطی متصل)

3- ( شرطی منفصل مانع الرفع)*

4- ( شرطی منفصل مانع الرفع)

5- شرطی منفصل حقیقی

6- فرهنگ یک کشور اصلاح بشود. ( شرطی متصل)

7- کسی که دنبال کمال نباشد. ( شرطی متصل)

صفحه 48

ذکر نمونه:

1- هر ایرانی آسیایی است (ص) هیچ ایرانی آسیایی نیست ( ک)

2- هر مسلمانی بودایی است ( ک) هیچ مسلمانی بودایی نیست ( ص)

هر سنگی سفید است (ک) هیچ سنگی سفید نیست (ک)

* در مورد قضایای منفصله اصطلاح مقدم و تالی به کار نمی رود زیرا می توان جای آنها را تغییر داد. در این صورت در معنای جمله تغییری پدید نمی آید.

3- هر پرنده ای دوزیست است (ک) هیچ پرنده ای دوزیست نیست (ص)

4- هر انسانی حیوان است (ص) هیچ انسانی حیوان نیست(ک)

هر کتابی جذاب است (ک) هیچ کتابی جذاب نیست (ک)

ذکرنمونه صفحات 50و 51 مشابه تمرین فوق تکمیل گردد.

صفحه 53

تکمیل:

1- بعضی فلزها جیوه اند.

2- یعضی سفیدها انسانند.

3- هیچ دارنده ی عمر جاودانی انسان نیست.

4- (ندارد)

صفحه 54

تمرین 1:

1- بعضی کتابها خواندنی نیستند.

2- هیچ یک از معادن معدن فلز نیست.

3- هیچ یک از مردم دانا نیست.

4- بعضی مومنان گناهکار هستند.

5- هیچ پرنده ای تخم گذار نیست.

تمرین 2:

2- تضاد/ (- )

3- تقابل تحت تضاد / ( معلوم نیست) در این مثال خاص کاذب است.

4- تداخل / (+)

5- - تقابل تحت تضاد / ( معلوم نیست) در این مثال خاص صادق است.

صفحه 55

تمرین 3:

1- بعضی گردها گردو هستند.

2- ندارد.

3- هیچ عدد زوجی ( غیر فرد) عدد اول نیست.

4- ندارد.

5- بعضی مثلثهای قائمه غیر متساوی الاضلاع اند.

6- هیچ الف ب نیست.

- بعضی الف ب نیست.

تمرین4:

صفحه 61

ذکر نمونه:

استدلال 1:

1- هر انسانی حیوان است.

2- هر حیوانی جسمانی است.

نتیجه: هر انسانی جسمانی است.

استدلال 2:

1- هر مثلثی شکل است.

2- هر شکلی نوعی کمیت است.

نتیجه: هر مثلثی نوعی کمیت است.

صفحه 62 و 63

تمرین:

1- الف) استقرا، ب) تمثیل، ج) تمثیل، د) تمثیل، ه) استقرا، و) استقرا، ز) تمثیل، ج) قیاس

2- الف) استقرا ناقص، ب) استقرا ناقص

صفحه 65

مهارت:

1- مقدمه اول: من می خواهم به اهداف بزرگ خود برسم.

مقدمه دوم: هرکسی که می خواهد به اهداف بزرگ خود برسد، پشتکارش را زیاد می کند.

نتیجه: پس من پشتکارم را زیاد می کنم.

2- مقدمه اول: ملت ما بر ایمان به خدا تکیه کرد.

مقدمه دوم: هر کسی که بر ایمان به خدا تکیه کرد بر دشمنان خود پیروز شد.

نتیجه: پس ملت ما بر دشمنان خود پیروز شد.

(نتیجه) بعضی الف ج نیست.

· - هر الف ج است ( نقیض نتیجه را بعنوان فرض جدید در نظر می گیریم.)

· - هر الف ب است ( سطر 3 و2، قیاس شکل اول تشکیل می دهند که نتیجه آن هر الف ب است می باشد.)

· - هر الف ب است و بعضی الف ب نیست ( سطر 4 و سطر 1 متناقض هستند.)

· - بعضی الف ج نیست ( چون با فرض خود به تناقض رسیدیم، نقیض فرض= نتیجه)

3- این قیاس ضری هفتم از شکل اول قیاس افتراتی است و به دلیل اینکه همه شرایط انتاج را دارد، منتج است و چون شکل اول از جهت انتاج روشن ترین و معتبرترین شکل قیاس اقترانی است، نیازی به اثبات ندارد.

4- در تمرین شماره 3 چون قیاس شکل اول است، صحت انتاج بدیهی است و نیازی به اثبات نداشت، اما در تمرین شماره 2 چون قیاس شکل دوم است، صحت انتاج آن بدیهی نیست و درستی و اعتبار آن را باید اثبات نمود که از راه برهان خلف ثابت شد.

5- برای اثبات این موارد و نیز اثبات سایر ضروف، می توانید به کتاب منطق 2 نوشته ی دکتر قراملکی انتشارات پیام نور مراجعه نمایید.

6- جدول

1- جیوه فلز است / اول

2- هوا جسم است / هر جسمی دارای وزن است

3- هیچ آسیایی آلمانی نیست/ اول

4- بعضی جسمانی ها نویسنده اند/ چهارم، هر نویسنده ای جسمانی است/ اول

5- هر ب ل است/ اول

6- بعضی الف ج است / الف

7- هر ب ج است / سوم

8- هر الف ب است، هیچ ج ب نیست.

