نگاهی به زندگی وآثار محمد ابراهیم آیتی

دكتر محمد ابراهیم آیتی در سال 1294 شمسی در بیرجند متولد شد و تا سال 1317 در بیرجند و مشهد مقدس علوم قدیمه را تحصیل می كرد وی از سال 1320 تا 1329 در بیرجند به موعظه و تدریس اشتغال داشت. سپس به تهران مهاجرت كرد و از سال 1334 در دانشكده علوم معقول و منقول آن زمان به تدریس پرداخت.
در سال 1340 از رشته معقول و منقول دانشگاه تهران به اخذ درجه دكتری نایل گردید و سپس در تهران اقامت كرد و علاوه بر تدریس، به موعظه و خطابه و به درس تفسیر در حوزه علما و اهل معرفت و تقوی اشتغال داشت.
وی به كمك استعداد شگرف و حافظه قوی كه داشت به فاصله چند ماه زبان انگلیسی را آموخت و بر آن مسلط شد و در زمان كوتاهی مورد توجه علمای اعلام قرار گرفت به طوری كه آیة ا... مرتضی مطهری مكرر در سخنرانیها و نوشته های خود از سجایای اخلاقی و تحقیقات علمی او یاد كرده است.
دكتر آیتی علاوه بر تدریس و موعظه در تهران روزهای جمعه در شمیران تفسیر قرآن می گفت. در یكی از روزهای جمعه در حالی كه برای درس تفسیر به طرف شمیران می رفت به علت تصادف درگذشت و بعدازظهر همان روز، رادیو تهران خبر درگذشت این عالم فرهیخته را اعلام كرد و در سال 1343 هجری شمسی پیكر او از مدرسه كاظمیه تا میدان شوش تشییع و سپس به قم حمل شد و به دستور آیة ا... مرعشی در قبرستان ابوحسینی در ایوان اختصاصی علما مدفون گردید.
صفات ایشان:
مرحوم دكتر آیتی انسانی وارسته و سلیم النفس، بسیار صبور و به حقیقت از مردان با كمال راستین عهد خود بود. در تحقیق و تجسس علمی بسیار دقیق عمل می كرد. مزیت او در كارهای علمی بر این بود كه علم قدیم را با روش جدید جمع داشت و نیك دریافته بود كه جامعه علمی كنونی چه نیازی دارد و چگونه باید در حوزه كردن مسایل قدیمی قدم بر داشت، نمونه كامل اثر او كه بدین شیوه تدوین شده است، رساله اجتهادی دكتری او به نام مقولات (مبحثی از منطق) را باید نام برد كه با توجه به اصول بجا گفتن و به اندازه گفتن و به زبان روشن بیان كردن و مبتنی بر مأخذ قدیم و كتابهای اروپایی تدوین گردیده است.
تألیفات وی:
ترجمه تاریخ یعقوبی - ترجمه كتاب البلدان یعقوبی - تصحیح تفسیر شریف لاهیجی - تاریخ اندلس و حكومت مسلمین در اروپا - افكار جاوید محمد ترجمه از انگلیسی - جهان در قرن بیستم ترجمه از انگلیسی - گفتار عاشورا - آیینه اسلام ترجمه از عربی - سرمایه سخن - فهرست ابواب و فصول اسفار ملاصدرا - مرجعیت و روحانیت.
مرحوم آیتی دو كتاب مهم دیگری را در دست طبع داشت و به پایان رسانید كه رخت از جهان بربست، یكی جلد دوم تاریخ یعقوبی و دیگری مقولات عامه كه رساله ختم تحصیلات او بود.
دكتر آیتی با دوستان صمیمی و صدیق خود در راه انتشار كتاب نیز همكاری داشت و یكی از بانیان در شركت انتشار بود.
از دیگر تألیفات استاد "تاریخ شهدای اسلام" و "تاریخ پیغمبر اسلام" است كه یكی از مراجع مهم تاریخ اسلام در حوزه و دانشگاه به شمار می رود.

