روش هاي فعال ياددهي- يادگيري(ابوالفضل مطهری)
تعريف روش
تعاريف متعددي از روش شده است. از نظر لغوي روش معادل مِتُد انگليسي است كه به معناي طرز، طريقه ، شيوه ، راه و اسلوب به كار رفته است.
گروهي روش را ، راه انجام دادن هركاري مي دانند و گروهي ديگر به معناي تدابير و فنون مي‌دانند. در تعريفي ديگر: روش عبارت است از وسايل ، امكانات و راههايي كه رسيدن به هدف را آسان و ممكن مي‌سازد. (محبي ، 1384 ، ص 3)
تعريف تدريس
تدريس عبارت است از به كار بردن وسايل، امكانات و روش‌ها براي ايجاد تغييرات مطلوب در افكار و رفتار يادگيرنده. (محبي ، 1384 ، ص 3)
در تعريفي ديگر : « تدريس عبارت است از تعامل يا رفتار متقابل معلم و شاگرد، بر اساس طراحي منظم و هدفدار معلم براي ايجاد تغيير در رفتار شاگرد.» (شعباني، 1379 ، ص 104)
اين تعريف دو ويژگي خاص براي تدريس مشخص مي‌كند:
1- وجود تعامل بين معلم و شاگرد
2- هدفدار بودن فعاليت‌هاي معلم
بنابراين مي‌توان گفت منظور از تدريس ، پيش بردن ، تسهيل و مهيا كردن شرايط يادگيري است .
روش تدريس
به مجموعه‌ي تدابير و فنوني كه معلم با استفاده از امكانات موجود، از آنها براي رسيدن به اهداف آموزشي استفاده مي‌كند تا در رفتار يادگيرنده تغييراتي ايجاد شود، روش تدريس مي‌گويند. (نظريان و ديگران، 1379 ، ص 43 )
1- پرسش و پاسخ
تعريف
پرسش و پاسخ روشي است كه معلم به وسيله‌ي آن ، شاگرد را به تفكر درباره‌ي مفهومي جديد يا بيان مطلبي تشويق مي‌كند. در اين روش، شاگرد تلاش مي‌كند با كوشش‌هاي ذهني، از معلوم به مجهول حركت كند.
در روش پرسش و پاسخ ، معلم در شروع تدريس، مستقيماً به بيان مطالب نمي‌پردازد بلكه با طرح سؤال‌هاي برنامه‌ريزي شده ، فعاليت ذهني شاگردان را در مسير مطالعه و مفاهيم جديد قرار داده ، آن را هدايت مي‌كند تا خودشان به كشف مفاهيم جديد توفيق يابند. (شعباني ، 1379 ، ص 264)
روش پرسش و پاسخ به نوعي به حل مسأله نيز معروف است، زيرا با ارائه‌ي مسأله‌اي شروع مي‌شود كه دانش‌آموزان بايد از طريق مشاهده‌ي عملي يا تفكّر خلاق آن را حل كنند. (انصاري راد ، 1380 ، ص112)
پرسش و پاسخ را مي‌توانيم در تمام روش‌هاي تدريس به كار ببريم. همچنين در اين روش، تمام مهارت‌هاي يادگيري يا ذهني به نحوي به كار گرفته مي‌شود.
موارد كاربرد
اين روش براي ارائه مطلب يا درس جديد، مرور مطلبي كه قبلاً آموخته شده و يا ارزشيابي از ميزان دركي كه شاگردان از مفهوم درس دارند و همچنين براي پرورش قدرت تفكر و استدلال دانش‌آموزان روش بسيار مؤثري است.
ويژگي سؤالات
سؤالات بايد از ساده به مشكل طرح گردند. با توجه به زمينه‌هاي علمي شاگردان طرح گردند و به گونه‌اي مطرح شوند كه توجه آنان را بر انگيزد و ذهن را به حركت درآورد.
اصول حاكم
روش پرسش و پاسخ بر سه اصل متكي است:
1- وجود سؤال يا مسئله
2- طرح سؤال‌هاي متوالي براي تداوم فعاليت‌هاي ذهني توسط معلم و دانش‌آموزان.
3- هدايت تلاش ذهن براي كشف آگاهانه مسئله ، به طوري كه نتيجه‌ي آن به خلاقيت فكري و كسب دانش منجر شود.
نكات قابل ذكر
ü در كلاس‌هاي پرجمعيت بايد ترتيبي اتخاذ كنند كه همه‌ي شاگردان در جريان فعاليت‌هاي آموزشي قرار گيرند.
ü معلم بايد به شاگردان فرصت كافي براي تفكر ، تأمل و پاسخ دادن بدهد.
ü اگر دانش‌آموزي پاسخ پرسشي را نمي‌داند بايد سؤال براي دانش‌آموزان ديگري مطرح گردد. يعني سؤال در كلاس گردانده شود تا اين كه به جواب برسيم.
