تنبه بدنی و عواقب آن ( تعریف – عواقب – نکات – پیشنهادات )

تعريف نظري تنبيه :

تنبيه در لغت به معني آگاه كردن ، هشدار دادن به افراد در انجام يك رفتار نامطلوب

تعريف عملي تنبيه :

عبارت است از اعمال محرك آزار دهنده به دنبال يك رفتار نامطلوب براي كاهش احتمالي آن رفتار نامطلوب و يا از بين بردن آن ( مصطفي ، 1373 )

از عوارض جانبي نامطلوب تنبيه اين است كه احساس ناخوش آيند حاصل از تنبيه در لحظه تنبيه شدن از طريق شرطي شدن كلاسيك با شرايط تنبيهي و شخصي يا اشخاص تنبيه كننده تداعي مي شود و سبب انزجار تنبيه شونده از معلم يا تنبيه كننده مي گردد.

مشكل ديگر استفاده از روش تنبيه آن است كه تنبيه كردن امر مسري است . روانشناسي تربيتي با شواهدي نشان مي دهند كساني كه شاهد تنبيه شدن افراد توسط ديگران بوده اند در مواقع ديگر خـود بـه تنبيـه كسـاني ديگـري اقـدام كـرده انـد. و دانش آموزان تنبيه شده بعداً تنبيه كننده از آب در آمده اند. بنابرين معلمي كه در حضور جمع ، دانش آموزان را تنبيه مي كند به آنها آموزش پرخاشگري ميدهند.

بارها مشاهده شده است كه كودكاني كه مرتباً از پدر و مادر و آموزگار خود كتك ميخورند در غياب آنها به كتك زدن فرزندان كوچكتر مي پردازند. در آزمايش بر روي حيوانات ، نشان داده شده است كه بر اثر ضربه الكتريكي بر حيوانات آنها را به جان همديگر مي اندازد و به هم رفتار خصمانه انجام مي دهند.

از نظر اسكينر راههايي وجود دارد كه مدام براي احتراز از تنبيه به آن متوسل ميشوند . شخص ممكن است به عوض انجام رفتار كه تنبيه به دنبال دارد به طريق ديگري به آن رفتار مي پردازد كه تنبيه به دنبال نداشته باشد، مانند خيال پردازي. همچنين شخص ممكن است با متوجه ساختن رفتار قابل تنبيه كه به چيزهايي كه نمي تواند تنبيه كننده باشند آن رفتار را جابجا سازد. مثلاً مي تواند نسبت به اشياء فيزيكي ، كودكان يا جانوران كوچك پرخاشگري كند. و يا شخص ممكن است كساني ديگري را كه رفتار قابل تنبيه انجام مي دهند ولي تنبيه نمي شوند مشاهده كند و به اين طريق خود را با آنها همانند مي سازد. همچنين شخص ممكن است رفتار ديگران را قابل تنبيه بداند و از اين راه تمايلات خود را فرافكني كند. علاوه بر اينها شخص كه به خاطر انجام رفتار تنبيه شده ممكن است با آوردن دليل براي خود با ديگران به منظور غير قابل تنبيه جلوه دادن رفتار خود دليل تراشي كند. مثل موقعي كه مي گويد كودك را به خاطر اصلاح او تنبيه مي كنند.

يكي ديگر از عوارض جانبي نامطلوب تنبيه و ساير روشهاي تنبيهي تغيير رفتار اين است كه اگر اين روشها ادامه يابد شخص تنبيه شده ممكن است به فرد تنبيه كننده حمله ور شود. علي رغم عوارض جنبي اين شيوه بايد اعتراف كرد كه معلميني كه دست به عمل تنبيه مي زنند دو دسته اند آنهايي كه به عوارض آن واقف اند و دسته ديگري كه به مفيد بودن آن معتقدند حتي در بسياري از اوقات از اعتقاد خود دفاع مي نمايند و اين شعار را هميشه مدنظر قرار مي دهند كه « جور استاد به از مهر پدر مي باشد »

عواقب تنبيه بدني

1- كودك عادت مي كند در برابر زور و قلدري بدون چون و چرا تسليم شود و با اين منطق خو بگير كه زور قلدري پيروز است. هر وقت عصباني شدي بزن ، و باكي نداشته باش.

