کاخ موزه گلستان

مجموعه کاخ گلستان، یادگاری به جای مانده از ارگ تاریخی تهران محل اقامت شاهان سلسله قاجار و از زیباترین و کهنترین بناهای پایتخت دویست ساله ایران می باشد. این بنا روزگاری همانند نگینی در میان این ارگ می درخشید .

سابقه تاریخی ارگ سلطنتی که محدوده مکانی تاریخی آن را در شمال خیابان و میدان امام خمینی (سپه) در سمت غرب خیابان خیام ،در شرق خیابان ناصر خسرو و در جنوب خیابان پانزده خرداد و میدان ارگ تشکیل می دهد، به روزگار صفویه باز می گردد .

شاه طهماسب اول صفوی (930-984) نخستین پادشاهی بود که در سفرهای خود به قصد زیارت مقبره حضرت عبدالعظیم دستور داد بارویی به طول یک فرسخ به دور قصبه تهران احداث شود. پس از او شاه عباس صفوی در قسمت شمالی حصار طهماسبی چهار باغ و چنارستانی احداث نمود که بعدها دیوار بلندی گرد آن بنا کرده و عمارات مقر سلطنتی را در داخل آن ساخته، ارگ نامیدند .

در اواخر عهد صفوی تهران گاهی مقر موقت در بار شاهان صفوی قرار می گرفت و حتی شاه سلیمان (1077-1105) کاخی در این شهر برای خود بنا نهاد. ولی امروز اثری از بناهای دوره صفوی باقی نمانده است .

کهنترین بناهای موجود در مجموعه گلستان، ایوان تخت مرمر و خلوت کریمخانی متعلق به دوران کریمخان زند است. وی در نبرد های خود بر ضد محمد حسن خان قاجار در سال 1172 تهران را مرکز اردوکشی خود قرار داد و پس از پیروزی در این جنگ در دیوانخانه قدیم تهران که در زمان شاه سلیمان ساخته شده بود بار عام داد و با عنوان وکیل الرعایا حکومت ایران را در دست گرفت .

به فرمان او در تابستان همان سال حصار ارگ مجددا احیاء شد و یک دست حرمخانه و خلوتخانه و عمارت دارالحکومه در داخل آن بنا گردید و در تابستان سال بعد (1173) که اردوی خود را به چمن سلطانیه (زنجان) منتقل نمود.دستور داد یک دست عمارت خاصه و دیوانخانه بزرگ به سبک ساسانی و باغی در جنب آن بنا نمایند .

پس از مرگ کریمخان زند در 1193 آغا محمد خان قاجار در 1200 تهران را به پایتختی برگزید، ولی به دلیل لشکر کشیهای دائمی کمتر در مقر حکومت خود به سر می برد، و برای عمارت و آبادانی چندان فرصت نداشت . تا آنکه فتحعلی شاه در سال 1211 بر تخت سلطنت ایران جلوس کرد، از آن زمان به بعد با گسترش دستگاه اداری و تشریفات سلطنتی بناهای متعددی در داخل ارگ تهران عمدتا در زمان فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه قاجار احداث شد .

در دوران رضا شاه پهلوی، بخشهای بزرگی از ارگ تهران، از جمله حصار دور آن، سردر باب عالی، ساختمان دفتر استیفا، نگارخانه، تکیه دولت، نارنجستان، باغ گلشن و ساختمانهای اندرونی تخریب شد. محل سکونت شاه به سعدآباد وسپس در دوران محمد رضا شاه پهلوی به نیاوران منتقل و مجموعه گلستان به محل پذیرایی از میهمانان خارجی تبدیل گردید.پس از انقلاب مجموعه گلستان همچون اغلب عمارات سلطنتی دیگر بصورت موزه در آمد تا همگان بتوانند از آن دیدن کرده و از تماشای زیباییهای حاصل فکر و دست هنرمندان و صنعتگران ایرانی بهره برند .

بخشهای مختلف این مجموعه در حال حاضر عبارت است از:

ایوان تخت مرمر، خلوت کریمخانی، اتاق موزه (تالار سلام) و حوضخانه آن، تالار آینه ، تالار عاج یا سفره خانه ،تالاربرلیان یا سفره خانه،تالاربرلیان یا تشریفات، ساختمان کتابخانه، عمارت شمس العماره، عمارت بادگیر و حوضخانه وسیع آن، تالار الماس، کاخ ابیض، چادر خانه

عمارت خوابگاه :

جدیدترین ساختمانی که در کاخ گلستان ساخته شده است ، ساختمان خوابگاه می باشد که در سال 1338 شمسی به مناسبت سفر ملکه الیزابت به ایران احداث گردید . ساختمان خوابگاه محل اقامت پادشاهان و رؤسای جمهور بود . در حال حاضر این عمارت به کتابخانه نسخه های خطی کاخ گلستان اختصاص یافته است .