پرسش‌هاي پي‌گير و متوالي
پرسش‌هاي پي‌گير، توسط معلم به شكل منظم و پي در پي و بلافاصله پس از نخستين پاسخ شاگرد مطرح مي‌شوند. هدف از پرسش‌هاي پي‌گير، راهنمايي شاگرد براي رسيدن به پاسخ مورد نظر است. در حقيقت، با اينگونه سؤال‌ها معلم ذهن شاگرد را تحريك مي‌كند. استفاده از اين روش ، سبب مي‌شود كه شاگرد به تدريج به سطوح بالاتر يادگيري برسيد. (صفوي ، 1373 ، ص 89)
محاسن و محدوديت‌هاي روش پرسش و پاسخ
الف) محاسن و مزايا
1- برطرف شدن ابهامات دانش آموزان در زمينه‌ي درك مفاهيم.
2- تقويت اعتماد به نفس در شاگردان.
3- ايجاد علاقه و تقويت تفكر خلاق در شاگردان.
4- تقويت استدلال و قدرت اظهار نظر شاگردان.
5- تشويق دانش‌آموزان به شركت در بحث و فعاليت هاي آموزشي و در نتيجه يادگيري مؤثر.
6- تكميل معلومات ناقص دانش‌آموزان و افزايش دامنه‌ي اطلاعات آنها.
7- تقويت مهارت‌هاي زباني ، گفتاري و نظم منطقي تفكر در دانش‌آموزان.
8- فراهم آوردن فرصت براي دانش‌آموزان تا درك و دريافت خود را از موضوعات پيچيده اجتماعي به نمايش بگذارند.
9- به معلم اجازه مي‌دهد تا سطوح درك و فهم دانش‌آموزان را ارزشيابي كند و در صورت لزوم آن را اصلاح كند.
ب) محدوديت‌ها
1- اين روش براي كلاس‌هاي پر جمعيت مناسب نيست.
2- اين روش مستلزم صرف وقت بسيار است.
3- در همه‌ي دروس قابل اجرا نيست.
2- بحث گروهي
مفهوم بحث گروهي
بحث گروهي عبارت است از مشاركت همه‌ي افراد گروه در گفت و گو درباره موضوع يا مسئله‌اي خاص با هدف كمك به فهم بهتر جمعي و كسب توانمندي نو با بهر‌گيري از نظرات ديگران. (رئيس دانا، 1383 ، ص 9)
در اين روش، معمولاً معلم موضوع يا مسئله‌ي خاصي را مطرح مي‌كند و شاگردان در باره‌ي آن به مطالعه، انديشه، بحث و اظهار نظر مي‌پردازند و نتيجه مي‌گيرند. آنان در ضمن مباحثه ، از انديشه و نگرش‌هاي خود با ذكر دلايل علمي دفاع مي‌كنند. (شعباني ، 1379 ، ص 273)
در حقيقت ، روش بحث گروهي روشي است كه به شاگردان فرصت مي‌دهد تا نظرها، عقايد و تجربيات خود را با ديگران در ميان بگذارند و با شركت فعال در مباحث و با كمك يكديگر ابعاد مختلف يك مسئله را مورد بحث قرار مي‌دهند و در پايان نسبت به آن ، شناخت عميق‌تري به دست مي‌آورند.
در روش بحث گروهي ، تأكيد بيشتر بر يادگيري دانش‌آموز است و نه بر تدريس معلم، در اين روش، تمام افراد آزادانه در بحث شركت كرده و نظر خود را بيان مي‌دارند و به نحوي فعال براي حل مسئله تلاش مي‌كنند.
ويژگي موضوعات بحث گروهي
روش بحث گروهي در مورد دروس و موضوعاتي قابل اجرا است كه داراي ويژگي‌هاي زير باشند:
1- مورد علاقه مشترك شركت كنندگان در بحث باشد.
2- شاگردان درباره‌ي آن اطلاعات لازم را داشته باشند يا بتوانند كسب كنند. به عبارت ديگر، موضوع بايد قابل فهم و متناسب با اطلاعات دانش‌آموزان باشد.
3- درباره‌ي آن بتوان نظرهاي مختلف و متفاوتي اظهار داشت، موافقان و مخالفاني داشته باشد و هر يك استدلال‌هايي براي نظرات خود داشته باشند.
كاربرد اين روش
اين روش در كلاس‌هايي امكان پذير است كه :
1- تعداد دانش‌آموزان آن محدود باشد. (حداكثر 20 نفر)
2- سن دانش آموزان بيش از 10 سال باشد.
3- معلم قدرت تصميم گيري ، كنترل و هدايت كلاس را داشته باشد.
وظيفه‌ي معلم
معلم موظف است در شروع بحث ، هدف و ضوابط بحث گروهي را شرح دهد و وظايف رهبر و اعضاي گروه را گوشزد كند. معلم بايد در صحبت كردن حداقل مشاركت را داشته باشد. از ديگر وظايف معلم در جريان بحث گروهي ، كنترل و هدايت بحث است. او بايد مراقب باشد كه در گروه‌ها، بحث از موضوع و مسير خود خارج نشود و اجازه ندهد كه افرادي خاص، بحث را به خود اختصاص دهند. به عبارت ديگر، معلم بايد همه‌ي دانش‌آموزان را به شركت فعال در بحث و گفت‌وگو تشويق كند. در پايان معلم از هر گروه مي‌خواهد كه نتيجه‌ي كار خود را در كلاس و براي ساير گروه‌ها بازگو نمايد و خود نيز در تكميل گفته‌هاي آنان مطالبي را اضافه كند.