2- تنبيه بدني احياناً ممكن است در كودك عقده اي نسبت به اولياء و مربيان ايجاد كند و حالت طغيان و سركشي را در برابر اولياء در او برانگيزد.

3- كودك را ترسو مي كند. بوسيله كتك شخصيت كودك درهم شكسته مي شود و تعادل روحي او بر هم مي خورد و احتمالاً به بيماري رواني مبتلا گردد.

4- تنبيه بدني ، بچه ها را دروغگو بار مي آورد.

5- تنبيه بدني ، بچه ها را به حيله گري و رياكاري سوق مي دهد.

6- تنبيه بدني ، براي بچه ها رنج و تحقير به بار مي آورد.

7- تنبيه بدني ، در كودك افسردگي و بيماريهاي عصبي ايجاد مي كند.

8- تنبيه بدني ، كودك را به سمت خود آزاري مي كشاند.

9- تنبيه بدني ، كودك را به سوي ديگر آزاري مي كشاند.

10- تنبيه بدني ، كودك را به لجبازي وا مي دارد.

11- تنبيه بدني ، كودك را گوشه گير مي كند.

12- تنبيه بدني ، كودك را كند ذهن مي كند.

13- تنبيه بدني ، كودك را بي اراده و نسبت به ديگران بي تفاوت مي كند.

14- تنبيه بدني ، اطمينان و اعتماد به نفس را در بچه ها از بين مي برد.

15- تنبيه بدني ، حس كنجكاوي و ابتكار عمل را در بچه ها مي كشد.

16- تنبيه بدني ، كودك را كينه توز مي كند.

17- تنبيه بدني ، احترام و اعتماد كودك را نسبت به بزرگترها سلب مي كند.

18- تنبيه بدني ، كودك را دچار يأس و حرمان مي كند.

19- تنبيه بدني ، كودك را عاصي بار مي آورد.

20- تنبيه بدني ، اضطراب دائم را در كودك دامن مي زند.

21- تنبيه بدني ، در كودك سرپيچي و بي اعتنايي را همراه مي آورد.

22- تنبيه بدني ، بچه ها را اندوهگين و محزون مي كند.

23- تنبيه بدني ، شاديها را در كودك سركوب مي كند.

24- تنبيه بدني ، شهامت و غرور بچه ها را از بين مي برد.

25- تنبيه بدني ، نهايتاً به سلامت روحي و جسمي طفل ضربه مي زند. ( مجوزي ، 1372 )

در امر تنبيه كودكان به نكاتي بايد توجه كرد كه اهم آنها بدين قرارند:

1- قبل از اعمال تنبيه بايد ريشه و علت را كشف كرد ، تا با از ميان بردن آن از تكرار تخلف جلوگيري بعمل آيد. همچنين بايد كودك از علت تنبيه آگاه شود. تا در او حس بد بيني و عدم اعتماد پيدا نشود.

2- تنبيه بايد به عنوان آخرين روش تربيتي مورد استفاده قرار گيرد.

3- تنبيه بدني كودك ، كار بسيار حساسي است . مربي در تنبيه كودك بايد فوق العاده دقیق و محتاط باشد به همين جهت به اوليا و مربيان توصيه مي شود تا آنجا كه ممكن است به تنبيه بدني متوسل نشوند.

4- در همه حال بايد سعي و مراقبت بعمل آيد كه تنبيه در حضور جمع مخصوصاً در مقابل دوستان كودك اعمال نشود. زيرا موجب افراط در رنجاندن كودك و سبب پيدايش حالت گستاخي در كودك مي گردد.

5- معلم نبايد به هيچ وجه امر تنبيه را به دانش آموزان ديگر محول نمايد، كه اين امر در روان كودك و همچنين در روابط في ما بين دانش آموزان ، اثر ناروا و زيان بخشي به جاي مي گذارد.

6- بايد عمل بد كودك نكوهش شود ، نه شخصيت او از همه جهات مورد تحقير واقع گردد مثلاً اگر كودك كار ناشايستي را انجام داده است بايد گفت : « اين كار تو نادرست است » نه اينكه « تو فرد نادرستي هستي .»

7- از خطاهاي تربيتي ، تنبيه بصورت مضاعف است يعني هم كتك زدن در كار باشد و هم طعنه و نيشخند.