صفحه 78

تمرین 1: *

استدلالهای نفر دوم عبارت است از:

استدلال شماره 1: اگر رنگ کلاه من و کلاه نفر اول هر دو قرمز بود نفر سوم نمی گفت نمی دانم لکن او گفت نمی دانم.

پس رنگ کلاه من و کلاه نفر اول هر دو قرمز نیست.

استدلال شماره 2: اکنون که رنگ کلاه من و رنگ کلاه نفر اول هر دو قرمز نیست یا هر دو سفید است، یا یکی سفید است و دیگری قرمز.

لکن هر دو سفید نیست ( زیرا می بینم که کلاه نفر اول قرمز است.)

پس یکی سفید است و دیگری قرمز است.

استدلال شماره 3: ازطرفی یا کلاه من سفید است و کلاه نفر اول قرمز است و یا کلاه نفر اول سفید است و کلاه من قرمز است.

لکن کلاه نفر اول قرمز است.

پس کلاه من سفید است.

استدلال های نفر اول

استدلال شماره 1: نفر اول مانند استدلال شماره 1 نفر دوم است.

استدلال شماره 2: اکنون که هر دو قرمز نیست یا هر دو سفید است و یا یکی سفید است و دیگری قرمز لکن هر دو سفید نیست.

زیرا اگر هر دو سفید بود نفر دوم نمی توانست کشف کند که کلاه خودش سفید است پس یکی سفید است و یکی قرمز.

استدلال شماره 3: اکنون که یکی سفید است و یکی قرمز یا کلاه من سفید است و کلاه نفر دوم قرمز و یا کلاه من قرمز است و کلاه نفر دوم سفید است.

لکن کلاه نفر دوم سفید است.

پس کلاه من قرمز است.

صفحه 78 و79

تمرین2:

سن پدر= الف سن پسر=ب

الف مساوی سه برابر ب است

الف به اضافه 15 مساوی دو برابر ب است

پس سه برابر ب مساوی دو برابر ب به اضافه 15 است.

اگر سه برابر ب مساوی دو برابر ب به اضافه 15 است پس به مساوی 15 است.

ب مساوی 15 است

الف سه برابر ب است

پس الف مساوی 45 است.

تمرین 3:

مقدمه اول: هر مربعی دارای چهارضلع مساوی است.

مقدمه دوم: اگر قطر مربعی را رسم کنیم دو مثلث پیدا می شود که دو ضلع هر یک از مثلث را چهار ضلع مربع و ضلع سوم را قطر مربع تشکیل می دهد.

نتیجه: پس اگر قطرمربعی را رسم کنیم دو مثلث پیدا می شود که سه ضلعشان با هم مساوی است.

مقدمه اول: اگر قطر مربعی را رسم کنیم دو مثلث پیدا می شود که سه ضلعشان با هم مساوی است.

مقدمه دوم :اگر دو مثلث سه ضلعشان با هم مساوی باشند آن دو مثلث با هم برابرند.

نتیجه: پس اگر قطر مربعی را رسم کنیم دو مثلث پیدا می شود که آن دو مثلث با هم برابرند.

تمرین4:

الف) برهانی

ب) جدلی

ج) برهانی

د) جدلی

صفحه 83

تقویت مهارت

1- مجریات

2- متواترات

3- مجریات

4- وهمیات

5- مشهورات

6- محسوسات

7- مجریات

8- بدیهیات

9- متواترات

10- مشهورات

11- وهمیات

12- وهمیات

13-متواترات

4- الف) برهانی ب) جدلی ج) برهانی ه) جدلی

صفحه 89

الف)

3- عکس نقیض (2)

4- عکس مستوی (3)

5- قیاس بین 1 و 4

6- عکس مستوی 5

7- تداخل 6

ب)

3- عکس نقیض (1)

4- عکس نقیض (2)

5- عکس مستوی (4)

6- قیاس بین 3 و 5

ج)

2- عکس نقیض (1)

4- عکس مستوی (1)

4- عکس مستوی (2)

5- قیاس بین 3 و 4

6- عکس نقیض (5)

صفحه 90

تمرین:

1- مغالطه / قیاس استثنایی منفصل مانعه الجمع - عقیم

2- مغالطه / سرایت دادن حکم جزء بر کل مغالطه ترکیب

3- مغالطه / وضع تالی

4- مغالطه / تفصیل مرکب

5- مغالطه / مغالطه ترکیب

6- مغالطه / مغالطه تقسیم

7- مغالطه / ایهام انعکاس

8- مغالطه / دور

9- مغالطه / شکل سوم است ولی نتیجه باید بعض باشد

10- مغالطه / ایهام انعکاس

11- مغالطه / جمع مسائل متعدد در یک مسئله

1- این قیاس در صورتی مانعه الجمع است که دانشجو نتواند همزمان در دو رشته دانشگاهی تحصیل کند.

12- مغالطه / دور

13- مغالطه / ( حد وسط به یک معنا نیست)

14- مغالطه / تحلیل نادرست پدیده ها

15- مغالطه / استدلال خلفی با مقدمات غلط

16- * درست است ( منطق دانان مسلمان به آن قیاس مساوات می گویند) این قیاس مرکب از دو قیاس زیر است:

قیاس اول:

1 - الف مساوی ب است.

2- هرچه مساوی ب باشد با مساوی ج، مساوی است.

* الف با مساوی ج مساوی است

قیاس دوم:

1 - الف با مساوی ج مساوی است.

2- هر چه با مساوی مقداری مشاوی باسد با خود آن مقدار، مساوی است.

* الف، مساوی ج است.