***
خلاصه : محمد ابراهیم آیتی در سال 1333هجری قمری در قریه گازار از توابع بیرجند در خانواده‏ای روحانی و شیعه متولد شد و اهل خانه را از قدوم خویش شاد كرد این فرزند محمدابراهیم نام گرفت. وی از هفت سالگی برای فراگیری از قرآن مجید و خواندن كتابهای فارسی مذهبی و اخلاقی و از قبیل اینها وارد جلسات استادان آن زمان در شهر خود گردید. در سیزده سالگی به شهر بیرجند رفت و ادامه تحصیل خود را در كنار اساتید بیرجند گذراند. در هیجده سالگی در مدرسه باقریه شهر مشهد به قمستی از فصول و منطق تحت نظر استادان مجرب بودند. وی به درجه دكترا نایل گردید و در تمام طول تحصیل به تحصیلات حوزوی بسنده نشد. وی در سن 51 سالگی در اثر سانحه تصادف در سال 1384 قمری جان خویش را از دست دادند.
گروه : علوم انسانی رشته : الهیات و معارف اسلامی
والدین و انساب : پدر محمد ابراهیم آیتی شیخ محمد قائنی پیشنماز روستای گازار بود كه به امور شرعی مردم رسیدگی می‏كرد. او در سلك روحانیت و در امور دینی خود و مردم كوشا بود. وی كه توفیق تربیت در دامن مادر متدین پیدا نموده بود رشد كرد و به سن تحصیل رسید.
خاطرات کودکی : محمد ابراهیم آیتی مقدمات عربی از پدرش شیخ محمد قائنی یاد گرفت تا اینكه به نه سالگی كه رسیدند پدر در سوم ماه رمضان 1342 مرحوم شد.
تحصیلات رسمی و حرفه ای : هفت ساله بودم كه پدرم مرحوم شیخ محمد قائنی مرا برای فراگیری قرآن مجید و خواندن كتابهای فارسی مذهبی و اخلاقی از قبیل عین الحیات و جلاء العیون و حلیة المتقین مرحوم مجلسی نزد « آخوند ملا عبداللّه گازاری» برد و به وی سپرد. مقدمات عربی را از مرحوم پدرم فرا گرفتم، نه ساله بودم كه پدرم در سوم ماه رمضان سال 1342قمری مرحوم شد. پس از آن شرح « قطرالندی» و « القیه» ابن مالك « سیوطی» و « شرح جامی» را نزد همان ملا عبداللّه و « محمد ابراهیم بویكی» خواندم. سیزده ساله بودم كه با اجازه مادرم برای ادامه تحصیل به شهر بیرجند رفتم و مدت پنج سال در مدرسه معصومیه كتابهای « حاشیه» ملاعبداللّه یزدی و « شرح شمسیه» در منطق، « شرح نظام» « مغنی البیب» در صرف و نحو و قسمتی از « مطوّل» در معانی و بیان و بدیع و « معالم» و قسمتی از « قوانین الاصول» میرزای قمی در اصول، « تبصرة» علامه حلّی و « شرح لمعه» شهید ثانی در فقه و مختصری حساب و هیأت و مقداری از شرح « سبعة معلّقه» را خواندم. در این مدت پنج سال در شهر بیرجند از محضر مرحوم حاج شیخ محمد باقر آیتی بیرجندی و آیةاللّه حاج شیخ محمد حسین آیتی و مرحوم شیخ غلامرضا فاضل و آقای حاج شیخ محمد علی ربّانی و مرحوم حاج ملا محمد دهكی استفاده بردم و شاگردی آنها را نمودم.