8- تنبيـه هـا لازم نيست هميشه زباني باشد گاهي يك نگاه ملامت بار ، بي اعتنائي و... مي تواند براي طفل آموزنده و سازنده باشد.

9- نبايد در تنبيه زياده روي نمود، چون در اثر تكرار و زياده روي ، اثر خود را از دست مي دهد.

10- اگر كودك فلج يا ناقص العضو ، خطايي مرتكب شد نبايد علاوه بر تنبيه ، نقـص عضو او را به رخش كشيد. چـون اين گونه ملالت ها موجب ناهنجاري روانـي كـودك مي گردد.

11- در مقام تنبيه به رخ كشيدن خوبي هاي همسالان كودك ، غالباً نمي تواند نتيجه مفيدي در بر داشته باشد زيرا در بيشتر موارد چنين عملي موجب تحريك حس حسادت كودك نسبت به همسالان خود مي گردد.

12- در تنبيه سعي شود در اظهار عيب متخلف ، از صراحت در بيان خودداري گردد و حتي الامكان از روش تعريض و كنايه استفاده شود.

13- تنبيه بايد در مورد تخلف مشخصي انجام گيرد ، تا كودك بتواند علت تنبيه را درك نمايد و در موارد ديگر از آن دوري كند.

14- در مقام تنبيه بايد اوضاع روحي و شرايط و احوال و مشكلات خانوادگي كودك را در نظر گرفت.

15- معلم نبايد براي تفهيم درس از حربه ترساندن بچه ها استفاده نمايد؛ زيرا ترس كه خود مي تواند يـك نوع روش تنبيه محسوب شود اشكالاتي در امر يادگيري ايجاد مي كند . ( شكوهي يكتائي ، 1372 )

بين تنبيه و اختلال رفتاري چه رابطه اي وجود دارد؟

با توجه به تحقيقات و مطالعات انجام گرفته در مورد تنبيه به اين نتيجه رسيديم كه اگر تنبيه به صورت محروم ساختن كودك از بعضي مزايا مانند سينما رفتن ، تماشاي تلويزيون و استفاده از زنگ تفريح و ... مي تواند موثر واقع شود زيان كمتري داشته بـاشـد ولـي در بعضي مـوارد نـاديـده گرفتن و مورد غفلت قرار دادن رفتار بد دانش آموز نوعي تنبيه است و در تضعيف رفتار ناپسند موثر واقع شود.

تنبيه بايد بجا و مناسب با خطا باشد بايد از تنبيه هاي شديد در برابر خطاهاي كوچك و يا از تنبيه هاي گروهي براي اشتباههاي فردي به ويژه تنبيه بدني و كنايه آميز و توهين وار بايد خودداري شود. زيرا اينگونه تنبيهات اغلب در ضمير دانش آموزان باعث كينه و انتقام جويي مي شود. تنبيه هاي خيلي خفيف اثر باز دارندگي كمي دارد و در بعضي موارد اصلاً تأثير ندارد در حالي كه تنبيه هاي متوسط و متعادل در توقيف رفتار ناپسند موثر و اثر يادگيري بيشتري دارند ( ترجمه شريف تبريزي ، 1378 )

تنبيهات بدني گاهي ضررهاي غير قابل جبراني را هم به همراه دارد بعنوان مثال :

1- كودك عادت مي كند كه در برابر زور بدون چون و چرا تسليم گردد و با اين منطق خو بگير كه « زور و قلدري پيروز است و هر وقت عصباني شدي بزن و باكي نداشته باش. »

2- تنبيهات بدني احياناً ممكن است در كودك عقده اي نسبت به اوليا و مربيان ايجاد كند و حالت طغيان و سركشي را در او بر انگيزد.

3- كودك را ترسو بار مي آورد، بوسيله كتك شخصيت كتك در هم شكسته مي شود و تعادل روحي او بر هم مي خورد و احتمالاً به بيماريهاي رواني مبتلا مي گردد.

بررسي ها نشان داده است كه افراط در تنبيه ، گاهي موجب پيدايش عقده نسبت به اوليا و مربيان و دلسـردي از زنـدگـي مي شود . چنين كودكي يا از خانواده و مدرسه مي گريزد ، يا در برابر اوليا و مربيان مقاومت مي كند و يا بالاخره به فكر انتقام جويي مي افتد.