پژوهش‌هاي علمي نشان داده است كه با هدايت و رهبري مناسب معلم، دانش‌آموزان مي‌توانند با شركت در بحث گروهي به اطلاعات پژوهشي ارزشمندي دست يابند و دامنه‌ي اطلاعات و دانش علمي خود را وسعت بخشند.
ويژگي گروه
1- گروه دانش آموزان بهتر است حدود 3 تا 5 نفر باشند.
2- گروه بايد افراد قوي ، متوسط و ضعيف درسي را در برگيرد.
محاسن و محدوديت‌هاي بحث گروهي
الف) محاسن
1- سهيم شدن دانش آموزان در عقايد و تجربيات يكديگر
2- دانش آموزان به خوبي آگاه مي‌شوند كه براي حل يك مشكل، همكاري گروهي بيشتر از فعاليت‌هاي انفرادي و تكروي فايده دارد.
3- دانش‌آموزان درك مي‌كنند كه بايد به نظرات ديگران احترام گذاشت و گوش كردن به حرف‌هاي ديگران را مي‌آموزند. (داراي روحيه تحمل آراء مي‌گردند)
4- دانش‌آموزان دامنه‌ي اطلاعات و دانش علمي خود را وسعت مي‌بخشند. (بحث گروهي فهم دانش‌آموزان از مسئله مورد يادگيري را بيشتر مي‌كند.)
5- كاهش هراس افراد كمرو و خجالتي براي صحبت كردن (رفع كمروئي دانش‌آموزان خجالتي)
6- از طريق بحث گروهي، دانش‌آموزان روابط گروهي را تمرين مي‌كنند و قابليت‌هاي ارتباط اجتماعي را ارتقاء مي‌بخشند.
7- تقويت حسن كنجكاوي و بررسي دقيق‌تر موضوع درسي
8- تقويت همكاري گروهي و احساس دوستي در بين دانش‌آموزان
9- تقويت قدرت بيان ، استدلال و خلاقيت‌هاي ذهني دانش‌آموزان
10- تقويت اعتماد به نفس و روحيه نقّادي در دانش‌آموزان
11- دانش آموزان آزادانه و با علاقه‌ي فراوان در بحث شركت مي‌كنند.
ب) محدوديت‌ها
1- اين روش براي كلاس‌هاي پر جمعيت (بيش از 20 نفر) قابل اجرا نيست.
2- براي دانش‌آموزان خرد سال دوره‌ي ابتدايي (كم تر از 10 سال) چندان مناسب نيست.
3- بحث گروهي را درباره‌ي همه‌ي درس‌ها و موضوعات نمي‌توان به كار برد. بلكه از اين روش در زمينه‌هايي كه جنبه اجتماعي دارد و تمام دانش‌آموزان به آنها علاقه مشترك دارند، استفاده مي‌شود.
4- چنانچه بحث گروهي به درستي انجام نشود ، نتيجه مفيدي عايد نخواهد شد و وقت گروه ، صرف صحبت‌هاي بي نتيجه مي‌شود.
5- در اين روش ، به دليل صرف وقت زياد براي نتيجه‌گيري، حجم آموخته‌ها كم و محدود است.
6- نمي‌توان نتيجه را پيش‌بيني كرد، چه بسا بر اثر سهل انگاري و ضعف مديريت رهبر گروه، جريان بحث از مسير طبيعي خود خارج گردد و بدون دليل طولاني شود.
7- ممكن است يك يا چند نفر از دانش‌آموزان ، اعضاي گروه را تحت تأثير عقايد و افكار خود قرار دهند، كه اين امر سبب كاهش علاقه و انگيزه ساير اعضا براي شركت فعال در بحث گروهي خواهد شد.
8- بحث آزاد موجب شلوغي و سرو صدا مي‌شود.
9- در اين روش ، كنترل كلاس براي معلم با دشواري صورت مي‌گيرد.
3- روش ايفاي نقش
روش ايفاي نقش را مي‌توان براي تجسم عيني موضوعات و درس‌هايي كه براي نمايش مناسب هستند، به كار گرفت. در اين روش، فرد يا افرادي از شاگردان موضوعي را به صورت نمايش كوتاه اجرا مي‌كنند.
از ويژگي‌هاي ممتاز روش ايفاي نقش اين است كه مشاهده كنندگان (شاگردان) با عمليات نمايشي و ايفاگران نقش ارتباط عاطفي برقرار مي‌كنند و با هيجان مراحل نمايش را مي‌بينند و خود را در صحنه احساس مي‌كنند. چون تمركز حواس و ارتباط عاطفي در اين روش زياد است، يادگيري بهتر و مؤثرتر انجام مي‌گيرد. (شعباني ، 1379 ، ص 268)
در اين روش تدريس، دانش‌آموزان نقش افراد ديگري را بازي مي‌كنند و نشان مي‌دهند كه در جريان تصميم‌گيري در موقعيت‌هاي مختلف بايد به چه مواردي توجه كنند و چه رفتاري را بروز دهند.