هیجده ساله بودم كه برای ادامه تحصیل به مشهد مقدس مشرّف و در مدرسه باقریه ساكن شدم و بقیه شرح لمعه و مطول و قسمتی از فصول و قسمت منطق شرح منظومه حاج ملا هادی سبزواری و آنگاه تمام سطح مكاسب، رسائل شیخ انصاری و كفایه آخوند خراسانی را در محضر استادان فرا گرفتم. ضمنا هیئت قدیم را نزد مرحوم حاج شیخ هاشم قزوینی و آقا شیخ مجتبی قزوینی و آیةاللّه میرزا حسین فقیه سبزواری و آیةاللّه ادیب نیشابوری و مرحوم حاج شیخ حسن پایین خیابانی و برخی اساتید دیگر خواندم. در همان حال با درس خارج فقه و معارف مرحوم آقا میرزا مهدی اصفهانی آشنا شدم و با شوق فراوان در حدود دو سال به درس پر بهره ایشان می‏رفتم و در همین اوقات به درس شرح منظومه آقا میرزا مهدی فرزند مرحوم آقا بزرگ حكیم می‏رفتم و از این راه با فلسفه قدیم آشنا شدم. آشنایی من با متون عالی فلسفه قدیم از قبیل شرح اشارات، شفای بوعلی و اسفار مرحوم آخوند ملاصدرا در خارج از محیط طلبگی بود.» آیتی پس از فراگیری دروس حوزه‏های علوم دینی به دانشگاه راه یافت و او در همان دانشكده معقول و منقول تهران تحصیل كرده بود و موفق به اخذ درجه دكتری شده بود. ایشان علاوه بر علوم اسلامی و ادبیات عرب به زبان انگلیسی نیز احاطه كامل داشت و از این راه با اندیشه‏های غربی و متون و روش تحقیق آنان آشنا گردید.
خاطرات و وقایع تحصیل : حوزه‏های درس هرگاه محدود به چند نفر و كم جمعیت بود غالبا در اطاقهای مسكونی مدارس و درسهای سطوح عالی و خارج كه جمعیت بیشتری در آن شركت می‏داشت بیشتر در مدرس‏های نسبتا وسیع مدارس كه فرش آن در تابستان و زمستان منحصر به حصیر بود و یا در شبستان‏های مساجد كه نیز در تابستان و زمستان حصیر فرش و بسیار سرد بود و هرگز بخاری نمی‏دید، تشكیل می‏گردید.كسانی كه اهل كار و تحصیل بودند تقریبا تمام وقتشان به درس خواندن و مطالعه كردن و مباحثه كردن همان درسها و ( اگر خود از فضلای حوزه بودند) به درس گفتن برگزار می‏شد و فقط در هفته‏ای دو روز پنجشنبه و جمعه تعطیل بود، كه آن هم احیانا با درسهای تعطیلی از قبیل ریاضیات و هیئت و تفسیر و حدیث و جز اینها می‏گذشت.زندگی طلبگی بسیار ساده و در عین حال پرنشاط برگزار می‏شد. در آن تاریخ كمتر افكار اجتماعی به محیط طلبگی راه داشت و گیر و داری هم اگر پیش می‏آمد از حدود حجره‏های مدارس تجاوز نمی‏كرد. تا در بیرجند بودم با اینكه مدرسه معصومیه اوقاف زیادی داشت، به طلبه مدرسه چیزی نمی‏رسید و متصدّیان اوقاف تمام درآمد موقوفه را می‏خوردند و زندگانی ساده طلاب منحصرا از كمكهای پدران و مادرانشان می‏گذشت.اما در مشهد مقدس چون از طرفی موقوفات مدارس سرشارتر بود و از طرف دیگر متصدیان اوقاف آنجا مانند متصدیان اوقاف بیرجند نبودند مختصر حق السكوت و قوت لا یموتی به طلاب داده می‏شد و روزی كه وارد مشهد شدم متصدی اوقاف مدرسه باقریه آقا شیخ جواد شیخ الاسلامی اصفهانی به دیدن من آمد و از همان روز مبلغ سی ریال ( كه شهریه كامل آن مدرسه بود) حقوق ماهیانه برای من قرار ساخت و این مبلغ در آن تاریخ برای زندگی طلبگی متوسط یك نفر به خوبی كفایت می‏كرد.
فعالیتهای ضمن تحصیل : از امتیازات بسیار ارزنده حیات علمی محمد ابراهیم آیتی این است كه او هرگز خود را در علوم متداول حوزه‏ها و مجامع علمی محدود نساخت. گو اینكه راز موفقیت هر اندیشه‏ورِ دلسوز و تلاشگر و كاوشگر پر توفیق این است كه خودجوش و زیركانه بیابد چه چیزی را باید بخواند و كدام راه را برود. بدینسان او در تاریخ دوره اسلامی و تاریخ پیامبر و اهل بیت نیز تلاش فراوان كرد و یكی از متخصصان این رشته در آمد و از تألیفات ایشان نیز این نكته آشكار خواهد شد.