تنبيهات غير بدني ، شخصيت كودك را در هم مي كوبد و اسباب ترس و اضطراب وي را فراهم مي سازد. چه بسيار اتفاق افتاده است كه كودك محبوس چنان ترسيده كه به ضعف اعصاب مبتلا شده و تا آخر عمر نتوانسته است از عوارض آن رهائي يابد و گاهي چنان مرعوب شده كه سكته كرده است فحش و بد زباني علاوه بر حرمت ، براي كودك بد آموزي دارد و او را به اين عمل زشت عادت مي دهد.

ميزان تنبيه در تغيير رفتار ناپسند كودكان چگونه بايد باشد؟

اگر مي توانستيم كودكمان را فقط با استفاده از روشهاي مثبت تربيت كنيم خيلي عالي بود امام نمي توانيم زيرا براي يادگيري و آموختن رفتاري شايسته هم روشهاي مثبت و منفي ( تشويق و تنبيه ) لازم هستند و تنبيه به تنهايي نمي تواند نتايج دلخواه را فراهم كند زيرا به طور كلي روش منفي است و اين روش به كودكان مي آموزد چه كار نبايد انجام دهند اما نمي آموزد كه چگونه بايد رفتار كنند و وقتي تنبيه را بدون تقويت رفتار شايسته به كار بريم كودك نمي داند رفتار ناپسندش را با چه رفتاري جايگزين كند و تنبيه فقط هنگامي مـوثـر قلمداد مـي شـود كـه بـروز رفتـار نامناسب را كاهش دهد. ( حسيني نيك ، 1378 )

نبايد در تنبيه زياده روي نمود ، چون در اثر تكرار و زياده روي ، اثر خود را از دست مي دهد و باعث لجاجت مي شود . بنابر اين افراط در تنبيه چه بدني و غير بدني از نظر اسلام مردود شناخته شده است.

آيا رعايت نكات مهم در انجام تنبيه در تغيير رفتار ناپسند كودكان تأثير دارد؟

الف) در تنبيه زياده روي نكنيد: اگر در امر يادگيري و تغيير رفتار ناپسند كودك از تنبيه بيشتر استفاده شود كودك به آن عادت مي كند و تنبيه تأثير خود را به تدريج از دست خـواهـد داد هـر اقدامي اگر هم موثر باشد شامل ممنوع كردن تماشاي تلويزيون تنبيه هاي بدني و غيره با استفاده بيش از حد تضعيف مي شود و اثر مورد نظر شما را ايجاد نخواهد كرد.

ب) از تنبيه در كنار روش هاي مثبت استفاده كنيد : وقتي تنبيه را به عنوان يك روش انتخاب مي كنيد بايد به كودك آموزش نيز بدهيد، تنبيه به تنهايي رفتار خوب را به كودك نمي آموزد. براي تشويق كودك به انجام آن چه مي خواهيد بايد تفهيمش كنيد در صورت اصلاح رفتار ناپسند پاداش برايش در نظر گرفته ايد.

ج) تنبيه را به تعويق نيندازيد : اگر قصد تنبيه كودك را داريد درست پس از رفتار ناپسندش ايـن كـار را انجـام دهيد زيرا هر تنبيهي اثرش را با گذشت زمان از دست مي دهد و ممكن است كودك نتواند ارتباط تنبيه را با عمل ناپسندش درك كند.

د) در تنبيه ثابت قدم باشيد : تنبيه موثر نه تنها يك تنبيه بدون وقفه است بلكه تنبيهي است كه بر كودك قابل پيش بيني باشد. تنبيه بايد در تمام مواردي كه در آن رفتار ناپسند سر مي زند انجام شود اگر به كودكتان گفته ايد كه در صورت پرت كردن عروسكش آن را از او خواهيد گرفت حتماً پس از هر بار پرت كردن به وعده خود عمل كنيد تا هميشه منتظر پيامدهاي رفتار ناپسندش باشد.