«ايفاي نقش ، دانش‌آموزان را براي فهم بهتر رفتارهاي اجتماعي، نقش خود در تعاملات اجتماعي و راه‌هاي موثرتر حل مسائل هدايت مي‌كند. اين روش، دانش‌آموزان را در بررسي ارزش‌هاي اجتماعي كمك مي‌كند. همچنين روش ايفاي نقش، دانش‌آموزان را در گردآوري، سازمان دهي اطلاعات درباره‌ي مسائل اجتماعي، تعاون، همكاري و كسب مهارت‌هاي اجتماعي كمك مي‌كند. (انصاري راد و ديگران ، 1380 ، ص 144)
روش ايفاي نقش براي دانش‌آموزان بسيار جذاب و جالب و گاه به شكل يك تفريح آموزشي جمعي است. ايفاي نقش مي‌تواند ابزار مهمي براي ارزشيابي دانش‌آموزان از نظر درك مطالب كتاب درسي، مهارت‌هاي گفتاري، استدلال منطقي و مهارت‌هاي نمايشي باشد.
چگونگي به كارگيري روش ايفاي نقش (فنون كلي اجراي نمايش)
صحنه‌ي اجراي نمايش بايد طوري ترتيب داده شود كه همه‌ي دانش‌آموزان بتوانند عمليات ايفاگران نقش را ببينند. همچنين آنان بايد بلند صحبت كنند تا همه بتوانند گفتگوهاي آنان را بشنوند.
همچنين بهتر است با جا به جا كردن ميز و نيمكت‌ها، فضاي واقعي نمايش، يا يك صحنه (سن) فراهم آيد. در صورت امكان بهتر است افراد لباس‌هاي متناسب با نقش خود بپوشند و از لهجه‌هاي محلي استفاده كنند تا فضاي اجراي نمايش به واقعيت نزديك‌تر باشد.
محاسن و محدوديت‌ها
الف- محاسن
1- روش ايفاي نقش ، دانش‌آموزان را بر مي‌انگيزد كه با شور و شوق و هيجان جريان نمايش را مشاهده كنند.
2- دانش آموزان در احساس ايفاگران نقش سهيم مي‌شوند و خود را در صحنه‌ي نمايش احساس مي‌كنند و اين حالت عاطفي در يادگيري تأثير فراواني دارد.
3- با اين روش مي‌توان زمينه را براي بحث گروهي فراهم ساخت.
4- دانش آموزان مهارت‌ها و نگرش‌هاي خود را رشد مي‌دهند.
5- تقويت روحيه تعاون و همكاري در بين دانش‌آموزان
6- اين روش براي رفع كمرويي در دانش‌آموزان خجالتي مفيد است. به همين دليل معلم بايد افراد كمرو را به شركت در نمايش و ايفاي نقش تشويق كند.
ب- محدوديت‌ها
1- روش ايفاي نقش براي تحقق هدف‌هاي پيچيده آموزشي مناسب نيست ، اما از اين روش‌مي‌توان براي رسيدن به هدف‌هاي آسان و جزيي استفاده كرد.
2- اين روش به دليل اينكه به صورت ظاهر، جنبه‌ي نمايشي و هنري دارد به عنوان يك روش آموزشي، جدي گرفته نمي‌شود.
3- روش ايفاي نقش ، به اجراي درست، صرف وقت كافي و تهيه تداركات نياز دارد و انجام آن وقت گير است.
4- روش بازديد علمي
گردش علمي ، كاري است عملي كه بيرون از كلاس ، آزمايشگاه يا كتابخانه صورت مي‌گيرد. اساس كار «بازديد علمي» را مشاهدات مستقيم تشكيل مي‌دهد. در اين روش دانش‌آموزان مي‌توانند از طريق مشاهده به جمع‌آوري اطلاعات و مقايسه آنها بپردازند كه در مقايسه، دانش‌آموزان با دقت به جزئيات ، مي‌توانند شباهت‌ها و تفاوت‌ها را بيان نمايند و همچنين اطلاعات جمع‌آوري شده را طبقه‌بندي كنند.
در گردش علمي دانش‌آموزان جهت يادگيري بيشتر بايد از نظر ذهني و فيزيكي و به طور كلي با تمام حواس با موارد مورد مشاهده درگير شوند و مهارت‌هاي جمع‌آوري اطلاعات ، طبقه‌بندي و مقايسه و …… را به نحو مطلوب كسب نمايند. (انصاري‌راد و ديگران، 1380 ، ص 111)
در واقع، گردش علمي اين فرصت را در اختيار دانش‌آموزان مي‌گذارد كه با مشاهده‌ي مستقيم و مقايسه تفاوت‌ها يا مشابهت‌ها ، آشنايي بيشتري با محيط اجتماعي بيابند.