استادان و مربیان : از استادان محمد ابراهیم آیتی در زمینه های مختلف درسی می توان به موارد زیر اشاره كرد: آخوند ملا عبدالله گازاری ابن مالك محمد ابراهیم بویكی میرزای قمی علامه حلی شهید ثانی باقر آیتی بیرجندی شیخ محمد حسین آیتی غلامرضا فاضل شیخ محمد علی ربانی حاج ملا محمد دهكی ملا هادی سبزواری شیخ انصاری آخوند خراسانی شیخ هاشم قزوینی مجتبی قزوینی حسین فقیه سبزواری ادیب نیشابوری حسن پایین خیابانی میرزا مهدی اصفهانی میرزا مهدی فرزند مرحوم آقا بزرگ حكیم آخوند ملاصدرا
هم دوره ای ها و همکاران : از دوستان محمد ابراهیم آیتی ، شهید مطهری، آیةاللّه بهشتی و آیةاللّه طالقانی بود و با هم مراوده علمی و مباحثه داشتند.
زمان و علت فوت : محمد ابراهیم آیتی در سوم جمادی الثانیه 1384 قمری مطابق با هفدهم 1343 شمسی بر اثر سانحه تصادف جان خویش را از دست دادند. پیكر ایشان در قبرستان ابوحسن قم دفن گردید.
فعالیتهای آموزشی : محمد ابراهیم آیتی پس از فراگیری دروس حوزه‏های علوم دینی به دانشگاه راه یافت و در كنار تدریس به تحصیل نیز پرداخت. در سال 1334شمسی در دانشكده علوم معقول و منقول مشغول به تدریس شد و درسهای تاریخ اسلام، تاریخ تمدن اسلام، فقه( دوره لیسانس) و فقه الحدیث( دوره دكتری) را درس می‏داد.
سایر فعالیتها و برنامه های روزمره : از دوستان محمد ابراهیم آیتی، شهید مطهری، آیةاللّه بهشتی و آیةاللّه طالقانی بود و با هم مراوده علمی و مباحثه داشتند. در آن زمان نوای بیداری در بعضی از مجامع علمی و فرهنگی برخاسته بود و حركت‏های خودجوش ارزشمندی برای شناخت درست اسلام ایجاد شده بود. كار مهم اندیشه وران آن روز تغذیه فكری این مجامع بود و استاد آیتی یكی از كسانی بود كه در انجام این مهم كوشا بود. در انجمن اسلامی مهندسان، جلسات ماهانه دینی كه شهید مطهری نیز سخنرانی داشت شركت داشت و به سخنرانیهای ارزشمندی می‏پرداخت و این سخنرانیها بلافاصله تایپ و تكثیر می‏شد و با استقبال فراوانی نیز روبرو گشت.یكی از تلاش‏های تحسین برانگیز ایشان تلاش در راه انتشار كتابهای مذهبی بود كه از آن جمله تلاش گروهی ایشان و همراهانش منشأ ایجاد « شركت انتشار» گردید. باری او در راه اصلاح ساختار فرهنگی و اجتماعی جامعه خویش از هیچ خدمتی فروگذار نكرد و با قلم و زبان و دست خویش هر آنچه كرد برای احیای فكر دینی و اندیشه الهی بود.او همچنین در پرداختن به برخی موضوعات اسلامی و پیراستن نقص‏ها و خرافه‏ها متون اصیل و استواری را عرضه كرد .
آرا و گرایشهای خاص : از خصوصیات محمد ابراهیم آیتی تحقیق‏های نو و بدیع است. او در تاریخ به بررسی و كنكاشی ارزنده پرداخت و نكات ابهام و نقاط كور را شناسایی كرد و به بحث و بررسی در آن پرداخت. . معظم له دارای ملكات نفسانیه و جامع علوم عقلیّه نقلیّه، مروج طریقه جعفریه بود.