شمس العماره :

این بنا شاخص ترین بنای کاخ گلستان و ممتازترین ساختمان ضلع شرقی مجموعه است . گویا ناصرالدین شاه قبل از سفر به اروپا و بر اثر دیدن تصاویر بناهای فرنگستان ، تمایل پیدا می کند بنایی مرتفع ، نظیر آنها در پایتخت خود ایجاد نماید تا از بالای آن بتواند به همراه درباریان، منظره شهر و دورنمای اطراف را تماشا کند.

ساخت عمارت در سال 1282 ه . ق آغاز می گردد و پس از دو سال پایان می پذیرد که آن را شمس العماره می نامند. طرح و نقشه آن ظاهراً از معیرالممالک و معمار آن استاد علی محمد کاشی بوده است.

شمس العماره یا بنای خورشید از شاخص ترین و زیباترین بناهای کاخ گلستان است. دلیل شاخص بودن آن : ارتفاع ، تزئینات و طراحی این بنا می باشد.

ساختمان ، دو برج هم شکل دارد کاشی کاری ها و پنجره سازهای آن ایرانی است که بهره ای نیز از معماری غربی دارد.

عکس خانه :

در طبقه زیرین عمارت بادگیر، مکانی که در آن اطاق تابستانی قرار داشت وبه وسیله بادگیرها و حوض میانی آن خنک می شد، اکنون عکس خانه قرار دارد، عکس خانه مجموعه ای از عکس های دوره قاجار را به همراه وسایل عکاسی آن دوران به نمایش می گذارد.

محل عکس خانه بعد از مرمت های فراوان به صورت فعلی درآمده است. مجموعه عکس های کاخ گلستان دومین مجموعه بعد از مجموعه سلطنتی انگلستان است . ناصر الدین شاه خود به این فن علاقه فراوان داشته و عکسهایی که دست خط خود او روی آن وجود دارد در عکس خانه به نمایش گذاشته شده است.

عمارت بادگیر:

عمارت بادگیر در زمان فتحعلی شاه در سال 1228 ه . ق ساخته شد . این عمارتبه طور کامل توسط ناصرالدین شاه بازسازی شد تا شکل امروزی خود را پیدا کرد . تغییرات داده شده در این ساختمان را می توان با مقایسه نقاشی آبرنگ محمود خان ملک الشعرا با ساختمان بازسازی شده دریافت . ساختمان دو اطاق گوشوار دارد و اطاق میانی با ارسی های زیبا (زیباترین ارسی موجود در کاخ گلستان) تزئین شده است . در زیر عمارت بادگیر یک اطاق تابستانی بزرگ بود . این اطاق تابستانی با جریان باد برگرفته از چهار برج بادگیر و با کمک حوض خانه میانی که آب قنات شاهی در آن جریان داشت خنک می شد .

در حال حاضر جریان آب به دلیل ایجاد رطوبت زیاد در ساختمان قطع شده است و از بادگیرها نیز مانند قبل استفاده نمی شود. اطاق تابستانی بعد از مرمت زیاد به عکس خانه دوره قاجار تبدیل شده است.

چادر خانه :

چادر خانه که دارای سردر و فضایی سر پوشیده است ، بین عمارت بادگیر و تالار الماس قرار داد و محل نگهداری چادرهای سلطنتی مورد استفاده در سفرهای پادشاهان قاجار می باشد و اکنون بین عمارت بادگیر و تالار الماس قرار دارد. در انبار چادر خانه ، در قدیم چادرهای سلطنتی نگهداری می شده است .

ایل قاجار به زندگی در خارج از ساختمان و در زیر چادرهای سلطنتی علاقه فراوانی داشتند . در دوره سلطنتی قاجار نیز مرتباً سفرهایی خارج از کاخ انجام می شده که درآنها به همراه داشتن چادرهای سلطنتی جزء ملزومات بوده و توسط عده زیادی از خدمه صورت می گرفته است. چادرهای زیادی از این چادر خانه بعد از مرمت برای نمایشگاه و سخنرانی های کوچک استفاده می شدند.

تالار الماس :

در سمت جنوبی محوطه کاخ گلستان بعد از عمارت بادگیر ، تالار الماس قرار دارد . اساس این تالار در زمان فتحعلی شاه نهاده شده ولی در زمان ناصرالدین شاه تغییراتی در ظاهر و تزئینات آن داده اند . این بنا به مناسبت آئینه کاریهای داخلی اش بنام الماس خوانده شده است .