بازديد علمي بايد با مطالب كتاب درسي دانش‌آموزان ارتباط مستقيم يا غيرمستقيم داشته باشد. اصولاً بازديد علمي به منظور مشاهده‌ي مطالب موجود در كتاب درسي و درك موقعيت و ويژگي‌هاي پديده‌ها انجام مي‌گيرد. از طريق به كارگيري اين روش، مي‌توان به مطالب كتاب درسي غنا بخشيد و يادگيري دانش‌آموزان را عميق‌تر و پايدارتر كرد.
در واقع ، بازديد علمي ، فرصتي براي دانش‌اندوزي، ارضاي كنجكاوي ، مطرح كردن سؤالات و يافتن پاسخ آنها، براي دانش‌آموزان فراهم مي‌آورد.
روش بازديد علمي به دليل اينكه توأم با تفنّن و تفريح است ، براي دانش‌آموزان با ايجاد انگيزه‌ي فراوان همراه است ، توجه آنها را بر مي‌انگيزد و براي دانش‌آموزان فرصتي فراهم مي‌سازد كه به اكتشاف بپردازد.
در شرايطي كه بردن دانش‌آموزان به خارج از مدرسه براي مطالعه زمينه‌هاي خاصي فراهم باشد، گردش علمي روش مفيدي است.
به طور كلي گردش علمي مي‌تواند ديدار از يك روستا يا شهر ، موزه ، نمايشگاه ، كارخانه يا يك مؤسسه آموزشي باشد . لازم نيست كه گردش علمي حتماً‌ديدار از نقاط دور دست باشد، بلكه مشاهده محيط اطراف دانش‌آموازن كه امكان كسب تجارب آموزشي را فراهم كند نيز مي‌تواند گردش علمي محسوب شود. (صفوي ، 1373 ، ص 102)
رعايت نكات مهم در گردش علمي
1- بايد محل‌هايي براي گردش علمي انتخاب شود كه از قبل براي معلم آشنا بوده و امكان بررسي و دقت نظر لازم در آنها وجود داشته باشد.
2- قبل از رفتن به گردش علمي بايد هدف گردش علمي دقيقاً مشخص شود و دانش‌آموزان آگاهي كافي در مورد موضوع گردش علمي به دست آورند.
3- در مورد خطراتي كه ممكن است در يك بازديد علمي به وقوع پيوندد ، پيش بيني لازم صورت گيرد و خطرات به حداقل برسد.
4- گزارش نويسي از بازديد علمي . در خاتمه دانش آموزان بايد به صورت گروهي گزارش كوتاهي از بازديد علمي در كلاس ارائه نمايند.
محاسن و محدوديت ها
الف- محاسن
1- پيوند فعاليت‌هاي مدرسه با جامعه
2- كسب تجارب واقعي
3- ايجاد انگيزه و علاقه
4- فعال بودن دانش‌آموزان
ب- محدوديت‌ها
1- نياز به امكانات و هزينه
2- نياز به زمان بيشتر
3- به هم خوردن برنامه رسمي مدرسه
4- داراي مسئوليت و حوادث پيش بيني نشده (خطرات احتمالي)
5- روش بارش مغزي يا فكري
بارش مغزي يا بارش فكري بيان افكار و ايده‌هاي آني از طرف دانش‌آموزان در كلاس مي‌باشد و روشي است كه با استفاده از آن، دانش‌آموزان ، نظرات، افكار و پيشنهاداتي در مورد يك موضوع و يا حل يك مسئله، ارائه مي‌دهند و مي‌توانند به راه‌حل‌هاي تازه و خلاق برسند.
در اين روش، دانش‌آموزان با آزادي تمام، كليه‌ي مطالبي را كه در مورد موضوع به ذهنشان مي‌رسد، فوراً بيان مي‌كنند. بنابراين، دانش‌آموز به طور ناخودآگاه و فوري از يافته‌ها و دانسته‌هاي قبلي خود استفاده مي‌كند و آنها را به كلاس ارائه مي‌دهد و به تدريج دانش‌آموزان، مجموعه‌ي جملات و كلماتي را بيان مي‌كنند كه تمامي آنها در كنار يكديگر مي‌تواند بخش عمده‌اي از مطالب مرتبط با سرفصل مربوطه را ارائه دهد. با به‌كارگيري اين روش، مي‌توان به حجم و كيفيت دانسته‌هاي دانش‌آموزان درباره‌ي يك مطلب پي‌برد، متن كتاب درسي را غناي بيشتري بخشيد، دريافت دانش‌آموزان را از يك موضوع، ارزشيابي كرده و بالاخره دانش‌آموزان را تشويق كرد تا در فضايي دوستانه به مبادله و ارائه‌ي دانش‌ها و دانسته‌هاي خود بپردازند. (نظريان و ديگران ، 1379 ، ص 52)
قواعد روش بارش مغزي
1- وقتي مسئله‌اي براي حل كردن مطرح مي‌شود، همه‌ي دانش‌آموزان تشويق مي‌شوند تا هر راه حل يا انديشه‌اي را كه به ذهنشان مي‌رسد، بيان كنند.