* آثار :
    1 12افكار جاوید محمد
      ویژگی اثر : این كتاب ترجمه‏ای از متن انگلیسی
2 آندلس یا تاریخ حكومت مسلمین در اروپا
      ویژگی اثر : به طوری كه ایشان در مقدمه كتاب ذكر می‏كنند این اثر حاصل تحقیق و تدریس سال‏های 1337و 1338دوره لیسانس دانشكده معقول و منقول تهران است و ایشان در این كتاب تاریخ حوادث مهم هشت قرن حكومت مسلمین در اروپا را به تفصیل بیان كرده‏اند كه شامل تاریخ حكومتها، دست نشاندگان حكام عباسی و غیر آن می‏باشد. این كتاب در سال 1340در 357صفحه چاپ شده است.
3 آیینه اسلام
      ویژگی اثر : ترجمه‏ای است از متن عربی آن اثر نویسنده توانای مصری دكتر طه حسین كه در تهران وسیله شركت انتشار به چاپ رسیده است.
4 بررسی تاریخ عاشورا
      ویژگی اثر : این خصلت او در كتاب بررسی تاریخ عاشورا به خوبی ظهور كرده است یعنی او در این قضیه مطیع و دنباله‏رو هیچ كس نیست و آزادانه و زیبا بر اساس مبانی اصیل و اساسی قرآن و عترت و با عقل سلیم و ذهل جوال خویش به میدان آمده و به راستی به نقد احیاگری در جریان عاشورا دست زده است.خمیر مایه این كتاب را مجموعه هفده سخنرانی دكتر آیتی در رادیو ایران در سال‏های 1343 - 1342تشكیل می‏دهد. این اثر به همت استاد علی اكبر غفاری تنظیم و چاپ شده و تاكنون در حدود 10نوبت تجدید چاپ شده است.
5 تاریخ پیامبر اسلام
      ویژگی اثر : این كتاب تحقیقی است مستند، گسترده و دقیق بر اساس متون كهن در پیرامون حیات اشرف مخلوقات هستی حضرت رسول اكرم (ص)كه مؤلف در تنظیم آن زحمات فراوانی را متحمل شده‏اند. این كتاب با تعلیقات و اضافاتی از دكتر ابوالقاسم گرجی از طرف دانشگاه تهران چاپ شده و چندین بار تجدید چاپ گردیده است.
6 ترجمه البلدان یعقوبی
      ویژگی اثر : این كتاب نیز به وسیله بنگاه ترجمه و نشر كتاب در سال 1356در 211صفحه چاپ شده است.
7 ترجمه تاریخ یعقوبی
      ویژگی اثر : این كتاب در دو جلد ضخیم چاپ شده است و از ترجمه‏های ارزشمند متون تاریخی به حساب می‏آید به طوری كه در سال 1342این ترجمه به عنوان كتاب سال شناخته شد. متخصصان ترجمه نسبت به ترجمه‏های دقیق و اصولی مرحوم آیتی اعتماد خاصی دارند. این اثر نیز چندین بار تجدید چاپ شده است.
8 تصحیح تفسیر شریف لاهیجی
      ویژگی اثر : مرحوم استاد آیتی جلد 3و 4این تفسیر را به صورت زیبا و اصولی تصحیح نموده‏اند و در سال 1340از طرف اداره اوقاف تهران به چاپ رسیده است.
9 خطبه‏های رسول اكرم(ص
      ویژگی اثر : به زبان عربی نگارش یافته و تاكنون چاپ نشده است.