هـ) الكي تنبيه نكنيد : كودك را به تنبيهي كه آن را انجام نمي دهيد تهديد نكنيد . پيش از واكنش نشان دادن دومين ، سومين يا دوازدهمين بار فرصت را به او ندهيد هميشه به حرفي كه مي زنيد عمل كنيد و چيزي را كه گفتيد جدي بگيريد . تهديدهاي پوچ و ناپايدار به رفتارها نادرستي مي انجامد كه تثبيت شده در برابر تغيير مقاومتر باشيد. ( خزعلي ، 1378 )

آيا اعمال تنبيه در تغيير رفتار ناپسند كودكان هميشه نتيجه مثبت به دنبال خواهد داشت؟

با توجه به مطالعات انجام گرفته در مورد تنبيه و با توجه به نظر دانشمندان و علماي تعليم و تربيت به كار گيري عمل تنبيه در مدارس يا خانواده ها هميشه نمي تواند نتيجه مثبت داشته باشد و مطالعات نشان مي دهد كه اثر تشويق همواره بيش از تنبيه بوده است خصوصاً گاهي نتيجه تنبيه معكوس بوده و يادگيري و رفتار را دچار اختلال مي كند البته در بعضي از موارد تنبيه موثر واقع مي شود ولي تا آنجا كه امكان دارد بايد از تنبيه به ويژه تنبيه بدني خودداري شود زيرا اغلب موجب گريز از منبع آن كه در مدرسه ، معلمان و در خانواده ، والدين مي باشند مي شود و شكاف عميق بين معلم و دانش آموز ايجاد مي كند . بنابر اين معلم بايد در به كار بردن تشويق و تنبيه به ويژه در مورد تنبيه محتاط باشد و به شخصيت فرد فرد دانش آموزان و تفاوت هاي فردي آنها توجه داشته باشد . مثلا زماني كه مي خواهيد در تنبيه از روش محروميت استفاده كنيد بايد بر حسب سن كودكان تعيين گردد. و گذراندن دوره هاي طولاني در يك اتاق يا محروم شدن از بيرون رفتن از خانه براي چند هفته سازنده نيست و كودك را آزرده مي كند. معمولا يك محروميت كوتاه مدت خيلي موثر است و اين زمان در حد چند دقيقه است .( بدري مقدم ، 1374 )

پيشنهادات

1- پيشنهاد مي گردد جهت پيشبرد اهداف آموزشي بايد با خانواده مخصوصا مادران آموزش ويژه در زمينه اصول تعليم و تربيت ارائه گردد.

2- پيشنهاد مي گردد والدين و معلمان و كساني كه به كار تعليم و تربيت كودكان مي پردازند از تنبيه به عنوان آخرين حربه استفاده نمايند و در انجام تنبيه شرايط سني – عاطفي – اجتماعي كودكان را مد نظر قرار دهند.

3- پيشنهاد مي شود كه محيط مدارس با توجه به ذوق و علاقه به همكاري و همفكري دانش آموزان طراحي شود.

4- پيشنهاد مي گردد معلمان سعي نمايند محيط آموزشي را طوري طراحي كنند كه در آن كودكان احساس آرامش نموده و با همديگر همكاري و همياري نمايند و در آنها اعتماد به نفس ايجاد گردد.

5- پيشنهاد آخر اينكه ، والدين و معلمان سعي نمايند از تنبيه بويژه تنبيه بدني جز در موارد استثنايي آن هم به صورت جزئي استفاده نمايند تا موجب بروز اختلال رفتاري كودكان نشوند.

منابع:

مجوزي , دكتر عبدالله _ چرا تنبيه _ چاپ دانا _ 1372

مقدم بدري_ كاربرد روان شناسي در آموزشگاه_ چاپ ششم_ نشر پرورش_ 1379

شكوهي يكتائي , محسن _ روشهاي تعليم و تربيت اسلامي _ نشر ايران _ 1372

تنبه بدنی و عواقب آن ( تعریف – عواقب – نکات – پیشنهادات )

مطالب مشابه :

30 پیشنهاد برای جذابیت کلاس درس و جلوگیری از خستگی معلم و دانش آموزان

فرم وبرگه نظام پیشنهادات معلمان ومدیران وکارکنان

تنبه بدنی و عواقب آن ( تعریف – عواقب – نکات – پیشنهادات )

راهکار های پیشنهادی برای مدیریت مدرسه

روش های نوین در تدریس فارسی دوره ابتدایی

پیشنهادات یک معلم در آنکارا

اختلالات یادگیری در دانش آموزان ابتدایی

نمونه پروژه اقدام پژوهی ( نمونه کار معلم پژوهنده ) - شماره 2

فرم طرح نظام پیشنهادات