2- دانش‌آموزان بايد هر مطلبي را كه به ذهنشان مي‌رسد، فوراً بيان كنند.
3- همه‌ي نظرات و واكنش‌ها توسط معلم ثبت مي‌شود.
4- دانش‌آموزان بكوشند مطالب يك ديگر را تكميل كنند.
5- دانش‌آموزان به طور داوطلبانه و اختياري در اين امر شركت كرده و هرگز آنها را مجبور به اظهار نظر نمي‌كنيم.
6- هيچ پيشنهاد يا راه حلي نبايد مورد ارزشيابي قرار گيرد تا همه‌ي راه‌حل‌ها و انديشه‌ها بيان شوند. به عبارتي هيچ دانش‌آموزي حق ندارد نظرات ديگران را مورد نقد يا قضاوت قرار دهد يا آنها را مسخره كند.
7- كميت مورد نظر است . هر چه ايده‌ها بيشتر باشد. شانس رسيدن به بهترين راه حل بيشتر است.
8- تركيب و بهبود ايده‌ها دنبال مي‌شود و اعضاي گروه تشويق مي‌شوند از ايده‌هاي يك ديگر استفاده كنند و آنها را باهم‌تركيب كنند.
مراحل اجرايي روش بارش مغزي در كلاس درس
1- ارائه يك عنوان (موضوع) از سوي معلم به دانش‌آموزان
2- بيان فوري مطالب، كلمات و جملاتي در مورد عنوان از طرف دانش‌آموزان.
در اين مرحله، دانش‌آموزان به طور ناخودآگاه، فوري و با استفاده از دانسته‌هاي قبلي، مطالب خود را به كلاس ارائه مي‌دهند و سعي مي‌كنند مطالب يك ديگر را تكميل كنند.
3- نوشتن مطالب دانش‌آموزان برروي تخته سياه توسط معلم
نوشتن مطالب، ايده‌ها و افكار دانش‌آموزان را بايد تا جايي ادامه داد كه ديگر آنها چيزي براي مطرح كردن نداشته باشند. (حدود 10 تا 15 دقيقه)
4- جمع‌بندي مطالب
در اين مرحله ، همه‌ي مطالب و ايده‌ها ، خوانده شده و مورد بحث و بررسي قرار مي‌گيرد و در صورت لزوم در آنها اصلاحاتي به عمل مي‌آيد. و مطالب نامربوط با ذكر علت از فهرست مطالب خارج مي‌شود. ارائه‌ي توضيح و علت نامربوط بودن آن به يادگيري مطالب كمك مي‌كند.
5- نتيجه گيري
در اين مرحله مي‌توان از دانش‌آموزان خواست تا عناوين و مطالبي را كه در يك دسته قرار مي‌گيرند، دسته‌بندي كنند و در يك گروه جاي دهند. دانش‌آموزان در اين مرحله بايد وادار شدند كه با دسته‌بندي مطالب به نتيجه‌گيري‌هايي بپردازند و تعميم‌هايي را انجام دهند. مهم‌ترين كار معلم در اين روش اين است كه مطالب گفته شده از سوي دانش‌آموزان را به سمت و سوي واقعي موضوع درس هدايت كند و اشتباهات مفهومي يا اطلاعاتي آنها را اصلاح كند.
6- روش حل مسأله
هر امری که مشکل و دشوار به نظر برسد و نیاز به فکر کردن و ارائه راه حل داشته باشد یک مسأله است.
از ديدگاه جان‌ديويي مسأله عبارت است از : هر موردي كه باعث ايجاد شك و ترديد شود و از ديدگاه ساچمن مسأله عبارت است از : هر چيزي كه اسرار آميز ، غير منتظره و ناشناخته باشد.
حل مسأله فرایندی است هدفدار که فراگیر را به یک راه حل می‌رساند. جهت رسیدن به راه حل ، تجربه، اطلاعات و مهارت‌های قبلی و علاقمندی از موارد پیش‌نیاز می‌باشند.
جان ديويي مي‌گويد: حل مسأله فرايندي است براي كشف توالي و ترتيب صحيح راههايي كه به يك هدف يا يك راه‌حل منتهي مي‌شود و عامل اصلي رسيدن به هدف يا حل مسأله به كار بردن تجربه‌هاي قبلي و دانش فرد است. (محبي ، 1384 ، ص 23 و صفوي ، 1373 ، ص 79)
در الگوي حل مسأله به جاي معلم، شاگرد محور فعاليت است و اطلاعات علمي مستقيماً به او انتقال داده نمي‌شود معلم با طرح مسأله ، شاگرد را به فعاليت وادار مي‌كند و در جهت حل مسأله ، او را راهنمايي مي‌كند و منابع آموزشي منحصر به كتاب درسي و معلم نيست. خود دانش‌آموز و محيط زندگي او از منابع اصلي هستند. مي‌توان گفت حل مسأله ، نوعي روش تدريس است كه با طرح يك مسأله شروع و با تركيب تفكر و عمل و استفاده از تجارب مورد نياز ، دانش‌آموزان به حل مسأله مي‌پردازند.