10 راه و رسم تبلیغ
      ویژگی اثر : مقاله‏ای است كه در كتاب گفتار ماه جلد دوم، ص 174 - 149به چاپ رسیده است.
11 سرمایه سخن
      ویژگی اثر : این كتاب به انگیزه تقویت و غنی سازی سخنرانیهای اسلامی تهیه شده است و مجموعه 80مقاله درباره مناسبت‏های مذهبی است كه سی مجلس آن درباره ماه مبارك رمضان، بیست و پنج مجلس درباره ماه محرم و صفر و بیست و پنج مجلس دیگر در مناسبت‏های دیگر سال می‏باشد. این اثر به همت مرحوم آیتی و یكی از دوستانش به نام سید محمد باقر سبزواری تهیه و تنظیم شده و در سال 1339به چاپ رسیده است.
12 سیمای امیرالمؤمنین از مسجدالحرام تا مسجد كوفه
      ویژگی اثر : این كتاب سخنرانی استاد در جلسه ماهانه دینی است كه ابتدا در كتاب گفتار ماه، ج 3ص 164 - 1296چاپ شده و سپس به صورت جداگانه به زیور طبع آراسته گردیده است.
13 شهدای اسلام
      ویژگی اثر : به عربی است و تاكنون چاپ نشده است.
14 فهرست ابواب و فصول اسفار
      ویژگی اثر : این مقاله در یادنامه ملاصدرا به چاپ رسیده است.
15 كتاب و سنت
      ویژگی اثر : در كتاب گفتار ماه جلد اول، ص 225تا 252به چاپ رسیده است.
16 گفتار عاشورا
      ویژگی اثر : با همكاری عده‏ای از اندیشه وران.
17 مجموعه سخنرانیها در مورد شخصیت‏های برجسته عالم اسلام
      ویژگی اثر : و مقالات و سخنرانیهای علمی و تحقیقی ارزشمندی كه براستی شایسته است در یك مجموعه ارزشمند گرد آید.فرازهایی از اندیشه استاد آیتی
18 مرجعیت و روحانیت
      ویژگی اثر : این كتاب را نیز با همكاری عده‏ای از نویسندگان تألیف كرده است.
19 مقولات عشر
      ویژگی اثر : این كتاب رساله تز دكترای آن مرحوم می‏باشد و در روزنامه 1371 / 6 /5مورد بررسی و تبیین قرار گرفته است.
20 همه مسؤول یكدیگریم
      ویژگی اثر : مقاله‏ای است در كتاب همه مسؤول یكدیگریم كه بحث زیبایی درباره امر به معروف و نهی از منكر نموده است. كتاب توسط انتشارات تشیّع در سال 1356به چاپ رسیده و مقاله در كتاب گفتار ماه، ج 1ص 76 - 45نیز چاپ شده است.

نگاهی به زندگی وآثار محمد ابراهیم آیتی

مطالب مشابه :

اشعار در مورد غم از دست دادن پدر شعر مصیبت از دست دادن پدر، شعر ترحیم و اعلامیه

مراسم ترحیم برای اموات یا برای افراد

تشكر و قدر داني

كروبی صدای حجاريان را هم درآورد

مجالس ترحیم در مناطق مختلف ارونق و انزاب

سوالات متداول فتوشاپ سری2

کسی را که تازه داغ دیده چگونه دلداری دهیم؟؟؟؟

نگاهی به زندگی وآثار محمد ابراهیم آیتی

روانشناسی مرگ