در زمان ناصرالدین شاه اغلب طاق نماها و طاقنماهای جناغی این تالار مانند بسیاری از طاقهای دیگرکاخ گلستان به طاقهای قوسی یا رومی تبدیل گردید و دیواره های تالار با کاغذ دیواری وارداتی از اروپا پوشانده شد.

نظر به اینکه تالار الماس در زمان فتحعلی شاه بنا شده است محل فعلی آن به نمایش آثار هنری دوره این پادشاه اختصاص یافته است.

کاخ ابیض :

در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه ، پادشاه عثمانی " شاه سلطان عبدالحمید " ، مقداری اثاثیه ارزشمند و گرانبها برای شاه ایران فرستاد.

چون در آن زمان تقریباً همه کاخ ها و تالارهای سلطنتی با تابلوها و اثاثیه متعدد پر و آراسته شده بود از این رو ناصرالدین شاه تصمیم گرفت که در گوشه جنوب غربی محوطه گلستان، که سابقاً محل کلاه فرنگی یا برج آغا محمد خانی بود، کاخ جدیدی بنا نماید و هدایای سلطان را در آن جای دهد.

این بنا به علت سفیدی رنگ نمای ساختمان – که به شیوه بناهای قرن 18 اروپا گچبری و نماسازی شده – و نیز به سبب آنکه پله ها و ازارهای سرسرای کاخ از مرمر سفید رگه دار بود کاخ ابیض نامیده شد.

کاخ ابیض از همان ابتدای بنای خود به محل اشتغال صدراعظم ها اختصاص یافت و جلسات هیئت دولت تا سال 1333 شمسی در این کاخ و در تالار سلطان عبدالحمید تشکیل می شد.

در سال 1344 به سبب تاجگذاری محمدرضا پهلوی درضلع غربی و نیز طبقه پایین ساختمان تغییراتی بوجود آمد و از سال 1347 به موزه مردم شناسی تبدیل گردید.

موزه مخصوص:

این عمارت که در شمال کاخ گلستان و در طبقه زیرین تالار سلام قرار گرفته است ، در حقیقت بخشی از ساختمان اولین موزه ایران است که به دست توانای محمد ابراهیم خان معمار باشی ساخته شده است . در زمان ناصرالدین شاه و شاهان قاجار این مکان انبار چینی آلات و نقره هایی بود که از کشورهای اروپایی به شاهان قاجار هدیه می شد.

در زمان پهلوی این مکان به موزه مخصوص تبدیل شد و کلیه اقلام اهدایی مخصوص و شاخص پادشاهان اروپایی به شاه قاجار به این مکان انتقال داده شد.

از اشیاء ویژه ای که در موزه مخصوص نگاهداری می شود ، می توان زره شاه اسماعیل صفوی ، تیر و کمان نادر شاه افشار ، ساعد بند و مهر فتحعلی شاه ، تاج آغا محمد خان ، دسته مهرهای سلاطین قاجار، گوی غلطان عاج ، تخم شترمرغ و غیره را نام برد.

تالار ظروف :

تالار ظروف ایجاد شده در بنای این ساختمان که بر روی نارنجستان و در شمال ساختمان سفره خانه شاهان قاجار ایجاد شده در سال 1344 شمسی به پایان رسید و کلیه هدایایی که سلاطین اروپایی به شاهان قاجار اهدا کرده بودند از عمارت موزه (تالار سلام) به این عمارت انتقال داده شد و در داخل ویترین هایی که به این منظور ساخته شده بودند ، قرار گرفت.

ظروفی که در داخل این عمارت وجود دارد ، اکثراً بسیار زیبا و تماشایی هستند . از جمله جالبترین آنها می توان سرویس چینی جنگهای ناپلئون بناپارت ، سرویس اهدایی نیکلای اول، سرویس جواهر نشان اهدایی ملکه ویکتوریا و سرویس ساخته شده از سنگ گرانبها اهدایی الکساندر سوم و سرویس چینی اهدایی ویلهلم به ولیعهد دولت ایران را نام برد.

کاخ موزه گلستان

عمارت خوابگاه :

شمس العماره :

عکس خانه :

عمارت بادگیر:

چادر خانه :

تالار الماس :

کاخ ابیض :

موزه مخصوص:

تالار ظروف :

مطالب مشابه :

صدور پروانه ساختمانی برای پروژه مشارکتی الماس شهر میدان شهید فهمیده

شهرک الماس تبریز

مجتمع تجاری- اداری الماس غرب تبریز

کاخ موزه گلستان

کاخ موزه گلستان شهر تهران

گزارشی از شهرک مبلمان و خودرو الماس تبریز

شهرك نمايشگاهي خودرو و مبلمان تبريز

الماس غرب الماسی در غرب تبریز

بازدید از کاخ زیبای گلستان

سفر به کاخ-موزه های باشكوه تهران(1)كاخ گلستان