مراحل اجرا در الگوي حل مسأله
1- طرح مسأله: حل مسأله با طرح و مشخص كردن مسأله آغاز مي‌شود.
2- جمع‌آوري اطلاعات : شاگرد پس از مواجه شده با مسأله ، بايد با كمك و هدايت معلم به دنبال اطلاعات مورد نياز برود.
3- ساختن فرضيه : منظور از فرضيه سازي، پيش بيني راه حل‌هاي احتمالي و حدسي براي حل مسأله است (حدس زدن يا مشخص كردن علل مسئله)
4- آزمايش فرضيه : براي قبولي يا رد فرضيه بايد آن را بيازماييم. آزمايش فرضيه فعاليتي است آگاهانه كه در آن اطلاعات جمع‌آوري شده ، تحليل ، تركيب و ارزشيابي مي‌شوند.
5- نتيجه‌گيري ، تعميم و كاربرد : بدون نتيجه‌گيري مسأله حل نخواهد شد، اساس اين الگو آن است كه شاگرد مشكلي را كه با آن مواجه مي‌شود به نحوي قابل قبول براي خود حل كند و مفاهيم تازه‌اي را ياد بگيرد.
نقش و وظيفه معلم در الگوي حل مسأله
1- در الگوي حل مسأله ، معلم نقش مشاور، راهنما و مدير را در فرايند تدريس بازي مي‌كند. او به جاي انتقال اطلاعات و واقعيت‌هاي علمي، روش كسب اطلاعات را به شاگردان مي‌آموزد.
2- در روش حل مسأله ، معلم بايد بتواند دانش‌آموزان را به يادگيري تشويق و تحريك كند و ضمن ايجاد رغبت و انگيزه در يادگيرندگان براي حل مسأله، به خوبي هدف از طرح مسأله را بيان كند ، به گونه‌اي كه همه‌ي دانش‌آموزان دقيقاً مسأله را تشخيص دهند.
3- معلم به دانش‌آموزان از طريق معرفي منابع اطلاعاتي ، آزمايش ، مصاحبه و ... كمك مي‌كند.
4- داشتن ارتباط نزديك و صميمي با دانش‌آموزان و شناسايي افراد خلاق
5- داشتن صبر و حوصله و بردباري در تمام مراحل اجراي الگو حل مسأله از كنترل كار گروه‌ها گرفته تا ارائه گزارش‌ها و انتخاب برترها
نقش و وظيفه‌ي دانش‌آموزان در الگوي حل مسأله
1- در الگوي حل مسأله ، شاگردان با اشتياق و علاقه و با كمك و هدايت معلم، باهم در جهت حل مسأله تلاش مي‌كنند.
2- شاگردان در يادگيري از طريق حل مسأله، با بهره‌گيري از تجارب و دانسته‌هاي پيشين خود، و با بهره‌گيري از تفكر و نيروي خلاقه‌ي ذهني خود، درباره‌ي رويدادهاي محيط خود مي‌انديشند تا مشكلي را كه با آن مواجه شده‌اند به نحو قابل قبولي حل كنند.
3- در الگوي حل مسأله ، شاگردان دائماً با معلم در ارتباطند و ارتباط آنان دوجانبه، بسيار صميمي و همراه با حس احترام است.
4- براي آزمايش فرضيه ، شاگرد بايد اطلاعات و شواهد موجود را تحليل كند و بتواند تشخيص دهد كه شواهد موجود تا چه اندازه او را در اثبات درستي يا نادرستي فرضيه ياري خواهد كرد.
محاسن و محدوديت ها
الف- محاسن
1- انگيزه دروني در فراگيران ايجاد مي‌شود (مسائل مورد علاقه دانش‌آموزان است)
2- يادگيري از طريق حل مسأله نشاط آور و پايدار است.
3- حل مسأله با ايجاد تفكر نقّاد همراه است و دانش‌آموزان هيچ چيز را بدون دليل رد يا تأييد نمي‌كنند.
4- روحيه همكاري ، تعاون و احترام به عقايد ديگران و مسئوليت پذيري به كار گرفته مي‌شود.
5- روش حل مسأله براي حل مسائل زندگي آينده در فراگيران نگرش‌هاي مطلوب ايجاد مي‌كند.
6- در حل مسأله مهارت‌هايي چون بحث و گفت‌وگو ، مطالعه، پژوهش و آزمايش تقويت مي‌شود.
7- روش حل مسأله موجب فعال و سهيم شدن شاگردان در فعاليت‌هاي آموزشي مي‌شود.
8- در روش حل مسأله ، تمام جنبه‌هاي رواني ، اجتماعي و سرانجام كل شخصيت شاگردان مورد توجه قرار مي‌گيرد.
9- اجراي الگوي حل مسأله، موجب افزايش درك علم و توليد تفكر خلاق مي‌شود.
10- دانش‌آموزان ، نگرش‌ها ، ارزش‌ها ، مهارت‌ها و دانش‌هاي جديد مي‌آموزند.
ب- محدوديت‌ها
1- اجراي چنين الگوي بسيار مشكل است ، زيرا احتياج به معلمان قوي و با تجربه و پژوهشگر دارد.
2- در چنين الگوي ، فعاليت‌هاي آموزش به فضا ، امكانات و تجهيزات فراوان نياز دارد.
3- اين الگو به زمان زياد نياز دارد.
4- اين الگو در كلاس‌هاي پر جمعيت قابل اجرا نيست، تعداد شاگردان در هر كلاس نبايد از 20 نفر تجاوز كند.
5- اگر مسأله ، توجه شاگردان را جلب نكند يا براي آنان به اندازه‌ي كافي برانگيزاننده نباشد ، كاربرد اين الگو بسيار مشكل خواهد شد.
منابع
1- انصاري راد، پرويز و ديگران ، (1380) ، آموزش درس مطالعات اجتماعي (1) ، قم : انتشارات صحفي ، چاپ دوم
2- انصاري راد، پرويز و ديگران ، (1380) ، آموزش درس مطالعات اجتماعي (2) ، قم : انتشارات صحفي ، چاپ سوم
3- پاك ، مصطفي ، (1384) ، درآمدي بر روش‌ها و فنون تدريس ، قم : علم گستر كريمه ، چاپ اول.
4- دفتر تحقيقات و برنامه‌ريزي و تأليف كتب درسي ، (1369) ، روش تدريس علوم اجتماعي ابتدايي ، تهران : شركت چاپ و نشر ايران ، وزارت آموزش و پرورش
5- رئيس دانا، فرخ لقا ،(دي 83) ، ياددهي- يادگيري از طريق مباحثه ، نشريه ي تكنولوژي آموزشي، شماره 4
6- شعباني، حسن (1376) ، مهارت‌هاي آموزشي و پرورشي (روش‌ها و فنون تدريس) ، تهران : انتشارات سمت ، چاپ دهم
7- صفوي ، امان‌ا... (1373) ، كليات روش‌ها و فنون تدريس، تهران: شركت چاپ و نشر ايران ، وزارت آموزش و پرورش .
8- گروه علوم اجتماعي، (1383) راهنماي برنامه‌ي درسي علوم اجتماعي ، تهران: دفتر برنامه‌ريزي و تأليف كتب درسي .
9- محبي ، محمد اسماعيل (1384) راهنماي تدريس تعليمات اجتماعي، تهران: سازمان نهضت سواد آموزي ، چاپ سوم
10- نظريان ، اصغر و ديگران ، (1379) ، روش آموزش جغرافيا ، تهران : شركت چاپ و نشر كتاب‌هاي درسي ايران ، چاپ اول .
11- يغما ، عادل ، (1378) ، كاربرد روش‌ها و الگوهاي تدريس، تهران: انتشارات مدرسه، چاپ چهارم.
مطالب مشابه :
برنامه ی سالانه ی رشته ی مطالعات اجتماعی
نوشتن نمونه اي از تجربيّات مطالعات اجتماعي و طرّاحي دروس علوم اجتماعي. معلم. 2.
نمونه تجربیات خلاق
كلينيك مجازي علوم اجتماعي ناحيه يك متقابل معلم وشاگرد تجربيات اوليا
استاندادها درنظام برنامه ريزي درسي مورد ويژه: درس مطالعات اجتماعي
مطالعات اجتماعي: رفتار مدير و معلم درست محتوي و تجربيات يادگيري مطالعات
برنامه سالانه گروه آموزشی مطالعات اجتماعی سال تحصیلی 93-92
راهنمايي گروه مطالعات اجتماعي کتاب راهنمای معلم مطالعات يك عدد است كه حجم
پژوهش درعمل (تجربه خلاق در اقدام پژوهی)
دبيرستان معلم. يك نفرمان از روي نقشه شد اما آيا براي كتاب مانند مطالعات اجتماعي نقشه ي
مجموعه ي چك ليست هاي كتاب مطالعات اجتماعي از درس 24-1
مجموعه ي چك ليست هاي كتاب مطالعات اجتماعي و تجربيات سازندتون در يك معلم اهدای
آموزش مطالعات اجتماعی(برای دانشجویانم -دانشگاه فرهنگیان- پردیس خواهران حضرت معصومه)
مطالعات اجتماعي در هيچ يك از شركت در بحث هاي گروهي و مشاركت در عقيده و تجربيات
شیوه نامه درس پژوهی
وب مطالعات اجتماعي توسط يك نفر - يك نفرتدريس معلم را براساس يكديگر ؛ تبادل تجربيات
روش هاي فعال ياددهي- يادگيري(ابوالفضل مطهری)
« تدريس عبارت است از تعامل يا رفتار متقابل معلم و و تجربيات مطالعات اجتماعي
برنامه درسي مطالعات اجتماعي
برنامه درسي مطالعات اجتماعي . نقش مرجعيت معلم 5- اعتبار نقش پايه اي هاي يك زبان
برچسب :
تجربيات يك معلم مطالعات اجتماعي